Vísir - 22.02.1938, Síða 3

VlSIR
Hvað er að gerast í gjaldeyris
málum íslendinga?
Eftir Björn Ólafsson
Þeir sem meö völdin fara í
landinu, hafa til þessa dags
engan gaum gefið aðvörun
þeirra manna, sem liafa vakið
máls á því, að gjaldeyrismálun-
um væri hér stefnt í fullkomið
öngþveiti. En með hverjum
deginum kemur nú skýrar í
Ijós, að aðvaranir þessar hafa
ekki verið staðlausir stafir. Nú
er líklegt að þess verði skamt
að bíða, að til þeirra tíðinda
dragi, að hinir blindu fái sýn í
þessu efni. Þá verður nauðugur
einn kostur að horfast i augu
við veruleikann af hér á ekki
alt að fara í óefni fyrir hugleysi
og handvömm.
Ef Alþingi, sem nú situr á
rökstólum, þekti sinn vitjunar-
tíma, mundu þingmenn ekki
verja tima sínum í lítilsverð
frumvörp gömul og ný, sem
skifta landsmenn litlu eða engu
máli. Þau máí, sem þjóðinni er
nú framar öllu öðru nauðsyn að
fiái skjóta og farsæla lausn úr
núverandi öngþveiti, eru gjald-
eyrismálin og afkoma útvegs-
ins. Til þess að leggja hér fjár-
hag óg atvinnu í rústir, er engin
leið öruggari en sú, að halda
hinni sömu stefnu í þessum
málum og verið hefir undan-
farið.
AFSTAÐA
FJÁRMÁLARÁÐHERRA.
í hyrjun þessa mánaðar hélt
fjármálaráðherra ræðu í út-
varpið um utanríkisverslunina á
síðastliðnu ári. Margir munu
liafa húist við því að liann
mundi minnast á beiskustu háð-
ungina sem nú á sér stað i utan-
rikisversluninni: gj aldeyrisleyf-
in, sem eru orðin að tálbeitu til
að fá til landsins vörur án
greiðslu. Á þetta var ekki minst.
Hann mintist að vísu á gjald-
eyriserfiðleikana og spyr: „Hvað
liefir verið að gerast i gjaldeyr-
ismálum Islendinga ?“ Hann
kemst að þeirri niðurstöðu að
þar séu ýms máttarvöld að
verki. Saltfiskmarkaðir hafi
lokast, þorskafli brugðist, hreyt-
ingar á sjávarútvegi lands-
manna, aukning fisk og síldar-
iðnaðar, nýjum verksmiðju-
fyrirtækjum komið ó lot. Þetta
hafi ýmist rýrt útflutninginn
eða aukið innflutninginn. En
þrált fyrir alt á þetla að hafa
farið fram „að mestu án þess
að erlendar skuldir hafi aukist i
heild sinni, a. m. k. elcki síðustu
tvö árin“. Og síðan spyr hann:
„Er það nokkur furða, að ís-
lendingar eigi við gjaldeyriserf-
iðleika að striða þegar þessar
staðrejmdir eru athugaðar?“
Hann segir ennfremur, að það
eigi að vera sameiginlegt á-
hugamál allra, að lcynna við-
skiftaþjóðum vorum þessar
staðreyndir, til þess að skapa
þann skilning og ])á samúð
annara, sem okkur er nauðsyn-
leg.
Eg vil taka undir það með
ráðherranum, að það væri ekki
furða, þegar á alt er litið, ])ótt
íslendingar hafi við gjaldeyris-
erfiðleika að stríða. En gjald-
eyriserfiðleikar landsmanna
stafa ekki af þeim orsökum,
sem ráðherrann nefnir. Þeir
stafa af þeirri háspentu fjár-
málastefnu sem markar rekstur
þjóðarbúsins. Þeir stafa af
skuldasöfnun hins opinbera
undanfarin ár. Þeir stafa af
stórfeldum kröfum um gjald-
eyri, sem koma beint og óheinl
fyrir atbeina þings og stjórnar,
með styrkveitingum, lánum og
ábyrgðum. Þeir stafa af því
mikla fé sem taprekstur úlvegs-
ins hefir sett í umferð, umfram
það sem útgerðin sjálf fær fyrir
afurðirnar. Þetta eru liinar eig-
inlegu orsakir gjaldeyriserfið-
leikanna þótt annað sé jafnan
látið í veðri vaka. En það er
annað en beinn skortur á gjald-
eyri sem öngþveitið skapar. Það
er fyrst og fremst stefnan og
skipulagið á þessum málum
sem öfgunum veldur.
Annað hvort er, að fjármála-
ráðherra sér ekki ástandið eins
og það er og er ekki Ijós sú
mik-la ábyrgð, sem á honum
livílir í sambandi við gjaldeyr-
ismál þjóðarinnar, eða, að liann
llfefir reist sér liurðarásinn um
öxl þegar hann tók að sér að
ráða fram úr þessum málum.
Ef honum væri fylíilega ljóst
hvert stefnir í þessum málum
og hann liefði vilja og mátt til
að breyta um stefnu, ætti liann
fyrir löngu að hafa forðað þjóð-
inni frá því ófremdarástandi
sem liún er komin í vegna
gjaldeyrisskipulagsins.
Það er rétt að þorskafli og
fiskmarkaðir liafa brugðist, en
annar afli hefir komið í staðinn,
síldaraflinn, sem vegur upp
rýrnun þorskaflans. Og aðal-
atriðið er þó, þnátt fyrir alt, að
því nær fullkominn greiðslu-
jöfnuður hefir fengist tvö síð-
ustu árin í viðskiftunum við út-
lönd. Árangur þessara tveggja
ára gefur því á engan hátt á-
stæðu til að ætla að gjaldeyris-
skorturinn þurfi að vera svo á-
berandi sem raun ber vitni. Og
það er víst, að liefði öðru vísi
verið lialdið á þessum málum en
hingað til, mundi nú á annan
veg horfa í þessu efni. Við-
skiftaþjóðir vorar flestar
þekkja nú orðið vel gjaldeyris-
ástandið hér á landi, því hér
hefir safnast mikið af vöru-
skuldum við erlend firmu, og
enginn veit hvenær þær fást
greiddar. Það er auðvelt að tala
um að „skapa þann skilning og
þá samúð annara, sem oklcur
er nauðsynleg“. En það er ekki
eins auðvelt og sumir ætla, að
gera hvorttveggja í senn, að afla
sér samúðar erlendra þjóða, og
að nota sér traust þeirra lil að
senda hingað vörur sem eklci
fást greiddar. Stjórnarvöldin
hér fullvrða að skuldir hafi ekki
vaxið við útlönd tvö siðustu ár-
in. Staðreýndirnar sýna annað.
Skuldirnar við útlönd vaxa nú
svo að segja daglega. Þær vaxa
af því að hin opinberu gjald-
eyrisleyfi eru einskisvirði. - —
Þær vaxa af því að liin opinbera
fjármálastefna er röng.
FRAMKVÆMD
GJALDEYRISMÁLANNA.
Það sem nú er að gerast í
gjakleyrismiálum íslendinga, er
i raun og veru skipulagsbundin
óreiða lieillar þjóðar, sem fer
fram með vitund og vilja ríkis-
stjórnarinnar, fyrir opnum
tjöldum, og engum getur dul-
ist, innlendum né útlendum, sem
að því gætir.
Innflutningshöftin voru sett á
til þess aö tryggja það að gjald-
eyrir landsmanna hrykki fyrir
vörulcaupum og greiðslum til
útlanda. Ilöftin voru frá önd-
verðu, og eru að ýmsu leyti enn,
framkvæmd af handahófi. Þau
liafa jafnan verið framkvæmd
af lilutdrægni i garð kaup-
mannastéttarinnar og aldrei hef-
ir verið leitast við af hinu opin-
bera, að sætta þessa stétt við
liöftin né að gefa nokkurn
gaum tillögum hennar um
framkvæmd þeirra. Fjármála-
ráðherra hefir fyrirskipað á
mjög einhliða pólitískan liátt
fyrir um framkvæmd haftanna
án þess að sjá um að fram-
kvæmdin færi að öðru leyti eft-
ir ákveðnum reglum, sem nauð-
synlegar voru og framkvæman-
legar. 1 þessu meðal annars
liggur orsök þess að alt skipu-
lag gjaldeyrismálanna er nú að
komast í sjálfheldu. Það er nöp-
ur staðreynd að hafta-hjólið
getur nú ekki lengur snúist,
þrátt fyrir hagstæðan greiðslu-
jöfnuð síðustu tvö árin.
Erlent fé liefir frosið hér inni
að meira eða minna leyti á
hverju ári síðan 1931. En
greiðsluvandræðin sem nú eru
að ná hámarki sínu, liófust á
árinu sem leið. Áður hafði jafn-
an fengist yfirfært fyrir erlenda
víxla og innheimtur, án þess að
um áberandi vanskil væri að
ræða. Gjaldevrisleyfi þau sem
Gjaldeyris- og innflutnings-
nefnd gefur út til greiðslu á
innfluttum vörum, gefa nú ekki
hina minstu tryggingu fyrir að
gjaldeyris fáist, nema vörurnar
séu keyptar í „clearing“ frá
Þýskalandi eða Italíu. Þrátt
fyrir þetta eru gjaldeyrisleyfi
gefin út fyrir miljónum króna
í frjálsum gjaldeyri sem enga
visa áheyrn eiga í bönkunum.
Þessi leyfi eru gefin út af sér-
stakri stofnun, sem ríkið hefir
sett á fót og livert einasta þeirra
er gefið út með samþykki bank-
anna, annars eða beggja. Að
vísu er prentað á þessi leyfi fyr-
irvari um það, að þau gildi því
að eins að gjaldeyrir sé fyrir
liendi. En þólt hægt sé að skjóta
sér á bak við þetta ákvæði, þá
er það fyrir neðan virðingu
Iandsins, að opinbcr stofnun
með vitund bankanna, gefi út
gjaldeyrisleyfi, sem ekki eru
meira virði en pappirinn sem
þau eru prentuð á. Enda hafa
útlendinear til skamms tíma
trúað því að trygt væri að gjald-
eyrir fengist út á slík leyfi. Nú
vita fæstir liverju liægl er að
| treysta. Óhugsandi er að slíkt
! væri látið við gangast í nokkru
; landi sem liefir þroskaðar hug-
] myndir um velsæmi í fjármál-
um.
BANKARNIR OG
SKIPULAGIÐ.
Það sem leiðast er við hin
„frjálsu“ gjaldej-risleyfi, er að
þau eru gefin út af liinu opin-
bera í samráði við bankana, vit-
andi þess, að gjaldeyrir muni
ekki fást út á þau nema að
nokkru leyti og þess vegna
muni þau verða þess valdandi
að stofna skuld erlendis, sem
enginn veit hvenær greidd verð-
ur. Mér er ljóst að bankarnir
eru ekki sjálfráðir með þessar
ráðstafanir, því að skipulagið
er ákveðið af ríkisstjórninni.
En þess cr ekki að dyljast, að
bankarnir hafa i þessu innflutn-
ings og gjaldeyrisskipulagi mjög
óvirðulegt hlutverk. Furðulegt
er að þeir skuli ekki fyrir löngu
liafa neitað að halda áfram á
þessari braut. Þeim hlýtur að
vera Ijóst að með sömu stefnu
falla utanríkisviðskiftin í rústir
áður en langt um líður. Bank-
arnir hafa reynt undanfarið að
synda milli skers og báru í þess-
um málum. Þeir virðast þó
varla vita hvernig þeir eigi að
lialda gangandi þessu skipulagi,
sem heimtar óþrotlegar til-
kynningar um vanskil af hálfu
þeirra, sem standa með reiðufé
í höndunum og vilja borga.
Bréf þau sem bankarnir senda
til útlanda i sambandi við end-
ursendar kröfur, lýsa betur en
nokkuð annað því ófremdar-
ástandi, sem nú ríkir hér í þess-
um málum. Afrit þessara bréfa
hafa borist fná útlöndum til
flestra innflytjenda hér. Bréfin
eru á þá leið, að bankarnir til-
kynna hinum erlenda kröfu-
eiganda, „að gjaldeyrishömlur
og erfiðleikar, sem hér eru nú,
gera oss óþægilegt að annast
innheimtu yðar á venjulegan
hátt“. Hins vegar er boðist til
að leggja fé hér inn á „lokaðan“
reikning án nokkurar skuld-
bindingar um yfirfærslu. Þessi
bréf eru send til ei’lendra firma,
er hingað senda vörur, skömmu
eftir að þeir bankar, sem bréfin
senda, hafa gefið samþykki sitt
til að gjaldeyrislejdið væri gef-
ið út, er átti að tryggja greiðslu
vörunnar.
Það er kominn tími til að
þessu sé breytt.
Þeim mörgu innflytjendum,
sem orðið liafa fyrir erfiðleik-
um og traustspjöllum vegna
gjaldeyrisskortsins, hefði þótt
sanngjarnt, að bankarnir léti
hina erlendu viðskiftamenn fá
vitneskju um það, að víxlar eða
kröfur sem greiðsla er boðin
fyrir, sé endursendar vegna
skorts á gjaldeyri en ekki vegna
vanskila greiðenda. En á þetta
hefir þótt mjög skorta. Bank-
arnir endursenda víxla án þess
að gefa skýringu á liver orsökin
sé fyrir þvi að þeir voru afsagð-
ir og endursendir. Er þetta þó
ekki nema sjálfsögð siðferðis-
skylda bankanna gagnvart við-
-skiftamönnum sínum.
EINKASÖLUR RÍKISINS.
Verslanir ríkisins hafa- verið
í stórfeldum vanskilum við er-
lend firmu. í augum útlendinga
eru ríkiseinkasölur sama og
ríkissjóður. Vanskil þeirra er
hið sama og vanskil rikisins.
Rikið flytur nú inn vörur i stór-
um stíl sem það liefir ekki
tryggingu fyrir að geta greitt.
Sumar einkasölurnar eiga nú
erfitt með að ná vörum vegna
skulda við aðalviðskiftafirmu
sín. Aðrar, eins og tóbakseinka-
salan, hafa neyðst til að leita
gjaldfrests-samninga á almenn-
um vöruskuldum. Er ilt að
þurfa að grípa til slíks örþrifa-
ráðs, en það sýnir manndóm
forstjórans að leitast við að gera
„hreint borð“ við viðskiftamenn
sína, hversu sem tekst um frarn-
haldið. Það er óþolandi háðung
allri þjóðinni að ríkið skuli
vera í vanskilum með verslanir
sínar og ef lialdið verður áfram
á sömu braut, stofnar rílcið
verslunarskuldir í fullri óvissu
um að geta staðið í skilum. Það
velur sér hlutverk Iiins alment
fyrirlitna óreiðumanns. Það
yrði að íeljast eklci all-lítil nið-
urlæging, ef erlend firmu tæki
upp þann sið að stefna ríkinu
fyrir skuldir á „diplomatiskan“
liátt gegnum ræðismenn sina
liér. Dæmi mun vera lil um að
slikt hefir verið gert nýlega. Ef
ríkiseinkasölurnar halda áfram
að stofna skuldir í útlöndum
sem ckki verður hægt að greiða,
getur það liaft afleiðingar, sem
ekki verður séð út yfir að sinni.
Skuldir þeirra nú, sem fallnar
eru í gjalddaga, nema hundruð-
um þúsunda króna. Erlendis er
litið á vanskil ríkisverslananna
sem forleik að rikisgjaldþroti
gagnvart útlöndum.
ÍSLENSKIR NÁMSMENN
ERLENDIS.
Ein lilið gjaldeyrismálanna er
sú sem snýr að námsmönnum
erlendis. Þeir fara til útlanda
eftir að liafa fengið gjaldejTÍs-
leyfi fyrir mánaðarlegum
greiðslum, sem þeir þurfa sér
til framfærslu. Þessar mánaðar-
greiðslur eru venjulega skornar
mjög við neglur. — Erlendis
er nú fjöldi íslenskra náms-
manna í ýmsum greinum, sem
fór utan í því trausti að þessi
gjaldeyrir fengist reglulega. En
þetta hefir mjög átakanlega
brugðist síðasta misseri. Margir
námsmenn hafa ekki fengið
nauðsynlegan gjaldeyri héðan
svo mánuðum skiftir. Þessir
menn eiga fæstir völ á nokkuri
hjálp ef peningasendingarnar
að heiman bregðast. Það mun
varla ofmælt að margir íslensk-
ir námsmenn svelta nú erlendis
af þessum orsökum. Það er
betra að mámsmenn komist ekki
utan en að þeir fari út og standi
þar svo uppi félausir og verði
síðan að liætta námi eftir kostn-
aðarsama tilraun. Þjóðinni er
lítil sæmd í því að búa svo að
námsmönnum sínum erlendis
að þeir svelti þar sem beininga-
menn.
HVERT STEFNIR?
Frá nýári liefir gjaldeyris-
ástandið farið dagversnandi.
Svikaþinullinn dregst nú fastar
og fastar utan um verslunar-
stéttina og þjóðina i heild og
ekki bætir það, að hinar ósýni-
legu greiðslur til útlanda kom-
ast iá þessu ári upp í nálega 10
miljónir króna. Ef ekki skeður
kraftaverk næstu mánuði, sem
bjargar landsmönnum úr gjald-
eyrisöngþveitinu, er ekki útlit
fyrir annað en að megin hlutinn
af utanríkisverslun landsins
hljóti að falla i rústir. Óreiðan
og skuldasöfnunin eykst. Land-
ið verður brennimerkt fyrir
vanskil. Innflytjendur missa
smátt og smátt flest erlend
sambönd og að því hlýtur að
draga, að erfitt verður að fá
vörur til landsins nema frá
clearing-löndunum. Lánstraust
rikis og einstáklinga bíður
ómetanlegan hnekki. Til þess
getur og komið, að erlend ríki
fari að blanda sér í málið vegna
hagsmuna þegna sinna, sem
hér eiga fé frosið inni.
Lausaskuldir innflytjenda i
Reykjavik við erlend verslunar-
hús skifta nú milj. kr. Allar
þær skuldir voru stofnaðar i
trausti gjaldeyrisleyfa sem hafa
brugðist. Af þessum sökum
hefir landið fengið á sig óreiðu-
orð. Það fer ekki leynt á Eng-
landi og á Norðurlöndum að
verslunarskifti hér við land eru
talin mjög varhugaverð.
Það sem er að gerast í gjald-
eyrismálum landsins er í fáum
orðum þetta:
Þrátt fyrir tveggja ára liag-
stæðan verslunarjöfnuð er
gjaldeyrisskipulagið að $igla í
strand.
Hin opinbera gjaldeyrisskrif-
stofa í samráði við bankana,
gefur út gjaldeyrisleyfi er lieim-
ila mönnum að stofna vörii-
skuldir i útlöndum, en þegar á
að greiða skuldirnar er tilkynt
að gjaldeyrir fáist ekki.
Af þessum sökum hefir þjóð-
in komist i stórfeld og auðmýkj-
andi vanskil erlendis, sem fljót-
lega munu kippa fótunum und-
an utanríkisverslun landsins, ef
áfram er lialdið ká sömu braut.
Auk þeirrar þjóðarhneisu
sem þetta ásland skapar, leynist
í kjölfari þess liætta fyrir sjálf-
stæði landsins.
Til þess að bæta úr þessu
öngþveiti eru fleiri ráð til en
eitt. En eg ætla ekki að fara
inn á það að sinni. Því að það
er þeirra að ráða fram úr þessu,
sem völdin liafa og ábyrgðina
bera og aldrei þykir nokkurs
nýtt það sem pólitískir andstæð-
ingar leggja til málanna.
Veðrið í morgun.
í Reykjavík i st., mestur hiti í
gær 6, minstur í nótt i st. Heitast
á landinu í morgun 5 st., á Horni,
Siglunesi og |Bolungarvík, kaldast
— 3 st., á Skálanesi. Úrkoma hér
í gær 0,4 mm. Yfirlit: Hæ8 yfir
ísiandi og Bretlandseyjum. Lægö
yfir Noröur-Grænlandi á hreyf-
ingu í austur. Önnur su'ður af
Grænlandi á hreyfingu í norSur.
Horfur: Faxaflói: HægviSri. Úr-
komulaust.
Skipafregnir.
Gullfoss er í Kaupmannahöfn,
GoSafoss fór frá Hull í gærkveldi
áleiðis til Hamborgar. Selfoss er
á leið til Leith frá Vestmannaeyj-
um. Dettifoss er í Reykjavík. Brú-
arfoss var á Hvammstanga í morg-
un. Lagarfoss fer frá Hamborg í
dag áleiðis til Kaupmannahafnar.
Fjármálaráðherra
mun flytj a fjármálaræðu sína á
morgun, yfirlit og hag á afkomu
ríkisins. A8 því búnu tala fulltrú-
ar hinna flokkanna í fjórðung
stundar hver. Fundinum veröur út-
varpað.
Höfnin.
Drotningin fór vestur og norð-
ur í gærkveldi. Lyra kom fráBerg-
en i gærkveldi.
Ljósatími
bifreiða og bifhjóla er nú kl.
5.45 síðd. til kl. 7.40 árd.
Bjarni Björnsson
endurtekur skemtun sína einu
sinni enn þá annað kveld, vegna
fjölda áskorana. Ætlar hann aS
bjóða þinginönnum á skemtunina,
svo að varla mun honum takast
ver upp þá en undanfariö, þegar
„fyrirmyndirnar" eru viöstaddar.
Miðstjórn
F ramsóknarf lokksins
hefir gert samþykt þess efnis,
að flokkurinn leiti stjómarsam-
vinnu við socialista á yfirstand-
andi þihgi. Er þetta það sem búist
var við og munu vera meiri kær-
leikar nú milli stjórnarflokkanna
en látið hefir verið í veðri vaka
?-'ð væri oft aður. Meiri furöu vek-
ur samþykt ]iessi aö því leyti, sem
hún beinist að samstarfinu við
konunúnista, því þeim er afneitað
að fullu og öllu og kveðið upp úr
með að Framsóknarflokkurinn
neiti öllu samstarfi viS flokk er
sæki ráS sin til erlendra valdhafa,.
Slík yfirlýsing er furSulega ósvíf-
in þegar þess er gætt, aS þaö eru
eklci lengra siSan en 3 vikur, aS
TímaliSiS var í opinberu banda-
lagi viS kommúnista viS kosning-
ar til bæja og sveitastjórna á ýms-
um stöSum úti á landi. (Yfirlýsing
miSstjómarinnar út af kommún-
istum er auSvitað markleysa ein
og hin auðvirSilegasta blekking,
og þótt landsmenn séu ýmsu van-
ir úr þessari átt, þá mun mörgum
blöskra þessi lítilsiglda afneitun á
samstarfi viS flokk, sem ekki er
lengra en 3 vikur síSan aS Tíma-
liSiS barSist með hliS viS hliS.