Vísir - 28.10.1939, Blaðsíða 2

VISIR
Ræða háskólarektors
HÁSKÓLABYGGINGIN OG STÚDENTAGARÐURINN.
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hveifisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377.
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Veírarkoma.
Idag er fyrsti vetrardagur.
Guðmundur Friðjónsson
mintist sumarsins, sem nú er
liðið, í ávarpi því, er liann flutti
í útvarpið á sjötugsafmæli sínu.
Hann kvaðst ekki hafa lifað
slikt sumar síðan 1879. Hann
lýsti áhrifum liinna góðu
sumra. Þau bættu ekki einungis
efnaliag manna, heldur yki
bjartsýni og andlegt þrelc,
glæddu sigurvonirnar og efldu
trúna á lífið. Þetta undanfarna
sumar hefir verið alveg einstakt
hvað tíðarfarið snertir. Varla
hefir ennþá skænt á polli í
bygðum landsins. Esjan er mar-
auð eins og um hásumar væri.
Veðurblíða nótt og dag. Það vill
oft verða svo á okkar landi, að
veturinn seilist köldum hrammi
langt fram á vorið. Að þessu
sinni liefir það farið svo, að
sumarið liefir enst alt á vetur
fram. Það er gott að hugsa til
þess, að ekki eru nema rúmar
7 vikur þangað til daginn fer
að lengja að nýju.
¥
Fyrir atvinnuvegi lands-
manna er þessi „sumarauki“
mikils virði. I sveitunum er
hægt að vinna að undirbúningi
aukinnar ræktunar, og í kaup-
stöðunum er hægt að vinna
hverskonar útivinnu. Frá nátt-
úrunnar hendi má þannig segja
að flest leiki í lyndi. Og okkur
hefir aldrei verið meiri nauðsyn
á þvi en einmitt nú, að festa
sjónir á kostum þess lands, sem
við byggjum. Þeir timar ganga
nú yfir heiminn, að hver verð-
ur að sjá um sig. Viðleitni okk-
ar verður þess vegna fyrst og
fremst að beinast að því, að
hagnýta gæði landsins, svo sem
vit og orka leyfir. Oft er yfir
því kvartað, hvað við séum ein-
angraðir og afskektir. Eins og
nú horfir við er ekki ástæða til
að kvarta yfir þessu, heldur
þvert á móti. Þótt okkur gæti
verið það til mikils hagræðis, að
liggja nær alfaraleið á friðar-
tímum, horfir alt öðruvísi við
þegar umheimurinn er kominn
í bál og brand.
¥
Síðustu vikurnar hefir starf
ríkisstjórnarinnar snúist nær
einvörðungu að því, að ráða
fram úr þeim daglegu erfiðleik-
um, sem af styrjöldinni leiða,
Af þessum sökum hefir dregist
lengur en æskilegt hefði verið,
að fá enda bundinn á ýms þau
ágreiningsatriði „innan landa-
mæranna44, sem nauðsynlegt er
að leysist á viðunandi hátt, ef
von á að vera um friðsamlega
samvinnu í framtíðinni. Stjórn-
in hefir heitið mjög á þegnskap
manna, að verða vel við þeim
ráðstöfunum, sem gerðar eru
vegna styrjaldarinnar. Vegna
þeirra, sem halda því fram, að
tilraunir séu gerðar til þess að
spilla samvinnu þeirra flokka,
sem að þjóðstjórninni standa, er
rétt að geta þess, að öll stuðn-
ingsblöð stjórnarinnar hafa
lagst á eitt um að hvetja menn
til þegnskapar. Og það er ekki
síst þessum einhug að þakka,
að árangurinn hefir orðið svo
góður, sem raun er á. Þjóðinni
væri það vafalaust hollast á
hverjum tíma, að stjórnarat-
hafnir yrðu dæmdar eftir því
einu, hvernig málefni standa til.
¥
Af þeim margvíslegu „slyrj-
aldarráðstöfunum“ sem gerðar
hafa verið, er hitaveitan lang-
samlega merkust og þýðingar-
mest. Ilún er i senn glæsilegasta
menningarmálið, sem hér hefir
verið á döfinni, stórfeldasta
gjaldeyrisráðstöfunin og víð-
tækasla úrbótin við atvinnuleys-
inu. Hvað sem menn annars
hugsa um stjórnarsamvinnuna,
má ekki gleyma því, að þetta
mál hefði enn verið óleyst, ef
sjálfstæðismenn hefðu með öllu
skorast undan þeirri tilraun,
sem gerð hefir verið um sam-
starf með fornum andstæðing-
um. Um hitaveituna hafa verið
svo miklar umræður, að menn
rekasl ekki í neina villu um
það, hverjum þakka beri, það
sem gert hefir verið .
¥
Tvær samninganefndir hafa
verið sendar til þess að leila hóf-
anna um áframlialdandi við-
skifti við ófriðaraðilja. Ennþá
hefir ekkert frést um árangur
þeirra sendifara. Og vissast er
að gera sér ekki of bjartar von-
ir um horfurnar. Það getur vel
farið svo, að í vændum séu enn-
þá meiri viðskiftaörðugleikar,
en við hefði mátt búast, eftir
reynslunni í síðustu styrjöld.
Núverandi ríkisstjórn hefir
valið sér að kjörorði „eitt yfir
alla“. Ef hún reynist þessu kjör-
orði trú, mun almenningur í
landinu taka með fullum þegn-
skap því, sem að höndum her á
komandi vetri.
a
Breytingar á
Alþingishúsinu.
í sumar sem leið var Alþing-
ishúsið ekki opið fyrir erlenda
gesti, eins og undanfarin sum-
ur. Stafaði þetta af því, að all-
miklar breytingar voru gerðar
á húsinu í sumar, gerðar breyt-
ingar á áhejTendapöllum. o.
þ. h.
Blaðamannafélag íslands hef-
ir löngum verið óánægt með að-
húnað hlaðamanna við umræð-
ur, þar sem þeim hefir aldrei
verið ætlað sérstakt herhergi
nema í neðri deild. Óskaði fé-
lagið þess á s.l. vetri, að þessu
yrði kipt í lag.
Breytingarnar, sem gerðar
voru i sumar, voru þær, að
blaðamannaherbergin verða 2,
hvort við hliðina á öðru og snýr
annað að efri deild, en 'hitt að
neðri deild. Eru þau bæði uppi
og var það pláss, sem þau taka,
áður hluti af pöllum neðri
deildar.
Að þeim hlula pallanna, sem
enn er eftir, fá þeir aðgang, sem
hafa miða frá þingmönnum, en
fyrir almenning hafa verið
gerðir nýir pallar, sem eru á
austurvegg deildarinnar.
Lá við stórslysi.
Fyrir nokkru, þegar gufu-
skipið Niels Finsen var á leið
frá Grænlandi til Færeyja með
270 færeyska fiskimenn innan-
borðs, varð skipið fyrir áfalli
við Hvarf (Kap Farvel) og
munaði minstu að skipið færist.
í fregn frá sendiherra Dana
segir svo um þetta: Afskapleg-
ur hrotsjór skall á skipinu og
braut hann hurðir á því of-
an þilja og hálffylti það. Brot-
sjórinn braut einnig ellefu mó-
torbáta í spón og auk þess hina
þrjá hjörgunarbáta skipsins.
Þá fór sjór einnig niður um
reykháf skipsins, en vegna þess
hversu dælur skipsins voru
góðar tókst að bjarga því og
öllum um borð.
Framhald af 1. síðu.
þeir, sem styrjöldin hefir í för
með sér, veki kvíða og ugg og
nái inn á hvert heimili lands
vors, ættu þeir að vera leikur
einn, er vér rennum augum til
ófriðarlandanna, þar sem þús-
undir manna láta lífið daglega
á blóðvöllum orustanna og þar
sem liver móðir og liver faðir
og hver einasti maður i öllum
þessum löndum hera daglega
ólla i brjósti, að nánustu ást-
vinir þeirra láti lífið eða hljóti
örkuml fyrir lífstíð. Þólt öll
vopnaviðskifti séu í vorum aug-
um skortur á menningu, hljót-
um vér að dást að því, að hver
einasti vopnfær maður í ófrið-
arlöndunum er nú reiðubúinn
til þess að fórna lífinu fyrir
hugsjónir sínar, fyrir frelsi
föðurlandsins og fyrir menn-
ingu þess. Slík fórnarlund ætti
að vera oss íslendingum hvöt
til þess að standa saman á erf-
iðum tímum, láta deilumál
flokkanna falla niður og keppa
markvíst að þeim gæðum, er
einnig vér teljum æðst hér á
jörðu, pólitísku og menningar-
legu sjiálfstæði þjóðar vorrar.
En menning þjóðar vorrar er
fyrst og fremst miðuð við ágæt-
ustu afrek í vísindum og listum,
líkt og tiæð landslags er mæld
við hæstu hnjúka fjallatind-
anna. Hún er mæld við afrek
þau, sem unnin eru í kvrrþei af
vísindamönnum þjóðanna, og
listaverk þau, er skapast á inn-
blásnum augnablikum. Er vér
lítum yfir sögu þjóðar vorrar á
undanförnum öldum, sjáum
vér, að upp úr aldanna myrkri
gnæfa örfá nöfn þeirra manna,
er af snilli andans og með vís-
indalegum afrekum liafa unnið
þjóð vorri meira gagn en þús-
Undir liinna óþektu hermanna í
lífsbaráttu þjóðarinnar, er hafa
lifað og starfað og skapað þó
með starfi sínu þann grundvöll,
er alt þjóðlíf vort byggist á.
Saga þjóðar vorrar, eins og saga
annara þjóða, er fyrst og fremst
saga einstakra afburðamanna,
er lyft hafa þjóðinni á æðra stig
menningar og átt sinn verulega
þátt í því, að vér nú teljumst
til menningarþjóða og lifum
frjálsir menn í frjálsu landi. Eg
býst við, að flestir séu mér
sammjála um það, að ef íslend-
ingar hefðu engar forbókment-
ir átt og menn eins og Snorri
Sturluson, Guðbrandur Þorláks-
son og Hallgrímur Pétursson,
svo að örfá nöfn séu nefnd,
hefði ekki verið til, myndi þjóð
vor ekki hafa eignast þann and-
lega þrólt, er gerði henni kleift
að berjast til sigurs í sjálfstæð-
isbaráttunni. Hins vegar hafa
slörf stjórnmálamanna vorra
oft reynst þjóð vorri giftudrjúg,
og hvílir mikil ábyrgð á lierð-
um þeirra um efnalega afkomu
og velferð þjóðarinnar. Foringi
vor og mesti stjórnmálamaður,
Jón Sigurðsson, var einnig
meðal ágætustu visindamanna
vorra. Hans hugsjón var það, að
háskóli vor yrði þjóðskóli, er
næði yfir öll svið íslenslcs þjóð-
lífs. Þvi ber ekki að neita, að
enn er langt þangað til liugsjón
hans rætist. Háskóli vor hefir
hingað til verið að nokkuru
leyti embættismannaskóli, en
þó hafa allmörg vísindaleg
störf verið uimin við þessa ungu
stofnun og væntanlega eins og
efni hafa staðið til. Vísindaleg
störf eru unnin í kyrrþei, og að
baki lítillar ritgerðar eru oft
rannsóknir, er geta tekið mán-
uði og |ár áður en unt er að
komast að ákveðinni niður-
stöðu. En hæfileikann til slíkra
rannsókna hafa að eins þeir, er
þjálfað hafa hugsun sína um
margra ára skeið og öðlast
þekkingu á öllum grUndvallar-
atfiðum fræðigreinar sinnar,
því að þá fyrst vex þeim hug-
rekki til að fást við visindaleg
rannsóknarefni og kanna nýjar
leiðir.
Það er því mikils virði fyrir
þjóðfélagið, að hlúð sé að þess-
um hæfileikum og að þeim, sem
vísindaménn megi teljast, hvort
sem eru innan eða utan háskól-
ans, sé sköpuð lífsskilyrði til
þess að vinna óskiftir að vís-
indalegum hugðarefnum sínum.
Oss finst, háskólakennurum, að
mjög liafi skort á skilning á
þörfum liáskóla vors meðal
þings og stjórnar um langt ára-
bil. Það er vitaskuld, að sumt
hefði mátt betur fara á undan-
förnum árum af háskólanum
sjálfum og að margt stendur til
bóta innan stofnunarinnar
sjálfrar. En hitt er víst, að há-
skólinn vill sjálfur rétta fram
hönd til vinsamlegrar samvinnu
við þing og stjórn til þess að efla
þessa æðstu meutastofnun þjóð-
arinnar. Skal eg nú fara nokk-
urum orðum um þau viðfangs-
efni, er eg tel nauðsynlegt, að
ráðið verði til farsællegra lykta
á næstu árum.
HÁSIvÓLARÁÐIÐ HYGST
AÐ TAKMARKA AÐGANG
AÐ FJÖLSÓTTUSTU
DEILDUNUM.
Iiáskóli vor starfar nú í 4
deildum, eins og kunnugt er,
guðfræðideikl, læknadeild, laga-
deikl og heimspekideild. Síðan
háskólinn var stofnaður, eða á
38 árum, hafa útskrifast úr
lagadeild 153 og úr læknadeild
166, og nú eru við nám í laga-
deild og i læknadeikl samlals
165, en erlendis eru við fram-
lialdsnám i læknisfræði nál. 35,
en héraðslæknisembætti á land-
inu eru 49, og hlýtur mönnum
að vaxa í augum allur þessi
fjöldi, en kvíðvænlegt má vera
fyrir hina ungu menn sjálfa, er
nú stunda nám í þessum grein-
um, hver lífsskilyrði híði þeirra
að loknu námi. Einkum gildir
þetta um læknanema, því að
nám þeirra er langt og kostn-
aðarsamt og þeir eru sjaldnast
að loknu námi hæfir til annars
en að stunda lækningar, en nú
eru öll læknaembælti í landinu
veitt, og bæirnir, einkum
Reykjavik, geta tæplega tekið
við fleirum. Þetta er meinsemd,
er þjáir mörg önnur lönd, og
liafa menn sumstaðar tekið það
til bragðs, að koma á numerus
clausus eða takmarka tölu
þeirra stúdenta, er þessar fræði-
greinir vilja nema, ýiliist með
því að koma iá sérstöku inn-
tökuprófi inn í þessar deildir
eða með því að fastákveða tölu
þeirra stúdenta, er á hverju ári
skulu fá inntöku, og er þá stú-
dentspróf látið ráða. Núverandi
háskólaráð liefir tekið þá á-
kvörðun, að beita sér fyrir því,
að slíkri takmörkun á Upptöku
stúdenta í þessar deildir verði
komið iá við háskóla vorn að
ári liðnu, og mun biðja kenslu-
málastjórnina að bera fram
breytingar á háskólalögununr,'
er til þessa eru nauðsynlegar.
Hinsvegar væri æskilegt, að
fleiri stúdentar næmu guðfræði,
því að samkvæmt skýrslu bisk-
ups á síðuslu prestastefnu voru
þá óveitt 13 prestaköll og 1
aukaprestsembælti. En um leið
og slíkar breytingar eru gerðar,
er nauðsynlegt, að starfssvið há-
skólans sé víkkað í öðrum
greinum. Nú stunda nám hér
við háskólann 215 stúdentar, en
nálega 150 stúdentar dvöldu í
fyrra við erlenda háskóla og
lögðu stund á fræðigreinar, sem
eru ekki kenndar hér við há-
skólann. Eiga þessir stúdentar
nú mjög við erfið kjör að búa
vegna gjaldeyrisvandræða, og
er ekki annað sýnna en að all-
stór hópur þeirra verði að
hverfa frá námi, og er slíkt tjón
ómetanlegt fyrir þjóðfélagið.
Við nokkurum lióp þessara
manna myndi liáskólinn gela
tekið, ef þing og stjórn vildi
rétta til þess lijálparhönd. Tel
eg sjálfsagt, að viðskiftaháskól-
inn renni inn i háskólann eins
fljótt og auðið er, og mætti sam-
eina liann lagadeild og nefna
hana laga- og viðskiftadeild, án
verulegs aukakostnaðar, þar eð
erlendir lektorar gætu tekið að
sér kenslu í tungumálum og
hagfræðikenslu hefir þegar ver-
ið komið á í lagadeild. Háskóli
vor hefir fyrir nokkurum árum
borið fram tillögu í þessa átt,
en af skiljanlegum ástæðum
hefir verið liorfið að þvi, að
stofna sérstakan viðskiftahá-
skóla, án nokkurs samhands við
háskóla vorn.
UNDIRBÚNIN GSN ÁM
TIL AÐ STYTTA NÁM
ERLENDIS.
Fyrir nokkurum árum, 1931,
kom fram á alþingi tillaga til
þingsályktunar um að fela rik-
isstjórninni meðal annars að
láta rannsaka, að hve miklu
leyti og hvernig væri unt að
koma á fót undirbúningskenslu
við Háskóla íslands í þeim
námsgreinum, sem þar ,eru ekki
kendar nú, til þess að stytla
nám í þeim erlendis. Fylgdi til-
lögu þessari ílarleg greinargerð
ýmissa sérfróðra manna, cr I
Vísindafélag íslands, er hafði
haft forgöngu um þetta mál,
kvaddi til þess. Var bent iá það
í greinargerðinni, hve mikils
virði það væri fyrir íslenska
menning, að eig'a miðstöð þess-
ara fræða hér heima, og að með
þessari undirbúningskenslu
væri í raun og veru hægt að
vinsa úr þann lióp námsmanna,
er væri þess verðir, að þjóðfé-
lagið styrkti þá til framhalds-
náms erlendis. Eins og kunn-
ugt er hafa oft verið mildl van-
liöld á þeim slúdentafjölda, er
leitað hafa til erlendra háskóla,
margir þeirra liafa brolið skip
sín í ólgusjó erlendra stórborga
og aðrir komið kalnir á hjarta
og óvinnufærir heim lil ætt-
jarðarinnar. Hefir því sumpart
valdið þróttleysi og liæfileika-
skortur, en sumpart vöntun á
uppeldi og þjálfun, en eins og
kunnugt er, eru fyrstu stúdents-
árin erfiðust ungum og óhörðn-
uðum mönnuin, er láta hrífast
af misskildum hugtökum hins
akademiska frelsis. Þjóð vor
hefir eigi ráð á að missa af
mörgum ágætum mannsefnum
sínum, er sogast niður í hring-
iðu stórborganna, af því að þá
skortir það vegarnesti, er gerði
þá liæfa til að berjast til sigurs
á hinum oft og tíðum erfiða
námsferli. Eg lít þannig á, að
Ieggja heri kapp á hæði and-
lega og líkamlega þjálfun hinna
ungu stúdenla fyrstu 2 árin að
loknu stúdentsprófi og að þetta
sé lífsskilyrði til þess að beina
þcim á rétta braut og að auð-
veklara sé að veita þeim þessa
þjálfun hér heima en í öðrum
löndum, þar sem enginn hefir
verulega afskifti af þeim og þeir
ímynda sér í sínlim sjálfbirg-
ingsslcap, að þeir séu „yfir-
drotnar í andans ríki“, en eru
í raun og veru oft og tíðum illa
mentaðir og siðlitlir námsmenn.
Undirbúningsnám það, er
gert var ráð fyrir i tillögum
þeim, er eg hefi getið um, nær
lil ýmissa fræðigreina: jarð-
fræði, dýrafræði, grasafræði,
eðlisfræði, efnafræði. Ennfrem-
ur verkfræði (og telst þar til
stærðfræði, mekanik, deskriptiv
geometri o. fl.), i stærðfræði,
stjörnufræði, hagfræði og
tungumiálanámi. Fylgja ítar-
legar álitsgerðir þessum tillög-
um, og eru þær birtar í Arbók
liáskólans 1931—32 Og í Al-
þingistíðindunum. Tillagan var
samþykt i neðri deild, en mér
er elcki kunnugt, að mál þetta
hafi fengið neina afgreiðslu af
ríkisstjórn þeirri, er þá sat að
völdum, og' mun mörgum ef til
vill sýnast, að háskólinn hafi
vænst of mikils stuðnings af
þingi og stjórn á þeim árum, er
lítil von virtist til, að hót yrði
ráðin á liúsnæðjisvandræðum
háskólaus. Eu nú liorfir þessu
máli öðruvísi við. Nú líður að
því, að háskólahyggingin verði
fullgerð, og verður þar nægilegt
rúm fyrir alla þá kenslu, sem
hér er gert ráð fyrir, en auk
þess rannsóknarstofur, er létta
mjög nám þeim stúdentum, er
leggja vilja stund á efnafræði
og náttúrufræði. Slíku undir-
búningsnámi verður þó ekki
komið á hér, nema í samvinnu
við erlenda háskóla, en full á-
stæða er til að ætla, að það yrði
auðsótt mál.
STYRJÖLDIN
OG STÚDENTARNIR.
Enginn veit, hve styrjöld sú,
sem nú er hafin, geisar lengi.
Hún getur staðið í mörg ár, og
er sorglegt til þess að liugsa, að
mikill hluti liinna íslensku stú-
denta, er nú stunda nám erlend-
is, verða að hverfa frá námi og
leggja inn iá aðrar brautir.
Flestir þessara ungu manna
liafa sjálfir valið sér sina náms-
grein, sitt hugðarefni, og eru
líklegir til þess að gera þjóðfé-
laginu ómetanlegt gagn, ef þeim
auðnast að ljúka námi. Þessir
ungu menn Iirópa nú i neyð
sinni á hjálp þings og sljórnar,
en engu síður þeir efnilegu
námsmenn, er ljúka munu stú-
dentsprófi á næsta vori og
næstu árum. Eg er í engum
vafa um, að hver einasti íslend-
ingur óskar þess af heilum hug,
að þessum ungu mönnum verði
gert kleift að halda námi sinu
áfram, og lítum vér háskóla-
kennarar svo á, að mikill stuðn-
ingur gæti orðið að svipaðri
undirbúningskenslu við háskóla
vorn, eins og gert er ráð fyrir í
tillögum þeim, er Vísindafélag
fslendinga bar fram á sínum
tíma og eg liefi minst á.
ENDURIIEIMT SKJALA
OG FORNRITA.
Eg hefi nú farið nokkrum orð-
um um þarfir liáskóla vors og
þarfir íslenskra stúdenta. En eg
get ekki skilið svo við þetta mál,
að eg minnist ekki á þau fræði,
sem mér eru hjartfólgnust, ís-
lensk fræði. Þegar háskólinn