Vísir - 08.11.1939, Blaðsíða 2

VISIR
VlSI
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR II/F.
Ritstjóri: ICristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hveifisgötu 12
(Gengið inn frá Ingóifsstræti)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377,
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Hvernig hefði
farið?
JJ VERNIG liefði farið fyrir
okkur, ef hitaveitan hefði
ekki komist á stað? sagði reyk-
viskur verkamaður i gær við
þann, er þetta ritar. Já, hvernig
hefði farið? Um síðustu mán-
aðamót voru skráðir atvinnu-
leíysingjar í Reykjavík 797. Það
er há tala, einkum þegar tillit
er tekið til þess, að veðurbliðan
hefir verið svo einstök, að öll
útivinna hefir af þeim sökum
gengið eins og um liásumar. Ef
ekki hefði verið hafist handa
um hitaveituna, hefði tala at-
vinnuleysingjanna ekki verið
tæp 800, heldur um 11 hundr-
uð. Þessa dagana vinna 370
manns við framkvæmd verlcs-
ins og hefir 70 verið bætt við
síðan skráning atvinnuleysingj-
anna fór fram. Síðustu viku
voru útborguð laun hitaveit-
unnar 30 þúsund krónur. Það
eru 5000 krónur hvern vinnu-
dag. Svo stórkostleg er at-
vinnuaukningin vegna þessa
fyrirtækis.
★
Þessar 5000 krónur á dag
fara ekki í óarðbæra vinnu. Öll-
um kemur saman um að liita-
veitan sé fjárhagslega skoðað
öruggasta fyrirtækið, sem
nokkurn tíma hefir verið lagt
i á þessu landi. Það mun láta
nærri, að hitamagnið, sem þeg-
ar er fyrir liendi á Reykjum i
Mosfellssveit svari til þess, að
þar Iiefði fundist kolanáma,
sem árlega gæfi af sér 35—40
þúsund smálestir af lcolum.
Með venjulegu kolaverði má
reikna afrakstur slikrar námu
um hálfa aðra miljón króna á
ári. Eins og kolaverðið er nú
má tvöfalda þá upphæð. En sé
miðað við það sem kolin urðu
liæst í síðustu styrjöld verður
upphæðin yfir 10 miljónir
króna á ári.
★
En þótt hitaveitan sé þannig
hvað fjárhagsleiðina snertir hið
öruggasta fyrirtæki, sem i hef-
ir verið Iagt, þá er einnig á það
að lita, að hún er jafnframt
glæsilegasta menningarmálið er
nú er uppi á þessu landi og þótt
víðar væri leitað. Ekkert hefir
vakið jafn ánægjulega eftirtekt
á íslandi erlendis og það, að
höfuðbprg landsins skuli verða
hituð án þess að til þess þurfi
svo mikið sem eilt kolablað.
Menn geta gert sér í hugarlund,
hverju þetta veldur um hrein-
læti og heilbrigðishætti bæjar-
búa. En hitt verður varla séð
fyrir, hvað hitaveátan á eftir
að gera bæinn fegurri og vist-
legri en nú er,
*
Þótt undarlegt megi virðast,
hefir staðið hörð og langvinn
harátta um hitaveituna. Fyrir
þá, sem lítið þekkja til, er það
kannske undarlegast, að sá
flokkur, sem af andstæðingum
sínum hefir verið talinn „hug-
kvæmdasnauður" og „kyrr-
stæður“ hefir haft allan veg og
vanda af þessu máli. Þeir, sem
kynna sér sögu málsins í fram-
tíðinni, munu furða sig á því,
að „ihaldið“ hefir þurft að berj-
ast þrotlausri haráttu við „um-
bótaflokkana“, um mesta fram-
faramálið, sem til úrlausnar
hefir komið á þessu landi.
*
Margir höfðu gerl sér von
um, að þátltaka sjálfstæðis-
manna í stjórn landsins mundi
hafa í för með sér snögga og
alveg gagngera stefnuhreyt-
ingu á öllum stjórnarháttum.
En þess er að gæta, að þeir at-
hurðir hafa gerst síðan stjórn-
arsamvinnan komst á, að
starfstími ráðhérranna hefir
farið að mestu óskiftur í það,
að ráða fram úr þeim daglegu
vandamálum, sem úrlausnar
liafa krafist. Ilér skal engu um
það spáð, hvort viðunanleg
lausn fæst á þeim ágreinings-
efnum, seni uppi eru „innan
landamæranna“. En hvort sem
stjórnarsamvinnan stendur
lengur eða skemur, má ekki
gleyma því, að ef sjálfstæðis-
menn hefðu ekki tekið sæti í
stjórn landsins væri liitaveita
Reykjavikur ennþá óleyst mál.
ö
Nænskar BneFkiis-
konnr.
Fyriplesírar sænska
sendikennarans.
I kvöld hyrjar sænski sendi-
kennarinn nýjan fyrirlestra-
flokk við Iláskólann.
Þessi fyrirlestrarflokkur, sem
áætlaður er 6 fyrirleslrar, fjall-
ar um: Sænskar merkiskonur.
Verður þar rætt um sænskar
konur, sem sérslaklega liafa lát-
ið til sín laka á ýmsum sviðum
sænsks eða alþjóða menningar-
lífs, svo sem í bókmentum, tón-
list, í félagslegri umbótastarf-
semi og á trúmálasviðinu:
Fredrika Rremer, Ellen Key,
Jenny Lind o. fl.
Fyrsti fyrirlesturinn í þessum
flokki fjallar um þá einu
sænsku þersónu, sem náði al-
þjóðafrægð og áhrifum á mið-
öldum og nefnist hin heilaga
Birgitta.
Fyrirlestrarnir verða lialdnir
á miðvikdögum kl. 8 síðd., og
þarf ekki að efa að þeir verða
fjölsóttir, og ælti efni það, sem
þeir fjalla um, ekki hvað síst
að ná til eyrna kvenþjóðarinn-
ar.—
Ælliance íiangaise
hélt fyrsta fund sinn á þess-
um vetri þriðjudaginn 31. okt.
í Oddfellowhúsinu.
Frk. Thora Friðriksson, heið-
ursforseti félagsins flutti ávarp
til fundarmanna og minnti á
markmið félagsins, sem er að
útbreiða þekkingu á franskri
tungu og menningu. Hún benti
á einkenni þessarar menningar
og það gagn, sem útlendingar
og þó sérstaklega Islendingar,
geta liaft af því að kynna sér
hana.
Ræðismaður Frakka í Reykja-
vík, Hi’. Voillery flutti síðan
fróðlegt erindi, þar sem hann
vék að hinu nýja atriði og að-
draganda þess og henti á þær
ástæður, sem Frakkland hefði
til þess að trúa á sigur sinn.
Frú Annie Ch. Þórðarson
söng' nokkur frönsk lög. Und-
irspil annaðist lir. Páll ísólfs-
son.
Þá voru veitingar fram born-
ar og loks dans stiginn til kl. 1.
Skemtifundur Eiðisnefndar
verður að Hótel Borg anna'ð
kvöld, eins og Vísir skýrði frá í
gær. Aðgöngumiðar kosta 2.50 og
fást á afgr. Morgunbl. Ætti menn
að tryggja sér aðgöngumiða í tíma,
því að aðsókn er altaf gifurleg að
skemtunum sjálfstæðismanna, en
ekkert samkomuhús á landinu nógu
stórt fyrir þær.
Frá Hæstarétti:
Vátryggjeodur Lincolnshire dæmdir
til að greifia Skipaútgerfi
s 100 þás. króuur.
í dag var í hæstarétti kveðinn upp dómur út af björgunar-
launum með þeim úrslitum að eigendur og vátryggjendur b.v.
Lincolnshire voru dæmdir til þess að greiða Skipaútgerð rík-
isins eitt hundrað þúsund krónur.
. Tildrög málsins eru þessi:
Þann 30. okt. 1938 strandaði
enski logarinn Lincolnshire við
Ilafranes í Dýrafirði. Fyrst
komu á vettvang tveir enskir
togarar og varðbáturinn Gaut-
ur. Gerðu þeir árangurslausar
tilraunir til þess að ná togaran-
um út. Varðskipið Ægir var þá
statt austur á Seyðisfirði. Brá
það við eftir heiðni vátryggj-
enda togarans og fór á strand-
staðinn. Tókst því að losa tog-
arann og fór Ægir með hann
til Þingeyrar. Þar voru athug-
aðar skemdlr þær, er orðið
höfðu á togaranum og ákveðið
að Ægir drægi hann til Reykja-
víkur, en sökum illveðurs varð
ekki lagt af stað fyrr en 4. nóv.
Gekk ferðin til Reykjavíkur
slysalaust. Var togarinn því
næst metinn á kr. 395.500.00 i
því ástandi, sem hann var þá.
Skipaútgerðin krafðist nú
£5000'0'0 í björgunarlaun. Við-
urkendu eigendur og vátryggj-
endur togarans, að hér hefði að
vísu verið um björgun að ræða
en mótmæltu kröfunni, sem alt
of hárri og kröfðust þess, að
björgunarlaunin yrðu ákveðin
í íslenskum krónum. — Gekk
dómur í máhnu i sjódómi
Reykjavíkur 22. febr. þ. á. með
þeim úrslitum, að Skipaútgerð-
in fékk lcr. 68.000.00 i hjörgun-
arlaun. Báðir aðilar áfrýjuðu
málinu til hæstaréttar og gerðu
þar sömu kröfur og fyrir sjó-
dómi. Hæstiréttur taldi verð-
mæti skipsins, miðað við núver-
andi gengi íslenskrar krónu
móti sterlingspundi, kr. 480.-
000.00, þó ekki væri tekin til
greina lækkun sú á sterlings-
pundi móti gullverði, er orðið
hefði síðan skipið var metið,
og ákvað björgunarlaunin kr.
100.000.00. Þá voru og eigendur
og váttryggjendur togarans
dæmdir til þess að greiða kr.
5000.00 í málskostnað fyrir sjó-
dómi og hsestarétti.
Um sunnlensku
síldina.
Viðtai við Árna Friðriksson.
Tíðindamaður Vísis hefir fundið Árna Friðriksson
fiskifræðing að máli og fengið hjá honum upplýsingar
um síldina, sem hefir verið að veiðast hér syðra að
undanförnu.
Er samband milli síldarinnar
við norðurströnd landsins og
sunnlensku síldarinnar? spyr
tíðindamaðurinn.
Nei. Það verður ekki séð, að
það sé neitt fast samband þar
á milli. Síldin, sem veiðist við
norðurströndina á sumrin er
sérstakur stofn, sem hrygnt
liefir snemma á vorin. Ilana
köllum við vorgotssíld.
Á liinn bóginn er síld sú, sem
hér veiðist syðra, að mjög veru-
legu leyti alt annar stofn, nefni-
lega sumargotssíld, sem lirygn-
ir hér 1 Faxaflóa, við suður-
ströndina og viðar, frá þvi um
sólstöður og fram á haust.
Að visu er vorgotssild hér
líka, en hinn stofninn er yfir-
gnæfandi, og sú vorgotssíkl,
sem hér veiðist, virðist vera all-
ólík þeirri, sem er fyrir norðan.
Til þess að gefa lesendum Vís-
is hugmynd um á hversu ger-
ólíkum náttúrufræðilegum
grundvelli síldveiðarnar hér og
fyrir norðan byggjast, skulum
við grípa af handaliófi upp úr
rannsóknabókunum oklcar ald-
ursgreiningu á síld, sem veidd-
ist 15. júlí við Grímsey, og sikl,
sem veiddist 30. október á
Hafnarleir.
Yngsta síldin i Grímseyjar-
prufunni er 6 vetra gömul, en
sú elsta tuttugu og eins. Mest
ber á 10, 13 og 15 vetra gam-
alli síld. Tökum við nú hins-
vegar síldina, sem veiddist í
Miðnessjó, þá sjáum við, áð
aldurinn er frá 3 til 11 vetra og
að langmest ber á yngstu síld-
inni, þeirri, sem er 3, 4 og 5
vetra, því að þessir 3 árgangar
gera næstum því % hluta afl-
ans.
Simnlenska veiðin hyggist
því að langverulegasta leyti á
sínum eigin síldarstofni, sem
ekkert á skylt við síldina fyr-
ir norðan og veiðina þar.
Hraður vöxtur sunnlensku
síldarinnar.
Það hefir vakið hjá okkur
sérstaka athygli hversu liraður
vöxtur sunnlensku síldarinnar
er. Þriggja vetra gömul er liún
orðin yfir 30 centimetra á
lengd og fer þá að verða kyn-
þroska en slíkri stærð er vor-
gotssíldin við Norðurland 5—6
ár að ná. Við vitum, að sumar-
golssíldin elst upp hér við land
i fjörðum og flóum, en það
liggur fyrir dyrum mikið ó-
rannsakað verkefni þar sem um
er að ræða, að finna uppvaxt-
arstöðvarnar.
/
s
Smásíldarveiði.
Eins og kunnugt er veiða
Norðmenn kringum 1 miljón
heklolítra árlega af smásíld og
það ætti ekki að vera loku fyr-
ir það skotið, að við gætum
einnig veitt okkar sunnlensku
síld, þegar hún er í uppvexti. En
það mál er enn algerlega órann-
sakað. Það mætti nú halda, að
sú hætta fylgdi slíkri veiði, að
of nærri yrði gengið stofninum,
en reynslan í Noregi og áratuga
rannsóknir á norsku síldinni
hafa sýnt, að liún þolir mæta-
vel ungsíldarveiðina og lætur
hvergi á sjá, þótt hún virðist
þurfa mörg ár til þess að kom-
ast í gagnið.
1
Þróun norðlensku síldveiðanna
og Faxaflóaveiðarnar.
Það má að vissu leyti lianna
það, að þróun norðlensku sild-
veiðanna skuli liafa orðið Faxa-
flóaveiðunum að bana, þannig,
að sumargotssíldarstofninn
okkar liefir legið ónotaður i
mörg ár, eftir þá glæsilegu
hyrjun, sem Geir Sigurðsson og
aðrir höfðu gert eftir aldamót-
in. Og enn er eftir að rannsaka,
hvort ekki má fá miklu meiri
veiði út úr þessum stofni.
Sérstakar vörpur og
Ijósaútbunaður.
Við vitum ekki enn, nema
veiði megi þessa síld í þar til
gerðar botnvörpur, eins og gert
er í Norðursjónum. Við vitum
ekki nema finna megi á hvaða
dýpi liún hefst við, með berg-
málsdýptarmæli, eins og viða
tíðkast. Og við vitum ekki nema
megi draga hana upp að yfir-
horðinu með sérstökum Ijósa-
útbúnaði, eins og Norðmenn
hafa ge'rt hjá sér upp á síðkast-
ið. —
Sunnlenska síldin sem
verslunarvara.
Þegar um það er að ræða, að
gera sunnlensku sildina að
verslunarvöru, verður að gæta
hinnar stökustu varúðar, vegna
þess, hve misjöfn hún er. Ef
veiði á sunnlensku síldinni gripi
yfir tímabilið frá vertíðarlokum
fram á liaust, þá er að ræða urn
sild í svo margskonar ástandi,
sem frekast má vera. I fyrsta
lagi er dálítið brot af síld, sem
er mjög lík vara dns og Norð-
urlandssildin á svipuðum tíma,
í öðru lagi finnum við mikinn
fjölda af síld, sem er full af
hrognum og sviljum, einkan-
lega framan af veiðitímanum, í
þriðja lagi finnum við blóðsíld,
sem er nýbúin að hrygna og síð-
ari hluta tímans (sept.—okt.)
ber aðallega á síld, sem er í svip-
u ðu ástandi eins og norðlenska
síldin i júlí.
Ofan á þetla hætist ennfrem-
ur, að liér er oft talsvert af ung-
sild, sem aldrei hefir hrygnt, og
loks það, að sunnlenska síldin
er yfirleitt smærri heldur en sú
norðlenska, þar sem liún er
miklu yngri og virðist ekki ná
líkt því eins háum aldri.
Hrygningarsvæði.
Síldarseyðamergð.
Þess her vel að gæta, að ára-
skifti munu vera að því, livar
þungamiðjan er fyrir hrygning-
arsvæði sumargotssíldarinnar.
Stundum virðist það vera í
Faxaflóa, en stundum fyrir
sunnan (Meðallandshukt, Mýra-
hukt), en því til sönnunar, að
sild geti hrygnt þar, skal það
tekið fram, að danska hafrann-
sóknaskipið Dana fékk einu
sinni 6000 síldarlirfur í einum
15 mínútna drætti með svlf-
poka. Þetta gefur einnig hug-
mynd um hvað stofninn er stór,
því að mér vitanlega hefir
hvergi fundist svona mikil síld-
arseyðamergð í einu.
Rannsóknunum
verður haldið áfram.
Við höldum áfram rannsókn-
unum á Faxaflóasildinni, segir
Árni Friðriksson að lokum, á
meðan veiðin endist og við ná-
um. i sýnishorn. Það má heita
svo, að aðstoðarmaður minn,
Sigurleifur Vagnsson og stúlka
með honum, fáist eingöngu við
þessar rannsóknir á meðan
á þeim stendur.
i Árbók Ferðafélagsins.
I Allmargir af félagsmönnum eiga
j enn eftir að nálgast hana og eru
1 þeir beðnir um að gera það sem
fyrst.
VillijnliiHiE’
FIn§cu
sendisveitarfulltrúi í Oslo
hefir nýlega verið sæmdur heið-
ursmerki norsku St. Olavs orð-
unnar, Kommandörkrossi með
stjörnu, í viðurkenningarskyni
fyrir þann þátt sem liann liefir
látt í eflingu menningar og við-
skiftasamhandsins milli Noregs
og Islands. Kotli utanrikísmála-
ráðherra Norðmanna afhenti
Vilhjálmi heiðursmerkið per-
sönulega.
Frá þingi
knattspynumanna.
Annað þing knattspyrnu-
manna hófst í gær í Oddfellow-
húsinu. Var K.R.R. endurskip-
að og eru í því sömu ntenn og
áður: Guðm. Ólafsson, formað-
ur, Guðjón Einarsson (Vík),
Hans Kragh (K.R.), Einar
Björnsson (Valur) og Jón Sig-
urðsson (Fram). — Að loknum
störfum í gærkveldi var þing-
inu frestað í 3—4 vikur.
Þá hafði komið frarn tillaga
frá K.R.R. unt það, að knatt-
spyrnuþingið væri látið fjalla
um þau mál, sem viðkæmi
knattspyrnunni hér i Reykjavik,
en K.R.R. hefði síðan fram-
kvæmdavald á liendi fyrir þess
hönd. Umræðum lauk ekld um
þetta mál og verður það tekið
fyrir, þegar þingið kemur sam-
an aftur, því að þingfulltrúar
vildu fá að atliuga það gaum-
gæfilega, áður en þeir tæki á-
kvörðun í því.
Milliþinganefnd hefir haft til-
högun mótanna á næsta sumri
til athugunar og lagði hún álit
sitt fram í gær. Vill m.þn. fjölga
mótum, eða öllu heldur láta
Reykjavikurmótið fara fram í
tveim umferðum, annari að vor-
inu, liinni að haustinu. Á milli
þessara umferða fari svo fram
íslandsmótið og Walterskepn-
in. — Var samþ. að láta fjölrita
tillögurnar og útbýta þeim með-
al þingfulltrúa, sem hugsi síðan
málið þar lil þingið kemur aft-
ur saman.
Deildir Háskólans:
Lagastúdentar vilja
enga takmörkun,
heldur íjölgun deilda.
Félag laganema, „Orator“,
hélt fund að Garði í gærkveldi
og var til umræðu fyrirhuguð
takmörkun á aðgangi að deild-
inni.
Umræður urðu mildar um
þetta mál og voru flestir and-
vígir því, að þessari ráðstöfun
yrði beilt. Borin var fram eftir-
farandi tillaga og samþ. með
öllum þorra atkv. gegn þremr
„Fundur í Orator, félagi laga-
stúdenta, lýsir sig mótfallinn
því, að aðgangur að lagadeild
Háskólans verði að noklcru
leyti takmarkaður. Telur fund-
urinn slíkar takmarkanir mjög
varhugaverðar.
Hins vegar skorar fundurinn
á Háskólaráð og stúdenta að
hef ja ákveðna haráttu fyrir því
við þing og rikisstjórn, að nýj-
um deildum verði bætt við Há-
skólann og fjölbreytni náms
við skólann aukin, svo sem
verða má.“
Fundinn sátu 23 stúdentar af
93 í deildinni.
Farsóttir og manndauði
i Reykjavík vikuna 15.—21.
október (í svigum tölur næstu
viku á undan): Hálsbólga 45
(73). Kvefsótt 111 (114). Gigt-
sótt 1 (0). Iðrakvef 26 (21).
Kveflungnabólga 4 (6). Taksótt
1 (1). Munnangur 5 (4). Rist-
ill 1 (0). Kossageit 4 (3).
Hlaupabóla 1 (0). Heimakoma
1 (0). Mannslát 7 (7). — Land-
læknisskrifstofan. — (FB).