Vísir - 29.12.1938, Blaðsíða 3

V I S 1 K
Togarafélag sósíaltsta
stofnað á Þorláksmessu
Hlutafjársöfnun er ekki lokið,
Á Þorláksmessu var stofnað hlutafélag á skrifstofu Stefáns
Jóhanns Stefánssonar, að því er Alþýðublaðið skýrir frá, og er
tilgangur félagsins að kaupa nýtísku togara, sem gerður verður
út héðan úr bænum.
Stjórn félagsins hefir þegar verið kosin og skipa hana þeir:
Jón Axel Pétursson, Guðmundur I. Guðmundsson og Guðjón
Guðmundsson skipstjóri.
Dr. Helgi Pjeturss;
Til stuðnings bindindi
Illulaféð er ákveðið 125 þús.
kr., en stjórnin getur þó hækk-
að lilutaféð um 75 þús. kr. eða
upp í kr. 200,000,00 án sérstaks
saniþykkis hlutliafafundar. Sagt
er að stofnendur félagsins liafi
þegar látið skrá sig fyrir hluta-
fé, sem nemi um 70 þús. kr., en
síðan hafi allmargir hætst í hóp-
inn þannig að hlutafjárloforð
muni nú nema um lcr. 100 þús.
Hlutabréfin hljóða upp á kr.
100, 500 og kr. 1000,00.
Það er talið líklegt að félagið
muni fara fram á styrk úr
Fiskimálasjóði til togarakaup-
anna, eins og getið er um á öðr-
um stað hér í blaðinu, en hæpið
mun það vera að félagið upp-
fylli þau skilyrði, sem Fram-
sókn hefir talið að setja bæi'i
fyrir slíkri styrkveitingu.
Alllangur tími er nú umlið-
inn frá því sú heimild var sam-
þykt til handa Fiskimálasjóði,
að veita styrk til togarakaupa,
og þar sem vitað var að lieim-
ild þessi var samþykt með til-
liti til áhugamála socialista,
mátti ælla að þeir myndu nota
sér hana. Þetta liefir þó dreg-
ist allverulega á langinn, og þótt
félagið eigi að heila stofnað að
þessú sinni, er ekki búist við
neinum verulegum fram-
kvæmdum frá þess hendi, að
öðru leyti en þvi að tilþoða mun
verða leitað í byggingu shks
togara og er sagt að hann
eigi að byggja á næsta ári.
Það er vel við eigandi að so-
eialistar liér syðra fari nú að
sýna lit á því, að þeir hafi ein-
hvern liug á að hrinda þeim
stefnumálum sínum í fram-
kvæmd, sem þeir hafa haft efst
á baugi til þessa, og ekki sist
togarakaupunum. Þegar þess er
minst að nú er svo komið, að
útgerð Finns Jónssonar á ísa-
firði hefir orðið að gefa sig upp
sem gjaldþrota og útgerð Jón-
asar Guðmundssonar í Nes-
kaupstað mun liafa svipaða
sögu að segja, þarf eittlivað að
koma til uppbótar fyrir þessa
tvo togara, sem menn þessir
hafa stjórnað, og er þá elcki ó-
eðlilegt að tilraun verði ger með
nýjum togara ef ske kyrini, að
hann bæri sig betur, en gömlu
togararnir.
Alþýðublaðið getur þess einn-
ig, að elli togaranna valdi því,
að þeir geti ekki borið sig, en
nú ætli socialistarnir að setja á
fót fyrirmyndarútgerð með ný-
lísku togara, því að slíkur rekst-
ur muni borga sig betur.
Nú er eftir að vita hvernig
samningar socialistanna við
Framsókn fara, og hvort sá
flokkur hverfur frá samvinnu-
hugsjón sinni í útgerðarmálum.
SjómaDnabltð.
Sjómannastéttin íslenska hef-
ir lengst af fengið orð fyrir að
vera stétta dulust um lifshætti
sína og kjör, og sjómönnum yf-
irleitt hefir þótt annað mark-
verðara til umtals, en eigin af-
rek eða lífskjör. Jafnvel þegar
um áhugamál stéttarinnar hefir
verið að ræða, liafa, að fáum til-
fellum undanskildum, valist
menn úr öðrum stéttum þjóðfé-
lagsins, til þess að hera þau
fram fyrir alþjóð, hvort heldur
hefir verið í blöðum landsins,
eða rikisútvarpinu.
Þetta fálæti olckar sjómanna
hefir skapað þær hugmyndir
hjá f jölda manna, að stéttin eigi
ekki mannaval á þessum vett-
vangi, en eg leyfi mér að full-
yrða, að sú sé ekki ástæðan.
Hitt mun meira ráða, að lífs-
kjör sjómannsins móta hann
þann veg, að honum er lítl
gjarnt um orðmælgi, hvorl
heldur er í ræðu eða riti, og
hvað síst um sín eigin mál.
En þetla afskiftaleysi okkar
af málunum er eklci hættulaust
með öllu, því sennilega er sjó- ,
mannastéttin íslenska sú stétt
þjóðfélagsins, sem mesta þörf
hefir fyrir réttan skilning al-
mennings á hfskjörum sínum.
Á þessari öld útvarps, dagblaða
og tímarita, þar sem hvert
stéttarfélag, hversu fáment sem
það er, liefir sitt eigið blað, og
að auki aðgang að útvarpi, til
þess að kynna þjóðinni kjör sín
og afrek í hennar þágu, meg-
um við sjómennirnir ekki vera
áheyrendur einvörðungu. Sem
stærsta slélt þjóðfélagsins og
um leið sú arðvænlegasta fyrir
þjóðarbúið, liöfum við í fylsta
máta rétt, og jafnvel skyldur
sjálfra okkar vegna, til að
leggja orð í belg, þegar rætt er
um hagsmuna- og velferðarmál
stétta og þjóðar, á opinberum
vettvangi.
Vafalaust hefir það valdið
miklu um, að sjómannastéttin.í
lieild, hefir ekki átt sitt eigið
blað til afnota. Nú hefir Far-
manna og Fiskimannaráð ís-
lands hafist handa um undir-
húning á útgáfu sjómannablaðs.
Er þess að vænta, að islenskir
sjómenn, og aðrir þeir sem vin-
veittir eru stéttinni, gefi þessu
máli f jdsta stuðning sinn, og þá
fyrst og fremst með því að ger-
ast áskrifendur að blaðinu, og
létta þannig undir f járhagslega
byrjunarörðugleika fyrirtækis-
ins.
Áskriftarlislar munu nú
liggja frammi, á flestum is-
lenskum skipum, ásamt nánari
upplýsingum.
P. Brandsson.
Samkomunum
í Betaníu viö Laufásveg verSur
haldiö áfram á hveriu kveldi kl.
alla þessa viku. RæSumenn
eru Gunnar Sigurjónsson, cand.
theol.. og Ólafur Ólafsson kristni-
boSi. Alíir velkomnir meöan hús-
rúm leyfir.
Áheit á Strandarkirkju,
aíhent Vísi: 2 kr. frá Ninna, 13
kr. frá Þ.
Til Vetrarhjálparinnar,
afhent Vísi: 5 kr. frá S. T.
Gjöf til Blindravinafélagsins,
kr. 25.00 frá Ásu og Inga. Kær-
ar þakkir. Þ. B.
Florence Marryat, dóttir hins ,
fræga og vinsæla sægarps og
skáldsagnahöfundar, ritaði i
efri árum bók, sem hún nefndi
„There is no deatli“: Enginn
dauði er til. Segir hún þar af
sambandi sínu við framliðna,
mest með tilstyrk miðla, og
hafði rejmsla hennar í þessum
efnum verið óvenjulega marg-
breytt og stórfróðleg. Hafði
hún dvalið nokkur ár á Ind-
landi og óefað orðið fyrir það
liæfari til dulrænnar reynslu.
Væri um þetta margt að rita,
en eg ætla að sinni aðeins að
gela um atvik, sem vel gæti að
nokkru liði oi’ðið í banáttunni
gegn ofdrykkju. Florence Marr-
yat átti mág sem hún segir að
sér og börnum sínum hafi þótt
mjög vænt um; liafi hann verið
gæðapiltur og engum vondur
nema sjálfum sér. Var hann
eyðsulsamur mjög og svallsam-
ur svo, að ofdrykkja varð lians
banamein. Þessi mágur hennar
líkamaðist á miðilfundi í New
Yox-k, að henni ásjáandi. Ekki
eitt hár var á hans liöfði og
hann var aðeins um 3 fet á hæð.
Sáraumingjalegur var liann á
svipinn. Virðist nxér vafalítið,
að þetta aumkunarverða ástand
mannsins hafi vei'ið afleiðing af
líferni hans og banameini. Eftir
því sem .1. S. M. Ward segir í
einni af allramei’kilegustu bók-
um sem um þessi efni hafa rit-
aðar verið (sbr. ritgerðina
„Glasii'“ í þ. á. Eimreið), þá
eru þeir sem illa hafa lifað hér
á jöi’ð, oft á stærð við smáhörn
þegar þeir koma fram í öðru
lífi, og ófi’íðir mjög og er viðar
um slíkt getið. Eru til ým_
iskonar stofnanir þar sem góð-
ar verur vinna að því erfiða
verki að korna þessu ófai'sæla
fólki á rétfa leið. Virðist ekki
ólíldegt, að ef mönnum væri
nægilega Ijóst liver áhrif ill
hrevtni eða röng hefir á fram-
líf þeii’ra, og hve mikils þeir
fax’a á mis með því að geta ekki
komið fram í góðnm stöðum
þegar eftir dauða sinn, þá
mundi það verða mörgum
manni sú lijálp sem dygði til
þess að ástunda að lifa sem
í’éttast. En dæmi þetta sem eg
sagði frá sýnir, að jafnvel þó að
um góðmenni sé að ræða, getur
það haft hörmulegar afleiðingar
i fyrir franxlíf mannsins, ef liann
liefir gefið sig ofdi’ykkjunni á
! vald.
II.
Mér vii’ðist sem hinni mjög
svo lofsverðu bindindisstarf-
semi verði minna ágengt en
verið gæli, vegna þess að of lítið
er að þvi gætt livernig á þvi
stendur, að áfengis er neytt, og
of litið að þvi gert, að
kenna mönnum að verða á
betri hátt slíkrar hressingar og
glaðningar aðnjótandi sem þeir
vænta sér af víndrykkju. Eins
og eg hefi getið um einlivern-
tíma áður, tel eg vafalaust, að
af súkkulaði mætti í þessu efni
hafa miklu meiri not en orðið
er. Og af tónlist. Er þar fagnrt
verkefni fyrir Útvarpið, sem þó
hefir verið allmjög vanrækt
hingað til. Það er tiltakanlega.
hressandi að hlýða á góða dans-
músik jafnvel fyrir þá sem ekki
stíga dansinn. En mikill meiri-
hluti þess sem Útvarpið lætur
heyra af þvi tagi, er ekki ein-
asta ekld gott heldur hreint og
beint hiyllilegt, svo að það
minnir á villimanna og jafnvel
mannæta bumbubarning og ó-
hljóð. Á þó Útvarpið nóg til af
góðum dansplötum, bæði
gömlum og nýjum. En þær fá
að hvila sig. Og jafnvel um aðra
tónlist Útvarpsins — það eru
plöturnar sem eg á við — er það
að segja, að hlustanda hlýtur
eigi allsjaldan að korna i hug,
að stofnunin hafi í þessurn efn-
um tekið sér til fyrinnyndar
orð þau er standa yfir dyi’um
kgl. leikliússins í Kaupmanna-
höfn — en þó með nxjög óheppi-
legri breytingu. Orðin eru
þessi: Ej blot til Lyst: Ekki
einungis til að skemta. En ein-
kunnarorð Útvarpsins vii’ðast
vei'a á þessa leið: Blot ej til
Lyst: Bara ekki þannig að til
skemtunar geti oi’ðið.
19. dec.
Helgi Pjeturss.
Bcej ar
fréifír
Veðrið í morguxi.
í Reykjavík o st. heitast í gaer
4, kaldast i nótt — 1 st. Úrkoma'í,;
gær og nótt 0.7 mm. Heitast á
landinu í morgun 1 st., á Faguy- •
hólsmýri, kaldast — 4 st.T Fagra-
dal, Siglunesi, Grímsey. Yfírlit;
Djúp lægð íyrir austan land á
hreyfingu í austur. Horfur: Suö-
vesturland: Minkandi norSan átf-
Bjartviöri, haxaflói til Vestfjaröa:
NorSan gola. Léttskýjaö.
Skipafregnir.
Gullfoss og Selfoss eru í Reykja- .
vík. Goöafoss er í Haniborg. JBrú-,
arfoss og Lagarfoss eru í Kaup-
mannahöfn. Dettifoss var í Vest-
mannáeyjum uni hádegiö.
Farþegar
meS Dettifossi til útlanda í gær-_
kveldi: Margrét Eiríksdóttir, Jr
han Siemen, Geir Zoega, Arm Eg-
ilsson, Þorsteinn Loftsson og frá,
2 börn og stúlku, Hanna Skag-
fjörö, Rögnvaklur Sigurjónssoii,
Starfsmenn bæjarins!
Takið eftir! Hin árlega jóla-
trésskemtun Starfsmannafélagsins
verður 4. janúar að Hótel Borg-
Nánar auglýst siðar!
Trúlofun.
Á aðfangadag opinberuðu trú-
lofun sina ungfrú Halldóra Þórö-
ardóttir, Meltungu, og Kristjáia
Eysteinsson, LjósVallagötu 14.
Leikfélag Reykjavíkur
sýnir sjónleikinn „Fróöá" í
kvöld.
Höfnin.
Gulltoppur og Tryggvi gainli
fóru á veiðar i gærkveldi. Snorri
goöi kom cii veiðum í gær meö
2800 kórtur.
Áramótadansleikur Fram.
Lofaðir aðgöngumiöar sækist
fyrir kl. 7 annað kveld í Tóbaks-
verslunina i Eimskipafélagshús-
inu, verða annars seldir öðrumi
Jólatrésskemtun Fram.
Aðgöngumiðar að jólatrés-
skemtun félagsins fást í Tóbaks-
versluninni i Eimskipafélagshús-
inu og Rakarastofu Jóns Sigurðs-
sonar, Týsgötu 1.
Næturlæknir:
Kristján Grímsson, ITverfisgötii
39 sími 2845. Næturvörður í
Reykjavíkur apóteki og Lyfjabúð-
inni Íðunni.
Útvarpið í kvöld.
19,50 Fréttir. 20,15 Erindi: Vít-
rækt (Grétar Fells rithöf.) 20,40
Kórsöngur: Karlakórinn „Þrestir"
í Hafnarfirði. 21,25 Hljómplötur:
Andleg tónlist. 22,05 Danslög.
Dyskalind 09 lyieidirnar.
Nýlenduveldi sem leid undip lofa:.
Eitthvert mesta alþjóða vandamál, sem nú er á döfinni, er
nýlendumálið. Þýskaland heimtar aftur sínar gömlu nýlendur,
en mótspyi-nan gegn þessum kröfum hefir stöðugl aukist í
seinni tíð. Hitler hefir sagt, að þetta mál leiði ekki til styrjaldar
milli Bretlands og Þýskalands — en þrátt fyrir það þykir flest-
um, sem um þessi mál skrifa, svo horfa, að þau verði styrjald-
arefni fyrr eða síðar. — I eflirfarandi grein er gerð grein fyrir
nýlenduveldi því, sem Þjóðverjar höfðu komið á fót, og ýmsu,
er þessi mál varðar, og nauðsynlegt er, til þess að geta glöggvað
sig á því, sem er að gerast þeim viðkomandi.
Fyrir lieimsstyrjöldina var
Þýskaland nýlenduveldi, en þeg-
ar friðarsamningarnii’ voru
gerðir í Versölúm, að heims-
styrjöldinni lokinni, inistu
Þjóðverjar allar nýlendur sínar.
Nú krefst Hitler þess, að þeim
verði skilað aftur. Þetta er það
lielsta, sem blaðalesendur al-
ment um lieim allan, vita um
jietta mál. Við jxað er ekkert
furðulegt. Því að saga Þýska-
lands sem nýlenduveldis nær
að eins yfir liðlega þrjá láratugi.
Þegar heimsstyrjöldin braust út
1914 voru að eins 30 ár liðin frá
því að Þýskaland varð nýlendu-
veldi.
Þýskaland var nefnilega það
stórveldanna, sem seinast
jieirra allra varð jiátttakandi t
kapphlaupinu um nýlendur —
og jiegar jiess er gætt, er jiað i
rauninni furðulegt, að Þjóð-
verjum skyldi auðnast að eign-
ast svo margar og stórar og
mikilvægar nýlendur, sem
reyndin varð.
Það er alment litið svo á, að
orsök jiess, að Þjóðverjar hóf-
ust svo seint lianda í jiessu efni,
Iiafi verið sú, að Bismarlc hafi
liaft rótgróna andúð gegn slíkri
stefnu. Hann lét sér og oft jiau
orð um munn fara, sem rétt-
læta jiessa skoðun manna, ekki
síst jiað, sem hann sagði — og
er oft í j>au orð vitnað — jiegar
verið var að ganga frá friðar-
samningunum í Versölum árið
1871. Þá sagði Bismark:
„Eg óska elcki eftir nýlend-
um. Eina gagnið, sem Þýska-
land mundi af jieim liafa, er
jiað, að stofnuð yrði mörg ný
embætti. Nýlendur myndu
koma okkur að sama gagni og
silki og loðfeldir hinum pólsku
aðalsmönnimi og konum, sem |
rauninni eiga ekki spjör til að
hylja nekt sína“.
En þrátt fyrir þessi ummæli
er jiessi skoðun manna að eins
rétt að nokkuru leyti. Hinn
kunni enski sagnaritari A. J. P.
Taylor hefir á yfirstandandi ári
í ítarlegu miklu verki, sem nefn-
ist „Germany’s First Bid for
Colonies 1884—1885“, sannað
með tilvitnunum í ýms gögn, að
j>að var eðlilegnr þáttur í jieirri
stjórnmálastefnu, sem Bismark
fylgdi um jietta leyti, að vinna
að þvi, að Þýskaland eignaðist
nýlendut’. Hornstein skoðunar
lians i jiessum efnum er vafa-
laust að finna í jieim orðum,
sem hann lét sér um munn fara
1883, að ekkert land ætti að
leggja út í nýlendu-starfsemi,
nema því að eins, að á hak við
standi bjargföst skoðun ráðandi
og málsmetandi manna.
En jiessu var j>á þannig var-
ið. Þýsk verslunarfyrirtæki voru
j>á að koma sér fyrir í Afríku
og annarstaðar og sum húin að
koma sér vel fvrir og tryggja
aðstöðu sína viðskiftalega.
Maltzan stofnaði „Deutcher
Kolonialverein“ 1882 og naut
stuðnings áhrifamikilla jnskra
stjórnmálamanna og atvinnu-
rekenda og sannar þetta nægi-
lega, sem að framan var sagt.
Það er Iiægt að dagsetja
stofnun hins þýska nýlendu-
veldis: 24. april 1884. Nokkur-
um árum áður hafði kaupmað-
iir nokkur frá Bremen, Adotf
Liideritz, hafið verslunarstarf;
semi við Lagos á Afríkuströnd-
um, gegnt Guinea. Hann nam
land upp á eigin spýtur — stór
landflæmi þarna — og í apríl
1884 shnaði Bismarlc til jiýska
sendiherrans í London og til
jiýska ræðismannsins í Höfða-
borg (Cape Town), að Liideritz-
svæðið nyti framvegis verndar
þýska rikisins. Þar með var
lagður grundvöllur að jieirri ný-
lendu, sem seinna nefndist
Þýska Suðvestur-Afríka.
Svo var áfram haldið í sömu
átt. Árin 1884 og 1885 fengu
Þjóðverjar yfirráð á öllum jieirn
landssvæðum sem síðar urðu
kunn sem þýska Togoland og
Kamerun.
Það er ekki nokkurum vafa
bundið, að j>essi stefna stóð í
nokkuru sambandi við það, að
Bismark var að taka aðra af-
stöðu, lialla sér frekar frá Bret-
um, en að Frökkum. Þetta kom
mjög greinilega fram við sam-
komulagsumleitanirnar um
hinn svo kallaða Kongo-samn-
ing, sem gerður var á rpikilli
ráðstefnu í Berlín 1885 — sem
var árangurinn af skipulagðri
mótspyrnu Þjóðverja gegn j>ví,
að Bretar yki enn nýlenduveldi
sitt í Afríku. Samkvæmt j>ess-
um samningi fengu j>ær j>jóðir,
sem að lionum stóðu, jöfn rétt-
indi á feikna stóru svæði, sem
náði yfir Belgiska Kongo, Ivenya
Uganda, Tanganyika, Nyassa-
land, Rhodesiu, Portúgölsku
Austur-Afríku og Portúgölsku
Vestur-Afríku og Súdan. Þetta
samkomulag hlaut að liafa mik-
il áhrif á viðskifti Þjóðverja í
Afríku. Hér við bætist, að Þjóð-
verjar smám saman fengu bætta
aðstöðu í nýlendum Portúgals-
manna, þar sem þeir lögðu fé
fram til hagnýtingar þeirra og
þ. á. m. fengu þeir j>ax einskon-
ar forkaups-réttindí.
Það er sérstök ástæða til þess-
að leggja áherslu á það, aS
Þjóðve rjar eiguuðusf Þýsfca
Austur-Afríku, en mestur hluli
hennar nefnist nú Tanganyika
og fara Bretar J>ar með umboðs-
stjórn. En um enga nýlencfti
sina er Þjóðverjum eins sárt og:
Tanganyika og enn í dag aía
j>eir sömu háleitu vonír um
j>essa nýlendu og áður fyrr.
Hin löndin eru i augum þeírrai
nýlendur og annað ekkí —-
Tanganyika er annað og nueira.
Þjóðverjar halda því fraui meS
Iiátíðlegum innileik, að þeír hafi
lagt svo mikið fram við skapun
sögu Tanganyika að þeir hafi
liar meiri réttindi en j>au, sem
sigurvegarinn vanalega hlýtur.
Þegar landkönnunarferðir
livítra manna um miðbik Áfríkú
fóru að hef jast að ráði var j>ýski
frumherjinn Joliannes Rebmann
i Tanganyika, og það var Iiann,
sem 1849 fann Kilimanjaro eða
„old man Kibu“, sem blökku-
mennirnir svo nefna.
Þjóðverjar liafa upp frá jþvl
litið á liæsta fjallstind Afríkir
sem þýskan fjallstind — og
jiegar stórveldin skiftu Afriku
milli sín í lok síðustu aldar, var
í Þýskalandi lögð mikil áhersla