Vísir - 28.06.1939, Blaðsíða 5

4
Miðvikudaginn 28. júní 1939.
VÍSIR
&
í? ■: ■ ■ v Í“ívl
4 jer.tvc.'w.'.'S
<pv^a'--' ,•í’/ví':

Pétur Sigurðsson:
Lýðræði ogf einræði.
byltingra ogr af-
iieitun gTiðstrúariiiiiar-
Niðurl.
5.
Þeirri spurningu, hyers vegna
voldugar þjóðir liafi horfið aft-
ur að einræði, er þegar svarað.
Orsökin til þess yar þeirra and-
lega munaðarleysi. En það mun-
aðarleysi og eymdárástandið
skapaði striðið mikia,- er vopna-
framleiðslan og vígbúnaðurinn
átti sök á. Eins og bent hefir
verið á, þá komust sturiaf þjóð-
ir þar, a.ð því að þær voru eins
og föðurleysingjar. Þær áttu
ekki neitt það, er þær gætu hall-
að höfði sínu að.Þegarfarin var
trúin á einn sannan Grið, sem
föður allra manna, og trúin á
bræðralag allra manna og allra
þjóða, þá var ekki um annað að
ræða, en snúa lieim að fornu
skipulagi: þjóðernisdýrkun og
heiðindómi, og endurreisa þann-
ig einræði, þótt það yrði að
kosta menningarinnar dýrustu
fórn — frelsið.
Einstaklingur sem á sterka
trú á hjálpandi og varðveitandi
krafti Guðs, getur sigrast á
margvíslegum erfiðleikum, og
borið höfuð sitt liátt. En sá, sern
ekki á neina slíka trú, gc ist
fljótt bölsýnn og flýr i skjólin.
hve ófullkomin sem þau kunna
að vera, og stundum getur að
eins sjálfsmorð verið .þra'Þa-
léndirigin. Svo fer og um þjóð-
irnar. Þegar farin er trúin á
mátt þess guðs, er veitir „frægð
og heill“, þá bogna þær fljott
undir oki kreppu og erfiðleika
og flýja hræddar og andlega
munaðarlausar í næstu skjólin,
hversu dýrkeypt og svikul sem
þau kunna að reynast.
6.
Einhverjum kann að þykja
einkennilegt, að þessi þrjú at-
riði eru rædd hér i einu og sama
erindinu. — Þessi: Hvers vegna
hafa þjóðirnar hneigst aftur að
einræði? Hvers vegna hafa þær
liorfið svo mjög frá fyrri trúar-
brögðum sínum? Og hvers
vegna liafa menn nú lagt aðal-
áhersluna á félagslegar umbæt-
ur?
Þessi þrjú viðfangsefni eru
rædd liér i samhengi vegna
þess, að þjóðir hafa horfið bæði
frá lýðræði, hugsanafrelsi og
trúfrelsi, og ásakað kristindóm
og lýðræði um að hafa brugðist.
Þetta er hvorutveggja alrangt.
Hvorugt hefir brugðist, kristin-
dómurinn eða lýðræðið. Eymd
og vandræði þjóðanna kom af
því, að hvorki lifðu þær sam-
kvæmt kenningu kristninnar og
ekki lieldur stofnuðu þær rétt
til lýðveldisins, heldur höfðu
þær unnið að eins hálft verlc í
áttina til friðar og frelsis, er
þær skildu eftir sin á meðal
skaðlegasta einveldið — vopna-
framleiðsluna, í liöndum á-
gjarnra manna.
Þá er að svara þeirri spurn-
ingu, hvers vegna lieilar slór-
þjóðir hafi horfið frá fyrri trú-
arbrögðum sínum, ýmist að
nokkru leyti eða öllu. Svarið er
stutt og einfalt. Menn segja:
„Kristindómurinn, og trúar-
brögðin yfirleitt, bafa brugðist.
Stríðið mikla sannaði þetta best.
Það flelli ofan af hræsninni og
slepti villidýrinu úr búri sínu. í
löndum kristninnar hafa menn
talað um mannúð, jáfnrétti,
bræðralag og frið, en grimd,
kúgun, stríð, blóðsúlhellingar,
atvinnuleysi og allskonar hörm-
ungar hefir orðið niðurstaðan.
Trúarbrögðin hafa stutt rang-
látt og mannspillandi skipulag
og þau afturhaldsöfl, sem
standa í veginum fyrir nauðsyn-
legum umbótum“.
Þannig liafa menn talað, og
hinir djarfmæltustu sagt, að
kirkja og kristindómur liafi
gengið i lið með stríðsöflunum
og lágt blessun sína yfir marin-
drápin; kenning kirkjunnar um
annað líf og launin hinumegin
hafi gert menn að auðsveipum
þrælum, og haldið undir völd
kúgaranna. Trúarbrögðin megi
því teljast eins konar deyfilyf,
en þau liafi alls ekki megnað að
bæta úr böli mannkynsins.
Þannig tala menn og með
slíkum hugsunarhætti hafa þeir
risið gegn kirkju og kristni. En
í hinum pólitíska bardagahita
flokka og byltingarsinna kernrir
auðvitað afbrýðisemi valda-
græðginnar til greina, því lcrist-
indómurinn er alvarlegur
keppinautur þeirra, sem berjast
um völdin yfir samviskum og
hugum manna, því þar hefir
kristindómurinn öllu fremur
haft mikil völd.
ErU nú þéssar alvarlegu ásak-
anir byltíngasinnaðra manna, á
hendur kirkju og kristni, rétt-
mælar? Alls ekki. Þær eru yfir-
borðslegar og skakt hugsaðar.
Heimsstyrjöldin mikla kom
ekki vegna þess, að stefna krist-
indómsins væri röng, heldur
vegna þess, að bjóðirnar breyttu
eklci samkvæmt kenningu krist-
indómsins. Það, að sjúklingur
' fylgir ekki nákvæmléga fyrir-
settum reglum heilsufræðinnar,
og fær svo engan bata, sarinar
sist að reglur héilsufræðinnar
hafi verið markleysa. En heilsu-
biluðum mönnum hættir oft til
þess, að þrautreyna ekki hin
góðu læknisráð, og eru svo altaf
að reyna eitthvað nýtt, en ekk-
ert til fulls. Þannig hefir það
verið með þjóðirnar gagnvart
kristindóminum. Þær liafa
svikist um að fullreyna kenn-
ingar lians, sem eru öruggar og
góðar, ef þær eru teknar alvar-
lega. Kristindómurinn býður
mönnum að „slíðra sverð sín“
Þetta hafa þjóðirnar ekki gert,
þótt þær hafi kallað sig kristn-
ar. KristindómUrinn segir: „Sá
sem grípur til sverðs, mun fyrir
sverði falla“. Þetta hefir orðið
reynsla þjóðanna. Heimsstyrj-
öldin mikla sýndi glögt, hvern-
ig jafnan mun fara fyrir nafn-
kristinni, en Kristlausri menn-
ingu.
Kristindómurinn hefir ekki
brugðist, en þjóðirnar brugðust
köllun hans.
Kristindómurinn boðar jafn-
rétti allra manna — karla og
kvenna. Hann heimtar góða
meðferð á þjónum og vinnandi
lýð, en hollustu og dyggð frá
þeirra hálfu gagnvart vinnu-
veitendum og húsbændum.
Kristindómurinn býður mönn-
um að elska hver annan, jafn-
vel óvini sína. Þeir eiga ekki að
rísa gegn meingerðamanninum,
lieldur „sigra ilt með góðu“.
Þeir eiga ekki að sækjast eftir
auðlegð, en vera gjafmildir,
nægjusamir og þakklátir. Þeir
eiga að þroska með sér þann
guðdómlega kærleika, er gerir
þeim ómögulegt að liorfa upp á
bróður sinn skorta liið náuðsyn-

Hvanneyrarljóð Jóns Magnússonar.
lega. Þeir eiga að líta á alla
menn, meðal allra þjóða, sem
bræður og systur, og börn liins
réttláta og góða Guðs. í fals-
lausum kærleika til Guðs og
manna eiga þeir að keppa þann-
ig að fullkomnun.
Slik kenning getur ekki
brugðist, en menn geta brngðist
henni, og það hafa þjóðirnar
gert. Þar af alt hið mikla böl.
Þótt gerðar séu byltingar og
breytingar, sem um stundar-
sakir geta skapað nýtt líf í við-
skiftum og bætt kjör manna að
einliverju leyti, þá varðveitist
ekkert mannfélag lieilbrigt, þeg-
ar til lengdar lætur, sem ekki
fylgir hinum lífrænu kenning-
um kristninnar. Sérhvert skipu-
lag .mishepnast og í’ejmist illa,
þegar fram í sækir, sem ekki á
djúpar rætur i þeirri andlegu
menningu, sem ein er fær um
að þroska og varðveita heil-
hrigði þess siðgæðis, sem öll
sanngirni og réttsýni i viðskift-
um manna og þjóða byggist á.
Frálivarf þjóðanna frá kristin-
dóminum er því ekkert ánriað
en bráðræðis fálm og flan út i
loftið. Það er vandræða fálm
hinnar sjúku og seku heims-
meriningar, í stað þess áð viður-
kenna sviksemi sína við kristin-
dóminn og liverfa aftur að
heillavænlegum kenningum og
kröfum hans.
Dettur nokkrum manni í liug
að segja, að heilræði föður hafi
brugðist, þótt sonurinn vanræki
að fylgja þeim og lendi í yanda?
Er það þá ekki sonurinn, sem
brugðist hefir heilræðum föð-
ursins? Og þarinig hefir það ver-
ið með nafnkristnar þjóðir og
kristindóminn, þær liafa brugð-
ist honum, en ekki liarin þeim.
Þeir sem mest tala um, að
kristindómurinn hafi brugðist,
hafa sjálfsagt litla grein reynt
að gera sér fyrir þvi, livað krist-
indómur er fyrst og fremst.
Þótt kenning Krists tali allmikið
um þetta líf og segi fyrir um
það, hvernig vera skuli samhúð
manna, félagslif og öll breytni,
og hvernig bua megi öllum
mönnum góð kjör á jörðu liér,
þá er þetta þó ekki höfuð inn-
tak kristindómsins. Nei, kenn-
ing Krists var fyrst og fremst
boðskapur um Guð og annað líf.
— „Mitt ríki“, sagði hann, „er
ekki af þessum heimi“. Að þeir,
sem ekki trúa á annað líf, geri
litið úr þessari kenningu, er öld-
ungis eðlilegt, en hún er samt
sem áður kristindómurinn fyrst
og fremst. Krístur fæddist í bág-
staddan heim. Spámaðurinn
sagði þetta um Krist: „Hann
rann upp eins og viðarteiningur
úr þurri jörð“. Þar var andleg-
ur þurkur. Hinar endurlífgandi
lindir þeirra tíma lifsspeki voru
að þorna upp. Þáverandi heims-
menning bar dauðann í brjósti
sér. Heimurinn þarfnaðist mjög
einhvers, er gefið gæti nýtt lif
og fagran gróður. Nýja von
þurfti að tendra í brjóstum
raanna og nýjan eld að kveikja í
hjörtum þeirra. Hvað gat orkað
slíku? Ekki einhver óviss loforð
um sæmileg kjör á þessari jörðu
um 50 til 80 ára slceið. Meira
þurfli til. Slíkt gat ekki fullnægt
mannssálinni, þroskað hana og
gefið henni jafnvægi. Nei, eilt-
hvað mikilvægara þurfti til, og
mcð slíka gjöf kom Kristur til
mannariria. Hárin færði þeim
Visir birtir hérmeð hið snild-
arfagra Hvanneyrarljóð Jóns
Magnússonar skálds. -— Helgi
Hjörvar rithöf. las kvæðið upp
á sunnud. var, á Hvanneyri,
og gerði það prýðisvel, sem
vænta mátti. Að þvi loknu bað
stjórn mótsins Jón Magnússon,
er var viðstaddur hátíðahöldin,
að ganga fram fyrir mann-
I.
söfnuðinn og varð liann við
þeirri ósk. Hylti allur mann-
söfnuðnrinn skáldið af miklum
innileik og þakkaði lionum
ljóðið fagra. Síðar söng karla-
lcórinn Fóstbræður annan kafla
kvæðisins undir laginu Heyrið
vella á heiðum hveri, og tókst
söngurinn prýðilega. Þess ber
að geta, að Sigurður Þórðarson
söngstjóri liefir samið lag Ú5'
kvæðið og er hvorífveggjæ
kvæðið og lagið, birt í Iiiim ný-r
útkomna minningarríti ana
skólann.
Jón Magnússon skáld má n£
liiklaust telja i flofcki höfuíÞ'
skálda þjóðarinnar. Ljóð hans
eru meitluð af snild og fjrángbB
mannviti og hjartahlýjuu.
Hvanneyrarmeim,
velkomnir heim í vinafjöld,
sem voruð burtu hálfa öld.
Þér gripuð ungir geir og skjöld
og gangið klungrin enn.
Hvanneyrarmenn,
þér unnuð bæði veg og völd.
Velkomnir, Hvanneyrarmenn.
Hvanneyrarmenn,
ef ör á hörðum höndum sér,
það heiðursmerki starfsins er,
því mold, er son á brjósti ber,
er beisk og mild í senn.
Guð blessi hvern, sem vígið ver.
Velkomnir, Hvanneyrarmenn.
Hvanneyrarmenn,
vor kvéðja fer um himin, höf.
Það henti margan bróður töf.
Þótt margur kappi gisti gröf,
enn gróa nýir menn.
Hvanneyrarmenn,
vor kveðja fer um himin, höf.
Velkomnir, Hvanneyrarmenn.
II.
Haukar tímans flugi flýta.
Fram er voröld björt að líta,
Sumri fagnar fold.
Nú er jörð í akra unnin.
Uppskerunnar tíð er runnin,
kæra móðurmold.
Hér var hugsjón flugið fengið,
fyrsta spcr til sigurs gengið.
Nám að verki varð.
Brýndir menn til dáða og dygða;,,
dreifðir heim til sinna bygða,
frægðu frændagarð.
Landsins græna gróðurmerkíp
gróið hálfrar aldar verki,
varir öld af öld.
Öllum þeim, er starfið studdu,
stóðu fremst og veginn ruddu,
þökk sé þúsundföld.
Haukar tímans flugi flýta.
Fram er voröld björt að líta.
Vaki vaskir menn.
Akrar blána út við skóginn.
Æska, legðu hönd á plóginru
Margt er ógert enn.
III.
Hvanneyrarmenn,
nú opnast gróðurveldin víð.
Það vorar yfir jörð og lýð.
Nú ljómar íslands æskutíð,
þér ungu landnámsmenn.
Hvanneyrarmenn,
þér gangið fram í starf og stríð„
Heill yður, Hvanneyrarmenn.
Hvanneyrarmenn,
þeim verður ei um orðstír hætf,
sem ættarland sitt hafa bætt.
Þér vinnið, meðan verður stætts
þér vösku landnámsmenn,
Hvanneyrarmenn,
uns land vort alt er gróðri gættt
Heill yður, Hvanneyrarmenn.
elskuríkan og góðan Guð, sem
vakir svo yfir möniunum, a‘ð
jafnvel hárin á höfðum þeirra
eru talin. í slíkum boðskap var
líf, huggun og endurskapandi
kráftur. Kristur talaði kjark í
mennina, gaf þeim trú á Guð
og umfram alt trú á annað líf —
og eillíft líf. Honum var það
ljóst, að umbótastrið manna hér
í þessum heimi, mundi taka
langan tíma og fcosta mikla
fórn, að boðberar kristnirinar
mundri verða ofsöttir og líflátn-
ir, að trúarbragðastríð, liags-
munasti’ið og margvísleg um-
bóta- og siðabótastríð mundu
þvo löndin í blóði aftur og aft-
ur, áður en takmarkinu yrði
náð. Kynslóðirnar mundu því
standa vopnlausar og varnar-
lausar, öldum saman, gegn hin-
um ægilega dauða, ef þær ættu
efcfci trú á annað lif. Það er
þetta volduga vopn — vopnið
gegn dauðanum, sem Kristur
fékk mannkyninu í hendur, og
vopnið er trúin á annað og eilíft
líf.
Ilvernig áttu mcnn að sigra i
liinni ægilegu baráttu kristilegr-
ar siðmenningar án slíkrar trú-
ar? Það var einmitt liún, sem
gerði menn hugrakka og fúsa
til að ganga í dauðann fyrir
gott málefni. I slíkri trú gengu
menn á bálið lofsyngjandi Guð.
í slíkri trú gengu þrelditlar,
ungar stúlkur og konur hug-
rakkar gegn ægilegum rándýrs-
tönnum og klóm villidýranna
og hræðilegum píslum píningar-
tækjanna, og í slikri trú lögðu
menn líf sitt í liættu, er þeir
báru gleðiboðskapinn og hina
kristilegu siðmenningu út á
meðal mannæta og villanianna.
Það var þessi trú á eilíft lif í
annari og fullkomriari veröld,
sem var og er kjarni kristin-
dómsins, og sá kristindómur
hefir ekki brugðist og getur
aldrei brugðist. Kenning Krists
lagði að visu allmikla áherslu á
þotta líf, en aðal áhersluna á
■r
annað líf, og enn er þetta ein-
asta bjargráð heimsnlenningar-
innar, að liún verði annars-
heimshugar. Annars getrir liún
hrapað aftur nær sem helst nið-
ur i villimensku frummannsins.
Þetta jarðlif vort er stutt, og
það er efcki aðalatriðið. Eilífðin
er löng og hún er aðal atriðið. (
Þetta var viðhorf kristindóms- |
ins til lífsins. Kristur sagðr:
„Hræðist ekki þá, er Iíkamann
deyða, en geta þó ekki líflátið
sálina“. Jarðneskt böl getur ver-
ið álakanlegt. Hitt var þó í aug-
um Krists langt um ógurlegra,
að vera ekki liæfur fyrir eilíft
líf og hinn annan lieim. Þess
vegna gaf hann mönnunum liið
mikilvægasta og besta — trúna
á annað líf og eilíft líf. Hann
gaf mönnunum einasta vopnið,
cr gerði þá að þeim hetjum, er
þorðu að liorfa hugrakkir fram-
an í dauðann. — Þetta er fyrst
og fremst kristindómurinn.
8.
Ef framanskráðar liugleiðing-
ar liafa við næg rök að styðjast,
þá er það ljóst, að þjóðirnar
hafa -—- suriiar þeirra — mist
trú á hinum fyrri hugsjóna-
stefnum sínum. Lýðveldið var
hinn bjarti draumur þeirra um
heim stjórnmálanna. Trúarlif
kristindómsins átti að vera sá
andlegi aflgjafi er fullkomnaði
menn og leiddi þá til Guðs og
íriðarrikis hans. Á háðum þess-
um leiðum þóttust menn nú
vera vonsviknir, og var þá horf-
ið geist inn á nýtt svið, en ekki
að sama skapi gætilega, og hef-
ir afleiðing þess orðið liinn
voðalegasti afturkippur í cin-
ræðis og hernaðaráttina. Hávað-
inn varð svo mikill og bægsla-
gangurinn í þeim, sem töldu
kristindóm og liið fyrra skipu-
lag liafa brugðist, að ljónið
vaknaði, og nú hafa þjóðirnar
á ný skoífið af ótta.
Hér liggur þá fyrir að svara
siðustu spurningunni, sem þetta
erindi fjallar um: Hvers vegna
liafa menn hrópað svo hárömaá
félagslegar unibætur? AS þessui
liggja þrjár megin ræfur. Tvær
sterkar og góðar, en eiri fúm og
rotin. Hinai’ tvær heitÍK'igðis og
góðu orsakir, sem að þessari
kröfu liggjá, erli þessar: I fyrsta
lagi, er hin mikla þörf, sem aÐir
hugsandi menn sáu. Rangsleitn-
in var himinhrópandí. Mffcili
þorri manna bjó við ill kjör,
takmörkuð réttindi og sfcorL Ó-
jöfriuðurinn var áberandí oghin
aðkallandi þörf á melri jðfnuði
liratt af stað sterkum átöknuK.
t öðru lagi var mönnum orð-
ið það ljóst, að öll sjálfsbetrim
einstaldingsins á erfitf uppdrátfe-
ar i ranglátu og spilfts þ>jöð-
skipulagi og félagslífí. Að gsrBt
rnenn vel úr garði andlega og
líkamlega, svo að sannýr og vel-
mentir menn geti heitið, er erf-
iít ef umhverfið og lifskjöríítJ
eru spillandi. Það er: erfítt að
ala upp siðferðilega heilhrigðæ
eiristaldinga i ranglátu ogspiHuí
félagslifi. Mönnum er orðið það
Ijóst, að ekki stoðar að prédikai-
og heimta af mönnum að þenr
bati sig, heldur verði að búa
hverjmn og eirium sæmilég Kfs-
kjðr og viðunandí umhverfi, ef:
slíkf á ekki að eyðileggja sjálfst--
betrunar viðleituL manna:.
Skuggahverfi stórhorganna*
hafa reynst gróðrarreitir vand-
ræðalifs, sem staðið hefir hei¥-
brigðum þroska Iij<’jðféTagslns
fyrir þrifum og valdið úrkynj-
un. I þessum skuggahverfun®
hefir mannfjölgunin verið mesL
en lífskjörin og uiipcldisskilyrð-
in versf.
Hér eru þvi tvær sterfcar ogf
réttmætár ástæður fvrir MnnE
hávjcru kröfu siðari tíma um fó-
lagslegar umbætur. En fjá er-
eftir að nefna þriðju orsöfcina
þessa, sem eg kalláðl ýþifUf’
rotnu og fúnu rót. Hín yíðfseba'
og sterka hreyfing, sem Teggui’
aðaláhérsl.upa á félagsíegar. mn-
Frh. á 8..