Vísir - 06.02.1940, Blaðsíða 2

VÍSIR
TtSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugssoi\
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377.
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Milliliða-
gróðinn.
TÍMINN hefir undanfarií5
rætt allmikið um afskifli
blaða Sjálfstæðisflokksins af
ráðstöfunum kjölverðlags-
nefndar og mjólkurverðlags-
nefndar, og leilast við af
fremsta megni að gera þau tor-
. tryggileg. Nú er það að vísu svo
að hér er um viðkvæmt mál að
ræða, sem auðvelt er að slá keil-
ur á, ef gengið er út frá því, að
bændur landsins láti tilfinning-
ar vaða með sig í gönur, en beri
heilbrigða liugsun fyrir borð,
en afskifti Tímans af þessum
málum eru öll svo auðvirðilega
aulaleg, að þar verður frelcar
um vörn að ræða en sókn.
Stríðið skall á í byrjun sept-
embermánaðai’, eða m. ö. o.
rétt þegar sláturtíð var að
byrja. Bændur gengu þess þá
þegar ekki duldir, að verðlag
alt á aðfluttum nauðsynjum
myndi liækka i landinu, og
gerðu þeir sér vonir um, að
verðlag á kjöti og öðrum afurð-
um myndi einnig bækka, þótt
svo yrði í bóf stilt, að lítt yrði
sú bækkun tilfinnanleg fyrir
neytendurna, en bækkunin næði
til alls þess kjötmagns, sem
neytt væri í landinu. Kjötverð-
lagsnefnd, Tíminn og fram-
sóknarliðið skeytti ekki þessum
kröfum bændanna, — slátur-
tiðin leið og ekki var aðhafst.
Formaður Framsóknarflokks-
ins tók því næst að vekja máls
á því, að svo lcynni að fara, að
kosningar yrðu i vor, og félag
ungra framsóknarmanna kaus
menn i stjórn sína, með tillili til
þess að kosningar yrðu, og þá
alí i einu skeður það, að augu
þessara manna opnast fyrir
nauðsyn hækkunar á innlend-
um afurðum. Þegar svo ákvörð-
unin um verðlagshækkun á
kjötinu er tekin, er sú tíð liðin,
sem gagnað befði bændunum,
enda óhætt að fullyrða, að
bændur i flestum héruðum
landsins láta sér gersamlega á
sama standa um ráðstafanir
þessar. Timinn hefir sjálfur
lýst yfir því, að kjötbirgðir í
landinu væru óvenjulitlar, og
þær auk þess seldar að veru-
legu leyti, þannig að nú eru það
ekki bændurnir sjálfir, lieldur
millihðjrnir, sem græða á
hækkun kjötsins.
Timinn ræðir um það s.l.
laugardag, að megnið af kjöt-
birgðunum sé í böndum sam-
vinnufélagánna, þannig að
bændur njóti þeirrar bækkun-
ar, sem orðið hefir, vegna auk-
ins gróða þessara millihða.
Hinsvegar getur blaðið þess að
óbjákvæmilegur kostnaður
verði dreginn frá, en milliliða-
gróðinn verði enginn.
Með tillili til þess, að kjöt-
birgðir í landinu eru þegar að
mestu seldar, verður ekki séð
hve gífurlegur gróði bændanna
verður, en hefði liinsvegar ver-
ið gripið til þess ráðs að hækka
kjötið hóflegar, þegar á slátur-
tíð, hefði viðhorfið verið alt
annað, neyslan orðið meiri og
jafnari og hækkunin ekki bitn-
að jafn tilfinnanlega á neytend-
unum og hún gerir nú.
Þá er annað viðhorf, sem hér
kemur til greina. Ilækkunin á
verðlagi kjötsins mun nema ca.
20%, en hækkun sú, sem lægst-
launuðu verkamenn fá, nemur
9%. Hér virðist lítið samræmi
vera i millum, og þegar þess er
gætt, að atvinna er sáralitil i
kaupstöðum um þelta leyti árs,
I)itnar þessi mikla verðhækkun
með miklum þunga á fátækum
neytendum, sem jafnvel geta
ahs ekki veitt sér kjöt með
slíku verðlagi. Ráðstöfun kjöt-
verðlagsnefndar hlýtur þvi að
miða að því að draga úr neyslu
kjöts, sem aftur kann að byggj-
ast á þvi live litlar kjöthirgðir
eru í landinu.
Samkvæmt framansögðu er
auðsætt, að það eru ekki Iiags-
munir bænda né neytenda, sem
látnir eru sitja í fyrirrúmi, og
hækkunin er kák, sem kemur
að litlum nolum. Hér er um
kosningabrellu að ræða og ann-
að ekki, með þvi að ef hér hefði
verið unnið af heilum hug,
liefðu bændur fengið kjöt sitt
hælckað þegar í haust, en ekki
þegar megnið af kjötinu er selt
og etið.
Rikisstjórnin hefir lofað því
fyrir sitt Ieyti að dregið skyldi
úr dýrtíð i landinu, en með því
að heimila svo gífurlega hækk-
un á einni helstu nauðsynjavöru
landsmanna, hefir hún hvarflað
frá stefnu sinni, og afleiðingin
verður að sjálfsögðu hækkað
kaupgjald og aukin dýrtið á öll-
um sviðum, sem lítt kann að
verða þolanleg um það er lýk-
ur.
Nauðsyn ber til að haldið sé
sem mestu jafnvægi innan
þjóðfélagsins, ekki sist á ófrið-
artímum, og því aðeins keiriur
umbeðinn „þegnskapur“ til
greina, að hans gæti ekki livað
síst lijá þeim, sem með völdin
fara.
NKAKÞm^Ii.
Sjötta og sjöunda umferð í
Meistaraflokki hafa farið fram
að undanförnu og fóru svo
leikar í þeim, sem hér segir:
Sjötta umferð:
Sæmundur og Benedikt gerðu
jafntefli, Sturla vann Hannes,
Guðmundur vann Ilermann,
Ásmundur vann Hafstein og
Gilfer og Aki gerðu jafntefli.
Sjöunda umferð:
Ásmundur vann Sturlu, Sæ-
mundur og Hermann gerðu
jafutefli, Áki og Hafsteinn
gerðu jafntefli, Guðmundur og
Gilfer gerðu jafntefli, Bene-
dikt og Hannes gerðu jafntefli.
Tvær umferðir eru nú eftir
í Medstaraflokki og fer sú næsta
fram annað kvöld.
Efslir eru Gilfer og Guð-
mundur með 5 vinninga hvor,
en þá kemur Ásmundur með
41/2 vinning.
Verslunarmannafél.
Reykjavíkur býðst
nr. 4 við Vonarstr.
í gær hélt Verslunarmanna-
félag Reykjavíkur framhalds-
fund sinn, þar sem ræða skyldi
um tilboð það í hús, sem félag-
inu hefir borist.
Hefir félaginu boðist húsið
að % hlutum, en hinsvegar
ekki útilokað, að húsið fáist alt.
ÖIl liúseignin kostar 148 þús. kr.
Fundurinn samþykti að fé-
lagið skyldi annaðhvort kaupa
húsið alt eða % hluta þess, og
var stjórn félagsins og húsnefnd
þess falið að ganga frá samning-
um. En áður en liægt er að
ganga frá kaupunum verður
annar fundur í félaginu að
samþykkja þau. Segir svo í
skipulagsskrá hússjóðsins og
verður þvi annar fundur hald-
inn á næstunni.
Fréttaritari Vísis í Eorgaríirði
ritar um
Segja mætti um bókmentirn-
ar að hlutverk þeirra sé að
spegla menningu þjóðarinnar á
sem fjölbreyttastan liált. Sama
ætti og að vera hlutverk út-
varpsins. Og þegar á það er lit-
ið, að útvarpið kemur að nokk-
uru í stað kvöldvakanna og að
alþjóð hlýtur að gera þá kröfu
lil þess, að það sé menningar-
stofnun fyrst og fremst, þá ætti
þetta að vera skýlaus krafa
þjóðarinnar til þess, að það
spegli menningu þjóðarinnar á
hinn skörulegasta og fjölbreytt-
asta liátt.
Vitað var frá upphafi að með
jafn fámennri og strjálbýlli
þjóð og vér erum, mundu varla
meiri erfiðleikar á því að vanda
úlvarpsefni og gera það að fjöl-
breyttu menningarmáli en með
fjölmennari þjóðum, er í meira
þéttbýli búa. Við þvi var búist,
að hér mundi safnast einskonar
hirð mentamanna og listamanna
í höll útvarpsins, en að sú hirð
yrði miklu fámennari hér á
þessu landi, en með öðrum
þjóðum vegna þess að lista- og
mentamenn hér væru miklu
færri en í öðrum löndum. Fyrir
því var vitað, að einhverrar ein-
hæfni hlyti að gæta um efnis-
val og flutningsbrag allan i
hinu íslenska útvarpi, og það
yrði jafnvel einhverjum örðug-
leikum bundið, þá aðllega vegna
strjálhýlisins, að útvarpið spegl-
aði menningu þjóðarinnar ó
sem fjölbreyttastan hátt. Hitt
vildu allir, er útvarpsins áttu
að njóta og gerðu sér glæstar
vonir um það sem menningar-
tæki, að það speglaði menningu
þjóðarinnar, að það yrði menn-
ingarstofnun og ekkert annað.
Reynsla þeirra ára, sem út-
varpið hefir starfað á landi hér,
hefir fært mönnum heim sann-
inn um það, að við útvarpið
liefir myndast hirð. En um það
eru skiftar skoðanir, hvort sú
Iiirð er skipuð þvi mannvali,
sem best mætti vera. Mörgum
virðist svo, að úrval menta- og
listamanna með þjóðinni komi
of sjaldan fram í útvarpinu.
Sanngjarnt virðist ]>ó að gera
hinar ákveðnuslu kröfur til
þessarar stofnunar um gott og
fjölbreytt efni, því að talsverð-
ir fjármunir liggja í því árlega
fyril’ hvern útvarpsnotanda að
eiga rétt til þéss að verða þeirra
gæða aðnjótandi, sem úlvarpið
hefir á boðstólum.
Við það ber að kannast, að
um sumt hefir útvarpið rækt
sæmilega menningarskyldu
sína. Fréttaflutningur þess er
sæmilegur. Innlendar fréttir
virðast þó standa að baki er-
Iendu fréttunum. Útlendingar,
sem hér hafa dvalið, hafa látiö
þá skoðun í ljós að erlendu
fréttirnar hérna væru um margt
ítarlegri en með þeim þjóðum,
sem þeir þektu. Hljómlist út-
varpsins mun og vera í góðu
lagi hvað gæði snertir. Hitt má
deila um, hvort ekki væri rétt-
ara að flytja meira en gert er
íslenska hljómlist. Mörg prýði-
leg erindi og erindaflokkar
liafa verið fluttir á vegum út-
varpsins. Það hefir mörg starfs-
ár sín látið fara fram góða
málakenslu. Og barnatímar
þess liafa oft verið ágætir en of
fáir. Og alveg sérstaldega góðir
voru þeir að fjölmargra dómi
undir handleiðslu þess manns,
er annaðist um þá veturinn
1938—39. Þannig mætti á margt
drepa, er farið hefir útvarpinu
vel úr hendi. En hins er þá
heldur ekki að dyljast, að ýmis-
legt er miður en skykli, og
nokkuð tvíræður sá ávinningur
sem þvi er samfara að hlusta á
sumt það, er útvarpið flytur.
Aðal ljóðurinn á ráði út-
varpsins er sá, að það speglar
ekki menningu þjóðarinnar á
sem fjölbreyttastan liátt. Hinir
færustu menn þjóðarinnar til
þess að ala liana upp eftir leið-
um menningarinnar eru of ein-
ldiða valdir af útvarpsráði.
Þótt ekki sé farið út fyrir
Reykjavik, þá er það alveg bert,
að margir hinna helstu menn-
ingarfrömuða þjóðarinnar
koma sjaldan fram í útvarpinu.
Meðal kennara háskólans eru
liinir völdustu menn til slíkra
hluta eins og að líkum lætur. En
sumir þeirra flytja aldrei eða
mjög sjaldan erindi eða erinda-
flokka á vegum útvarpsins. En
þeir væru manna hæfastir til
þcss að flytja raðir erinda um
ýms menningarmál, íslensk og
erlend. Annar eins afburðamað-
ur á þessu sviði og Sigurður
Nordal prófessor talar mjög
sjaldan í útvarpinu. Að visti
hefir hann á þessu ári verið íil
þess kvaddur að flytja útvarps-
erindi, en þau voru heldur ekki
mörg. En liitt gat hlustöndum
ekki blandast hugur um, að þau
erindi voru flutt úr öndvegi
mannvits og menningar. Er það
ekkert álitamál að slík erindi,
einkum raðir erinda, hafa hið
mesta menningargildi. Færðu
þessi erindi prófessorsins heim
sanninn um, að menningargildi
útvarpsins getur verið milcið, ef
lielstu fræði- og gáfumenn þjóð-
arinnar væru valdir til erinda-
flutnings. Er og málfar slíkra
manna með þeim hætti, að
móðurmálinu stafaði ekki hætta
af slíkum mönnum. En málfar
og framburður þeirra, sem
starfa á vegum útvarpsins er
oft þann veg, að það er ekki til
þess fallið að auka veg islensk-
unnar með þjóðinni.
En þá er komið að öðrum
þeim höfuðgalla, sem á útvarp-
inu er, þegar gerðar eru til þess
menningarkröfur, eins og vera
ber. Meginþáttur í viðlialdi og
varðveislu pérhverrar þjóðle'grar
menningar er vöndun og fegr-
un og þróun móðurmálsins.
Kemur þá bæði til greina fram-
burður málsins og sjálf mál-
vöndunin , málfarið. Hinir
ágætu þulir, er lásu fyrir ís-
lenska alþýðu á hinum löngu
kvöldvökum voru hinir bestu
kennarar á sviði framburðarins.
Til þess að lesa voru ætíð vald-
ir þeii’, er áttu skýran og hreim-
mikinn málróm. Flutningur
þeirra á þvi, sem lesið var, var
með þeim hætti, að til fyrir-
myndar var og festist þann veg
öruggur og fagur málblær með
þjóðinni. Með þessu var heldur
ekki að eins stuðlað að réttum
og fögrum framburði á islenskri
tungu. Meiri hluti þess, sem les-
ið var, var þann veg valið, að
það var úr flokki þeirra bók-
menta þjóðarinnar, sem bestar
voru. Helstu ritsnillingar og rit-
skörungar íslenskunnar höfðu
þar um fjallað. Fyrir því voru
kvöldvökurnar ekki að eins
ágætur skóli í réttum framburði
íslenskunnar, heldur og á sviði
hinnar glæsilegustu málvönd-
unar, bæði um orðaval og orða-
sambönd.
Ef útvarpið og menningar-
gildi þess er metið út frá þessu
sjónarmiði, eru verðleikar þess
mjög takmörkum liáðir. Fram-
burður íslenskunnar er í heikl
sinni ekki til fyrirmyndar, þótt
heiðarlegar undantekningar
séu. Og málfar þess í lieild er
með engum ágætum. Virðist
því svo, að treyst sé það á
fylstu sanngirni, að þess sé
krafist af útvarpsráði, að meiri
áhersla verði í framtiðinni á það
lögð, að framburði íslenskunnar
og málvöndun i heild sinni
verði miklu meiri sómi sýndur
en nú hefir verið um skeið.
Með þessum tveim alriðum,
skorti á málvöndun og skorti á
fjölhæfni i vali á hinum bestu
fyrirlesurum hefir verið vikið
að þeim megin ágöllum. Um
skort á málvöndun eru fjöl-
margir sammála, enda getur
það ekki orkað tvímælis. Hitt
atriðið er auðveldara að deila
um, en er þó að verða Ijósara
með ári hverju. Og allir þeir,
sem ekki gera sig ánægða með,
að útvarpsefnið sé einhver sam-
suða úr lélegu og góðu, menn-
ingarmolum og einhverju þvi,
sem ekki ber á sér aðalsmerki
menni'ngarinnar, þeir krefjast
þess að útvarpsráð gæti þess að
kveðja til starfa sem flesta
mentamenn þjóðarinnar, svo
að útvarpið spegli menningu
þjóðarinnar á sem fjölbreylt-
astan hátt. Og rétt til þess að
taka eitt dæmi má á það benda,
’ að ein menningarstofnun þjóð-
1 arinnar, kirkjan, fær ekki að-
! stöðu til þess að liún geti á veg-
um útvarpsins á sem f jölbreytt-
astan hátt speglað menningu
sína. Mjög sjaldan flytja prest-
ar utan af landshygðinni pré-
dikanir eða erindi á vegum út-
varpsins. Og er það þó ekki af
þvi, að þjóðin vilji ekki hlusta á
; erindi um trúmál. Vitað er, að
erindaflokki útvarpsins hér um
árið um trúmál og þeim um-
ræðum, sem á eftir fóru, var
mjög vel tekið af fjölmörgum
útvarpshlustöndum og þótti
eitthvert hið mesta Iinossgæti
er útvarpið hafði á boðstólum
þá um skeið. En útvarpsráð
hefir nýlega neitað unv flutning
á ágætu erindi, sem margir
Borgfirðingar hafa átt kost á að
! heyra og töldu það vera með
| ágælum. En liið virðulega út-
varp taldi sér ekki fært að láta
flytja það, af því að það væri of
trúarlegt. Þetta getur ekki talist
að spegla menningu þjóðarinn-
ar á sem fjölbreyttastan hátt.
Nú ber að sjálfsögðu að kann-
ast við það, að verkefni útvarps-
ráðs er mjög vandasamt. Enda
hefir það sjálft látið i ljós, að
vandasamt sé að gera dagskrá
útvarpsins þannig úr garði, að
vel sé. Bæði formaður útvarps-
ráðs og skrifstofustjóri hafa
vikið að þessu nú í haust og
vetur, svo og raunar líka ráðu-
nautur útvarpsráðs. Var ekki
laust við að skirskotað væri
til mýkri kenda manna um að
dæma ekki of hart um dag-
slcrána, og erfitt væri að gera
öllum lil liæfis. Mun enginn
sanngjarn maður rengja hina
ágælu menn um þetta. En þess
er að vænta, að þeir beini at-
hygli sinni mest að þeim kröf-
um, sem ákveðnast fara i þá
átt að auka veg útvarpsins, og
að það spegli menningu þjóðar-
innar á hinn skörulegasta og
fjölbreyttasta hátt. Um undir-
málshugsunarhált ber þeim
mirina að skeyta, enda á hann
engan rétt á sér á vegum jafn
áhrifaríkrar stofnunar og út-
varpið er, sem bæði getur orðið
menningu þjóðarinnar til falls
eða viðreisnar. —
SJQTUGURs
Þórarinn Jónsson
tvrv. alþingismaður
. Hjaltabaklca.
Þórarinn á Hjailabakka er
einhver svipmesti maður ís-
lenskra bænda, þeirra er á þingi
liafa setið á seinni árum. Mér
er ekki kunnugt um að liann
hafi notið annars skólanáms, en
eins eða tveggja vetra veru á
Hólum í Hjaltadal. En hvað sem
því liður, bar hann öll einkenni
gagnmentaðs manns í allri
framkomu á þingi. Hann var
manna best máli farinn, stutt-
orður og gagnorður, umsvifa-
laus, snarpur og rökfastur.
(Hann var alveg íaus við þá
búralegu íbyggni, sem þykir
einkenna ýmsa fulltrúa bænda
á Alþingi, eklci síst suma klók-
indakarlana ulan bændastéttar-
innar, sem Iielst verður til ágæt-
is talið að hafa meiri „mosa i
skegginu“ en noldcur bóndi.
Þórarni voru falin hin mikil-
vægustu þingstörf. Hann var
framsögumaður landbúnaðar-
nefndar, þegar jarðræktarlögin
voru sett. Á stjórnartímabili
sjálfstæðismanna var hann
f ramsögumaður f j árveitinga-
nefndar ár eftir ár. Hann kast-
aði ekki höndunum til þeirra
starfa, sem hann lók að sér.
Hann var óhlutdeilinn að jafn-
aði, en harðskeyttur málfylgju-
maður, þegar því var að skifta.
Þórarinn var einn af stofn-
endum íhaldsflokksins í þing-
byrjun 1924 og einhver mesti
skörungurinn í þeim hópi. Það
hefir oft verið sagt, að i flokki
sjálfstæðismanna sé minni
agi en í öðrum flokkum. Þetta
má til sanris vegar færa. Ein-
staklingshyggjan hefir þar
meiri ítök en annarsstaðar. En
líklega hefii’ enginn verið meiri
einstaklingshyggjumaður á
þingi en Þórarínn á Hjalta-
liaklca. Hann hefði aldrei unað í
handjárnaflokki. Og það hefði
lieldur aldrei verið slæðst eftir
honum af þeim foringjum, sem
heldur vilja atkvæði en at-
kvæðamenn. Sumir flokksfor-
ingjar freistast til þess að velja
frambjóðendur eins og tóbaks-
dósir —- eftir því hvað þeir fara
vel í vasa. Þórarinn er svo
stórbrotinn maður, að erfitt er
að liugsa sér hann í vasaútgáfu.
Þórarinn hefir ekki lagt sig
eftir þvi, að koma sér í mjúkinn
hjá mönrium. Sumum hefir
fundist hann kaldur viðmóts.
Svo var hann oftast á þirigi. En
eg hefi verið með Þórarni í fá-
mennum vinahóp, og þá var alt
annað uppi. Þá kom í ljós sam-
kvæmismaðurinn, hlýr og
elskulegur. Við slikt tækifæri
hefi eg heyrt hann flytja skála-
ræður, sem hver fágaður hirð-
maður og heipisborgari hefði
verið fullsæmdur af.
Þórarinn sat fyrst á þingi
sem konungkjörinn þingmaður
1905—1907. Árin 1912—13 var
hann þingmaður Húnvetninga.
Frá 1916 til 1927 var liann ó-
slitið þingmaður Húnvetninga,
síðast Vestur-Húnvetninga.
Þórarinn á sjötugsafmæli í
dag. Eg hitti hann sem snöggv-
ast í fyrrasumar. Var ekki að
sjá að elli sakaði hann. Margir