Vísir - 14.06.1939, Blaðsíða 3

Miðvikudag-inn 14. júní 1939.
V I S I R

Stúlkumar við höfnina.
Nokkrar athugasemdir við grein
Sigurðar Magnússonar.
í AlþýSublaðinu í dag er birt
grein undir fyrirsögninni
„Stúlkurnar við höfnina“ og er
grein þessi svar Sigurðar Magn-
ússonar kennara við grein
sveitakonu, sem hafði stungið
niður penna í Alþýðublaðið um
viðtal Þjóðviljans við S. M.
Þjóðviljann les eg ekki, en S. M.
prentar upp kafla úr þessu við-
tali, og það er þessi kafli, sem
hafði þau álirif á mig — og eg
hygg fleiri — að eg get ekki
fctilt mig um að drepa niður
penna.
Greinarliöf. svarar fyrirspum
Þjóðviljans um hvort liann telji
að hér í Reykjavik sé „mikið
um beina kvennasölu (prostitu-
tion) “, svo, að hann „haldi“, að
miklu minni brögð séu að
beinni ,prostitution“ en alment
«é talað um. Um slíkt er erfitt
að fuliyrða neitt, enda segir S.
M., að hann „haldi“ o. s. frv.
En það er öllum vitanlegt, sem
liafa augun opin að spillingin í
þessmn bæ er á svo háu stigi,
að taka þarf í taumana. spill-
ing, sem er þess eðlis hvort sem
„bein prostitution“ er hér á háu
stigi eða ekki, að hún hlýtur að
leiða til margvíslegrar eymdar
og sálarstríðs og koma mörgum
ungum stúlkum út i það líferni,
sem S. M. heldur að sé ekki
mikið um. Það. sem S .M. seg-
ir um „mat alt of margra reyk-
vískra stúlkna á því hvað sé
sæmilegt eða ósæmilegt í um-
gengni stúlkna við ókunnuga
karlmenn, innlenda eða út-
lenda“, er eftirtektarvert, en#
einmitt af því mat þeirra í þessu
efni er það. sem reynd ber vitni,
er svo ákaflega hætt við þvi að
illa fari — mönnum getur i
rauninni ekki blandast hugur
um, að það hljóti i mörgum til-
fellum að verða orsök þess, að
þær eyðileggi framtíð sína. —
Greinarhöf. segir, að pólska æf-
intýrið sé á vissan hátt einkenn-
andi og bætir við „sagan er í
stuttu máli svona“. Og svo seg-
ir hann söguna — vafalaust
samkvæmt því, sem rannsókn
lögreglunnar leiddi í Ijós — þ.
e. að mestu eftir framburði
sjálfra þátttakendanna í „æfin-
týrinu“. S. M. segir, að ekkert
hafi sannast á stúllcurnar lion-
um vitanlega og engar brigður
skulu á það bornar, að hið
sanna hafi komið í ljós við
rannsókn lögreglunnar. Það er
gleðilegt, að stúlkurnar — við
gleymum því ekki, að tvær
þeirra eru kornungar — sluppu
svona vel, en það er engin sönn-
un þess, að skipaheimsóknir
stúlkna séu ekki jafn hættuleg-
ar og talið er. Það er ekki þessi
eina heimsókn, sem hefir
lmeykslað menn. Það er höfuð-
atriði i þessu máli, að þessi
skipsheimsókn varð til þess að
vekja menn alment til alvarlegr.
ar umliugsunar um þessi mál.
Heimsókn þessara stúlkna i
pólska togarann er tekin til
umræðu af þvi að hún varð til-
efni þess, að mál, sem allir
hugsandi menn hafa áhyggjur
af, er tekið á dagskrá. Hún
varpar ljósi á aðeins eina hlið
mikillar hættu. Hinnar miklu
liættu, sem vofir yfir æskulýðn-
um úr mörgum áttunj. Fjöldi
Unglinga býr við aga- og eftir-
litsleysi og sækir misjafna
skemtistaði, þar sem lögi-eglan
iðulega hefir orðið að skakka
leikinn vegna óreglu. Danssam-
komurnar eru vel auglýstar.
Menn ættu að reyna að setja sig
í spor þeirra foreldra, sem eru
að reyna að hæna börnin að
heimilunum og fá þau til þess
að una heima, þegar kallað er
inn á heimilin gegnum útvarp-
ið, að koma á þessa eða hina
danssamkomuna. Þvi er slik
auglýsingastarfsemi leyfð? Og
er elcki farið alt of langt í því,
að leyfa allskonar dansskemt-
anir hér í bænum? Stundum
héfir veilingastofum, þar sem
dans fór fram, verið loltað.
Þyrfti ekki viðar að taka í
taumana? Eg veit, að sú skoð-
un er almenn, og ennfremur, að
menn líta svo á, að lögreglu-
eftirlitið sé ónógt.
Eg skrifa ekki þessar línur til
þess að hefja deilur við hr. S.
M., sem eg veit, að er maður
samviskusamur og vill vil. Eg
skrifa þær vegna þess, að mér
finst sumt það, sem hann segir
í Alþýðublaðinu ýmist óheppi-
legt eða ónógt, þ. e. að liann
taki ekki nægt tillit til þess, að
það er hin mikla hætta, sem yfir
unglingunum vofir úr mörgum
áttum sem um er að ræða.
Það þarf — og það kemur einn-
ig fram i grein S. M., að skapa
lieilbrigt almenningsálit i þess-
um efnum. — en það þarf
meira. Það þarf að ala æsku-
lýðinn betur upp og sjá honum
fyrir verkefnum, vekja metnað
hans og dáð, eins og vikið var
að í grein hér í blaðinu. Það
þýðir eklíi að setja upp silki-
hanska við að lækna þær mein-
semdir, sem hér er um að ræða.
Ný j ar
Gunnar Gunnarsson: Aðventa.
Magnús Ásgeirsson íslensk-
aði. Bókaútgáfa Heims-
kringlu 1939.
Skáldið Gunnar Gunnai-sson
er heldur tekinn að gerast víð-
kunnur i veröldinni, og er efa-
mál, að nafn annars íslendings
á vorum dögum fari viðar en
hans. Nokkuð fljótur var hann
að ryðja sér braut i Danmörku;
Saga Borgarættarinnar varð þar
i brátt alþýðulestur. Smám sam-
an liefir kveðið meira og meira
að því, að bækur hans væru
þýddar á aðrar tungur, og sið-
ari árin rignir niður þýðingum
á margvislegum málum. Mjög
mikilla vinsælda nýtur hann i
Þýskalandi, og hinn enskumæl-
| andi heimur er nú fyrir alvöru
I tekhin að opnast honum.
| Það er mikið talað um „land-
' kynningu“ o. þ. h. i blöðunum,
það er stundum eins og alt ís-
lenskt eigi að miðast við aug-
l lýsingar og auglýsingagildi í '
öðrum löndum. Til að efla land- ,
kynninguna hefir verið stofnað
embætti, og i blöðum eru nú
nærri daglega langar greinir
um þátttöku íslendinga i sýn-
ingunni i New York, og er nú
sem margir hlutir vilji verða
samfara til að liefja landið.
Mætti nú ætla, að fljótt skipað-
ist til meiri þekkingar á þjóð
vorri, ef ekki væri liitt, að fá-
fræði alls þorra manna viðast
Það þarf að taka málið föstum
tökum og hér þurfa allir hugs-
andi menn að leggjast á eitt.
Geri menn það ekki er framtíð
æskulýðsins í voða, m. a. vegna
þess að hin „óbeina prostitu-
tion“, sem kannske er fult svo
hættuleg og hin „beina“ fer þá
hraðvaxandi. —r.
NB. Grein þessi var send Vísi :
nýlega og birtist liér end-
urriluð af blaðinu. — Þótt hér J
H
sé um hið mesta alvörumál að ■
ræða, sem Vísir vill gefa mönn- j
um kost á að ræða, getur lYann
ekki birt margar mjög langar
greinir um málið. Stuttar grein-
ar geta oft og tíðum gert sama
gagn. Ritstj.
bækur.
hvar erlendis um oss var alveg
takmarkalaus, og það sem
menn þóttust vita oftast Blef-
kenskir liugarórar. Um þetta
bætti heldur lítið, þó að ferða-
langar væru að rekast hingað til
að skrifa síðan bækur eftir svo
sem viku dvöl hér á landi; var
þar ekki við miklu að búast, og
mátti ekki á milli sjá, hvort
fánýtara var last þeiiTa eða lof
(sem blaðamenn leggja svo
mikla stund á að veiða upp úr
ferðamönnum).
En mér er grunur á, að Gunn-
ar Gunnarsson verði drýgri til
að bera nafn íslands út um
löndin en alt okkar auglýsinga-
brask, bækur hans fara víðar,
vekja meiri athygli, og verða
langærri. Hvarvetna þess er sög-
ur lians berast, komast menn í
kjmni við íslenskan anda og
myndir úr lífi íslensku þjóðar-
innar. Og alt það, sem hann
hefir unnið landi sínu til frægð-
ar hefir gerst löndum hans al-
veg að kostnaðarlausu og helst
til oft eins og það kæmi þeim
ekki svo mikið við. Mikinn þátt
í þessu á það, að liann skyldi
skrifa rit sín á erlendu máli.
Þetta er djúp harmsaga: hann
hefði annars aldrei unnið þá
sigi’a, sem liann hefir unnið!
En hve rnargt liann muni hafa
liugsað yfir öllu þessu má best
sjá á því, að liaim hygst nú að
flytjast til Islands og setjast hér
að, fimtugur að aldri. Þess má
finna nóg dæmi, að það sseki á
skáld á þeim aldri eða eldri, að
setjast um kyrt og fara að rækta
jörðina — helst lieima í sveit-
inni sinni —- en í þetta sinn er
andstaðan milli útivistarinnar
með erlendri þjóð og aðkom-
unnar lieima í sveitinni hin
mesta sem verða má; heimþrá-
in hlýtur að hafa verið sterlc
undir niðri, fyrst skáldið jxirir
að hlýða henni og gera það
salto mortale, að setjast að við
svo gerólíkar andstæður.
Bók sú, sem nefnd er í fyrir-
sögn þessarar greinar kom út á
fimtugsafmæli skáldsins. Efni
hennar er sérkennilegt, segir
frá eftirleit karls eins, sem
Benedikt lieitir, upp um öræfi á
jólaföstunni, og er liann einn i
þeirri ferð nema með hundi sín-
um og forustusauð. Fyrirmynd-
in að efni til er Þingeyingur
einn, Benedikt Sigurjónsson, og
er sagt frá svaðilförum hans i
Eimreiðinni 1931, og fylgir
Gunnar nokkuð nákvæmlega
ganginum i einni eftirleit hans.
Liklega jiekkir liann ekki meira
til Benedikts jiessa, því að mað-
urinn er sagður mjög óhkur
sögulietju Gunnars, þó að at-
vikin séu lík. Fyrir skömmu
sagði Arnór Sigurjónsson,
fyrrum skólastjóri, nokkuð frá
Benedikt Sigurjónssyni i Nýju
landi, er þar ágæt mannlýsing
innan Um nokkurt nöldur yfir
því, að söguhetja Gunnars séall-
ur annar og ekki sem lientug-
astur til eftirbreytni fyrir al-
þýðuna; liann er þröngur, það
er ekki að tvíla, vegurinn, sem
til lífsins liggur.
En vera má, að einhverjum
þyki skoðanir Arnórs heldur
púritanskar og finnist ekki að
eins skáldinu heimilt að leggja
í efnið þann skilning sem hon-
um þólcnast, heldur lika að það
innihald, -sem hann hefir gefið
því, sé í alla staði ágætt. Bene-
dikt gamli i sögunni gleymist
lesandanum ekki svo fljótt; það
er ekki fjarri sanni, sem eg hefi
séð í útlendum dómi um bók-
ina, að liann sé „góði hirðirinn"
í íslenskum búningi. Hjarta-
lilýjan og góðvildin er hníf-
jöfn karlmenskunni, og þessir
eiginleikar lians eru samgrónir;
heill og óspiltur er liann í bar-
áttunni við hamfarir niáttúru-
aflanna, með bræður sína, hund
'Og forustusaUð við hhð sér.
!
I
Frásögnin er oftasf efoíivem-
veginn á sveimi hjá söguheij-
unni, lýsir hugsunum hana ttg
svip þeim, sem veröldin Iie&r £
augum hans; það er freistaiidi
að tala Um .,imi)ressionísana“ £
frásögninni. Það er engin furðcj
þó að sumir hafi kallað sögimæ
Ijóð í óbundnu máh. Um leið og
liún er sönn i sögnum um aS~
búnað og afrek þessa eftirleitar-
manns, er liún þó líkiisi IjöíSs,
ævintýri, jólaföstuhelgisaga.
Og líka Um leið sa-ga a£
manni, sem eftir langan, langaja
tíma kernur heim í öræfii sin. .«*
E. Ö.SL
ÞÖGLAR ÁSTIR, cftúr
Musæus. — 2. útg.
Hér kemur gamall og góður
gestur á bókamarkaðinn, einiE
af gimsteinum heimsbókment-
anna, í ágætri þýðíngu Síein-
grims lieitins Tliorsteínssonar
skálds. Bókin hefir verið ófáan-
leg um langt skeið. Hún var gef-
in út ásamt Undinu 1859 i
Kaupmannahöfn og varð brátS
svo vinsæl meðal almennín^,
að talað var um hana sem bök-
ina, er allir vildu eiga. ÓIíHegf
er annað en að margjr vilja
verða til þess að eignast þessa
bók. Útgáfan er hin snotrasfa
að öllu leyti og verð bókarinnar
lágt. — Bókin er prentuð i Isa-
foldarprentsmiðju og er frá-
gangur vandaður.
Bókarinnar verður nánara
getið hér í blaðinu.
Áheit
á Hallgrimskirkju í Saurbæ, af-
hent Vísi: io kr. frá G. A_
Áheit
á barnaheimilið Vorblómið, af-
hent Vísi: s kr. frá fátækum.
Áheit á Strandarkirkju,
afhent Vísi: io kr. (gamalt og
nýtt áheit) frá N. N., s kr. írá
Þorsteini Einarssyni, S kr. frá A
og 5 kr. frá B.
Ægir,
maí-heftiÖ, er nýlega komiS át.
Þar skrifar SigurÖur Kristjánsson
alþm. um ,,Jöfnunarsjóð afíahluta,
Skúli Guðmundsson aíþm. um hlrdr-
arútgerðarfélög, Helgi P. BrieiB
um verslunarástandið á Spáni. Þá
eru í heftinu ritstjórnargreinar nm
togaraútgerð ítala, hvalvetðar í
Suðurhöfum, markaðshorfur á
Spáni o. m. fl. Ritið er hið frcðS-
legasta og vel úrgarði gert.
Togstreita stórveldanna
um Spán heldur áfram
og toryeldar vidreisnarstarfið.
Ef lýsa ætti tilfinningum Madridbúa, er sigurgangan fór
fram í Madrid, væri sönnu næst að segja, að meira hafi borið
á því, að þeim var hugarléttir að því, að styrjöldin var um garð
gengin, heldur en að þeir hafi látið mikinn fögnuð í ljós. Sig-
urinn yfir „bolshjevismanum“ var svo dýru verði keyptur, að
enginn Spánverji hefir fundið aftur fyrri hamingju eða getur
horft öruggum augum til framtíðarinnar. Manntjón af völdum
styrjaldarinnar var ógurlegt — 700.000 mannslíf glötuðust í
hildarleiknum og hið fjárhagslega tjón af styrjöldinni nemur
hvorki meira né minna en upp undir 300 miljörðum íslenskra
króna. —
Ef Spánverjar fengi að vinna
að viðreisnarmálum sínum upp
á eigin- spýtur hefði þeim kann-
ske auðnast að sameinast, liætta
innbyrðis deilum, og takast að
græða sárin á tiltölulega
skömmmn tíma. En þeir eru
eins og milli steins og sleggju.
Stórveldin liafa augun á Spáni.
Þýskaland og Ílalía ætla sér ekld
að missa þá aðstöðu, sem feng-
ist hefir ineð íhlutuninni, en
Frakklahd og Bretland munU
vart liætta til miklu lánsfé, sem
Spánverjar eru mjög þurfahdi
fyrir, meðan þeir óttast að Hitl-
er og Mussolini ráði mestu um
gerðir Franco’s. Amerískur
blaðamaður sem hefir skrifað
Um þessi mál, liallast að því, að
Spáni liefði verið hentast að búa
nú um skeið við hernaðarlega
einræðisstjórn með svipuðum
liælti og þegar Primo de Rivera
var var við völd, en telur hæpið
að Franco liafi stjórnmála-
hæfileika eða alþýðuliylli til
slíks hlutverks. Hinsvegar gæti
aðrir komið til gi’eina, einkan-
lega hershöfðingjarnir Jose
Yague eða Antonio Aranda. En
‘enn er ekkert, sem hendir til, að
Franco muni missa stjórnar-
taumana úr liendi sér í bráð.
í styrjaldarlokin hafði Fran-
co 1.200.000 menn undir vopn-
um og allmargar herdeildir hafa
nú verið sendar heim, en Franco
mun liafa mikinn lier undir
vopnum fyrst um sinn. Helm-
ingur liers lians eru falangistar
— bardagamenn nýs og áhrifa-
mikils stjórnmálaflokks, sem
búast má við að reyni að fylgja
fram stefnu sinni að nazist-
iskri og fascistiskri fyrh’-
mynd. En falangistaflokkurinn
er í rauninni þrískiftur. Fyrst
og fremst ber að nefna þá, sem
stofnuðu flokkinn, hugsjóna-
menn, sem fylktu sér Um Jose
Antonio Primo de Rivera, son
einræðisherrans, í öðru lagi
pólitíska hentistefnumenn, sem
flestir liafa orðið fyrir áhrifum
af national-socialisma, og loks
er þriðja greinin, „rojos estamp-
illados“, menn sem fylgt höfðu
eða orðið fyrir áhrifum af an-
arkistum og syndikalistum og
því eru nefndir hinir „yfir-
stimpluðu rauðu“.
Undir vissum skilyrðum hefði
mátt búast við því, að spænsku
fascistunum hefði tekist, með
hestu mönnum liinna sigruðu
vinstriflokka, að hæla niður an-
arkisma og sjmdikalisma, en
þessir stjórnleysingjar hafa alt
af átt allmiklu fylgi að fagna iá
Spáni, en þeir yrði þá að gera
ráð fyrir harvitugri mótspyrnu
liinna auðugu landeigenda, sem
mundu berjast á móti margs-
konar umbótamálum af ótta við
að missa ýms lilunnindi og for-
réttindi og nota sér óspart sam-
bandið við Carlistana, eða kon-
ungssinnana, sem að allra dómi
liafa verið bestu hermenn
Franco’s.
Franco sjálfur og flestir
gömlu hermeiinirnir, ef til
harðra átaka kæmi, mundu
eklci liika við að leggja aftur-
lialdinu lið. Hér er gengið út
frá þvi, að Spánverjar gæti, án
ílilutunar erlendis frá, ráðið
fram úr vandamálum sínum, en
því er eldri að heilsa, éins og
vikið var að láður.
Togstreita stórveldanna
um Spán.
En það sem vikið hefir verið
að hér að framan, er það, sem
ekki mun gerast. Eins og Tyrk-
landi við hinn enda Miðjarðar-
liafs hefir Spáni verið varpað
inn í stjórnmálahringiðu stór-
veldanna. Spánn er svæðið eða
landið, þar sem til einna mestra
stjórnmálalegra átaka kann að
koma milli stórveldanna.
Spænskúr ahnenningur kann
að gera háværar kröfur til þess
að ýfa undir, að liinir óvinsælu
ítölsku liermenn á Spáni verði
sendir lieim (þeir eru nú komn-
ir flestir til Italíu). En það
verður ekki komist fram hjá
þeirri staðreynd, að Þýskaland
og Ítalía hafa nú náð sterkum
tökum á Spáni. Það sem Benito
Mussolini er Adolf Hitler, er
Franco einræðisherrum þcim,
sem liafa styrkt hann til sigui-s
— verkfæri í baráttunni gegn
lýðræðisríkjunum. Hvort
Frökkum, sem era að reyna —-
undir forgöngu Paul van Zee-
land fyi’rverandi forsætisráð-
lierra í Belgíu — að útvega
Spáni alþjóðalán að uppliæð
tæpl. 700 milj. króna, lekst að
hæna Spánverja að sér og
breikka djúpið milli Spánverja
annarsvegar og Þjóðverja og ít-
ala hinsvegar, verður enn ekki
um sagt. En það eru nú liðlega
tvö ár síðan lýst var yfir, að
stefna stjórnarinnar á Spáni
væri hin sama og fasistastjórn-
arinnar á Ílalíu. Alt, sem gerst
liefir síðan, hefir staðfest þetta.
Aðstaða ítala til þess að liagnýta
sér vinskapinn við Spánverja í
stríði mun verða notuð — og
henni munu þeir halda við þrátt
fyrir heimflutning herliðsins —
en þessi aðstaða væri mjög veik,
ef ekki væri vegna þess, að
Þjóðverjar liafa sterk tök á
Spáni, Hver fjárliagsleg og
menningarleg áhrif Þjóðverjar
liafa haft iá Spáni er kunnugt og
viða liefir verið gerð grein fjn’ir,
en hin stjórnmálalegu og hem-
aðarlegu ítök þeirra eru alfe
ekki minni eða ómilrilvægaix.
Fyrir nokkuru tók þýski floöraa
sér stöðu í höfnum Spánar flt
undirbúnings notkunax’
spænskra hafna í sjóstríði víð
Breta. Kafbátahafnir á Norður-
Spáni handa Þjóðverjum hafa
jiegar verið ákveðnar,.
Áhrif Þjóðverja.
Álirif Þjóðverja á Spáni eris
öflug og eiga sér djúpar rætur.
Eldri kynslóðin á Spáni meðal
mentamanna, auðs- og aðals-
stétta, er mjög lilynt Þjóðverj-
mn og hefir lengi verið. Á Spáni
gætti þýskra áhrifa mitið f
heimsstyrjöldinni, en hinií*
yngri menn fyrnefndra stétta
liafa drukkið í sig þá naístisSaa
skoðun - eða boðskap — að lýð-
ræðisstórveldin séu á fallanda
fæti, þar sé átjóndu aldar hugs-
unarháttur rikjandi og leiðíoga^
þeirra skorti dug og djörfitng..
þeir lyppist niður fyrir sterkrF
sókn nasisla og fasista. Sá
liluti borgarastéttanna spænsku.
sem dáðist að og var tryggnr-
lýðræðisríkjunum og IiafSi fengi
verið, vinstri lýðveldissinnan,
hafa verið úpprættir seuz
st j órnmálaflokkur.
Franco hefir nú ýmislegt sagf..
Frh. á 7. siSo,