Vísir - 19.10.1938, Blaðsíða 3

VlSIR
Berklaveikin á Isiandi er ört i rénun.
Tillögui* Sigupdap Sigurös—
sonar um framtídarskipulag
bepklavarna liér á landi.
Blöð bæjarins hafa snúið sér til Sigurðar Sigurðs-
sonar berklayfirlæknis, og spurst fyrir um útbreiðslu
berldaveikinnar hér á landi, og hvað unnið hel'ði verið
og hver jar væru fyrirætlanir i þá átt að hefta útbreiðslu
veikinnar og vinna bug á lienni. Berklayfirlæknirinn
boðaði |)vi blaðamenn á sinn fund kl. 11% i dag og gaf
þeim eftirfarandi yfirlit um gang þessara mála.
Berklaveikin
fer rénandi.
Það mun óliætt að fullyi-ða,
að berklaveikin fer rénandi
liér á landi. Á það bendir fyrát
og fremst, að dánartala slikra
siúklinga lækkar ört, og það
svo, að fyrir nokkrum árum
var hún luest í röð dánarmeina,
en nú er hún sú þriðja i röð-
inni. Hærri eru ellikrankleiki
og krabhamein.
I öðru lagi má henda á það,
að aðsókn berklaveikra sjúk-
linga fer minkandi að berkla-
hælum og sjúkrahúsum, en þó
fer það nokkuð eftir árum, og
er farsóttir ganga, blossar veik-
in upp.
í þriðj a lagi má einnig yekj a
athygli á því, að um minkandi
smitun meðal almennings ter
að ræða, og sést þa<$ rneðal
annars á herkl'aprófun sem
gerð hefir verið á börnúm og
unglingum; •
Þótt svo virðist, sem veikin
sé nokkuð í rénun, má ekki láta
staðar numið, heldur verður
að halda áfram sókninni og
herða á henni, uns veikin er
með öllu kveðin niður.
•
Berklavarna- ‘
starfsemin.
Auk þeirrar berklavarnar-
starfsemi, sem almenningi er
aðallega kunn, þ. e. a. s., að
einangra slílca sjúklinga á
berklahælum og sjúkrahúsum,
hafa á síðustu árum farið fram
viðtæikar rannsóknir á fjölda
fólks, en til slíkra rannsókna
liafa röntgentækin reynst einna
happadrýgst. Hefir þannig
fundist mikill fjöldi manna,
sem tekið liafa veikina á byrj-
unarstigi, en þá eru einkenni
hennar oft svo veik, að sjúkling-
urinn gerir sér ekki grein fyrir
þeim og leitar ekki læknis. Það
þarf því;að.leita þeirra maiina,
sem tekið hafa veikina, en ef
til þeirra inæst í tæka tíð, vinst
tvent: I hyrsta lagi eru bata-
liorfurnar hetri, og í öðru lagi
er smi-tliaKttan minni.
Læknum ttelst ;avo til að þar
sem víðtækar æannsóknir eru
framkvæmdítr á berklaveiku
umhverfi, að um 10% þeirra,
sem rannsakaiðir æru, reynist
berklaveikir, jafnvel án þess,
að þeim sjálfnra :sé það kunn-
ugt, en þar sem heildarskoðun
hefir farið fram, og ;állir eru
rannsakaðir í bæjura (eð-a hér-
uðúm, sé um veikjir ,af
berklaveiki.
Það liggur því í augurn upjri,
að berklavarnarstöðvamar
hafa orðið að færa út kvíarn-
ar allverulega frá því, sem var
í upphafi starfssvið þeirra, en
þá lögðu þær megináherslu á
það, að rannsaka berklaveil
umhverfi. Smám saman liefir
svo liríngurinn vílckað, þannig
að nú er framkvæmd heildar-
skoðun ýmsra bæja og liéraða
og liefir slík rannsókn aðallega
verið látin fram fara í Ame-
ríku, Þýskaíandi og sujnsfaðar
á Norðurlöndum,
Berklavarnar-
stöðvar.
Hér á landi liafa til þessa
starfað tvær berklavarnar-
stöðvar. Er önnur þeirra
berklavarnarstöð Líknar, sem
komið var á fót í Reykjavík
árið 1919 og hefir starfað liér
síðan. Er hér í rauninni um
einkafyrirtæki að ræða. En nú
er svo komið málum, að stöð-
in nýtur það verulegra styrkja
frá hendi ríkis, bæjarfélags og
sjúkrasamlags, að í rauninni
er hér um opinbera starfsemi
að ræða.
Fram til ársins 1936 vantaði
stöðina hin nauðsynlegustu K
tæki, svo sem röntgentæki, og
einnig skorti á reglubundna og
nána samvinnu við sjúkraliús
heilsuhæli og lækna. En þegar
stöðin fór að hafa yfir nokkru
fé að ráða færðist alt þetta í
betra horf, einkum eftir að
stöðin fékk röntgentæki til um-
ráða, og nlá nú heita að um
kerfisbundið starf milli ofan-
grteindra aðila sé nú að ræða.
Á árunum 1919—1935 komu
úm 200 nýir sjúklingar á ári
hverju til stöðvarinnar, en
strax á árinu 1936 jókst þessi
tala allverulega og á árinu 1937
voru yfir 2000 nýir sjúklingar
teknir þar til athugunar, eða
10 sinnum fleiri en á hinum
fyrstu árum, meðan að á að-
búnaðinn skorti. Frá fyrri ár-
i:m eru engar tölur til, sem
sýna hve margir komu til
stöðvarinnar, sem haldnir voru
af berklaveiki, en árið 1937
komu 65 sjúklingar raeð smit-
andi berlda til stöðvarinnar,
sem ekki var vitað um áður,
eða um 3% af þessum nýju
sjúklingum og 6,4% af þessum
2000 mönnum, sem leituðu til
stöðvarinnar liöfðu virka
berklaveiki. Á árinu voru 730
röntgenmyndir téknar og 4400
gegnumlýsingar framkvæmd-
ar. —
Húsakynni stöðvarinnar eru
mjög bágborin og liafa stórháð
öllum framkvæmdum stöðvar-
innar, m. a. því að heildarrann-
sókn yrði hafin á íhúunum hér
í bænum, en útlit er fyrir að
fram úr þessu rætist, þanníg að
þegar verði unt á næsta ári að
hefjast lianda í þessu efni.
Styrkur til
berklavarna.
Tvisvar hefir verið leitað
styrks til útlanda til þess að
hefja víðtækar rannsóknir á
berklaveiki hér á landi í vís-
indalegu augnamiði, en styrk-
airinn liefir ekki fengist, enda
•virðist mér það að ýmsu Ieyti
heppilegra að við kostum sjálf-
ír síikar rannsóknir.
Á fjárlögum 1936 voru í
fyrsta sinn veittar kr. 15.000.00
til heilsuverndarstöðva og
starfsemi þeirra gegn tvöföldu
frandagi annarstaðar frá og
á fjárlögum fyrir érið 1939 er
gert ráð fyrir 18 þús. kr. í sama
lilgangi. Er hér því í raun og
veru um kr, 54 þús. framlag að
ræða til þessara mála ef bæjar-
félög og sjúkrasamlög fást til
þess að leggja fé fram á móti
ríkisstyrknum, en á því tel eg
gott útlit, en til þessa hefir fénu
aðallega verið varið til berkla-
varnarstöðvar Líknar í Reykja-
vík. Á Akureyri liefir berkla-
varnarstöð tekið á ný til starfa
í sumar, en stöð þessi lagðist
niður árið 1935 og í Vestmanna-
eyjum liefir einnig verið komið
á fót herklavarnarstöð. Síðar
í haust munu slíkar stöðvar
einnig taka til starfa á ísafirði,
Siglufirði og Seyðisfirði.
Berklarannsóknir.
Með berklarannsóknum á
börnum er leitast við að finna
berklalieimilin og þau, ásamt
hinum, sem kunn eru af skrá-
setningu berklasjúkiinga eru
rannsökuð. Það, að rannsaka
umhverfi hinna berklaveiku
sjúklinga er upphafið, en gert
er ráð fyrir að heildarskoðun
verði látin fram fara strax og
auðið er.
, Þá má geta þess að farið hefir
verið um landið með ferða-
röntgentæki og fólk verið skoð-
að í ýmsum héruðum. M|á gera
ráð fyrir að 5—10 þúsund
manns verið skoðaðir alls á
þessu ári, og á næsta ári vona
eg áð afköstin itvöfaldist ef ekki
meir.
Tillögur
berklayfirlæknis.
Eg vil að lokum gefa þess, að
á fundi i Læknafélagi íslands
i liefi eg borið frarn tillögur um
herklavarnir í öllum héruðum
landsins, en á þessu stigi máls-
ins skulu þær ekki raktar nán-
•ara hér.
Á það vil eg hinsvegar leggja
meginálierslu:
1. ) Að færð verði út og aukin
til muna berklavarnas tarfsemin
í landinu og rannsókn verði lát-
in fram fara í sem flestum
héruðum landsins.
2. ) að bætt verði úr liúsnæð-
isvandræðum Líknar, þegar á
næsta ári þannig að vinnuskil-
yrðin batni og unt verði að auka
áfköstin frá því sem nú er.
3. ) Að komið verði upp hæli
fyrir sjúklinga með útvortis-
berkla, annaðhvort í sambandi
við þau heilsuhæli, sem þegar
eru fyrir, eða á öðrum stað, ef
slíkt verður talið hentugra.
4. ) Að komið verði upp hæli
fyrir börn með lokaða berkla,
þ. e. a. s. berkla, sem ekki eru
| smitandi.
Að vinnudeildir verði sett-
ar á stofn við stærstu liælin, þar
srn sjúklingar þeir, sem færir
eru um að vinna geta lært alls-
konar iðnað og átt með því móti
auðvéldara með að sjá sér far-
borða <er þeir koma út af hælun-
um.
Landssamband
berklasjúkíinga.
Þá var bemt þeirri fyrirspurn
til læknisins 'hvað hann teldi
um „Landssamband berkla-
sjúklinga“, sem getið liefir ver-
ið um í blöðunum,
Mér er það mjög lítið kunn-
ugt, enda hefir ekki verið leitað
umsagnar niinnar í því efni. Eg
tel liinsvegar að slíkur félags-
skapuf geti orðið að gagni, með
því fyrst og fremst að hvetja
berklasjúklinga til þess að nota
þau hlunnindi, sem þeir hafa
umfram ýmsa aðra sjúklinga
frá rikisins liálfu, og einnig
með hinu að sjá slíkum sjúk-
lingum fyrir vinnu er þeir koma
út af hælunum og það virðist
mér að ætti að vera aðalverk-
tefui þessara samtaka,
Útvarpid vikuna
sem leid.
Það er sagt að Magnús karl-
inn sálarháski liafi eitt sinn leg-
ið úti á Hveravöllum i þrjár
vikur. Lifði liann að sögn fvrstu
vikuna á lambslungum, aðra
vikuna á munnvatni sínu, og
þriðju vikuna á guðs hlessun, og
er liaft eftir honum, að það hafi
verið versta vikan. Þessa síðustu
viku liafa útvarpsnotendur, ef
svo mætti segja, lifað á blessun
útvarpsnáðs, og er hún ein sú
langþyngsta, sem hoðið hefir
verið um langt skeið. Þetta á
ekki við hljómlistina, sem oftast
er hið eina góða, sérstaklega
þegar liljómplötur eru notaðar
— en ekki þó altaf, þegar út-
varpsliljómsveitin stendur
straum af henni. Þetta á við hið
mælta mál. Það var enn hent í
okkur sumarþáttum fyrir 10.
okt., en sú var bót í máli, að S
þetta skifti var það Vilhjálmur
Þ. Gislason, sem flutti erindið,
svo að það var skaplegt. Þá
flutti Guðlaugur kennari Rósen-
kranz, að þvi er hann sagði og
ekki er dregið í efa, að beiðni
útvarpsráðs, erindi um 19. fund
Þjóðabandalagsins í september
1938. Þjóðabandalagið er stofn-
un, sem menn fyrir löngu eru
Sigurbj örn
Sveinsson
sextugur.
Eg liefi þekt liann síðan að
ég fyrir mörgum árum fluttist
með búaliði mínu ' til Vest-
mannaeyja. Meðal fjölda ágæt-
ismanna og vina i Eyjum tel
eg liann í fremstu röð. Það er
þvi fylsta ástæða til þess á
opinberum vettvangi að minn-
ast sextugsafmælis þessa þjóð-
kunna merkismanns. Flestum
miðaldra mönnum og konum
íslenskum, alt til barnanna sem
farin eru að geta lesið, er hann
kunnur. Allir þekkja hans á-
gætis hækur, svo sem „Bernsk-
una“, „Skeljar“ og inargar
margar fleiri. Allir sem þekkja
hann persónulega, elska hans
prúða og glaðværa viðmót. Allir
sem þekkja bækur hans, virða
hið öéigingjarna fagra starf í
þágu íslensks æskulýðs, hans
mikilvægu list í hugmyndaflugi
og einfaldri barnslegri frásögn,
sem enginn annar íslenskur
penni hefir áður slíka átt.
Sigurhjörn Svéinsson er ekki
að eins maður þjóðkunnur
heldur héfir hans oft verið get-
ið í ágætis ritum erlendum og
birtar þýðingar á kvæðum hans
og sögum. Svo sem eðlilegt er
liefir barnaskáldið Sigurbjörn
um árafjölda verið barnakenn-
ari. Fyrst mörg iár hér í Reykja-
vík en siðan í Vestmannaeyj-
um, en sökum heilsubrests
hefír liann nú fyrir nokkurum
árum látið af þvi starfi. Hann
er maður sjálfmentaður og það
ágætlega. Auk rítstarfa sinna
hefir hann í mörg ár veitt
kenslu í ensku og liljóðfæra-
leik. Hann er hínsvegar fátæk-
ur hóndason, sem vírðir mest
nestisgjöf þá er liann hlaut frá
ágætri gáfaðri móður.
Vér sem þekkjum Sigur-
björn, vér sem notið liöfum
fvæðslu hans og glaðværðar,
víljum á þessum merkisdegi
hans, færa honum liinar bestu
þakkir og óskir.
Reylcjávík, 19. okt.
Baldvin Björnsson.
hættir að taka mark á og nú er
beinlínis að verða hlægileg, og
þá er ráðið sér úti um frétta-
flutning þaðan. Rósenkranz
hafði að vísu verið viðstaddur,
en stofnunin verður ekki merki-
legri fyrir það, og er þetta ekki
sagt honum til móðs, þvi auð-
vitað var liann ekki nema
áheyrandi, og gat því engin bæt-
andi áhrif liaft á störfin. Ef á
fara að fræða okkur á ein-
liverju er varðar líðandi stund,
virðist flest vera nærtækara og
nauðsynlegra en þetta. Þó var
erindið frá liendi höf. ekki ó-
snoturt. Þá var erindi, sem frú
Laufey Vilhjálmsdóttir flutti
bæði vel samið og vel flutt og
tilgangurinn var ágætur, en það
var áróðurserindi um aukna
prjónlesframleiðslu, og fyrir
rúmum hálfum mánuði, var
flutt erindi af sama tæi. Nú er
Útvarpið ekki fyrst og fremst
ætlað til áróðurs — liér er orðið
notað í bestu merkingu — fyrir
ein og önnur áhugamál ein-
stakra manna, heldur hlustend-
um til nytja, fróðleiks og gam-
ans, og þó ekki verði komist lijá
slíkum erindum má ekki gera
þau að föstum lið á dagskránni
um eitt og sama efni, og þá sist
hafa þau svona þétt. Hitt er
annað mál, að það gæti verið
rétt að leggja þessu málefni sér-
stakan tíma utan dagskrár líkt
og Búnaðarfélagið og Fiskifé-
lagið fá, og svipað ætti að fara
með eitt og annað, sem nú er
látið þyngja niður dagskrána.
Daginn eftir erindi frú Lauf-
eyjar fékk maður einmitt dæmi
slíks erindis. Það var um bind-
indismál og flutt af Kristni
Magnússyni málarameistara.
Erindi þetta þoldi um frágang
ög flutning engan sanianburð
við erindi frú Laufeyjar, en átti
sammerkt við það í því, að það
var áróðurserindi. Bíndindis-
málið er svo merkilegt mál, að
það verður að ætla því hæfilegt
svigrúm enda þótt erindi, sem
flutt eru þvi til stuðnings, séu
upp og ofan töluvert fvrir neðan
meðallag. Það væri því réttast
að ætla 'líka bindindismálum
tíma utan dagskrár. Erindi, sem
flutt eru til stuðnings áliuga-
málum einstakra manna eða fé-
laga eru flutt fyrir flytjendur;
en dagskráin á að vera fyrir
hlustendur, og því verður að
halda slikum erindum utan
dagskrárinnar, en ætla þeim
aðra tíma. Á laugardagskvök
flutti Guðmundur Gíslason
Hagalín rithöfundur erindi um
Gunnar Gunnarsson skáld, og
það var erindi, sem hlustandi
var á, fult af andríki og flutt af
andríki og fjöri, og liefði Út-
varpið að jafnaði slík erindi á
boðstólum, þá mundi engin
skúta það, þó eitthvað miður
gott slæddist með inn á milli.
Það er annað mál, að skiftar
kunna að vera skoðanir um það,
hvort meta heri Gunnar Gunn-
arsson alveg eins Iiátt og höf.
gerir, en slíkt verður liver að
ráða við sjálfan sig.
Það er kominn nýr þulur, og
manni skilst að liann eigi að
eins að vera til bráðabirgða, en
þó það sé bót í máli, breytir það
ekki þeirri staðreynd, að hann
er ekki hæfur til þess. Hann er
viðtosandi og óskýr í máli, flyt-
ur svo að auðfundið er, að hann
fylgist ekki með í því, sem hann
flytur, og svo er rómurinn í til-
bót leiðinlegur. Það er að visu
ekki úr háum söðli að detta, þar
sem var kvenþulurinn, en liún
liafði að minsta kosti ekki ó-
þjálan róm. Maður Iiefir síðari
árin verið því beinlínis feginn.
þegar það hefir verið Þoretemn
Ö. Stepliensen, sem var við
íljóðnemann. Það er ekki hves*
maður, sem er Iæs og Iiefir við-
feldinn róm, sem getur verið
>ulur; til þess þurfa menn fyrstt
og fremst að vera alhliða ment-
aðir, en hitt er gagnslaust aS
menn hafi „mentaskólamentim"
eða þviumlikt, þvi um raun-
verulega mentun manna segja
slíkir stimplar ekki neitt. Góðir
kvenþulir eru yfirleitt fátíðari
en góðir karlþulir, en yfirhöfuS
er þó kynferðið ekki eínMitL
hr„
Hitt og þetta*
Þegar hestapósturinn var f
notkun i Ameriku kostaði 5
dollara að senda venjulegt
sendihréf frá St. Joseph í Miss-
ouri til San Francisco í Kali-
forniu.
Af gamalli venju eru sjö slög;
aldrei slegin i breska flotanum,
Er það vegna þess, að sídps-
höfnin á bresku skipi ætlaði ár-
ið 1759 að gera uppreíst og áttí
liún að hefjast á þeim tíma„ .
Charles Easthan Trípler töksf
árið 1895 að draga mjög úr
framleiðslukostnaði á „fljótandfi
lofti“. Kostaði litrinn- áður 50Ö
dollara, en Tripler Iækkaðl
liann niður í 0.90 dollaræ.
Skipafréttir.
Gullfoss kom til Leith í gær-
kvöldi. Goðafoss fer frá Hambórg
í dág. Brúarfoss er á leið til LoiÞ
don.Dettifoss er væntanlegur til Isá-
fjarðar si'Ödegis i dag. Lagarföss
var á Þórshöfn í morgun. Selfoss
er fyrir norÖan.
Gullbrúðkaup
eiga á morgun, 20. október, Guð-
rún GuSmuijdsdóttir og GuÖlaugur
Hannesson, Bragagötu 32.
E.s. Súðin
var á BúÖardal síðdegis í dag.
Væntanleg hingað i kvöld.
Dánarfregn.
Frú Herdís Bogadóttir Thorar-
ensen, andaÖist í gær aÖ heinnli sínu
í Stykkishólmi, 79 ára að aLdri —
fædd að HjarÖarholti í Sfiaffiolts-
tungum 31. júlí 1859, döttir Boga
sýslumanns, — en faðir hans var
Bjami Thorarensen skálÖ. — Frú
Herdís var giít Jósep HjaltaKn,
bókbindara í Stykkishólmi,. sem enn
er á lífi. Þau hjön bjuggu; allan
sinn búskap í Stykkishóírai. — FÚ'.
ábeit á Strandarkirkjir,.
afhent Visi : 3; krónur frá á-
nefndum.
Útvarpið í kvöld;
Kl. 19.20 Hljómplötur: Lög leik-
ih á strengjahljóðfæri. 19.50 Frétt-
ir. 20.15 Útvarpssagau. 20.45
Hljómplötur: a) Tónverk eftir
Burle Marx og Ravel. b) (21.15)1
Islensk Iög. c) Lög leikin á Hawai-
an gítar.
ÖDÝRT!
Hveiti 10 lbs. poki á 2.25
Hveiti 25 kg. poki á 9.25.
Hveiti 50 kg. poki á 17.50t
Haframjöl 50 kg. poki á 19.50.
Hrisgi’jón 50 kg. poki á 15.75l
Sími 2285. Grettisgötu 5T,
Njálsgötu 106 — Njálsgötu 14.
aðeins Loftur*