Vísir - 09.07.1938, Blaðsíða 3

V I S í R
Landnám Ingólfs.
(Safn til sögu þess).
Nýlega eru út komin tvö hefti
af hinu merka ritsafni um land-
nám Ingólfs Arnarsonar (II, 3
og III, 2).
í fyrra heftinu eru ritgerðir
þær, er nú slcal greina: Kjósar-
sýsla, niðurlag fróðlegrar sýslu-
lýsingar eftir Björn Bjarnarson
hreppstjóra í Grafarholti. Bæð-
ir þcssi liluti ritgerðarinnar um
Kjalarnes og Mosfellssveit, en
áður var út komin lýsing Kjós-
ar. Gætir mjög alkunnrar vand-
virkni höf. í lýsingunum, en
rangt mun þó það, sem sagt er
um fæðingarstað Ágústs Jósefs-
sonar, heilbrigðisfulltrúa.
Höf. gerir samanburð á bún-
aðarástandinu í hreppunum
1916 og 1936, svo sem hér segir:
Kjalarnes:
1936: Taða 15730, útliey 5655,
kartöflur 305, rófur 137,
mór 300.
1916: Taða 4720, úthey 6120,
kartöflur 37, rófur 86,
mór 4160.
1936: Nautpeningur 505, sauð-
fé 2480, liross 185, liæns
1540, endur 91, gæsir 24.
1916: Nautpeningur 225, sauð-
fé 1848, hross 250 (fugl-
ar ekki taldir).
Mosfellssveit:
1936: Nautpeningur 856, sauð-
fé 2334, hross 199.
1916: Nautpeningur 230, sauð-
fé 1649, hross 164.
1936: Geilfé 3, svin 9, liæns
2980,, endur 73, gæsir
118, silfurrefir 58 (er
ekki var talið eða til
1916).
1936: Taða 26760, úthey 3635,
kartöflur 1576, rófur
480, mór 140.
1916: Taða 4650, útliey 8710,
kartöflur 257, rófur 118,
nxór 5290. Mismunurinn
á mótelcju sýnir, að
hlóða-eldhúsin eru nú að
nxestu úr sögumxi.
Georg bankastjóri Ólafsson
ritar um Arnarhólsland, all-
langa grein. Ræðir hún nálega
einvörðungu unx landaixxerki
jarðanna Arnarhóls og Reykja-
víkur. Styðst höf. einkum við
réttarskjöl og vitnaframburð í
landanxerkjaniáli, sem hafið var
1776 og reis út af ágreiningi unx
merki milli nefndra jarða, sem
þá voru báðar kallaðar kon-
uixgseigxx. Greinin er skemtileg
og fróðleg og rifjar meðal ann-
ars upp fyrir mönnxim fom öi'-
ixefni, sem lengi hafa verið
týxxd og tröllum gefin. Svo er
t. d. xinx „Eyleifskrók“, sem
fæstir núlifandi menn nxunu
hafa heyrt nefndan, auk lieldur
meira.
Sami höfundur (G. Ó.) skrif-
ar og smágrein unx „Fyrirætl-
anir Andrew Mitchels um Graf-
arvog“. A. M. mun hafa verið
Skoti að kyni, fór til Danmerk-
ur og var þar um sinn á vegum
flotanxálastjórnarinnar. Er svo
að sjá, seni hann liafi verið hið
besta viti borinn, lxagur á hend-
ur og hneigður til framkvæmda,
ixxikill ráðagerðanxaður. Var
og í metum hafður fyrst í stað
þar við Eyi'arsund og naut ær-
inxxa launa. Eix síðar þótti vist
heldur lítið mannkaup í honunx
og lagði hamx þá leið sína hing-
að. Hér á landi mun lxann hafa
dvalist nær óslitið frá 1803—
1812. Honunx datt margt í liug
og meðal annai-s fór hann fi’anx
á það að fá keyptar 5 jarðir í
Mosfellssveit: Ártún, Árbæ,
Keldur, Gröf og Grafarkot. —
Er frá því skýrt í greininni,hvað
fyrir lxonunx hafi vakað með
jarðakaupum þessxmx. Eilt af
því, senx hanxx hugsaði sér að
gei'a, var það, að „grafa skxirð
frá upptökum Elliðaánna“ og
veita þeinx út í Grafai’vog!! En
ekkert vai-ð úr jarðakaxxpununx
og datt svo botninn úr öllu sam-
aix.
Ólafur prófessor Lárussoix
ritar stutta grein unx „Franx-
ætt Ixxgólfs“ (Ai’narsonar land-
xxánxsixxaixns). Lestiixa rekur
upplxaf langrar ritgei'ðar eftir
Þórberg Þói’ðax’son um „Lifn-
aðarhætti í Reykjavík á síðara
helmingi 19. aldai’“. Hefir höf.
aflað sér upplýsinga lijá þrenx-
ur nxönnunx — greindum, fróð-
um og langminnugum, þeim
Ólafi Jónssyni fiskimatsmanni,
síra Þórði prófasti Ólafssyni og
Sigurði Halldórssyni liúsa-
smiðameistara. Megin-stofninn
er frásögn Ólafs, en hinir juku
við eða nánxu af, eftir því sem
þeir hugðu sannara og réttara.
Segir ritgerðin all-nákvæmlega
frá lifnaðai’háttum Reykvíkinga
og vinnubrögðum ýnxiskonar,
utan lxúss og innan. Fer vel á
því, að slíkum fróðleik sé til
skila haldið, en eklci Íátinn
hvei’fa í náttskuggann að haki.
Þangað er vissulega of margt
horfið, senx hetur væri geynxt
en glatað.
Síðara heftið er eingöngu
sóknalýsingar. Hefst það á
franxhaldi af Lýsing Grindavík-
ursóknar 1840—41, eftir síra
Geir Baclimann. — Næst er
Lýsing á Höfnum, eftir Bi’and
Guðnxundsson, hreppstjóra i
Kirkjuvogi, en ,þá Lýsing Út-
skálaprestakalls 1839, eftir síra
Sigurð B. Sivertsen. Þá er rit-
gerð um Njárðvíkur- og Kálfa-
tjarnarsóknir .1840, eftir síx-a
Pétur Jónsson, en loks Lýsáng
Garðaprestakalls 1842, eftir
síra Árna Helgason stiftprófast,
og er þeirri ritgerð ekki lokið.
„Eg er bóndi — alt mitt á
undir sól og i-egni,“ stendur
einlxversstaðar. Þetta á ekki
allskostar við um bændur „suð-
ur með sjó“. — Afkomuvonir
þeirra eru að litlu leyti bundnar
við grasvöxt og heyþurk. Móðir
jörð er í meira lagi klæðfá þar
um slóðir og sumstaðar sorg-
Iega nakin. Þar er þvi örðugt
unx túnrækt og annan jarðar-
gróða. Þar er ekkert nægtabúr
í skauti jarðar, en gullkista fá-
gæt og mikil fyrir landi. Og
Ægir karlinn er stórtækur og
veitull, þegar vel liggur á hon-
um. En stundum brýnir hann
raustina, gerist úfinn og illur í
skapi, reiðir hramminn hart og
títt og löðrungar ströndina af
litilli vægð. Verður þá flest und-
an að Iáta. Og sár jarðar standa
um aldir ófull og opin eftir þær
hamfarir.
Það er ljóst af sóknalýsingum
þeim, sem að framan getur, að
bjargvættur Suðurnesja, lxinn
örláti, gagn-auðgi sær, hefir
löngum seilst til valda þar um
slóðii’, gengið á landið og valdið
miklu tjóni. Skulu nú nefnd fá-
ein dænxi af mörgum því til
sönnunar:
Síra Geir Bachnxann lætur
þess getið unx jarðir í Grinda-
víkursókn, að þær liggi undir
skemdum af sjávargangi og
sandfoki. Hann segir m. a.:
„Það er vel að merkja við allar
jarðir í sókn þessari, að þær ár-
lega að segja má, ganga af sér
hæði til lands og sjávar .... af
sjó og sandfoki.“
Unx jarðir í Höfnurn er þess
getið, að sumar þeirra hafi
„gengið af sér“ og spillist jafnt
og þétt sakir „sjávar-landbrots“
á lún, sandfoks og „uppbrots“.
Síra Sigurður B. Sivertsen
nefnir fjöhnörg dænxi þess,
livei’su nxjög ýmisar jai’ðir í Út-
skála-prestakalli hafi spilst
af sjávargangi. Unx Hrúðurnes í
Leiru er þetta tekið franx: „Bær-
inn stóð áður nær sjó, en var
fluttur lengra upp vegna sjáv-
argangs;- lxafði sjór áður lxrotið
eina lijáleigu, sem undir jörð-
ina lá. Fyrir framan Hrúðui’nes
liggur rif, sem Hrúður lieitir;
þar er aðdýpi mikið; nxun það
áður liafa verið áfast við land-
ið“.
Unx 1840 voru Útskála-hjá-
leigur 7 að tölu, en lxöfðu áður
verið „12 og þar á meðal jörðin
Naust, þríbýli, senx fyrir 80 ár-
unx var bygð. — Braut sjór upp
á, svo hún ár 1762 var óbyggi-
leg álitin og 1782 eyðilögð nxeð
öllu. Þar senx tún þessarar jarð-
ar var fyrrum, heitir nú Nausta-
rif; gengur sjór þar altaf yfir,
og er ei nenxa gi’jót og möl. —
Mælt er að staðarins tún (þ. e.
Útskála) hafi mikið af sér geng-
ið, og tvívegis hafi túngai’ður-
inn vei’ið færður upp á túnin
að norðanvei’ðu. Núlifandi elstu
menn (þ. e. um 1840) xnuna
eftir grastóum frenxst franx í
fjöru, sem sýnir, að fyrr meir
liafi alt það svið verið grasi
vaxið og' máske tún; hefir þá
sjór ekki gengið lengx-a en að
rifi því, senx nú á brýtur frenxst
fram við fjörumál (þaragarð)“.
Uxn jörðina Lambastaði, senx
talin 33 lxndr. að dýx-leika, er
þess getið, að henni fylgi ein
hjáleiga, en að áður lxafi þær
verið þrjár, „af hverjum nú eru
2 í eyði komnar og brotnar af
sjó, svo eklci sjást til þeiri-a
nokkur merki.“
Unx Kirkjuból á Miðnesi segir
svo:
„t minnuni þeirra manna,
senx nú lifa (þ. e. 1839—40)
fylgdu þvi 9 lijáleigur, lxvar af
nú eru ekki nema tvær til: Kvía-
vellir og Fitjar. Þar lxafði áður
i besta grasái’i fengist af heima-
jörðinni 12 kúafóður, fyrir ut-
an hjáleigui’nar, sem hver unx
sig framfleytti 1 kú, en nú verð-
ur varla á allri torfurmi lialdið
4 kúm.“
Unx Sandgerði, hina miklu og
ágætu veiðistöð nú á tínium,
segir m. a. svo: Sandgerði „er
nxikil og falleg jörð; þar eru
sléttlend tún og grasgefin með
góðri rækt; það er metin 60
hndr. jörð. Þar fylgja nú 6
hjáleigur bygðar, með einu kýr-
grasi liver, og er eklci of mikið
í lagt, að heimajörðin fox*soi*gi
til jafns við hjáleigurnar aðrar
6 kýr. Sjór brýtur upp á bæði
þar og á Flankastöðum í stór
flóðuni og gerir skaða á túni og
görðum. Fyrrum höfðu Sand-
gerðistún verið sáðgerði, sem
enn má sjá vott til; þá hafði
það heitið og þar eftir Sáðgerði.
Másbúðir hefir jörð heitið,
skamt frá Melabergi. Var liún
35 hndr. að dýrleika og „stóð
franx við sjó, en vegna sjávai’-
ágangs var bærinn fluttur í hjá-
leiguna, sem þá hét Nes eða
Ncsjai’, fyrir 80 árunx (þ. e.
um 1760) ; er nú svo nefndur
Másbúðahólmi, þar sem bærinn
áður stóð, orðinn umflotinn
sjó."
Margar jarðir í Útskála-
prestakalli, aðrar en þær sem
Cavl Reielisteiii flugkenxiai>t
fanst örendus* á þurklofti í
húsi hép 1 bænum í gæx?»
hér eru nefndar, liafa orðið fyr-
ir miklunx •ákenxdum af brimi
og sjávar-róti, að vitni liins
greinagóða klerks, síra Sigurð-
ar B. Sívertsens.
Síi’a Pétur Jónsson á Iválfa-
tjörn fer ekki út í þá sálma, að
lýsa skemdum á einstökum
jörðunx í prestakalli sinu. Hann
lætur sér nægja þessa orðfáu
ldausu: „Sjói’inn brýtur víða af
túnunx og landi og ber upp á
sand og grjót, og grynningar
aukast."
Sh-a Árni stiftprófastur Helga
son í Görðum lætur nx. a. þessa
getið um tjón af sjávar-ágangi
í Gai’ðaprestakalli:
„Allar jarðir, sem eiga tún að
sjó, verða að kalla ái’lega fyrir
meiriognxinni skemdumafsjáv-
argangi . .. . “ — Segir liann að
sjór þoki sér „snxátt og snxátt
á landið" og nuddi „af bökkum
og túnunx meir eða nxinna ár-
lega. Þannig er Akurgerðistiin
alt horfið og nxest af sjó, inst
i firðinum. Sandhús að nxestu
leyti. Báruhaugseyri hefir og
tvívegis verið færð frá sjó, og
þessi fyrrum 24 hndr. jörð fóði’-
ar nú aðeins eina kú. Engi, senx
lá undir Svalbarða, er á sein-
ustu árum orðið ónýtt. Garða-
tjörn mikið skemd og Bakka-
tún sömuleiðis ....“
P. Stgr.
Virkjon Laxár
Handelshanken heflr
lánað 2 mlljónir kr.
til fírkjunarinnar,
"OEICHSTEIN átti heirna í
húsinu nr. 44 við Freyju-
götu og það var á þurkloftinu í
þessu húsi, sem kona nokkur
fann hann örendan unx hádeg-
isbilið í gær. Hafði hann skorið
á slagæð vinstri handar og varð
blóðmissirinn honum að bana,
en snæri hafði hann einnig
brugðið um háls sér. Líkið var
flutt í líkhús Landspítalans.
Carl Reiclislein var nxaður
ungur, aðeins 29 ára gamall og
hafði verið hér nokkurn tíma
serii kennari í svifflugi lijá Svif-
flugfélagi íslands og naut vin-
sælda þeirra, sem liann kyntist
lxér. Hefir liaixn dvalist hér frá
því i fyrraliaust og jxess ekki
orðið vart, að lxann væri þung-
lyndur fyrr en alveg nýlega,
eða s.l. miðvikudag, en þá konx
liann norðan frá Akureyi’i. Var
hann þá ekki eins og hann átti
að sér, en ávalt áður verið nxað-
ur glaðlyndur og hressilegur.
Á Alcureyri liafði Reichstein á
liendi kenslu fyrir flugfélagið
þar. — Á Freyjugötu 44 bjó
hann hjá Grimi Kr. Árnasyni
trésmið, en sonur lians Ixafðí
lánað honum herbergi sitt. 1
fyrrakveld var Reichstein uppi ái
Sandskeiði með félögunx sínumt
og var daufari en hann átti að
sér. Morgunkaffi drakk Iiama
að venju í gærmorgun kl. 8—®
og var nxeð einunx nenxanda sía-
urn! og vini, en þeir skildu brátl.
Líkur benda til, að flugmaður-
inn, sem skar á slagæðina í heav
bergi sínu, liafi ætlað að flýta
enn nxeira dauða sínxmx með
því að liengja sig.
Lögreglan veit ekki hverjar
orsakh’ liggja til sjálfsmorðiS
Reichstein. í lxerbergi Iians
fanst bréf, þar sem homxm er
neitað unx réttindi áfram sem
flugkennara og hann kvaddur
heinx til Þýskalands. Hverjar á-
stæður liggja til neitunarinnar
er ekki kunnugt. Carl Reicli-
stein var í S.S.-liðinu þýska.
Hinir mörgu vinir hans og
kunningjar hér harma mjög hið
sviplega fráfall lians.
Hraðferðir
til Akureyrar alla daga nema mánuöap.
Afgreiðsla í Reykjavík hjá Bifreiðastöð íslands. —
Sími: 1540.
Bifreiðastöd Akureyrar.
Einkaskeyti frá Khöfn.
8. júli. FÚ.
Aklil’eyrarhær liefir fengið
að lání hjá Handelsbanken í
Kaupmannahöfn, til virkjunar
Laxár, 2 miljónir króna. Vext-
ir verða 5.2%. Lánið er veitt til
25 ára og er afborgunarlaust
fyrstu þrjú árin. Byrjað verð-
ur á verkinu i lok þessa mán-
aðar og á því að verða lokið
lxaustið 1939. Eftirtöld sjö
firnxu i Dannxörku taka þátt i
framkvæmd verksins:
Höjgaard og Scliultz, senx
sér unx vatnsvirkjunina.
Titan og Lauritz Knudsen,
sem selja vélar.
Porcelensfabrikken Norden,
sem selur einangrara.
Nordens Traad- og Kabelfa-
brik, sem selur eirþræði í lxá-
spennulínuna.
Kolstrup, sem selur staura í
háspennulinuna, og
Hlutafélagið Rasmussen í
Fredericia, senx tekur að sér
byggingu háspennulínunnar
og uppsetningu véla.
Virkjuð verða 2000 hestöfl
fjust um sinn.
Góðir gestir.
Tvær vesturíslenskar konur,.
systurnar Chi’istine og Sofia
Gunnlaugsson, frá Minnesota,
Bandaríkjununx, komu lxingað
fyrir nokkuru. Er ungfrxx
Christine söngkona og söng-
kennari, en systir liennar
hjúlcrunarkona. Þær systur
hafa að undanförnu verið á
ferðalagi um Norðurlönd, farið
til Gullfoss og Geysis og víðar.
Þær hxia á Garði, meðan þær
dveljast hér í hænurn.
aðeins Loftur.
frá Reykjavík kl. 10%, kl. 1%, kl. 4..
frá Þingvöllum kl. lý2, kl. 5%, kl. 8..
Bifpeidastöö Steindóps»
Hárvötn og ilmvötn
fra Áfengisverslun ríkisins
eru mjög tientugai? tækí-
fæmsgjafip