Vísir - 22.01.1940, Blaðsíða 2

VÍSIR
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR ÍI/F.
Ritstjóri: Iíristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Tngólfsstræíi)
Símar: 2834, 3100, 4578 og 5377.
Yerð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Dagsbzúnar-
kosningin.
■Q AGSBRjÚNAR-kosningarnar
sncrust um þaö, hvort for-
usta félagsins ætti áfram a'ð
vera í höndum kommúnista,
eða hvort hún skyldi falin full-
trúum þeirra flokka, sem geng-
ið hafa saman um stjórn lands-
ins. Það er kunnugt, að komm-
únistar sóttu róðurinn af ó-
skaplegu harðfylgi. Héðinn
Valdimarsson hefir liaft for-
mensku í félaginu um mjög
langan tíma. Honum var það
ekki einungis metnaðarmál að
halda völdunum áfram, heldur
taldi hann pólitíska framtíð
sina mjög undir því komna,
hvernig til tækist með þessar
kosningar. Þeir, sem þekkja
kappgirni Héðins og óbilgirni
margra þeirra, sem lionum
fylgja, láta sér ekki á óvart
koma, þótt teflt liafi verið á
fremsta hlunn frá þeirri hlið í
þessari kosningabaráttu.
Kommúnistar hafa talað
mjög drýgindalega i blaði sínu
um kosningaúrslitin og manna
á milli hafa þeir ekki farið dult
með það, að þeir teldu sér sig-
urinn vísan. Úrslitin eru þeim
þess vegna hin sárustu von-
brigði. Þeir höfðu gert alt sem
hugsanlegt var til þess að halda
völdunum. En þrátt fyrir allan
áróður urðu þeir að lúta i lægra
haldi.
Fyrir sjálfstæðismenn mark-
ar þessi kosning tímamót. Þeir
hafa vitanlega verið allmargir
í verklýðsfélögunum frá önd-
verðu. En réttur þeirra hefir
verið fyrir borð horinn með
öllu. Fyrir tveim árum er svo
stofnað hér í hænum málfunda-
félagið „Óðinn“, félag sjálf-
stæðra verkamanna. Þetta félag
hetfir tekið skjótum og miklum
þroska. Við Dagsbrúnarkosn-
ingar í fyrravetur kom í ljós, að
Sjálfstæðisflokkurinn hafði
meira fylgi innan félagsins en
Alþýðuflokkurinn, sem þó hef-
ir verið aðalflokkurinn í verka-
lýðsbaráttunni alt frá byrjun. Á
því ári, sem siðan er liðið, er
öllum kunnugt, að sjálfstæðis-
verkamönnum hefir enn vaxið
fiskur um Inygg. Þess er þá
einnig vert að geta, að full við-
urkenning er fengin á liðstyrk
sjálfstæðismanna í Dagsbrún,
þar sem samkomulag fékst
greiðlega um það, að þrír sjálf-
stæðismenn skyldu fá sæti í
Dagsbrún af fimm mönnum
alls. Þannig hafa sjálfstæðis-
meínn fengið meirihluta í stjórn
þess félagsskapar, sem lengst af
hefir lítt hirt um, hvað þeir
legðu til mála.
Sjálfstæðismenn mega fyrir
sitt leyti vel una við úrslit þess-
ara kosninga. Þeir hefðu vitan-
lega kosið að hrakfarir komm-
únista yrðu ennþá meiri. En
þótt kommúnistar sæktu kosn-
inguna fastar en aðrir þeir
flokkar, sem þátt tóku í henni,
verða sjálfstæðismenn engan
veginn sakaðir um tómlæti eða
áhugaleysi. Fyrir tveim árum
hefði því ekki verið spáð, að
sjálfstæðismenn hefðu nú þegar

siglingar við ísland
vorn i höndum Dana.
áitur úr Isáiadstrltl ElBstíslíipsafélagfs ísSauds.
Nokkuru fyrir áramótin barst blaðinu hátíðarit Eimskipa-
félags íslands, sem gefið er út í tilefni af 21 ára starfsafmæli
félagsins. Er ritið svo sem vænta mátti hið vandaðasta og hin
ágætasta eign í hverju bókasafni, en auk þess hefir það inni að
halda sögu samgöngumálanna frá árinu 1778 að svo miklu
leyti sem þau varða siglingu við strendur landsins og að því
og frá. Hefir Guðni Jónsson magister samið rit þetta, en svo
sem kunnugt er hefði vart orðið val á færari manni til slíks
starfs.
Með því að flestum fullvöxn-
um mönnum mun stofnun og
starf Eimskipafélags íslands
kunnugt, skal ekki rætt um það
sérstaldega að þessu sinni, en
liitt virðist ekki úr vegi að gefa
Frá Kaupmh. 1. júlí; frá Rvk.
22. júlí.
Frá Kaupmh. 10. iág.; frá Rvk.
2. sept.
Frá Kaupmh. 20. sept.; frá
Rvk. 12. okt.
lesendum þessa hlaðs örstutt
yfirlit yfir ástandið í siglinga-
málunum, áður en Eimskipafé-
lagið hóf starfsemi sína, og
mætti þá afstaða manna til
Eimskipafélagsins markast af
því, þannig að félaginu yrði
þakkað starf þess að verðleik-
um. Verður hér stuðst við þá
kafla ritsins, sem um. þetta efni
fjalla:
Árið 1778 hófust fyrst reglu-
legar póstskipaferðir milli Is-
lands og Kaupmannahafnar.
Allur póstflutningur til íslands
og frá hafði áður verið fluttur
með verslunarskipum einokun-
arkaupmanna, en þau komu
venjulega ekki til Kaupmanna-
hafnar fyr en í ágústmánuði, en
stjórninni þótti óþægilegt að fá
ekki fregnir né embættisskjöl
frá íslandi fyr en svo seint á
sumri. Var um langt skeið far-
in ein póstferð með seglskipi á
ári, en síðasta seglskipið, sem
þannig var í förum, var „Sö-
löven“, sem var 108 smál. að
stærð. Byi’jaði það á ferðum
þessum árið 1852 og skyldi fara
3 ferðir millum Kaupmanna-
hafnar og íslands og auk þess
eina ferð milli Reykjavíkur og
Liverpools og til baka að vetr-
inum. Það skip fórst með allri
áliöfn árið 1857 nálægt Lón-
dröngum á Snæfellsnesi.
Um þessar mundir var uppi
í Danmörku maður að nafni C.
P. A. Koch, sem var lielsti for-
ystumaður á sviði siglinga þar
í landi, og veitti skipafélögum
forstöðu. Árið 1857 gerði hann
fyrir hönd firma síns stjórninni
tilboð um að koma á fót föst-
um áætlunarferðum gufuskips
milli íslands og Kaupmanna-
hafnar. Skyldi það vera 3—400
smál. að stærð, og flytja af
vörum sem svaraði 120 lestum,
en rúm skyldi vera fyrir 30
farþega. Danska ríkið skyldi
greiða 10.000 ríkisdali sem
styrk til ferðanna á árí hverju
næstu 5 lárin.
Tilboð þetta var borið undir
Alþingi, sem sýndi fullan skiln-
ing á málinu, en gerði nokk-
urar tillögur um breytingu á
fyrirhugaðri áætlun, og sam-
þykti stjórnin því næst að taka
tilboð Kochs (Kocli & Hender-
son) um gufuskipaferðirnar til
Islands.
Hin fyrsta gufuskipaáætlun
til íslands lítur þannig út:
Frá Kaupmh. 10. apr.; frá
Rvk. 2. mai.
Frá Kaupmh. 20. maí; frá
Rvk. 12. júní.
náð meirihluta í stjórn stærsta
verkalýðsfélagsins á landinu.
Þau tiðindi, sem hér hafa gerst
munu verða sjálfstæðismönn-
um aukin hvöt til þess að vinna
áfram að þeirri eflingu flokks-
ins innan verlcalýðssamtakanna,
sem þegar hefir borið mikinn
og góðan árangur.
a
| Frá Kaupmh. 1. nóv.; frá
Rvk. 23. nóv.
Mátti þó vikja frá áætluninni
ef annað reyndist hentara.
Fyrsta gufuskip, sem réðist til
íslandsferðar nefndist „Arctu-
rus“, 472 brúttósmálestir að
stærð, og hafnaði það sig í
Pteykjavik hinn 27. apr. 1858,
og var komu skipsins fagnað
mjög af landsmönnum, er sáu
hilla undir nýja og betri tíma.
Nú fengu íslendingar 6 heinar
póstferðir á ári milli íslands og
útlanda, en auk þess voru ferð-
irnar miklu hraðari og öruggari
en áður. Árið 1866, hinn 11.
desember sameinuðust þrjú
stærstu skipaútgerðarfélög í
Danmörku í eitt öflugt hluta-
félag er nefndist „Hið samein-
aða gufuskipafélag“, og varð
það hlutskifti íslendinga að eiga
allar áætlunarbundnar sigling-
ar til landsins undir þessu fé-
lagi einu að kalla um marga
áratugi, en enn í dag heldur það
Uppi íslandsferðum svo sem
kunnugt er. Hafði það skipin
„Arcturus“, „Anglo-Dane“ og
„Phönix“ í förum, 6—7 ferðir
á ári, en 1870 tók póststjórnin
danska að sér gufuskipaferðirn-
ar til íslands og fékk skipið
„Diana“ til þeirra ferða, og
hélst þessi tilhögun óbreytt til
ársloka 1875.
Upp frá þvi er gufuskipaferð-
ir millum íslands og útlanda
hófust opnuðust augu manna
hér í landi fyrir þeirri nauðsyn
að hér yrði komið á föstum
strandferðum. Var þetta mál
rætt á Alþingi 1863 og lágu þar
fyrir bænaskrár frá hérðasfundi
Suður-Þingeyinga í þessu efni,
þar sem bent er á að íslending-
ar eigi einn þjóðveg í kringum
landið, sem greiðfær sé, en þessi
þjóðvegur sé sjórinn. Þar segir
svo m. a.: „Þó eru mörg dæmi
til þess, að menn, sem hafa vilj-
að og þurft að koma einhverj-
um flutningi, sem eigtf varð
; fluttur á hestum, af einu lands-
I homi á annað, hafa sent hann
sjóveg, en þannig, að fyrst hefir
hann verið fluttur 300 mílur
vegar suður til Danmerkur, og
svo þaðan aftur venjulega ári
síðar, 300 mílur vegar út til Is-
lands. En þó þessi aðferð þyki
kynleg, tafsöm og kostnaðar-
söm, þá er þó margreynt, að
þetta hefir oft verið, hið eina
tiltækilega ráð til þess að koma
varningi úr einum stað í annan
hér á landi, sem þó að eins fá-
ar mílur hafa verið á milli.“
Alþingi setti nefnd í mólið, er
bar fram tillögur sinar, og sendi
Alþingi síðan ávarp til konungs,
þar sem farið er fram á að feng-
ið væri sérstakt strandferða-
skip, er færi 12 ferðir á ári
kringum land. Ekkert varð þó
úr framkvæmdum að þessu
sinni. Þótt bænaskránum rigndi
yfir Alþingi á næstu árum, og
margir nýtustu menn þjóðar-
innar berðust fyrir auknum
siglingum varð ekkert úr fram-
kvæmdum, níeð þvi að alt
straridaði í Kaupmannaliöfn.
Áríð 1871 og þó einkum 1872
var liér nokkur vísir til strand-
ferða, er íslenska verslunarfé-
Iagið í Björvin liélt uppi, síð-
ara árið með skipinu, Jóni Sig-
urðssyni“, er liafði reglulegar
áætlunai’ferðir á margar hafn-
ir hér á landi. Félagið varð
gjaldþrota, en landsmenn höfðu
þó, af þessari revnslu, öðlast
frekari skilning á nauðsyn
strandsighnga.
Stjórnarsknáin 1874 veitti Al-
þirigi löggjafarvald og fjárfor-
ræði, og þegar á fyrsta fjár-
lagaþingi 1875 eru strandferð-
irnar teknar til rækilegrar með-
ferðar. Kaus Alþingi nefnd í
málið, sem lagði til að keypt
yrði strandferðaskip, en vegna
fátæktar landssjóðs var málinu
ekki fylgt fram. Samþykti Al-
þingi þó að veita kr. 15.000.00
úr landsjóði sérstaklega til
strandferðanna þótt alment
væri litið svo á að Dönum bæri
skylda til að kosta þær. Danski
skilningurinn réði hinsvegar og
íslendingar urðu að taka málið
í sínar hendur. Þegar liér var
komið sögu sá danska stjórnin
sér ekki fært að standa lengur
gegn málinu og gerði samning
við Sameinaða gufuskipafélagið
um að takast aftur á hendur
millilandaferðir, en „Dana“,
sem hafði verið í þeim ferðum
frá 1870, var nú jafnframt tek-
in til strandsiglinga. Ferðir
hennar voru fyrst tvær á ári
með 6 viðkomustöðum en síð-
ar urðu ferðirnar 3.
Þann 12. jan. 1880 gerði
danska stjórnin nýjan samning
við Sameinaða gufuskipafélag-
ið, þar sem félagið tekst á hend-
ur að halda uppi póstferðum
til íslands, og skuldhindur sig
til að fara 9 ferðir á ári með 2
skipum, og skyldu 5 ferðir
farnar kringum land. Fyrir
póstflutninginn fékk félagið
58000 kr. á ári, þar af kr.
18.000.00 úr landssjóði. Skip
þau, er félagið notaði til íslands-
ferðanna voru: „Pliönix“, er
fórst fyrir Mýrum í stórhríð í
jan. 1881, „Laura“, „Valdemar“
„Arcturus“, „Tyra“ og „Botn-
ia“ er bættist í hópinn árið 1881.
Alþingi árið 1885 kvartaði
sáran yfir framkomu félagsins,
og taldi að vilji þingsins væri
virtur að vettugi, og að skipin
færu úr höfnum fyrir ákveðinn
tíma, mönnum til stórtjóns og
algerlega að bótalausu. Geklc nú
á ýmsu lim nokkurt skeið, og
var félagið óþjált í viðskiftun-
um, en er Alþingi hugðist að
efna til samkepni við félagið og
leigði skip til strandferða feng-
ust nokkurar kjarahætur. Enn
var samningur gerður við Sam-
einaða félagið órið 1897, þá til
5 ára, og tókst félagið á hendur
að fara 18 ferðir milli landa á
ári, og halda uppi reglulegum
strandferðum í kringum landið
með tveimur skipum frá 15.
apríl til 31. október ár hvert.
Fyrir þetta fékk félagið kr.
55.000.00 árlegan styrk af ís-
Iands hálfu og kr. 40.000.00 úr
ríkissjóði Dana. Strandferðir
hér við land önnuðust „Hólar“
og „Skálholt”. Frá félagsins
hendi var það sett sem skilyrði
fyrir samningunum, að lands-
sjóðsútgerðinni yrði hætt, en
það fékst ekki samþykt á Al-
þingi, heldur var frestað fram-
kvæmd laganna frá ári til árs.
Er samningar voru teknir upp
að nýju var ekki um neina sam-
kepni að ræða og fékk þá félag-
ið styrk sinn hækkaðan, þannig
að íslendingar greiddu því
75.000 kr. og danski ríkissjóð-
urinn 65.000 kr. á ári fyrir að
halda uppi siglingunum.
Loks árið 1905 bauðst veru-
leg samkepni frá öðru félagi,
en það var Thore-félagið, sem
hafði liafið siglingar hingað til
lands nokkuru fyrir aldamótin.
Var það Þórarinn E. Tulinius,
sem var stofnandi og aðaleig-
andi þess, sem greip nú inn í,
og bauðst félag hans til að fara
36 ferðir á ári, þar af 7 strand-
ferðir fyrir að eins 50.000 kr.
styrk á ári frá Danmörku og ís-
landi til samans, en Sameinaða
félagið bauð þá 30 ferðir á ári,
þar af 4 strandferðir, fyrir
30.000 kr. styrk á ári og var
samningur gerður við það á
þeim grundvelh.
Fyrir tilstilli Alþingis 1909
samdi Björn Jónsson ráðherra
við Thore-félagið um það að fé-
lagið skyldi annast að minsta
kosti 20 ferðir á ári milli Kaup-
mannahafnar og íslands og 4
ferðir árlega milli Hamhorgar,
Leith og íslands, og skyldi fé-
lagið fá 60.000 kr. árlegan styrk
úr landssjóði. Jafnframt gerði
stjórnin nýjan samning við
Sameinaða félagið um að það
skyldi halda uppi stöðugum ;
gufuskipasamgöngum milli
Kaupmannahafnar og Leith
annarsvegar og íslands hinsveg- !
ar og hljóta hinn venjulega
styrk til póstferða kr. 40.000.00.
Strandferðbátarnir urðu nú
þrír, og þar af tveir nýir,
„Austri“ og „Vestrf', sem
Thorefélagið lét smíða vegna
þessai-a fei-ða. Árið 1912 leitaði
Thore-félagið til rikisstjómar-
innar, með þvi að það beið tap
mikið á strandferðunúm og
þíamborgarferðunum, og fór
frarn á að það yrði leyst frá
samningunum. Kom ennfremur
til mála að landssjóður keypli
„Austra“ og „Vesti’a“, en ekki
vai’ð neitt úr neinu. Sýndi Al-
þingi, að fáum þingmönnum
undanteknum, lítinn skilning á
málinu, og allar tillögur til xír-
bóta voru drepnar eða dagaði
uppi. Var stjórninni falið að
sernja við eitthvert félag um
strandfei’ðirnar, og varð þá
Sameinaða félagið eitt um hit-
una á nýjan leik. Hækkuðu þá
flutixingsgjöld frá Þýskalandi
um Kaupmannahöfn um ca.
25%, en farmgjöld frá Bret-
landi um 10—60%, og nam
hækkunin á farmgjöldum og
flutningsgjöldum alls liðlega
200.000 kr. á ári eftir þvi sem
næst verður komist.
Óánægja var mikil út af
samningum Jxessum og bar
margt til. Ferðirnar voru ó-
heppilegar, áhöfn sldpanna út-
| lend, ferðunum stjóx-nað frá
Kaupmannahöfn, af mönnum,
‘ sem lítt þektu hér til staðhátta
1 og viðskifta o. s. frv. Þegar hér
er komið sögu var hugmyndin
um stofnun eimskipafélags bú-
in að ná föstum tökum á hug-
um manna. Sveinn Björnsson
hafði fyrstur manna forgöng-
una, og ræddi málið við Emil
Nielsen, en leitaði síðan til
þeiiTa Björns Kristjánssonar,
Ludvigs Kaaber, Garðars Gísla-
sonar og Thor Jensens o. fl. og
hruridu þeir málinu i fram-
kvæmd.
Meðan eimskipafélagsmálið
var á döfinni á Alþingi 1915
barst ráðherra svohljóðandi
skeyti frá Sameinaða félaginu:
„Til þess að vama misskiln-
ingfi er yðar hágöfgi hér með til-
kynt, að tilboð vort um strand-
ferðir 1914—1915 verður tekið
aftur, svo framarlega, sem AI-
þingi samþykkir að styrkja
millilandaferðir Eimskipafélags
íslands með hluttöku eða lands-
sjóðsstyrk.“ Þetta var síðasta
kveðjan með því að segja má að
að nú sé öll sigling að landinú
og frá og við strendur þess í is-
lenskum höndum.
Sextugur í dag:
Carl Olsen
ræðismaður
Carl Olsen, stói’kaupmaður,
er sextugur í dag. Hann er
fæddur á Amager á Sjálandi 22.
janúar 1880. Amager var þá
ekki orðinn hluti af Kaup-
mannahöfn, eins og nú. Carl OI-
sen segir sjálfur, að eiginlega
hafi sóknarprestui’inn tekið sér
það hessaleyfi, að skira sig
Olsen, því nafnið liafi að réttu
lagi átt að vera Olsson; en hvað
um það, Olsen varð nafnið, og
maðurinn, sem ber það, er ein-
hver vinsælasti boi’garinn í
þessum hæ.
Carl Olsen er einn þeirra
rnanna, sem fyrir eigin atorku
og dugnað hafa liafið sig upp
úr umkomuleysi og fátækt, og
stjórnar nú einu af stærstu um-
hoðs- og heildsölufirmum hér
á landi. Sex ára garnall fór hann
að vinna fyrir sér sem sendill
og tiu ára að aldri hyrjar hann
verslunai’störf, fyrst um all-
langt skeið hjá öðrum, en sið-
an árið 1912 se'm sjálfstæður
atvinnurekandi. „Eg er ekki viss
um“, segir Olsen og brosir sínu
hlýja hi’osi, „nema það þætti
nú á dögum nokkuð langur
vinnutími, sem eg hafði á fyrstu
starfsárum mínum í Kaup-
mannahöfn. Að heiman kl. 6 á
morgnana, til þess að vera kom-
inn í búðina kl. 7 að taka til,
svo alt væri tilbúið kl. 8, er
opnað var. Síðan í búðinni frá
8—12. Þá farið í skólann og
verið þar til kl. 6, og svo aftur
i búðinni til kl. &—9 á kvöld-
CARL OLSEN.
in. Þannig liðu æskuárin. Þau
voru oft e'rfið, en fermingarár-
ið mitt fékk eg óvænt og óum-
heðið svo góð skrifleg meðmæli
frá húsbónda mínum, að eg féll
í stafi af undrun. Þau meðmæli
geymi eg enn.“
Iiingað til íslands kom Carl
Olsen í ársbyrjun 1909 og starf-
aði hér við Brydes-verslun í 4
ár. En 1. janúar 1912 stofnar
hann firmað Nathan & Olsen
ásamt Fr. Nathan umboðssala,
og árið 1914 gekk Jolin Fenger
stórkaupmaður inn í firmað.
Eftir að Fr. Nathan gekk úr
firmanu 1936 og eftir lát John
Fengers hefir Olsen stjórnað
firmanu, — sem nú er hluta-
félag, — einn. Firmað var fyrst
og fremst umboðsfirma, en síð-
ar einnig heildsölufirma. Það
hefir bæði innflutning erlendra