Vísir - 17.11.1939, Blaðsíða 2

VÍSIB
DAGBLAS
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: FélagspreRtsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hveifisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfssirœti)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377.
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Velkomnir
heimij
jP^rgentínufarararnir komu
íieim í gær eftir 4 mánaða
útivist. Þeir fóru liéðan um há-
sumar og komu til ákvörðun-
arstaðarins rúmum mánuði
síðar — um liávetur. Engir ís-
lendingar hafa farið svo langan
veg til kepni við erlendar þjóð-
ir. Engir íslendingar hafa held-
ur varpað meiri ljóma á þjóð
sína i slíkum utanförum. Þedt*
keptu við taflmenn frá 29 þjóð-
urn, úrval úr 500 miljónum
manna. Hver einstök þeirra
þjóða, sem við var kept, er
margfalt fólksfleiri en við, sunt-
ar tífalt, aðrar hundraðfalt, ein-
staka þúsundfalt fólksfleiri. —
Hver gat húist við að Islendinga
yrði að neinu getið á slikum
vettvangi?
Fyrirfram höfðu menn ekki
gert sér nokkra von urn, að tafl-
mennirnir okkar gætu kontið
lieirn sem sigurvegarar. Hér var
úr svo fáunt að velja í saman-
hurði við allar Itinar þjóðirnar.
Úrslitin urðu þau, að íslending-
ar lilutu önnur af tvennum
verðlaunum, sem úthlutað var.
Þeir urðu fremstir af 11 þjóð-
um, sent keptu í neðra flokki.
Þetta afrek hefir vakið athygli
unt allan lieint og hefði þó vafa-
laust verið nteira gelið, ef styrj-
öldin hefði ekki skygt á alla
slíka atburði.
Þeir, sem ekki virða það til
hégómaskapar, heldur heil-
hrigðs ntetnaðar, að við reyn-
um að vekja eftirtekt á þjóð-
inni út um heim, hljóta að
fagna þeint glæsilega árangri,
sem orðið hefir af þátttöku okk-
ar í alþjóðaskákmótinu í Bue-
nos Aires. P2kki er að lasta það,
að við sendum íþróttamenn til
að læra af kepni við aðrar
þjóðir. Hitt er þó ánægjulegra,
þegar við sendum menn, sem
aðrir geta lært af. Og það dreg-
ur ekki úr ánægjunni, að hér
er um iþrótt að ræða, sent ger-
ir kröfur til andlegra yfirburða
en ekki líkamlegra.
Slíkt afrek, sem hér hefir ver-
ið unnið, hlýtur að vekja hrifn-
ingu í brjósti hvers þess manns,
sem hrifist getur af því sem vel
er gert. Það á að efla þjóðar-
metnað okkar og sjálfstraust.
Þjóð eins og okkar, sem sækir
frant, og vill komast úr kútnum,
er ekkert nauðsynlegra en trú-
in á sjálfa sig. Til skannns
tíma trúðum við því, að við
hlytum altaf að verða eftirbátar
annara í flestum greinum. Þeir
sem þannig luigsa geta aldrei
sigrað. Framtak og áræði ein-
stakra manna i verklegunt efn-
unt hafa fært okkur heint sann-
inn um það, að við getum haft
hin bestu lífsskilyrði í okkar
eigin landi. Einangrunin veldur
því, að okkur hættir við skökku
mati á okkur sjálfunt. Þess
vegna er okkur nauðsynlegt að
keppa sem oftast við aðrar
þjóðir Það á að vera takntark
okkar, að standa ekki einungis
öðrum á sporði, heldur líka
skara fram úr í sem flestum
efnum. Argentínufararnir ltafa
leyst sig svo af hólmi, að öll
þjóðin stendur í þakkarskuld
við þá.
Aldrei hefir verið meira unn-
ið af okkar ltálfu til þess að
auka kynningu á landi og þjóð
í umheiminum en á því ári, sem
nú er að líða. Eftir heintssýn-
inguna i New York vita miljón-
ir manna, sent áður vissu
naumast að við værum til,
nokkur deili á Islandi og ís-
lendingum. Þeir, sent fylgst
liafa með alþjóðaskákmótinu i
Buenos Aires, hafa fengað að
vita að þessi örsntáa útkjálka
þjóð getur „skákað“ þeim, sem
stærri eru, ef því er að skifta.
Skákmennirnir finim, sem
fóru til Argentínu hafa orðið
þjóð sinni til sónta. Ef við get-
unt altaf sent þeirra jafnoka til
kepni erlendis, í hvaða íþrótt-
um sem er, megum við vel við
una. Þá kemur að því að út-
lendingar fara að ltugsa eins og
i kvæði Ilannesar Hafstein um
Brjánsbardaga: „Þessi ntaður
er frá ísalandi. Þá finst öllum
aukast nokkuð vandi.“
a
Háskólaerindi
M. Voillery ræðis-
manns Frakka, um
írönsk yfirráðasvæði.
Þriðjudaginn 14. nóventber
flutti hr. Voillery, ræðismaður
Fi;akld. fyrsta lióskólaerindi sitt
um „la France d’Outre-Mer“ (þ.
e. Frönsk yfirráðasvæði utan
Frakklands). í hinu fróðlega
erindi sínu gaf ræðimaðurinn
vfirlit yfir frönsk yfirráð í hin-
um ýmsu heimsálfum:
1) Landfræðilegt yfirlit
Skifting: a. Nýlendur, h.
Verndarríki. c. Biki, sent Frakk-
ar liafa umsjón nteð). Einnig
gerði hann ítarlega grein fyrir
stærð hins franska heimsveldis,
en lönd þau, sent Frakkar ráða
yfir eru samtals 12x/2 niilj.
ferkílóm. og íbúatalan 107 milj.
2) Sögulegt yfirlit yfir
stofnun franska heimsveldisins.
Þessi kafli erindisins fjallaði unt
tvö tímabil, hið fyrra frá 16.—
18. aldar, hitt frá 1830.
Að svo búnu lýsli hér Volli-
ery einkennum stefnu Frakka í
nýlendumálum, en það sem sér-
staklega er vert að leggja á-
lierslu á, er það, að frá upphafi
hefir verið lögð sérstök stund
á mannúðlega meðferð ibúa
nýlendnanna. Hafa Frakkar á-
stundað ltina nánustu samvinnu
við þá og í hvivetna reynt að
hæta kjör þeirra og hef.ja þá
menningarlega, og tekið fult til-
lit til siða og erfðavenja hinna
innfæddu nýlendubúa.
Þessi stefna Frakka í ný-
lendumálum hefir aftur leitt af
sér fullkonma hollustu nýlendu-
búanna í garð Frakka, og kont
það mjög skýrt frant i lteims-
styrjöldinni 1914—1918, og eins
í yfirstandandi styrjöld.
Franska heimsveldið er ekki
eingöngu hundið órjúfandi
stjórnmálalegum taugum, held-
ur og viðskifta- og fjárhagsleg-
um, og. mikið hefir verið unnið
að stjórnmálalegri og fjárhags-
og viðskiftalegri santræmingu
og samstillingu heimalandsins
og nýlendanna.
Að loknuni fyrirlestrinum
voru sýndar skuggantyndir.
Áheyrendur voru margir. —
Erindið var hið fróðlegasta og
afburða vel flutt.
Háskólarektor mælti nokkur
orð og þakkaði hr. Voillery
ræðismanni velvild hans í garð
Háskólans, nteð því að taka að
sér að halda þessa fyrirlestra
við Háskólann.
VISIR
Þe^iiik^Muvimia.
— ¥innu§kólar.
Siglingaeftirlit
bandamanna.
Það var tilkynt i breska þing-
inu í gær, að siglingaeftirlitið
I lok þiugs árið 1903 bar
Hermann Jónasson frá Þingeyr-
um fram till. lil þingsályktunar
urn þegnskylduvinnu á Islandi
TiIIaga þessi fór í þá átt, að
landsstjórnin léti sentja og legði
fyrir næsta þing frumvarp til
laga unt ahnenna þegnskyldu-
vinnu á Islandi. 1 frv. þessu
skyldi ákveðið, að allir verk-
færir karlntenn á íslandi, er
liafi hér rétl innfæddra manna,
„skuli, á tímabilinu frá því þeir
eru 18—22 ára, inna þegn-
skylduvinnu af hendi“ unt alls
7 vikna tíma, og sé vinna þessi
„endurgjaldslaus að öðru en
því, að hver fái kr. 0.75 sér til
fæðis yfir ltvern dag, sent hann
er við nefnda vinnu.“ Ennfrem-
ur skal þar ákveðið, „að þegn-
skylduvinnan sé frantkvæmd
með jarðyrkju, skógrækt og
vegavinnu,“ og „að þeir, sem
vinnunni stjórna, geti kennt
hana vel og stjórni eftir föstum,
ákveðnum reglum.“
í greinargerð flutningsmanns
með tillögunni, sem samþykt
var nær einrónta, segir hann
meðal annars:
„Það liggur aðallega þrent til
grundvallar fyrir ltenni.
I fyrsta lagi það, að kenna öll-
um landsmönnum þýðingar-
ntikla vinnu,
í öðru lagi ntiðar hún að því,
að venja þá við reglubundna
stjórn, og
í þriðja lagi er tilgangurinn
með henni að rækta landið og
bæta.
Hér er um gagnlegan, verk-
legan skóla að ræða fyrir þjóð-
ina, skóla, sent allir karlar á
landinu undantekningarlaust
eiga að læra í ntjög þarflega
landvinnu ,skóla, er styrki og
æfi taugar og vöðva þeirra
rnanna, er eigi liafa vauist lik-
antlegri vinnu, skóla, er veiti
sjómanninum þekkingu á að
rækta jarðarblett kringum hús-
ið sitt og glæði áhuga lians á að
gera það.“ —
í sama streng, eða svipaðan,
tóku fleiri þingmenn, m. a.
Þórhallur heitinn Bjarnarson,
biskup, er fast mælti fram nteð
ntálinu og kvaðst þó sérstaklega
vilja „leggja áherslu á þá miklu
demokratisku (]t. e. lýðræði-
legu) ]týðingu, sem slík þegn-
skylda hefði í för með sér, þetta,
að ráðherrasonurinn verður að
liggja við hliðina á kotungs-
syninum í tjaldi uppi á heiði og
starfa að líkamlegri vinnu í
lands þai*fir.“
Frumvarp það, sent till. fór
fram á, að lagt yrði fyrir þingið,
kom ekki fram. Hinsvegar vakti
tillagan bergmál um gervalt
landið og urðu unt ltana snörp
og hörð átök og stóð sú barátta
lengi. Einkum voru það þó
æskumennirnir, er fastast stóðu
með henni og studdu ung-
mennafélagar málið yfirleitl og
töldu það i anda stefnuskrár
sinnar.
Þjóðkunnur niaður (Sigur-
jón Friðjónsson frá Sandi)
hafði þau orð um tillöguna, að
þegnskylduhugtakið væri „ein-
hver hin fegursta og myndar-
legasta hugsun, sent uppi hefir
verið á þingi voru.“
En margt var einnig að til-
lögunni fundið og var það ekki
alt á vandlegri iltugun né rök-
um reist, og skal það eigi rakið
ltér að sinni. En einkurn var það
hið skilyrðislausa skyldu-
ákvæði, sem mönnum veittist
erfitt að sætta sig við. Og þau
urðu endalok þess máls, sem al-
kunna er, að því var stungið
svefnþorn með alm. þjóðarat-
kvæði.
Nú hefir mál þetta legið niðri
um alllangt skeið. En tímarnir
liafa hreysl — og ntennirnir
með. En rök þau, er Hermann
Jónasson fyrir 36 árunt færði
frani fyrir nauðsyn almennra
átaka til hælts og aukins þegn-
legs vinnuuppeldis íslenskra
æskumanna, eru enn í dag í
fullu gildi, —• og jafnvel miklu
brýnni nú en nokkuru sinni
áður.
I anda Hermanns heitins Jón-
assonar og í beinu framhaldi af
langri, sleitulausri baráttu hans,
var fyrir þrem árum hafin til-
raun um framkvæmd hugsjón-
ar hans. Hinn nýi búningur til-
lögu hans var sniðinn eftir
breyttum tímum og nýjum að-
stæðuni.
Tilraun þessi eru vinnuskól-
arnir, sent starfræktir hafa ver-
ið nú i þrjú suntur á ísafirði, í
nágrenni Beykjavíkur og í
Vestmannaeyjum.
Tilraunir þessar, er frant-
kvæmdar voru nteð atvinnu-
lausum piltum á aldrinum 14—
18 ára, ltafa, að dónti þeirra, er
kyntust best tilhögun þeirra og
starfsháttum, gefist það vel, að
full ástæða virðist vera til að
halda slíkri starfsemi áfram og
þá á breiðara grundvelli og með
þroskáðri og eldri piltum.
Tilgangur sá, er vinnuskólun-
um þegar í upphafi var mark-
aður, var þessi:
1. að veita þátttakendunum
heilbrigt vinnuujipeldi, leið-
beina þeim í vinnutækni og
veita þeirn fræðslu uin alntenn
lögmál vinnunnar,
2. temja þeim stundvísi,
hirðusemi og aga,
3. efla líkamshreysti þeirra
og þrótt með heilnæmu viður-
væri, einfaldri aðhúð og iðkun-
unt iþrótta,
4. glæða nteð þeint áliuga og
skilning á félagslifi og sam-
starfi, og
5. vekja með þeint virðingu
fyrir vinnunni.
Til þess að ná þessu tak-
ntarki og til þess jafnframt að
skapa í vinnuskólunum þann
frjálslega, heilbrigða anda, er
þar varð að ríkja, ef uppeldis-
legum tilgangi þeirra átti að
verða fullnægt, voru vinnuskól-
arnir bygðir á frjálsri þátttöku
nemendanna.
En til þess hinsvegar að veita
nemöndununt • nauðsynlegt að-
hald og gefa skólunum mynd-
ugleik og festu um framkvæmd
alla, var hinnar ýtrustu reglu-
semi gætt um öll störf, strangr-
ar stundvísi krafist og hin rík-
asta áhersla lögð á ástundun,
háttprýði og aga. Að lokinni
dvöl í skólanúm fékk sérhver
nemandi skírteini nteð dónti
skólans um nám hans og vinnu.
Ef nú skal ráðist i relcstur
vinnuskóla á breiðari grund-
velli, eru nokkur meginatriði,
sem, að fenginni reynslu, virðist
auðsætt, að taka beri fylsta til-
lit til, ef vel á að fará og tilgangi
þeirra á að ná.
En þessi meginatriði eru:
1. Að byrjað verði í smáurn
stíl, aðeins með einum eða
Iveim vinnuflokkum. Með þeirn
liætti einum verður framtíðar-
starfsemi vinnuskólanna sköpuð
traust undirstaða.
2. Að vel verði vandað lil
vals á þeim mönnum, er vinnu-
skólunum eiga að stjórna og þar
eiga verkunt að stýra og kenna.
Auk þess, sem þessir menn
verða að kunna að stjórna og
starfa nteð ungum mönnum og
ltafa ráunsæa þekkingu og
skilning á þeint verkefnum, er
vinna skal, þurfa þeir að eiga
ltinn heilaga eld hinnar þegn-
Iegu lnigsjónar, sem vera skal
leiðarljós allrar starfseminnar.
3. Að þátttaka i vinnuskóla
sé frjáls, en eigi lögþvinguð.
4. Að þeir, et* fullnægja
settum kröfum vinnuskóla unt
nám og vinnu, öðlisl með því
réttindi eða viðurkenningu, er
hið pinbera veiti.
Ef vinnuskólar framtiðarinn-
ar verða reistir á þessunt grund-
velli, munu þeir verða hin
merkasta uppeldis- og vinnu-
stofnun þjóðarinnar. Og innan
skantms tíma munu þeir fá
skapað ]tað almenningsálit hér
á landi, að það sé borgaraleg
skylda sérhvers ungs, heilbrigðs,
vinnufærs manns að fara í
vinnuskóla, — að það sé sjálf-
sögð skylda hans við sjálfan
sig og framtíð sína og siðferði-
leg skylda hans við þjóðina.
Luðvíg Guðmundsson.
í marz 1937 var Jens ráðinn
á botnv. Egil Skallagrímsson.
Samkvæmt .skipsrúmssamn-
ingnum var hann al' umboðs-
nianni skipstjórans á togaran-
uni ráðinn sem „aðstoðarvél-
stjóri“. Kaupið var ákveðið
„samkvæmt samningi kr. 350.00
á mánuði“. í mai santa ár var
Jens afskráður, er skijtið liætti
veiðunt. Krafðist hann þá
kaujts fyrir einn mánuð, með
því að sér hæri eins mánaðar
uppsagnarfrestur samkv. sjó-
mannalögunum. Kveldúlfur
mótmælti kröfu Jens og taldi,
að hann hefði aðeins verið ráð-
inn sem aðstoðarmaður i vél,
enda hefði hann ekki réttindi
lil þess að geta verið aðstoðar-
vélstjóri á skijti með stærð b.v.
Egils Skallagrímssonar og væri
aðeins urn misritun að ræða,
er liann væri nefndur aðstoð-
arvélstjóri í skipsrúmssantn-
ingnum, enda þyrfti eklti að
liafa aðstoðarvélstjóra á slíku
skijti.
Jens taldi hins vegar að ltann
hefði verið ráðinn sent aðsloð-
arvélsljóri og hefði liann sam-
kv. samningi sínum við Iíveld-
úlf réttindi sem slíkur, enda
liefði lögskráningarstjórinn
hér í hæ vottað, að hann full-
nægði lögákveðnum skilyrðum
sem vélamaður.
Sjó- og verslunardómur
Reykjavíkur leit hinsvegar svo
á, að Jens ælti heimtingu á |
uppsagnarfresti og segir svó í
forsendunt sjódómsins:
„Eins og áður er tekið fram,
er það upplýst í málinu, að
breska hefði frá 4.—11. nóvem-
ber stöðvað og flutt lil liafnar
108 skip, þar af 21 norskt. Tveir
farntar voru gerðir upptækir,
en hluti af farmi 43 skipa. Hin
slupjtu með töfina. - NRP.-FB.
Sigríður Eyjafjarðarsól. —
(Gefið út af ísafoldar-
prentsmiðju h.f.).
Hér birtist i nýrri og alveg
sérstaklega vandaðri útgáfu eitt
af fallegri æfintýrum úr þjóð-
sögunt Jóns Árnasonar, Sigríður
Eyjafjarðarsól. Æfintýrið er
mjög við ltæfi barna og ungl-
inga, auk þess sent bókina prýða
nokkurar fallegar heilsíðu-
teikningar eftir Jóltann Briem
listmálara. Er það vel þegar út-
gáfufyrirtæki þessa lands,
styrlyja npprennandi listamenn
á einn eða annan hátt, og mættu
bókakaujtendur gjarnan taka
slíkt til greina við val og kaup
á bókunt, ekki sist þegar um
jafn sntekklegar myndir er að
ræða sent hér.
Það hefir heyrst, að ísafold-
arprentsmiðja ætli að ltalda á-
frant með útgáfu íslenskraþjóð-
sagna i santa stíl og þessa bók,
Verður ]tað kærkontið safn,
ekki aðeins þeirn er unna þjóð-
sögunum, heldur engu síður
þeim er Unna íslenskri dráttlist,
]tví að einmitt í ísl. þjóðsögunt
eru rnörg prýðileg verltefni fyr-
ir listamenn. Þ. J.
stefnandi uppfylti ekki þau
skilyrði, sent sett eru í lögunt
nr. 104, 1936, um atvinnu við
siglingar, til þess að geta int
af hendi aðstoðarvélstjórastarf
á slíku skijti sem hér unt ræð-
ir, og skv. 51. gr. (b-lið) sömu
laga þarf ekki að hafa aðstoð-
arvélstjóra á þesskonar skipi,
heldur, auk 1. og 2. vélstjóra,
einn aðstoðarmann í vél, og
það er upplýst, að stefnaiidi
uppfylti öll lögmæt skilyrði til
að liafa það starf með liönd-
unt. Rétturinn verður þvi að
líta svo á, að stefnandi ltafi
verið ráðinn til stefnds á b.v.
Egill Skallagríntsson sent að-
stoðarmaður í vél, en ekki sent
aðstoðarvélstjóri, þóll svo væri
af misskilningi talið i áður-
nefndum skipsrúmssanmingi
og skipshafnarskrá, eins og áð-
ur er rakið. Og þar sem ekki
er unt að lögjafna frá ákvæði 2.
mgr. 13. gr. sjómannalaganna,
urn ujtjtsagnarfrest á skips-
rúmssamningi vélstjóra, til
vinnusambands þess, er hér
um ræðir, þá verður að sýkna
stefndan af framangreindri
skaðabótakröfu stefnanda.“
Félst hæstiréttur á þessa
skoðun sjódómsins og sýknaðt
Kveldúlf af skaðabótakröfunni,,
en ltins vegar var Kveldúlfur
dæmdur til að greiða lionum
ógreiddar kaupeftirstöðvar, kr.
30.31.
Málskostnaður fyrir báðum
réttum var látinn niður falla.
Frá Hæstarétti:
Dómur í máli Jens Páls-
sonar gegn h.f. Kveldulfi.
í dag var í Hæstarétti kveðinn upp dómur í máli er Jens Páls-
son höfðaði gegn h.f. Kveldúlfi til greiðslu kaupeftirstöðva og
skaðabóta fyrir of stuttan uppsagnarfrest.