Vísir - 02.03.1940, Blaðsíða 2

VíSÍR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsia: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377.
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Heim frá víg-
stöðvunum.
y AFALAUST getur enginn
gert sér fyllilega í hugar-
lund, sem ekkert þvilíkt liefir
reynt, hvað þeir menn hafa orð-
ið að þola, sem í 12 sólarhringa
voru að velkjast á hafinu með
vélbátnum „Kristjáni“. Menn-
irnir voru taldir af. Meðal stöku
manna kann að hafa leynst ein-
hver vonarneisti um að þeir
væru ennþá lífs, en sárafáir
voru svo bjartsýnir. Dögum
saman liafði bátsins verið leit-
að langt undan landi. í þeirri
leit tóku þátt auk björgunar-
skútunnar og varðskipanna,
yfir 20 vélbátar. Veður hafði
verið hið versta þegar báturinn
hvarf. Er leitin reyndist árang-
urslaus jókst uggurinn um af-
drif bátsins svo, að fullvissu
stappaði nærri.
Báturinn kom fram. En þó
lét nærri, að sömu örlög biðu
hinna þjökuðu skipverja, sem
ferðamanna, er verða úti við
túngarðinn. Um leið og bátur
inn tók land, hvolfdi honum og
nú þurftu hinir aðþrengdu
menn, sem þraukað höfðu
meira en hálfa aðra viku vatns-
lausir og matarlitlir á úfnum
sjó, að horfast í augu við bráð-
an bana. Hver getur lýst þvi,
hvernig þessum mönnum hefir
verið innanbrjósts, þegar bátn-
um hvolfdi og þeir skoluðust
útbyrðis í liamstola brimlöðrið.
Áttu þau að verða endalokin
eftir liinar óumræðilegu þreng-
ingar, að þeir druknuðu í Iend-
ingunni?
Það er ekki líklegt, að allir
skipbrotsmennirnir hefðu kom-
ist Iífs af, ef slysavarnirnar
hefðu ekki verið komnar til
sögunnar. Þeir, sem á landi
voru, settu sig í fullkomna lífs-
hættu við björgun hinna sjó-
bröklu skipverja. Karlmenskan,
sem hér var sýnd, bar sín laun.
Fimm hraustir menn hverfa
aftur til heimila sinna í stað
þess að sofa svefninum langa í
djúpi hafsins. Aðstandendurnir
fella feginstár yfir endurfund-
unum í stað sorgartáranna yfir
skilnaðinum.
Hið árlega manntjón okkar
Islendinga í baráttunni við Ægi
er sambærilegt við manntjón
hernaðarþjóðanna á styrjaldar-
tímum. Það má þess vegna
segja um sjómennina okkar, að
þeir séu „á leið til vígstöðv-
anna“ hvert sinn, sem þeir
kveðja heimili sín. „Herfylkið“,
sem hér ræðir um, var aðeins
5 menn. Stærra var það ekki.
En þegar við minnumst þess,
að sumar hernaðarþjóðirnar
eru 1500 sinnum fólksfleiri en
við, fær atburðurinn nýjan
svip. Eða ætli það þætti ekki
tiðinduni! sæta að 7500 manna
rússneskt herfylki liefði komist
af, eftir áð það hefði verið talið
meðal fállinna meira en viku-
tima? S'vö dvergvaxin er ís-
lenska þjóðih að eitt einstakt
mannslíf ér henni tiltölulega
jafn íhikils virði og 1500
mann'siíf' stórvöxnustu þjóðar-
jötnUm álfunnár.
Skipverjarnir á Kristjáni voru
vatnslausir mestan tímann. En
þá fundu þeir það lil ráðs, að
þeir eimuðu sjóinn til þess að,
geta soðið fiskinn, sem þeir
höfðu sér einan til matar. Þeg
ar alt eldsneyti var þrotið,
brendu þeir innviðunum ur
bátnum, Þeir létu ekki hugfall-
ast, hvað sem á dundi. Aukn-
um þrengingum var tekið með
nýjum úrræðum. Þannig berj-
ast þeir, sem eklci gefast upp
fyr en í fulla lmefana. Slikir
menn eru lorsótlir.
Frásögnin um sjáhrakninga
vélbátsins „Kristjáns“ er frá-
sögn um dæmafáar þrengingar,
dæmafáa þrautseigju og úr-
ræðasemi, dæmafáa hetjudáð
og karlmensku, dæmafáa björg-
un. Slíkir alburðir vekja fögn-
uð og auka metnað allra ís-
lendinga
a
Frá því er íslenskir fiskibát-
ar fengu afnot talstöðva hefir
öryggi sjómanna aukist að
miklum mun, en hinsvegar hafa
talstöðvarnar verið til þessa ó-
fullnægjandi að því er fjöldann
snertir, og færri bátar hafa
fengið talstöðvar en viljað hafa.
Þá hefir sá annmarki verið
á hagnýtingu talstöðva, að not-
endur telja afnotagjöldin of há,
og er lalið að kröfur þeirra um
lækkun gjaldanna byggist á
sanngjörnum forsendum. Hefir
allsherjarnefnd Fiskiþingsins
haft mál þetta til athugunar og
komist að ofangreindri niður-
stöðu.
Bar nefndin fram svohljóð-
andi tillögu, er samþykt var á
þinginu:
„Fiskiþingið skorar á Alþingi
og ríkisstjórn, að láta nú þeg-
ar lcoma til framkvæmda liags-
bætur þær fyrir notendur lal-
stöðva i fiskiskipum, eða aðrar
hliðstæðar, er felást í þingsá-
lyktunartillögu sjávarútvegs-
nefndar efri deildar Alþingis
1938, — 123. mál. Ennfremur
skorar Fiskiþingið á Alþingi og
ríkisstjórn að vinna að því, að
sem fyrst verði fjölgað talstöðv-
um í landi, sem fiskiflotinn geti
haft talsamband við, með að-
stoð landsímans.“
Rafvirkjun í
Borgarfirði.
HEILIR AF HAFI!
Dagurinn í gær varð íbúum Reykjavíkur, sjómannabæjarins,
fagnaðurdagur. Fagnaðarefnið var sú frétt, að vélbáturinn Krist-
ján, sem ekkert hafði til spurst í 12 sólarhringa, og allir töldu af,
hefði náð landi suður í Höfnum, með alla bátverja heila á húfi.
Það munu vera um 20 ár síð-
an að mikill áhugi vaknaði í
Borgarfjarðarhéraði um að
hinir svokölluðu Andakílsfossar
í Andakílsá, er kemur úr hinu
vatnsmikla Skorradalsvatni
yrðu teknir til rafvirkjunar og
rafmagn leitt þaðan út um hér-
aðið. Fyrst og fremst skyldi
leiða rafmagn til Akraness og
Borgarness, þar sem fólksfjöldi
var mestur saman kominn á til-
tölulega lítið svæði. Áætlanir
voru þá gerðar um kostnað
þessarar virkjunar, en vegna
ýmissa ástæðna fórst þá virkj-
unin fyrir.
Fyrir allmörgum árum var
gengist fyrir því af héraðs-
manni að fá Jóhann Rönning,
rafmagnsfræðing í Reykjavík,
til þess að atliuga, hvort dýrara
mundi reynast að leiða rafmagn
frá Andakílsfossum til Akra-
ness og Borgarness, eða að fá
rafmagn til þessara staða frá
Sogsvirkjuninni, sem raunar
var þá ekki komia á stofn, en
ákveðið hafði verið að reisa.
Rönning gerði sínar athuganir
endurgj'aldslaust fyrir þennan
áhugamann rafmagnsmálsins
og niðurstaða hans var sú, að
ekki væri álitamál fyrir Borg-
firðinga að virkja sína eigin
fossa, Andakílsfossana. Festist
þann veg sú skoðun með Borg-
firðingum, að rafmagn héraðs-
ins skyldi ekki sótt til Sogsfoss-
anna, heldur skyldu þeir virkja
sina eigin fossa, Var ekki van-
þöi’f á, að sú skoðun væri orðin
rótgróin með héraðsmönnum,
því að bnátt kom í ljós að ýms-
ir fræðimeiln í Reykjavík um
rafmagnsmál höfðu tekist á
hendur alveg óbeðið að hlutast
mjög til um þetta innanhéraðs-
mál Borgfirðinga og tefldu
mjög fram rafmagni frá Sogs-
fossum fyrir Akranes og Borg-
arnes, en töldu virkjun Anda-
kílsfossa alt til foráttu. Gekk þá
í þófi miklu um þetta mál og
var nýrri áætlun um virkjun
Andakílsfossa beðið með mikl-
um áhuga héraðsbúa, því nauð-
syn var á slíkri áætlun að nýju,
enda hafði um hana verið beð-
ið. En vegna torskilinnar tregðu
leið hvert árið á fætur öðru, án
þess að slík áætlun kæmi fram.
Loksins kom þó áætlun þessi
fram. Hafði Árni Pálsson verk-
fræðingur annast um hana. I
þessari áætlun Árna Pálssonar
kemur bert fram, að Borgfirð-
ingum er hagkvæmara og stór-
um ódýrara að virkja sjálfir
Andakílsfossa og leiða þaðan
rafmagn til Akraness, Borgar-
ness og Hvanneyrar og fleiri
bæja heldur en að fá nauðsyn-
legt rafmagn fná Sogsvirkjun-
inni. Hefir því greinilega kom-
ið í Ijós, að Jóhann Rönning
hafði fullkomlega komist að
réttri niðurstöðu um þetta mál,
er liann gerði sína skyndiáætl-
un um þetta á sínum tíma. En
allur þessi dráttur á þvi að gera
þessa áætlun hefir nú þegar
valdið því, að sökum Norður-
álfustyrjaldarinnar verður eigi
unt að hefjast handa um fram-
lcvæmd þessa nauðsynlega
mannvirkis að sinni. Hefði á-
ætlunin komið á réttum tíma,
eða þegar um liana var beðið,
þá befði Andakílsiárvirkjuninni
mátt vera lokið á sama tíma og
virkjun Laxár í Norðurlandi
fyrir Akureyrarbæ. Ríkir hin
mesta óánægja meðal Borgfirð-
inga út af því að þetta þeirra
stórfelda nauðsynja- og menn-
ingarmál skuli nú að nýju hafa
stöðvast, þótt ekki sé nema í
bili, og kunna illa þeirri íhlutun
um sín eigin liagsmuna- og
framfaramál, er lefja þau eða
torvelda. Kom slík skoðun skýr-
lega fram á fjölmennum
bændafundi, er haldinn var um
rafmagnsmálið fyrir nokkuru á
Hvanneyri, í sambandi við
bændanámskeið er Hvanneyrar-
skólinn kom á.
Á fundinum reifaði Jón
Steingrímsson sýslumaður raf-
magnsmál héraðsins, rakti sögu
þess frá upphafi vega og gerði
grein fyrir áætlun Árna Páls-
sonar verkfræðings um. virkj-
un Andakílsjárfossa og þeirra
vfirburða, er sú virkjun hefði
fram yfir notkun rafmagns frá
Soginu Borgfirðingum tilhanda.
Þegar mér og öðrum barst
þessi gleðifregn í gærmorgun,
lieyrði eg menn láta í ljós
gleði sína og lofa Guð. Og
slíka gleði og þakklæti hefir
þessi heillafregn vakið i hugurn
allra, sem kunna að gleðjast og
þakka.
Það er svo satt, sem sagt er
í nýjum, fögrum sálmi, sem til-
einkaður er islenskum sjó-
mönnum, að
„Þegar hendir sorg við sjóinn,
syrgir trega þjóðin öll.“
En jafnvíst er liitt, að þegar
slílc æfintýri gerast, sem end-
urheimt hinna ágætu skipverja
á „Kristjáni“, þá fagnar þjóðin
öll, og samfagnar ástvinum
þeirra, sem Drottinn hlífði við
Á fundi þessum var sú skoð-
un mjög almenn, að nauðsyn
hefði verið að virkja fallvötn
og leiða rafmagn til kauptúna
og þéttbýlisins og síðan lil
strjálbýlisins á líkum grundvelli
og t. d. síminn, að ríkið sjálft
liefði kostað rafvirkjunina og
selt afnotaréttinn. Þann veg
þótti sýnt, að þeir bæir, sem
fjarri liggja virkjuninni hefðu
átt þess einhverja von, að raf-
magnið yrði þeim annað og
meira en fagur draumur. Var
þess vænst af fundamönnum,
að ríkið styrkti eða greiddi sem
mest fjárhagslega fyrir því, að
rafmagnsleiðslur yrðu lagðar
út um sveitirnar svo að sveita-
lieimilin gætu orðið aðnjótandi
þessara gæða og þæginda sem
fyrst og sem almennast. í
fundarlok var samþykt svo-
hljóðandi tillaga í rafmagns-
máli héraðsins:
„Þátttalcendur í bændanám-
skeiði á Hvanneyri lýsa yfir
þvi, að þeir séu fylgjandi þvi, að
Andaldlsfossarnir séu virkjaðir
og lagðar frá þeim raftaugar til
Akraness, Borgarness, Hvann-
eyrar og nærliggjandi bænda-
býla, og skorar á sýslunefndir
liéraðsins og þingmenn að
hrinda því í framkvæmd svo
fljótt sem verða má“.
hinum sárasta missi. Vér höf-
um svo oft þurft að samhryggj-
ast vegna sorgarviðburða á liaf-
inu. Það er sælt að mega nú
einu sinni samfagna og heilsa
með gleði góðum og vöslcum
mönnum, sem fá að halda á-
fram starfi sínu, heimili og
þjóð til blessunar.
Vér liöfum lesið frásögnina
um hinn langa og ægilega
hrakning „Kristjáns“ á hafinu.
Vér höfum séð í anda, hvernig
hin vaska bátshöfn barðist fyr-
ir lífi sínu, en lét heldur ekki
Iijá líða, að biðja fyrir sér, gerði
þannig alt, sem unt var, gætti
alls, sem gæta þurfti. Þessi bar-
átta og vörn Guðmundar Bær-
ingssonar og félaga haiis mun
geymast meðal þeirra íslensku
afreksmannasagna, er gerst
hafa hér á sjó. Vér, sem fögn-
um heimkomu þeirra, hugsum
bæði um hetjudáð þeirra og
handleiðslu Guðs. Hér fór það
hvorttveggja saman, og sást
sem oftar, hvað sú setning þýð-
ir, sem margur íslenslcur sjó-
garpur hefir gert að megininn-
taki trúar sinnar, að „Guð
hjálpar þeim, sem hjálpar sér
sjálfur."
En eitt má ekki gleymast að
nefna í þessu sambandi. Aukið
öryggi íslenskra sjómanna við
störf sín. Talstöðvar í hvert ein-
asta íslenskt skip og bát, sem
leitar fiskjar á djúpmiðum. Og
allar aðrar öryggisráðstafanir,
sem nútíma tækni fær íslensk-
um sjómönnum í té látið. Að
þvi er skylt að stefna, að þetta
verði framkvæmt sem fyrst. Og
að Slysavarnafélag íslands verði
styrlct á allan liátt til starfa
sinna. Þetta alt er brýn slcylda
íslensku þjóðarinnar við sjó-
mannastétt sína. Látum hina ó-
væntu, fagnaðarríku endur-
lieimt fimm ágætra fulltrúa
þeirrar stéttar minna oss sem
best á þessa skyldu vora. Slíkir
menn eru altof dýrmætir þjóð-
inni til þess að liún megi noklc-
uð spara, sem trygt geti líf
þeirra og öryggi.
Heilir af hafi, vösku dreng-
ir! Velkomnir heim! Guði sé lof
fyrir lifgjöf yðar.
Árni Sigurðsson.
Hvers vegna er þagað?
Mér var eitt sinn sagt, að
franski málfræðingurinn André
Courmont, hafi ætlað að skrifa
doktorsritgerð um skáldið
Stephan G. Stephansson, en svo
horfið frá því áformi með þeim
ummælum, að svo stórfeld væri
persóna Stephans og skáldskap-
ur, að slíkt viðfangsefni væri
sér ofviða. Heimildin er eg hefi
fyrir þessari sögu, gefur mér
fylstu ástæðu til að ætla að sag-
an sé sönn. Hitt verður engum
getraun, sem glögg skil kann á
Ijóðum og lífsskoðun Stephans
og kynnst hefir því hugarfari,
er hinn gáfaði útlendingur bar
til lands vors og þjóðar og veit
um „gjörþekking“ hans á ís-
lenskum bókmenntum og sögu
— sbr. ummæli Jónasar alþm.
Jónssonar: „Merkir samtíðar-
menn“ bls. 47 — að Courmont
muni hafa fundið gáfum sínum
og listeðli heillandi verkefni í
vísindalegri glöggvan á hinni
stórbrotnu persónu Stephans;
og um margt virðast þeir hafa
verið „hugum-lildr og hjarta-
©skildir“, Courmont og Steþhan,
þó andstæður öreigalífs og alls-
nægta spönnuðu djúpið milli
kvöldvökufræða íslenskrar
sveitar, er Stephan naut í stað
skólagöngu, og hinsvegar
menntalinda tveggja stórþjóða,
er Courmont fékk teigað af,
þroska sínum til gengis.
En svo kom þar, fyr en varði,
að André Courmont fluttist „út
í víðaveröld eilífðanna“, þar
sem hann hafði mælt til endur-
funda við Stephan, þó þeim yrði
þess ekki auðið að sjást aftur
hér í heimi og að það féll svo í
Síephans hlut, að minnast Cour-
monts i ljóði.
Nú hefir svo skipast, að Dr.
Sigurður Nordal hefir skrifað
i’itgerð um Stephan G. Stephans-
son, og gefið út, ásamt með úr-
vali úr ljóðum skáldsins. Eigi
samdi þó dr. Nordal ritgerð
sína til varnar fyrir doktors-
nafnbót, — slíka nafnbót átti
hann áður, sem kunnugt ei’, —
heldur af aðdáun fyrir liinu
látna skáldi og viðurkenningu
á þeim ómetanlega bókmenta-
auð er Stephan Iiafði gefið þjóð
sinni. Dr. Nordal getur þess í
formála fyrir ritgérð sinni að
„þessi bók er ekki gerð handa
þeim, sem eiga allar Andvökur
og liafa lesið þær niður í kjöl-
inn, heldur hinum, sem annað
Iivort hafa alls ekki náð í þær,
eða hefir brostið tíma og þrek
til þess að brjóta þær til rnergj-
ar“. Það má þó fullyrða, að öll-
um sem „Andvökum“ unna og
áhuga Iiafa fyrir því að gjör-
þeklcja göfuga skapgerð hins
nxikla skálds, er bókin hreinasti
fjársjóður, — á andlega vísu
sagt. Ritgerð Dr. Nordals, er
fegursta og sannasta listavei’k
sinnar tegundai’, er eg kann
deili á og sem lifa mun við hlið
ljóðaskiáklsins, höfundi hennar
til sænxdai’, jafn lengi og íslenslc
tunga er lesin. Og með ritgerð
sinni unx Stephan G. Stephans-
son liefir Dr. Sigui’ður Nordal
leyst þjóð sína úr íxiikilli þakk-
arskuld við hið látna skáld og
goldið þeim ixxanni verðug laun,
er trúlega vann að því um fjölda
ára, að bjarga andlegum fjár-
sjóð skáldsins til íslenski’ar
liafnar. Einn orðhagasti gáfu-
maður íslands Iét eitt sinn ox’ð
falla á þessa leið: (Því) „gott
er að bíða bana í föi’, sem faxin
er til þess að draga björg að
landi, úr djúpmiðum sannleik-
ans“. — Dr. Rögnvaldur Pét-
ursson var óþreytandi í slíkum
förum. Aldrei var hann svo
tímabundinn, aldx’ei svo störf-
unx hlaðinn að heiður íslands
og hagur ætti ekki fyrsta rétt-
inn á starfskröftum lxans. Og
eitt af hans hjartfólgnustu á-
hugamálum var, að bjarga
andlegum fjársjóðum Stephans
G. Stephanssonar heinx til þjóð-
ar sinnar. Hann bað aldi’ei um
laun fyrir hið mikla stai’f í
þágu þjóðar sinnar, en hann
óskaði skilnings hennar, sem
honum stundum fanst seinvak-
inn, og olli það lionum siárs-
auka. Nú hefir Dr. Rögnvaldur
„beðið hana“ í athafnai’íkri og
sigui’auðugi’i för sinni urn
mannheim, þar sem liann átti
svo tíðar fex’ðir um „djúpmið“
þeirra fanga, sem mest og best
glæstu heiður lands hans og
þjóðar. Og honum féll sú hanx-
ingja í hlut í vökulok, að vei-a
skilinn af öllum er til hans
þektu og meta kunnu dáð og
drengskap. Vegna kunnugleika
þykist eg geta. fullyrt, að ein
veigamestu „launin“ er honum
urðu goldin fyrir starf hans i
þarfir íslenskra mála voi-u þau,
hversu vel honum fanst skipast
hér heima fyrir um viðtökur
þeirra verðnxæta, er hann bjarg-
aði úr búi Stephans G„ og þá
ekki síst skuldaskil Dr. Nox’dals
við minningu Stephans, því nú
var Ijóst hvei’su mikils Dr.
Rögnvaldur mat höfund rit-
gerðarinnar, fyrir Úrvalsljóðum
Stephans. —
Það má teljast furðuleg' van-
gá, að ekkei-t íslensku blaðanna
—- svo mér sé kunnugt — hefir
getið þessai-ar merlcu bókar,
nema „Þjóðviljinn“, því ekki
getur það talist þýðingarlítill
viðburður í bókmentaheimi* is-
lensku þjóðarinnar, er út er
gefið úi’val ljóða eftir stói’skáld
hennax’, með merkilegri i’itgerð
eins gáfaðasta höfundar og vís-
indamanns sem ísland á. Það
sýnist í senn, vera milcil móðg-
un við liöfund bókarinnar og
leiður skuggi, sem bendir til
hii’ðuleysis blaðanna, ef reynt
er að þegja slíka bók sem hér
um ræðir, í hel, sem eg trúi
ekki að sé ásetningur þeirra
manna er að blöðunum standa.
Eg hefi getið mér til, að liin
fux’ðulega þögn um bókina
stafi af þvi, að útgáfufélag það,
sem sá unx prentun og dreif-
ingu bókai’innar, liafi látið und-
ir höfuð leggjast þá sjálfsögðu
kurteisi, að senda blöðum bæj-
arins bókina til umgeíningar;
og þó er það eimxig ótrúlegt um
útgáfufélag, sem hefir jafxx uxxx-
fangsnxikið útgáfustai’f með
höndunx, og eðlilega væri hagur
í því, að svo góðrar bókar. sem
4