Vísir - 23.03.1931, Qupperneq 2

V I s I R
Fyrirliggjandi:
UMBÚÐAPAPPÍR 57 cni.
do. 40 —
do. 20 —
UMBÚÐAPOKAR frá 1/16 kg. til 10 kg.
Gljábrensla.
Látið gljábrenna reiðhjól
yðar fyrir vorið. — Hvert
reiðlijól gljábrent þrisvar,
og vinnan framkvæmd af
færustu mönnum í þessnri
grein hér á landi.
Fálkinn.
Símskeyti
Madrid 22. mars.
United Press. - FB.
Frá Spáni.
Innanríkisráðherrann hefir
tilkynt, að á morgun verði op-
inberlega tilkynt, að aftur
gangi í gildi ákvæði stjórnar-
skrárinnar um ýms réttindi,
svo sem um leyfi til pólitiskra
fundahalda. Blaðaeftirlit verð-
ur upphafið.
London 22. mars.
Uniled Press. - FB.
Verkfall rafmagnsmanna.
Yfir 3000 rafmágnsmenn
liafa gert verkfall. Hætt er við,
að verkfall verði einnig háð í
rafmagnsveitum Lundúnaborg-
ar, en af því mundi leiða
marg\úsleg vandræði. Orsök
verkfallsins er launadeila.
Berlín 22. mars.
United Press. - FB.
Bandalag Austurríkis og
Þýskalands.
Þýskaland og Austurríki
hafa að undanfömu átt i samn-
ingum um fjárhagslegt banda-
lag sín á milli, og nú er svo
langt komið, að bráðabirgða-
samkomulag' hefir náðst sem
menn ætla að muni leiða til
viðtækari samvinnu og banda-
lags milli beggja landanna. í
bráðabrigðasamkomulaginu er
gert ráð fyrir afnámi inn- og
útflutningstolla, að loknu und-
irbúningstímabili, einnig að
héðan í frá geri bæði rikin að
eins sameiginlega verslunar-
samninga við landbúnaðarrik-
in í suðaustur-Evrópu. Sam-
komulagið er til þriggja ára
og verður þá tekin ákvörðun
um, hvort það verði endumýj-
að eða ekki.
Paris 23. jnars.
línited Press. - FB.
Koladeila í Frakklandi.
Á fulltrúafundi námumanna
í Lens vom samþykt mótmæli
gegn þeimi neitun kolanámu-
eiganda að framlengja gild-
andi launasamninga, svo og
gegn tilkynningu þeirra um
5% launalækkun. Samþykt var
að bíða, uns útséð væri um
hvern árangur málamiðlun
stjómarinnar ber, en ef hún
ber ekki árangur, verður verk-
fall hafið þ. 30. mars. -— Laval
forsætisráðherra veitir viðtal
nefndum beggja aðilja í dag
(mánudag).
Postnlínsleir
í Mókollsdai í Strandasýslu.
—o—
Postulinsleir (H^AloSi^O^), sem
notaður er til postulinsgerðar, heit-
ir öðru nafni kaóUn, og svo er hann
oftast nefndur i fræðibókum.
Frumefnin i leir þessum eru alu-
minium (Al), silicium (Si), súr-
efni (O) og vetni (H) i þeim hlut-
föllum sem efnaformúlan i svigun-
um, hér á undan sýnir. — Hreint
kaólin er hvítt að lit, og venjulega
laust í sér og leirkent, og verðúr
að smágerðu dusti er það þornar
og molnar, stundum hittist það þó
sem allþéttir, hvítleitir steinar, sem
eru eigi harðari en það, að þeir
verða rispaðir með nögl (harkan
2). I helstu bergtegundum hér á
landi og erlendis (blágrýti, grágrýti,
gabbrói, graniti og líparíti) er með-
al annars mikið af steintegund, sem
nefnist feldspat. Er það aðalfrum-
steinninn i blágrýtinu og grágrýti
hér á landi, og er það venjulega
1 jósleitt. gráleitt eða brúnleitt (í
graniti) að lit. í steintegund þess-
ari eru sömu frumefni og í kaólini,
en að auki kalcium (Ca), kalium
(K) eða natrium (Na). Við áhrif
lo-fts og vatns geta þessi þrjú sið-
astnefndu efni smám saman leyst
upp eða étist burtu úr feldspatinu
og eftir verður þá kaólin. I flest-
um algengum leir er meira eða
minna af kaólíni. en þar er það svo
blandað öðrum efnum (t. d. járni
o. f 1.), sem eigi vcrða skilin frá, og
verður því eigi notað til postulins-
gerðar.
Helstu kaólínnámur hér í álfti
eru i Cornvvall á Englandi. Meissen
á Þýskalandi, Rönne á Borgttndar-
hólmi og hjá Ivö á Skáni. A þess-
utn stöðuni er kaólinið tnyndað úr
graniti og gtteis; kolsýra í lofti og
vatni hefir á löngum tíma leyst
feldspat þessara bergtegunda i
sundur, og' leifarnar — kaólínið —
ekki skolast burtu, heldur safnast
fyrir i allþvkk lög og gevmst til
vorra tírna.
Kaólin, svo nokkuru nemi, hefir
fundist á einutn stað hér á landi,
i Mókollsclal i Strandasýslu. Mó-
kollsdalur gengur i suður frá botni
Kollaíjarðar, sem liggur milli Stein-
grítnsfjarðar og Bitrufjarðar, gegnt
Gilsfirði. Er postulínsleirinn inni í
botni dalsins ca. 7 km. frá sjó og
um 220 m. yfir sjá\rarmál. Á stóru
svæði eru þarna miklar og þykkar
leirmyndanir, nteð ýmsum litum.
Hefir þar í fymdinni verið tnikill
hverahiti í jörðu. setn nú er að
fullu kulnaður. Hefir hverahitinn
og hveragufurnar leyst bergtegund-
irnar í sundur og breytt þeim í leir,
líkt og enn á sér stað við ýmsa
brennisteinshveri hér á landi. Eitt
holtið i þessari leirhólaþyrpingu er
að mestu leyti úr hvitum leir. sem
nefndur hefir verið blcikja, og hef-
ir holtið verið nefnt Bleikjuholt
eftir leirnum. Eggert ólafsson get-
ur fyrsttir um leir þennan í feföa-
bók sinni (s. 393). Menn i ná-
grenninu notuðu hann sem plástra
á sár og jrótti gefast vel, enda mun
í honum vera tiokkuð af brenni-
steinssýru, sem er sýkladrepandi.
Hanu getur þess einnig. að bóndi
einn hafi blandað bleikju i leig.u-
sntjör, er hann þurfti að gjalda, því
að hún líktist smjöri að lit, og varð
málarekstur úr. Ol. Olavius rann-
sakaði leir Jtennan á ferðutn sínum
1775—1777 (sjá ferðabók hans s.
565—567) og komst að Jxurri nið-
urstöðu. að það tnyndi vera postu-
línsleir. — 1780 var Nicolai Mohr
sendttr til Islands meðal annars til
að.kanna bleikjuna, og ttá nægileg-
um sýnishornum til reynslu. T.ýsir
hann staðnum og leirnum allræki-
lega (N. Mohr: Forsög til en is-
landsk Naturhistorie, Kbh. 1786
bls. 287—293), og tók þar rífleg
sýnishorn, til að senda til Hafnar
og láta reyna, en skipið, cr sýnis-
hornin voru send nteð, týndist með
ölltt. En þó var nú fengin vissa
fyrir að Jretta vræri jjostulinsleir.
Á siðari árum héfir bleikjan ver-
ið nokkuð rannsökuð. Ásgeir
Hessian. Bindigarn. Saumgarn.
Veröiö mikíö lækkað.
Þárðnr Sveinsson & Co.
Torfason efnafræðingur rannsak-
aði hana, og reyndist hún vera ó-
vanalega hreinn postulínsleir, og
tókst vel að brenna smá sýnishorn,
sem hann lét reyna. Eg hefi hér
við höndina efnarannsókn af bleikj-
ttnni eftir dr. Grúner, þýskan
mann (Grúner: Bodenkultur Is-
lands, Berlin 1912), og set Jtær Itér
til fróðleiks:
A. B.
Kísilsýra (SÍO2) 48,73
Aluminiumoxyd (AL 0:!) • • 37.2Ö 43.22
Tárnoxyd (Fe..C)n) .. 2.98 346
Brennisteinskís (FeSo) 0,79 0,92
Kalk (CaO) 0,44 0.51
Magnium (Mg'O) 0,16 0,18
Kalí (KaO) 0,60 0,69
Natron (NaaO) 1 -37 '-59
(SO;;) 0.77 0,20
Breimisteinn (S) 0,42 0,44
Fosfórsýra (l’o-.O,-,) 0.21 0,24
Gkeðutap 13,64
90.63 99.74
Sýnishorn A reiknað með þeint
ráka er í J>ví var þegar það var
prófað, en B að frádregnum raka.
Siðustu áratugi ltefir verið reynt
að fá útlendinga til að hefja þarna
nám, en aðstaðan er ekki góð. Stað-
urinn afskektur. langt frá sjó, tor-
fær leið til sjávar og ófær vögntim
á löngum köflum. netrta verulegt fé
væri lagt í vegabætur. Auk ]>ess var
ekki nógtt tnikið af þessuni hreina
postulínsleir til þess að hægt væri
að leggja jtarna í verulegan kostn-
að. En aðrar leirtegundir þarna i
kring hafa litið sem ckkert verið
kannaðar, og óvíst hvort Jtær sétt
nothæfar til nokkurs eða verð-
tnætar.
Fram að Jressu hefir eigi verið
kunnugt að neitt verulegt af not-
hæfttm postulínsleir væri að finna
annarsstaðar hér á landi. Reyndar
hafa sumir haldið að hvátti leirteg-
undirnar hjá Gunnuhverttm á
Reykjattesi hér úti á skaganum
væru kaólin. En efnarannsóknir er
gerðar hafa verið á sýnishornum
Jjaðan, hafa leitt )>að í ljós, að
hvítu lögin þar séu að miklu leyti
kísill, eða sönut efni og i hvera-
hrúðri. Þótt eigi séu jtessi lög not-
hæf i postulín, ntyndi mega notfæra
sér þau til annara hlutá. Mtin eg
víkja að J)ví síðar.
Lauganesi 7. mars 193 r.
Guðm. G. Bárðarson.
Booker T. WasUngton.
—o-—
Frarnh.
Hann brann enn af löngun til
nánts, langaði þó einkum til
þess að læra lestur, og svo var
unt flesta blökkumenn. Segir
Booker, að það hafi verið heit-
asta ósk margra gamaUa karla
og kvenna, að læra að lesa bibl-
iuna áður en Jjau dæi. Þegar
einhver varð til þess að stofna
skóla, ílvktist Jiangað fullorðið
fólk, komið yfir fimtugt, og
sumt jafnvel á áttræðisaldri.
Að lokum leyfði stjúpfaðir
Bookers, að hann mætti sækja
skóla, með því skilyrði, að hann
færi snemma á fætur og ynni
nokkurar stundir að saltbrenslu
áður en hann færi í skóla kl. 9
að morgni, og færi aftur lil
vinnu, að minsta kosti tvær
klukkustundir, Jægar hann
kæmi úr skóla. f Jæim skóla
tók Booker sér nafnið Was-
hington.
Honum var ekki lengi leyft
að.sækja skólann. Stjúpfaðir
hans sá sig skjótt um hönd og
sendi drenginn til vinnu í kola-
námu. Það var óþrifaleg vinna,
sem liann hataði og óttaðist.
Hann varð að ganga klukku-
stund í myrkri til námunnar á
hverjum morgni. Oft viltist
hann J>á og varð að Jireifa sig
áfram, |>angað til hann hitti
einhvern, sem vísaði honum til
vegar.
Einhvern dag, þegar hann var
að vinnu í kolanámunni, lieyrði
hann á tal tveggja manna, sem
voru að ræða um mikinn
LlökkUmannaskóla, sem væri í
Virginiufylki. Hann hafði aldrei
áður lieyrt talað um nokkurn
annan skóla en þann, sem hann
liafði sjálfur setið i. Hann lædd-
ist hljóðlega í niyrkrinu i nánd
við verkamennina, til þess að
lievra sem best til þeirra. Hann
heyrði annan Jjeiri’a segja, að
fátækum námsmönmun gæfist
þar kostur á að vinna sér
fyrir fæði, á meðan J>eim væri
kend einhver iðn. Ilann staðréð
þá að leita til Jjessa skóla, Jjó
að hann hefði enga hugmynd
um, hve langt væri Jjangað, og
Jjó að hann ætti ekki nema ör-
fáa dali í eigu sinni. Svo stað-
ráðinn var hann í þvi, að leita
sér mentunar.
Mikill merkisdagur var það í
æfi Bookers, Jjegar hann lagði
loks af stað að heiman, með al-
eigu sína í lítilli bókatösku. -—
Þegar hann var að fara, rann
honum mjög til rifja hin mikla
alúð og samúð, sem gamlir
blökkumenn sýndu lionum að
skilnaði, en þeir höfðu allir al-
ist upp i þrældómi. Þeir höfðu
varla vænt J>ess, að maður úr
þeirra hópi réðist í slikt nám,
og af fátækt sinni, sem mikil
var, færðu þeir honum smá-
gjafir, sumir gáfu smápeninga,
aðrir vasaklút. Hann ætlaði að
sækja búnaðarekóla í Hampton
Normal, og Jjangað var 300
enskra mílna vegui’.
Hamt áfti ekki fé fyrir járn-
braularfari nema nokkurn hluta
leiðarinnar. En nieð því að fara
fólgangandi og beiðast flutnings
í hestvögnum, komst hann að
lokum til Riehmond-bæjar, sem
er 82 mílur frá Hampton, og
var hann J>á yfirkominn af
þreytu, hungraður og óhreinn.
Hann Jjekti þar ekki nokkurn
mann og átti ekki eyrisvirði til
þess að kaupa sér mat eða gist-
ingu. Hann gekk utn göturnar
fram yfir miðnætti, en skreið
J>á, v’firkominn af þreytu, undir
rimlagangstétt, lagðist Jjar til
svefns og hafði bókatöskuna
undir liöfðinu. Að lokum komst
hann i áfangastað, og Jjegar
hann sá skólahúsið, þrílyft tíg-
idsteinshús, þá fanst honum Jjað
stærsta og fegursta hús, sem
liann hefði augum litið. Hanu
fann þá, að liann var komiuu
til fyrirheitna landsins.
Hann komst fljótt að því, eins
og margir á undan honum, að
mikið þyrfti til J>ess að viuna
að ná inngöngu í fyrirheitna
landið. Forstöðukona skólans
virtist ófús á að taka við hon-
um, en vísaði honum J>ó á her-
bergi, sem hann átti að hi’einsa
og J>á fanst honum nýjar leiðir
opnast.
„Eg sópaði herbergið Jjrisv-
ar“, sagði hann löngu siðar, „því
næst fékk eg mér rykdulu og
strauk fjórum sinnum af því,
En alla bsta á veggjunmn, öll
borð og bekki fægði eg fjórum
sinnum.“
Þegar kenslukonan kom aft-
ur til Jjcss að vita, hvað verk-
inu liði, fann hún herbergið
sópað og prýtt.
„Eg býst við, að þetta nægi,“
sagði hún, „til Jjess að þú fáir
inntöku í skólann,“ og við þessi
orð fansl Booker að liann yrði
sælastur allra manna. Þetta
verk kom i stað inntökuprófs,
og aldrei hefir námsmaður orð-
ið glaðari við að komast i
frægan skóla.
Honum var boðin dyravarð-
arstaða, en því starfi fylgdi
mikil vinna langt fram eftii’
kveldi, og hann varð að fara á
fætur kl. 4 á morgnana til þess
að kveikja upp i ofnum og búa
sig undir námsstundirnar. Me#
Jjeim hætti komst liann inn ,í
hið fyrirheitna land lærdóms
og mentunar. Allt til Jjess titna
hafði hann aldrei sofið í rúrrii
með tveim ábreiðum. Fyrstu
nóttina svaf hann undir Jjeim
báðum, en næstu nótt svaf liann
ofan á Jjeim báðum, en síðan
fór hann að gefa hinum drengj^
unum gætur, og sá J>á, livernig
liann átti að nota ábreiðumar.
Á efri árum lofaði hann mjög
forstöðnkonu skólans og kenn-
ara, sem allir voru hvítir menu
og úr flokki þeirra göfugu
manna, sem hundruðum sam*
an tóku sig saman um að kenna
blökkumönnum, Jjegor þræla-
styrjöldinni var lokið, til þess
að manna Jjíi og göfga í öll-
um efnum. Booker dáðist mjöjg
að ósíngimi kennara sinna, og
af þehn nam hann J>au sann-
indi, sem honum voru alla ævi
mikilsverð, að Jjeir menn eru
hamingjusamastir, sern mest
gera fyrir aðra.
Annað, sem batiu lærði í