Vísir - 24.10.1938, Blaðsíða 3

VlSIR
Stofnþing bios „sameinaOa
socialistaflokks" hefst í dag.
Hédinn Valdimarsson og Einar Olgeifsson
flytja þingsetningar ædur.
í dag kl. 6 e. h. hefst stofnþing hins „sameinaöa socialista-
flokks, með þingsetningu, sem þeir framkvæma í bróðurlegri
samvinnu Héðinn Valdimarsson og Einar Olgeirsson. Er þar
ineð fullkomnuð sprengistarfsemi Héðins Valdimarssonar inn-
an Alþýðuflokksins og liefst þá hin liarðvitugasta harátta mill-
um flokksbrotanna um fylgið.
Loddýraverdid
í fyrradag samþykti flokks-
þing Alþýðuflokksins hrott-
rekstur Héðins Valdimarsson-
ar með yfirgnæfandi meiri-
liluta, óg mun hann hafa áít á
þinginu sárfáa formælendur,
enda var séð svo urii, að aðrir
fengu þar ekkj aðgang en
„þrauti'eyndir“ Alþýðuflokks-
menn, en það voru þeir einir
taldir, sem snúist höfðu gegn
Héðni Valdimarssyni og upp-
reistarliði lians. Var hafður
sterkur lögregluvörður við
dyrnai' í Iðnó til þess að meina
hinum óvelkomnu gestum þar
inngöngu.
Þetta varð hlutskifti um 80
fulltrúa, sem kosnir höfðu ver-
ið á Alþýðusambandsþingið, og
var kosning þeirra talin ólög-
mæt af ýmsum orsökum.
í bréfi alþýðusamhandsstiiórn-
arinnar til Héðins Valdimars-
sonar er ger sú grein fyrir þess-
ari ráðstöfun að af þeim mönn-
um, sem kröfðust inngöngu, en
var synjað um hana, séu 11 Al-
þýðusamhandinu algerlega ó-
viðkomandi, 24 liafi ekki full-
trúaréttindi með þvi að félög
þeirra hafi ekki int af liendi
skyldur sínar gagnvart sam-
handsstjórn, 7 hafi neitað að
gefa yfirlýsingu sem þingfull-
trúar samkvæmt lögum Alþýðu-
sambandsins, 3 séu kosnir um-
fram þann fjölda, sem félög-
unum heri réttur til, en 36 af
mönnum Héðins séu löglega
kjörnir fulltrúar.
Á föstudag hófst svo slátur-
tíðin og var þá Jafnaðarmanna-
félagi Reykjavíkur vikið úr Al-
þýðusamhandinu, en samþykt
upptaka Alþýðuflokksfélags
Reykjavikur inn i sambandið.
Er svo var komið málum mátti
auðveldlega sjá hvert stefndi,
og að ekkert samkomulag
myndi nást á þinginu milli
deiluaðilja.
Á föstudagskvöld kl. 8 V2 var
brottvikning Héðins VaMimars-
sonar tekin fyrir og var honum
gefinn kostur á að svara til
saka. Mætti hann sem snoggv-
ast á fundinum, en neitaði að
viðurkenna Alþýðusambands-
þingið, eins og það væri skípað,
sem löglegan dómstól i deílu-
málum sínum. Fullyrti hann aS
fylgi hans meðal alþýðunnar
væri miklu meira en Stefáns
Jóh. og á Alþýðusamhandsþing-
inu sætu nú nýir menn og ó-
þektir innan hreyfingarinnar,
en áhugamennirnir fylgdu hon-
ium að málum. Vék liann því
næst af fundi, en umræðum var
haldið áfram fram yfir mið-
nættí, en atkvæðagreiðsla um
hrottvikníngu hans fór fram á
laugardag og náði að sjálfsögðu
fram að ganga með yfirgnæf-
tidi atkvæðamun.
Sakirnar standa því þannig,
að nú er röðin komin að Héðni,
og hygst hann að launa Alþýðu-
sambandsþinginu lambið gráa
með því að setja eigið þing á
laggirnar með kommúnistum.
Eins og getið var um í upp-
hafi fer þingsetning fram kl. 6
j dag. Auk þess, sem þeir Einar
Olgeirsson og Héðinn Valdi-
marsson halda þar ræður mun
Sigfús Sigurhjartarson og Jó-
liannes úr Kötlum taka þar til
máls og fulltrúar flytja kveðjur
frá félögum sínum. Milli ræð-
anna verður söngur og hljóð-
færasláttur.
Fer vel á því að bumbur séu
harðar við þetta hátíðlega tæki-
I.
Vænt þótti mér um að sjá þess
getið, að danskur maður, sein
liklegur er til, sakir ættar, auðs
og atgerfis, að geta haft mikil
áhrif, telur sjálfsagt, að allir
Norðurlandahúar, sem mentað-
ii vilja heita, læri íslensku. Eg
hefi einhverntíma giskað á, að
Norðmanni mundi nægja 1—2
vikrria góð tilsögn til þess að
komast vel á leiðina til þess
að geta lesið og skilið is-
lensku, Svíi mundi þurfa 2—3
vikur, en danskur maður líklega
tvöfalt við það. Ættu horfurnar
á því, að íslenskan gæti orðið
noklcurskonar sambandsmál
Norðurlandaþjóðanna, að vera
málfræðingum mikil livöt til að
semja kenslubækur sem greiddu
fyrir þessu, en allri þjóðinni
uppörfun til að forðast að spilla
hinu fagra og dýrmæta máli
voru. En þar er margt að var-
ast, hæði í framburði og á ann-
an hátt. Það má t. d. ekki eiga
sér stað, að útlend orðskripi séu
þar notuð, sem til eru góð ís-
lensk orð. Eg minnist þess, að
mér varð ekkr litið hverft við,
er eg sá að orðið galli (með út-
lendum framburði) var að fest-
ast i málinu sem heiti á olíu-
fötum (vosklæðum). Þá fór
Haraldur konungur Sigurðarson
öðruvísi að, er hann vildi gam-
ansamlega nefna herldæði: Nú
liggr skrúð várt á skipum niðri,
sagði liann. Og mætti að vísu
einnig nú nota orðið skrúð
þanriig í staðinn fyrir útlenda
orðið galla (gala).
Þá 'þarf að vanda stórum bet-
ur framburð málsins. Útvarpið
liefír gert mikið gagn með þvi
að lijálpa ínönnum tilaðglöggva
síg á því befu-r en áður, hversu
óliafandí fram'burður er algeng-
ur orðínn' það gæti gert ennþá
miklu meíra gagn með þvi að fá
teknar á plötur ræður þeirra,
sem tala fyrírmyndar vel, eins
og t. d. próf. Sígurður Nordal,
og svo ennfremur gallaðan
framburð, og vekja síðan ræki-
lega eftirtekt á því, sem vel
væri og illa um framburðinn.
Tilsögn í framburði útlendra
mála má að miklu leyti heita
innifalin í því, að kenna mönn-
um hvernig eigi að tala sem ó-
skíljanlegast. Um kenslu í fram-
burði íslenskrar tungu verður
að vera á hinn veginn, Ef borið
færi, þannig að náklukkna-
hljómurinn yfirgnæfi ekki allt
annað þegar i upphafi. Hann
mun láta til sin heyra þegar frá
liður og fylgja þessum dauða-
dæmda flokk úr því.
Heyrst hefir, að á fundi, sem
Héðinn þélt með liði sínu í gær,
hafi komið fram mótmæli gegn
því, að Héðinn hefði án sér-
stakrar samþyktar auglýst
stofnþing nýs flokks, og að
nokkurir af fylgismönnum hans
liafi sagt upp allri hollustu við
hann og gengið Stefáni Jóhanni
á liönd. Eru það fyrstu dauða-
merki flokksins.
er fram einurðarlaust, þvöglu-
lega og af kæruleysi um siðari
atkvæði orðanna, þá er ekki
framar um norrænt mál að
ræða.
II.
Ef menn vilja gæta nógu vel
að, þá niunu þeir sjá, að mann-
legt mál er nægileg sönnun þess,
að einhversstaðar er til æðra vit
en mannlegt. íslenslca, gríska og
latína sýna þetta hest þeirra
mála, sem eg hefi nokkur kynni
af. Það verður ekki um of hrýnt
fyrir mönnum, hve dýrmætur
arfur íslensk tunga er og hve
mikinri þátt sá arfur hefir átt í
þvi, að hagur þjóðarinnar er
ekki verri, og þó horfur á, að
enn miklu meiri not megi hafa
þess arfs en hingaðtil. Andleg-
ir yfirburðir, skáldment og
sagnafróðleikur, voru íslending-
um til forna vegur til fjár og
frama. Og af þessu gæti orðið
noklcurskonar framhald, og þó
mjög miklu betur. Það mætti
vel svo til haga, að víðsvegar
um jörð væri fjöldi fólks, sem
fýsti mjög að koma til íslands,
eigi einungis til að sjá hina
merkilegu náttúru landsins,
heldur einnig, og þó riiiklu
meir, til að kynnast þjóð, þar
sem ljós andans lýsti bjartar en
annarsstaðar á þessari jörð, og
þar sem afli andans yrði beitt
til stærri verka og betri en áður
væri dæmi til. Það er satt, þó
að ótrúlegt kunni að þykja, að
það mætti vel haga svo til, að
langmestar tekjur íslensku
þjóðarinnar yrðu af þvi, að geta
tekist á liendur þá fræðslu og
þau framaverk, er af mundi
leiða meira ljós og belra líf um
alla jörð.
Eg hefi liugsað mér að vinna
að því einkum í vetur, að
gleggri skilning megi á þessu fá
en unt er af ritgerðum minum
áður. Og það er engirin vafi á
því, að þessa mun auðið verða,
ef menn taka nokkru betur á
greindinni gagnvart mér en
hingað til er orðið. En engin
vitleysa er eins dýi* og skaðsam-
leg einsog að meta einskis þau
sanníndi, sem helst miða til að
hjarga mannkyni einhvers
hnattar frá jTirvofandi voða og
yfir á þá leið, sem liggur til sí-
felt batnandi og sífelt aukandi
lífs.
4, (19.—20.) okt. ’38.
Helgi Pjeturss.
í Tímanum 24. sept. s.l. er
grein eftir Jón Árnason forstj.
um loðdýrarækt, og fjallar hún
aðallega um verð silfurrefa-
livolpa, til samanburðar á
skinnaverðinu.
Grein Jiessi er skrifuð með
athugun og festu og þvi fylli-
lega þess verð, að henni sé
gaumur gefinn.
Jón Árnason segir réttilega,
að óhæfilegt okurverð, sem ekki
ætti að tíðkast, sé á þessari loð-
dýrategund samanborið við
skinnaverðið.
Eg hefi fyrir löngu veitt þessu
okurverði eftirtekt, þótt eg hafi
ekki hreyft þvi opinberlega fyr
en nú og á Jón Árnason þakldr
fyrir að hafa komið hreyfingu
á þella mál, vegna hinna fé-
litlu manna, sem eru að reyna
að eignast loðdýr, en eru kúg-
aðir með verðokrinu.
Annars er það ráðgáta, hvað
okursala — ekki síður á inn-
lendri framleiðslu en útlendri
— er látin afskiftalaus hér á
landi, — þar sem þó eru ærin
liöft á viðskiftafrelsi manna —,
og má kanpske finna fljótlega
ráðning þeirrar gátu í verðskrá
valdhafanna.
í áminstri grein minnist Jón
Árnason forstj. að eins á verð
silfurrefa, en verð á minkum
mun síst vera sanngjarnara. —
Minkar hafa að sögn verið seldir
á 500—600 kr. stk.
Auk þess, sem stórfelt okur
ætti eklci að vera óhegnt, verk-
ar þetta verðlag þannig, að þeir,
sem hafa haft fé til að koma sér
upp töluverðum loðdýrastofni,
hafa haft miklar tekjur af sölu
lífdýra, og hafa jafnframt get-
að stækkað bú sín og gert þau
þannig arðvissari. En af þessu
leiðir, að fátækir menn til sjáv-
ar og sveita eru útilokaðir frá
þvi, að reyna þann atvinnuveg,
þótt i smáum stíl sé, nema með
mikilli f járliagsáhættu, sem þeir
mega ekki leggja út í. — Það
er auðsætt, að það er ofvaxið
fátækum mönnum, að ráðast í
að kaupa t. d. tvö pör af mink-
um eða refum, sem kosta 2000
kr. eða yfir, auk girðinga.
Væri aftur á móti verðið við
Knattspyrnan á
Englandi.
Á laugardag fóru leikar sem
hér segir:
Mörk
Arsenal—Preston N. E. ..1:0
Aston Villa—Leicester City 1:2
Rlackpool—Stolce City ... 1:1
Brentford—Chelsea .... 1:0
Derby C.—Manch. Unit. . . 5:1
Everton—Leeds Uniled ... 4:0
Grimsby T---Birmingham 1:0
Huddersfield—Bolton W. . 2:1
Portsmoutli—Charlton ... 0:2
Sunderland—Middlesbro’ . 1:2
Wolverhanipton—Liverpool 2:2
Röðin er því núna sem hér
segir: Leikir Mörk Stig
Everton . 11 26—II 18!
Derby County . . 12 23—13 18
Liverpool 19—12 14
Bolton Wanderers 11 21—14 14
Leeds United . . . 11 18—u6 !3
Charlton l8 16 J3
Middlesbrough . . 11 21 19 12
Sunderland .... 14 II 11
Blackpool . 11 I9—IS 11
Aston Villa ... . II l6 14 11
Arsenal . 11 II IO 11
Chelsea . 11 19 20 11
Portsmouth .... 14—17 11
Stoke City .... . 11 17 22 11
Preston N. E. . . 11 l6 16 10
Leicester City . . 12 13—23 10
W olverhampton . 11 IO—IO 9
Grimsby Town . . 11 10—15 9
Manch. United . . 11 15—18 8
Huddersfield .. . 12 12—17 8
Brentford . II 11—22 7
Birmingham .. . 12 16—25 6
hóf, væri loðdýraræktin orðin
miklu útbreiddari, og það tel eg
lieppilegra, en að hún sé aðeins
i liöndum fárra manna, sem af-
skiftalaust geta selt dýrin við
altof liáu verði. Það er vafalaust
miklu gagnlegri hjálp til fá-
tækra manna, sem hafa löngun
til að eignast dálítið loðdýrabú,
að sett verði sem fyrst hámarks-
verð á lífdýr, heldur en að fá
einhvern lítilf jörlegan styrk, og
hefir auk þess heilhrigðari á-
hrif á starfsþrek manna.
Hámarksverð loðdýrahvolpa
ætti alls ekki að fara fram úr
tvöföldu meðalverði skinna,
miðað við nettoverð.
í sambandi við loðdýrarækt
þarf að hafa strangt og óhlut-
drægt eftirlit með, í fyrsta lagi:
að stofninn sé góður. 1 öðru
lagi að girðingar séu traustar,
og ætti hlutaðeigandi bæjar- og
sveitastjórnir að hafa eftirlit og
að einhverju leyti ábyrgð á að
girðingar séu traustar. Það er
orðið helist tál m(kið tjón af
innfluttum óþrifa- og pestarfén-
aði, þótt ekki væri bætt við
grimmum rándýrum. En því
miður er orðrómur um það, að
eitthvað sé sloppið af loðflýrum
og sé svo, getur það haft alvar-
legar afleiðingar. Ef minkar eða
þvottabirnir sleppa, myndu þeir
geta orðið skæðari og erfiðari
viðureignar en refirnir.
Eg held að mönnum geti orð-
ið styrkur að hafa.dálitla loð-
dýrarækt með öðrum atvinnu-
vegi, ef með skynsemi og festu
er að því unnið.
Ólafur Jóhannsson
frá Ólafsey.
Báts saknað
héðan nr bæaum með
tveimnr mðnnnm,
Hafa mennirnir bjargast upp í
Andríðsey?
Slysavarnafélagið sendi út
eftirfarandi tilkynningu i gær-
kveldi með veðurfregnum og
fréttum:
Opinn vélbátur sást frá Braut-
arholti á Kjalarnesi um kl. 4 e.
h. í dag (þ. e. sunnudag) milli
Andríðseyjar og lands. Virtist
vélin i lagi, en báturinn ekki
liafa móti vindi, en reka til hafs.
Þeir, sem kynnu að geta gefið
upplýsingar um bátinn, eru góð-
fúslega beðnir að tilkynna það
Slysavarnafélagi íslands.
í morgun átti Visir tal við
Slysavarnafélagið. Var þá ófrétt
um bátinn, en ekki talið von-
laust, að hann hefði lent í
Andríðsey. Verður gerð gang-
skör að því, að komast að því
í dag. Brim er mikið við eyna,
en aðeíns smáhátur í Brautar-
holti. Komist liann ekki út i
eyna var i ráði að senda stóran
hát héðan.
Að því er Slysavarnafélagið
mun hafa komist næst mun
báturinn Iiafa verið héðan úr
hænum og voru i honum tveir
menn. Annar þeirra er Sigurþór
Guðmundsson, sem vinnur hjá
bænum, en um nafn félaga
hans er Vísi ekki kunnugt.
Leiðrétting.
Þess var getið í Vísi nýlega, að
stúlka hefði orðið fyrir bií i Hafn-
arfirði, og hefði það verið bíllinn
R-643. Var þetta tillcynt lögreglu-
varðstofunni hér, en eigandi bíls-
ins segir, að ekki sé um. sinn bíl
að ræða. — Kémur væntanlegá hið
rétta í ljós við nánari athugun.
Dalupinn minix.
Syngur þrösíur sætt á meí®
í svölum afianblænum;
hér eg sit en hugurinn leiS
heim að gamla bænuin.
Við fossanið og fögur vor
fjarri sorg og kviða,
á eg flest mín æsku spor
inn í dalnum fríða.
•r
Þegar ævi sígur sól
sjónum fyrir mínum,
ó, að mætti eiga skjól
eg i faðmi þínum.
Ljúfan hjartans frið eg fima
og flest sem liugann gleður^
þar sem fagri fossinn minra
fögur Ijóðin kveður.
Elinborg Björnsdóttir-..
Erlendar íjróttafréttir.
Sund-„stjarna“.
Danir hafa fundið nýja sund-
„stjörnu“, að þvi er hermir i er-
lendum blöðum. Er þetta 13 ára
gömul telpa, Lykke Larsen að
nafni. Hún synti nýlega 400 m.
bringusund á 6:28.5 min^ en
hesti tími Elsu Jacohsen er
6:29.7. — HeimsmetiS er 6:19,2
min. og á það Martha Genenger
þrá Þýskalandi.
Eiga að læra
að detta!
Franska skíðamannasam-
bandið hélt fyrir skemstu árs-
þing sitt í VogesafjöIIunum og
var m. a. rætt um Iive fransMr
skíðamenn meiddusf oft f kepn-
um. Komust menn að þefrra
niðurstöðu, að þeir kynni ekki
að detta á réttan hátt. Var sam-
þykt að byrja framvegis á þv£»
að kenna nemendunum að
detta, áður en lengra yrði farið
út í kensluna.
Vér héldum satt að segja, að
frekar væri þörf á þvi að kenna
nemendunum að standa!

VeðritS í morgiin.
1 Reykjavík 7 st., heitast í gær
6, kaldast í nótt 4 st. TJrkoma í
gær og nótt 9,0 mm. Heitats á land-
inu í morgun 9 st., á Dalatanga;
kaldast. 5 st., á Grímsey og Fagttr-
hólsmýri. — Yfirlit: Ðj úp lægð við
vesturströnd Islands á hreyfinga
í norðaustur. — Horfur: Fhxaflói:.
Suðvestanátt með hvössum; skúruirs
eða hryðjum.
Skipafregnir.
Gullfoss er í Kaupmannahöfir.
Goðafoss er á leið til Vestmanna-
eyjæ frá. Hull. Brúarfoss er' í út-
löndum.. Dettifoss fór frá Bíldu-
dal kl. 4^2 i nótt, ketmir í nótt.
Lagarfoss er á leið til Bergen frá
Austfjörðum.
Knattspdélagið Fram.
500 kr. vinninginn; á" hlutaveltur
félagsins í gær, hlaut Unnur Magn-
úsdóttir, Njarðargötu 61. Dregitf
var i happdrættinu 1 morgtm hjá
lögmanni, og komu upp þessr nnm-
er : Nr. 488 málverk, 5996- matar-
forði, 7953 málverk, 6913 r stnáL
kol, 5613 stóll, 6419 farseðill til
Vestmannaeýja, 626 ljósakróna og
3932 farseðill til Vestmannaeyja.
Vinninganna sé vitjað tíl Jóns
Magnússonar í verslun Kron, á
Grettisgötu 46.
Gengið í dag'.
Sterlingspund ........ kr. 22.iq
Dollar ................. _ 4.66^'
100 ríkismörk . .. ... — 186,59;
— fr. frankar....... — 12.51
— belgur.......... — 78.9«
— sv. frankar ...... -— 106.00
— finsk mörk........ — 9-93
— gyllini......... — 253.64.
— tékkósl. krónur .. — 16.43
— sænskar krónur .. — 114^6»
— norskar krónur .. •—I 111.44
— danskar krónur .. — 100.00
Dr. Helgi Péturss.:
Framtíð íslendinga og
íslenskrar tungu.