Vísir - 23.08.1935, Blaðsíða 2

VlSIR
Fleiri bræðslnstöðvar!
Islendingar liafa vilað það í
þriðjung aldar, að síldveiði er
einhver brigðulasti og áliættu-
samasti atvinnuvegur þjóðar-
innar. Þegar vel veiðist og
verðlag er gott á síld og sildar-
lýsi, verður hagur að sil^veiðun-
um. Stundum fer svo, að út-
gerðarmenn sleppa rétt aðeins.
En stundum verður gífurlegt
tap á þessari grein útgerðar-
innar.
Þetta vita allir. Og því er það,
að útgerðarmenn eru oft ragir
við það, að „gera út á síld“. Þeir
liafa ekki gleymt og geta ekki
gleymt liinu ægilega tjóni, sem
oft og einatt liefir orðið á þess-
um veiðiskap. Samt liafa sumir
þeirra látið skip sín „fara á
síld“ ár eftir ár — upp á von
og óvon. Stundum hefir þetta
blessast, stundum ekki. Áliætt-
an hefir einatt verið mikil og
útgerðarmenn sett eignir sínar
og lánstraust í hættu, meðal
annars til þess, að geta útvegað
mörgu fólki vinnu — fólki, sem
annars kostar hefði að likindum
orðið að ganga iðjulaust.
Stjórnarvöldin liafa stundum
gengið rösklega fram í því, að
gera hinn áhættusama atvinnu-
veg, síldveiðarnar, enn þá vara-
samari — enn þá áhættumeiri.
Er hér átt við hin „rauðu“
stjórnarvöld og flokka þá, sem
hafa lialdið þeim uppi. Nægir i
þessu efni að benda á síldar-
einkasöluna gömlu. Það var
auðvitað óðs manns æði að setja
hana á stofn. Og árangurinn af
því asnastriki varð hörmulegur.
Verkafólk var svikið um kaup
sitt og útgerðarmenn töpuðu
stórfé. - Tjón ríkissjóðs varð og
stórkostlegt. Hið beina tjón frá-
leitt undir einni miljón króna,
en óbeint tjón landsins í lieild
sinni (verkafólks, sjómanna,
útgerðarmanna o. s. frv.) í raun
réttri ómetanlegt. Síldareinok-
unin, þetta óskabarn hinna
rauðu óvita, varð auðvitað
gjaldþrota. En reynt var þó að
halda henni á floti meðan þess
var nokkur kostur. ,
Eins og menn vita, hófust
sildveiðar með fyrra móti ísum-
ar og var veiðin all-mikil fyrslu
dagana. Sildarlýsi mun og hafa
hækkað eitthvað í verði í vor, en
lítil eða engin ástæða var til að
ætla, að sú verðhækkun yrði
venju fremur vai’anleg. —
Verðið gat fallið jafn-snögglega
og það hækkaði. Og vitanlega
verður ekkert við slíkar verð-
sveiflur ráðið héðan af landi. —
Verðið á síldarlýsi fer ekkert
eftir því, hvers Islendingar óska
í þeim efnum — því er nú ver
og miður.
Það getur verið nógu fróðlegt
að veita því athygli — ekki síð-
ur en öðru — hvernig menn
snúast við ýmsum fyrirbrigð-
um atvinnulífsins. Hækki verð
á einhverri útflutningsvöru i
svipinn, þá er engu líkara, en að
sumir menn ímyndi sér, að sú
verðhækkun muni stöðug
standa um óralangan tíma —
kannske áralugum saman! Og
þeir krefjast þess með hávaða
og gauragangi, að þjóðin hagi
sér þar eftir! Hækki síldarlýsi
í verði sé alveg sjálfsagt að
rjúka í það, að reisa fleiri
bræðslustöðvar! Það er fullyrt
að þetla þoli enga bið — og þar
fram eftir götunum. —
Svona gekk þetta til í sumar,
í það mund sem sildveiðarnar
voru að hefjast. Þá var mikil
síldarganga og þá hafði verð á
síldarlýsi hækkað eilthvað ofur-
lílið. — Þá var um að gera,
sagði Alþýðublaðið, sennilega
fyrir munn stjórnarinnar og
alls hins rauða „almættis‘, að
rjúka upp til handa og fóla og
reisa að minsta kosti tvær nýj-
ar bræðslustöðvar eða „sildar-
verksmiðjur“, eins og það er
kallað. — Það mátti ekki minna
kosta! — Og yfir því var lýst,
að þetta yrði að gerast undir-
eins, því að hagur lands og
jjjóðar krefðist þess. Þessar
nýju bræðslustöðvar eða síldar-
verksmiðjur yrði að vera lil-
búnar næsta vor. — Þótti blað-
inu sem nú reyndi fyrir alvöru
á stjórnmálaþroskann og fram-
sýnina. Yrði daufheyrst við
kröfunum uin tvær nýjar síld-
arliræðslu-stöðvar væri bersýni-
Jegt, að þjóðin jjekti ekki sinn
vitjunartíma. —
Blaðið ætlaðist til jæss, að
þessar nýju „ríkisbræðslur"
yrði mjög fullkomnar, og vitan-
lega er sjálfsagt að þvilíkar
verksmiðjur sé að öllu með ný-
tískusniði og sem fullkomnast-
ar, ef þær eru á annað borð
reistar. Kostnaðurinn við að
reisa „stöðvarnar“ liefði jjvi
sennilega orðið eitthvað yfir
tvær miljónir króna.
Það er ekki ónýtt fyrir þjóð-
ina, að eiga slíkan ráðgjafa
sem Alþýðublaðið! Það væri
nú — til dæmis að taka — ekki
litilsvert, að koma sér upp tveim
nýjum „síldarverksmiðjum“,
svo að j)ær gæti bættst í hóp
hinna bræðslustöðvanna, sem
tómar standa og hafa ekkert að
gera tímunum saman, eins og
verið hefir nú í sumar. Það má
vel vera að rauða foringja-
hyskinu þætti gaman að því, að
sjá sem allra flestar iðjulausar
„rikisbræðslur“, en hitt er
annað mál, hvort þjóðin hefði
nokkurn, hag af sliku. — ,
Sjómannakveðja.
LagSir af sta’ð til Þýskalands.
Vellíðan. Kveðjur.
Skipverjar á Sviða.
Andúð gegn
Qydingum í
Austurríki.
Gyðingar eiga ekki upp á pall-
borðið hjá austurrísku stjórninni
og það er megn andúð gegn þeirn
víða í landinu, og svo hefir lengi
verið, eins og í svo mörgum Ev-
rópulöndum öðrum. Eins og geta
má nærri er andúðin gegn þeim
mögnuðust hjá austurriskum nas-
istum, sem helst af öllu vilja, að
þeir verði ofsóttir á sama hátt og
í Þýskalandi. En austurríska
stjórnin hefir tekið málið öðrum
tökum en nasistastjórnin þýska. í
Austurríki eru 200.000 menn og
konur, sem eru Gyðinga-trúar eða
3% af þjóðinni. Austurrískir nas-
istar segja, að 8% af þjóðinni sé
af Gyðingaættum. — Andúð gegn
Gyðingum hefir alt af verið tals-
verð i Austurríki og stundum mik-
il, og núverandi stjórn hefir ekki
gert neitt til þess að draga úr
þeirri andúð, en lýst sig andviga
því, að þeir væri ofsóttir á svip-
aðan hátt og er — eða var gert a.
m. k. — í Þýskalandi. Og jjó eru
sumir Gyðingar ofsóttir i Austur-
ríki með atvinnusviftingu og á
fleiri vegu.
Blaðamaður, sem ferðast hefir í
Austurríki, og gerir jretta að um-
talsefni, segir eftirfarandi smá-
sögu:
„Fyrir rneira en 50 árunr var dr.
Karl Lúger, stofnandi Kristilega
socialista flokksins, ávítaður fyrir
það af jjingmanni einum, að hann
umgengist marga Gyðinga. „Eg“,
sagði Lúger, sem þá var borgar-
stjóri í Wien, „ákveð hverjir telj-
ast Gyðingar og hverjir ekki.“
Andúðarstarfsemin i Austurríki
nú er á þessum grundvelli, segir
hlaðamaðurinn, og skýrir málið
nánara Jjannig:
„Kaþólska kirkjan í Austurriki
er voldug. Hún hefir altaf unnið
og vinnur enn gegn erjum og ó-
friði milli trúarflokkanna. Ef Gyð-
ingur tekur kristna trú má ekki,
innan kirkjunnar, láta það bitna á
honum, að hann ,er Gyðingur. En
það er engin regla án undantekn-
ingar. Margir Gyðingar, sem tekið
hafa kristna trú eftir heimsstyrj-
cldina, sumir komnir að austan úr
Evrópu, eru nú ofsóttir í Austur-
ríki, ])ótt með öðrum hætti sé en
í Þýskalandi, þ. e. Jjeir eru ekki
látnir sæta misjjyrmingum o. s.
frv. En svo eru Gyðingar í
Austurríki, sem ekki hafa skift um
trú, hafa átt heima ]>ar alla sína
æfi og forfeður Jjeirra allangt aft-
ur í tímann, og sumir jæssara
manna hafa orðið frægir menn og
gert landinu mikið gagn. Þessir
menn sæta ekki andúð í Aust-
urríki. Andúðin bitnar ekki á/Gyð-
ingum í Austurríki alment, heldur
aðeins sumum þeirra þeim, sem að-
komnir eru, sbr. það, sem að fram-
an var sagt, og ])eim, sem starfað
hafa i flokki socialista. Áður en
Hitler komst til valda í Þýska-
landi voru fjölda margir Gyðingar
í Austurríki socialistar. Þegar
austurríska stjórnin átti í höggi
við bæði nasista og socialista og
binir síðarnefndu voru kúgaðir
gengu margir Gyðingar úr flokki
socialista ýfir í Ættjarðarflokkinn
svo kallaða, einkanlega eftir
fehrúarósigur socialista. Að þess-
um Gyðingum, Gyðingunum í
Ættjarðarflokknum (Fatherland
Front) er stjórninni styrkur og
c-ngin andúð er látin bitna á þeim.
Ríkisstjórnin j)ykist ekki eiga of
marga vini og það er víst um það,
að svo er. Einnig vill austurriska
stjórnin ekkert gera, sem gæti vak-
ið andúð gegn Austurríki, og er
minnug ])ess hverjar afl^iðingar
Gyðingaofsóknirnar í Þýskalandi
höfðu erlendis. En j)rátt fyrir þetta
lætur stjórnin viðgangast, að sum-
um Gyðingum sé sýnd mikil and-
Ný ijóðabók.
Gunnar S. Hafdal: GlæSur II.
Akureyri MCMXXXV. Út-
gefandi: Félagið „Birtan“.
Vísir veit engin deili á höf-
undi Jjeim, sem hér er á ferð.
Hann mun hafa gefið út ljóða-
kver áður (Glæður I.), en ekki
hefir blaðið séð jjá bók.
„Glæður 11“ segja ekki til um
það, svo að úr skeri, hvort höf-
undurinn muni í raun réttri
skáld, eða hara venjulegur hag-
yrðingur. Hann virðist ekki
vera boðberi neinna nýrra hugs-
ana, þvi að kvæði hans eru ærið
hversdagsleg að efni. Hann virð-
isl ekki heldur svo bragslyngur,
að formið eitt geti skipað hon-
um á bekk með skáldum j)jóð-
arinnar.
Gunnar S. Hafdal er sýnilega
einn þeirra hagyrðinga nútím-
ans, sem telja sér skylt að daðra
við j)á, sem félitlir eru, en velja
hinum, sem þeir hyggja betur
megandi, ýms skammaryrði.
Hefir J)essu gengið nú um nokk-
ur ár, og eru flestir orðnir dauð-
leiðir á Jjeirri slefutuggu. Þess
er og ekki að vænta, að alþýðu
manna getist að J)essu sargi til
lengdar, og allra síst, er höf-
undarnir eru engir menn til
J)ess, að lúlka mál sitt á list-
rænan hátt. — G. S. H. lítur
smáum augum J)au skáld þjóð-
arinnar, sem ríkið hefir reynt
að hlynna að lítilsliáttar. Telur
hann J)á höfunda einskis verða
og ój)arfa og reynir að velja
J)eim hæðileg orð. Hann segir:
„En launuð „listaskáldin",
lýðnum örðug byrði,
löngum liggja og hnoða
ljóðin —r einskis virði.“
Þetta er leiðinlegur dómur
og ber vitni um öfund. Verður
og ekki séð, að hann sé á neinu
viti reistur.
Skulu nú hirt nokkur sýnis-
horn af kveðskap höfundarins,
valin af handahófi. Mega J)á all-
ir um dæma, hversu honum
tekst ljóðagerðin. Höf. lcvartar
undan J)vi, að hann eigi óhæga
aðstöðu við kveðskapinn:
„Lífstríð lamar andann
— löngum hörð er glíma.
Ljóðin vildi eg vanda
en vantar næði og tíma.“
Og enn segir hann:
„Vildi’ eg gjarnan gleðja þig
með góðu heilla kvæði.
úð, þeir sé sviftir atvinnu o. s. frv.,
og er það niikiS vegna óánæg’ju í
heimwehrlrðinu gegn Gyðingum. í
sumum stéttum í Austurríki eru
Gyðingar fjölmennastir. Það hefir
vakið óánægju, einkanlega meðal
þeirra, sem vilja ná i J)ær stöður,
sem Gyðingar hafa komist í, vafa-
laust oftast vegna dugnaðar og
kunnáttu sjálfra þeirra. Kröfur í
þessa átt hafa verið bornar fram
af mönnum úr stuðningsflokkum
stjóriiarinnar, mönnum, sem
stjórnin óttast að missa yfir í flokk
r.asista. Austurríska stjórnin hefir
tekið J)á afstöðu, að hún ákveður
„hverjir séu Gyðingar og hverjir
ekki“, eða með öðrum orðum
hverjir verði látnir sæta andúð og
hverjir ekki. Fjöldi lækna af Gyð-
ingaættum hafa mist stöður sínar,
stöður sem þeir fengu að tilhlutan
socialista áður fyrri, og það er nú
svo kornið, að það er orðiö mjög
erfitt fyrir Gyðinga að fá ýmsar
opinberar stöður og nærri óger-
legt, og það enda J)ótt þeir sé í
Ættjarðarflokknum.“
En — til Jjess skortir málvald
mig
og ment — J)aö vitum bæði.“
Þj'kir rétt og skylt að J)etla sé
hafl í huga er kvæði liöf. eru
metin.
—o— ,
Hér koma sýnishornin:
Hollvættalier
heillir ber
á höndum sér. —
Ársæld fer
um ey og ver
og auðnu lér.
Birtist mér
liið besta hér
og blessað er:
Ornandi sál,
andans bál
ilmjjrupgin skál
og hrifandi mál
hvelt sem stál. ,
Þetta er fyrsta kvæði bókar-
innar og má ætla að höf. hafi
ekki valið af verri endanum. —
Næsta sýnishorn er úr kvæð-
inu „Fleyið“:
„— Fleyið hvíta
herðir ganginn
yfir hið breiða
bylgju haf;
liður til slrandar
lukku vafið, ,
varpar festum
i værri höfn.“
„Daggarúðann drekkur blær.
Dreymir prúða rós á engi;
— i sælum draumi sefur lengi
rós, er blundi bregða nær,
J)egar ársól grundu gyllir
og geislastraumum loftið fyllir.
Þegar varmur vordagsblærinn
vekur blóm af vetrardvala
út um nes og inn til dala.
Óðum Jjornar daggarsærinn
af skreyttri lilíð og skrýddum
lundi.
— Yið morgun-unað lífið bregð-
ur blundi.
(Þakkargjörð).“
„Vekur Ijúfar vonir mér
vor — og skín á Ijóra.
Blær og sólskin úti er.
— Eflaust kemur Þóra!
(Til Þóru í Fosshlið).“
„Einslíg grýttan oft hef J)rætt
á öræfum lífsins. ,
Hef illgirni og misskilning mætt
og mótvindum ldfsins.
(Villiblóm).“
„Nú er klukkan orðin eitt
eftir miðja nóttu.
Lokast augu löngum þreytt
af lestri og skrift á óttu.
(Eftir miðnætti).“
—o— |
„Kæri vinur! Vorið nálgast
óðum.
og varpar ljóma yfir haf og
jörð.
Þá vermist alt í sólargeislaglóð-
um
og gróður klæðir tún og holta-
hörð.
Um loftið tæra líður söngva-
kliður.
Lifsins-gígjur syngja J)ýðum
, róm.
Fossagnýr og frjálsra lækja
niður
fjdla vorsins þúsund radda
hljóm.
(Til C. Jóh. L.).“
—o—
„Þar brotna J)eirra fælur
og J)ar með er endað skeið.
Þannig fer fyrir öllum,
sem fara of grýtta leið.
(Hrannir)“.
„Þeir vangefnu vesalingar
voru af „hærri stöðum“.
Sá háskrill hégómlegur
hlæjandi sat í röðum.
Og hyskið heimska, spilta
með „hærri staða“ blettum
launhæddi listamanninn,
sem lægri var af stéttum!
(Lislamaður).“
—o— ,
„Gys að andans gróðri ,
gjöra jafnan enn
ýtar ósanngjarnir,
auðvaldshyggjumenn, ,
sem eiga fjái’munafúlgur
og feitast bera hold,
en fjöldinn fljótt þeim gleymir,
er falla þeir í mold.
(Tvent ólíkt).“
—o—
Á mannlífsins öræfum stend
eg í straumi
— straumi sem eflir hin
geigvæna tíð.
Að baki mér hvíla nú
borgir í draumi
borgir, sem lcúga liinn
Jmuitpínda lýð;
borgir sem viðhalda
t braskara flaumi
— hylur á öreigum
ræningja ýl,
borgir með háska og
hatursins glaumi,
heimskum og illgjörnum
• burgeisaskríL
(Aldarfar).“
Þelta verður að nægja. Flest
kvæðin í „Glæðum 11“ eru stutt.
Er það — eftir atvikum —-
verulegur kostur.
Bankastj óra-
skifti
verða við útbú Útvegsbank-
ans á Akureyri nú um mánaða-
mótin. Bjarni Jónsson, cand.
juris, frá Unnarliolti, ágætur
nxaður, sem stjórnað hefir út-
búinu mjög lengi og rækt starf
sitt samviskusamlega, svo sem
auðvitað er um slíkan mann,
liefir að sögn verið neyddur til
J)ess að segja af sér, gegn lof-
orði um undirtyllustöðu í Út-
vegsbankanum hér í Revkjavík.
Ástæðan er talin sú, að koma
Jjyrfti Svafari Guðmundssyni
„á gras“, en liann var rekinn úr
S. I. S. fyrir skönnnu, eftir 18
ára J)jónustu. Sv. G. var for-
maður hankaráðs Úlvegsbank-
ans, og nú liefir það „ráð“ feng-
ið honum góða stöðu á Akur-
eyri. Munu sumir .segja sent
svo, að Jjarna lxafi Svafar
hankaráðsformaður konxið
nafna sinum, Svafari liinum út-
skúfaða (úr S. 1. S.) til nota-
legrar hjálpar. — Ileyrst hefir
að Stefán Jóh. Stefánsson verði
nú formaður hankaráðs Út-
vegsbankans. — Hætt er við a<$
einliverjum kunni að finnast
hálfgerð ólykt al' þessum ráð-
stöfunum.
Áthngasemd.
Út af umtali J)ví sem orðiö hef-
ir í blöðum hér, í sambandi við hið
„smekklega" tal Hermanns ráð-
herra við „Politiken" í Kaup-
mannahöfn íyrst í þessum mánuði,
vildi eg leyfa mér að biðja fólk að
ihuga hvernig ])ví þætti líklegast
að t. d. Stanley Baldwin, forsætis-
ráðherra Breta, mundi hafa tekið
því, ef einhver hefði komið (eða
kæmi) með þau skilaboð til hans,
að hann væri beðinn „að hringja
upp“ Alþýðublaðið í Reykjavík.
Ætli hinn breski forsætisráðherra
hefði orðið eöa yrði mjög upp með
sér af þeim skilaboðum? Og ætli
hann hefði rokið til og „hringt“
til Alþýðublaðsins ? Mér finst
langlíklegast, að hann hefði talið
stjórnarforsetaembættinu breska
sýndan mikinn dónaskap með
slíkum skilaboðum. Og vitanlega
kemur ekki til neinna mála, að
hann hefði ansað svona vitleysu.
Þetta er hliðstætt því, sem hér