Vísir - 10.04.1940, Blaðsíða 2

VlSIR
»Nauðsyn brýtur lög!«
Alþing:t felnr ríkis-
ist|óriftiniii æð§ta vald
i iftftálefiiftiiftft ríkl§in§
®g‘ álylitstr að Iiland taki iBieð-
ferð ntðftiirikt^iiiála og lond-
kelg:i§gæ§lima I §ín-
ar liendnr nai þegar
vegna §tyrfaldar*
á§tand§in§.
Á fundi sameinaðs Alþingis er hófst kl. 2,25 i nótt
lágði ríkisstjórnin fram eftirfarandi tilögur, sem sam-
þyktar voru einróma:
1) Með því að ástand það, sem nú hefir skapast, hefir gert kon-
ungi íslands ókleift að fara með vald það, sem honum er
fengið í stjórnarskránni, lýsir Alþingi yfir því, að það felur
ráðuneyti íslands að svo stöddu meðferð þessa valds.
2) Vegna þess ástands, er nú hefir skapast, getur Danmörk
ekki rækt Umboð til meðferðar utanríkismála íslands, sam-
kvæmt 7. gr. dansk-íslenskrar sambandslaga né landhelgis-
gæslu samkvæmt 8. gr. téðra laga, og lýsir Alþingi þess
vegna yfir því, að ísland tekur að svo stöddu meðferð mála
þessarar að öllu leyti í sínar hendur.
Fyrst var tekin fyrir þingsályktunartillagan um æðsta vakl í
málefnum ríkisins. Gerði forsætisráðherrann, Hermann Jónas-
son, grein fyrir tillögunni, og gat þess að tillögurnar hefði Iegið
fyrir utanríkismálanefnd, og verið ræddar á fundum hennar og
þingflokka þeirra, er styddu ríkisstjómina að málum, en þriðji
þm. Rv., Héðinn Valdimarsson, hefði einnig tekið þátt í þeim
umræðum. Hefðu allir alþm. verið sammála um nauðsyn þess-
ara i-áðstafana svo og að þeim yrði hraðað svo sem frekast væri
kostur á.
Einar Olgeirsson hafði orð fyrir kommúnistum og för fram á
frest, og ákvað forseti s. þ., Haraldur Guðmundsson, 10 mín-
útna fundarhlé.
Er fundur var settur að nýju lýsfi Einar Olgeirsson stuðningi
kommúnista við málið.
Voru báðar till. samþyktar með 46 samhljóða atkvæðum.
Ávarp íorsætismðherra.
1 hádegisútvarpinu ávarpaði forsætisráðherra íslensku þjóð-
ina og gerði henni grein fyrir atburðum þeim, sem í nótt
skeðu, og komst hahn Svo að orði:
VtSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAjj'l'GÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugssori
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengi'ð inn frá Ingólfsslræti).
Símar 1660 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
- Félagsprentsmiðjan h/f.
Leiðir skilja.
AÐ væri eins rangt af okkur
að ásaka Dani fyrir það,
sem gerst hefir, og af þeini að
ásaka okkur. HvorUgri þjóðinni
mun detta þvílíkt í hug. Danir
hafa o'rð'ið að heýgjá sig fyrir
ofpj^fli, .yjð höfum tekið afleið-
ingum þ.e,ss,r. að svo- hefir farið.
Konungj .er .ekki kleift að fara
me^. þgð ya.Íd, ,sem honum er
gefið , í stjórnarskránni. Þe:ss
vegna, heíir. Alþingi álcveðið að
leggja það vaíd „að svo stöddu“
undir ríkisstjórnina. Danmörk
er ekki: lengur frjálst og. full-
valda ríki, eins og gert er ráð
fyrir í 1. gr. sambandslaganna.
Þegar svo er komið, geta Danir
livorki farið með utanrikismál-
in, eins og gert er ráð fyrir í
sambandslögunum, né heldur
landhelgisgæsluna liér við land.
Þess vegna Iýsir Alþingi því yf-
ir, að við tökum sjálfir „að svo
stöddu“ þessi mál í okkar eigin
hendur.
Þetta er í sém fæstum örðum
það, sem; gérðist í sjálfstæðis-
máhnu í nótt og í gær. Þótt inn-
rás Þjóðverja í DanmÖrku gerð-
ist í jafn skjótu bragði og raun
varð' á, hafði ríkisstjórninni
með; aðstoð færustu lögfræð-
inga íekist að undirhúa mólið
svo vel, áð afgreiðsla þess gekk
greiðlegar en við liefði mátt bú-
ast.
Engum íslendingi dettur í
hug, að hreykja sér af hinu
bréytta viðhorfi til Dana, sem
orðið ér. Við liöfum fylstu
samúð með dönsku þjóðinni.
Hún hefir eins og fleiri smá-
þjóðir orðið að lúta ofurefli.
Þegar hernaðarríkin berjast til
úrslita um yfirráðin er fullveldi
allra þeirra, sem minni máttar
eru, hætt. Við Islendingar ótt-
umst á þessari slundu, að hætta
vofi yfir okkur. Það væri raiigt
að telja þjóðinni trú um, að öllu
sé borgið með þeim ályktunum,
sem Alþingi gerði í nótt. Við
eigum vafalaust eftir að stiga
þung spor eins og margir aðrir.
Atburðirnir hafa hagað því svo,
að nú tökum við sjálfir allar
ákvarðahir á okkar eindæmi.
Hverriíg/svo sem til tekst, get-
um við ekki varpað byrðinni á
aðra. Þessi vitneskja á ekki að
lama okkur, heldur þvert á
móti s'tæla til þess að halda
fram rétti okkar svo sem frek-
ast er unt, á hverjum tíma. Við
verðum að vera viðhúnir þvi, á
hverri stundu, að öðruvísi geti
skipast um liagi okkar, en við
hefðum kosið. En við verðum
af öllum mæltí að leitast við að
halda Iilut okkar, eftir því sem
málefni standa til.
Ef nefna mætti gleðiefni í
sambandi við þá atburði, sem
nú eru að gerast, þá er það, að
við stöndum einhuga um þá
lausn serri fengin er. Allir við-
staddir þingmenn greiddu at-
kvæði að viðhöfðu nafnkalli
með tillögum þeim, sem fyrir
lágu. Allir Iétu sér skiljast, að
ekki varð undan því komist,
sem gert var. Ef til vill liggja
fyrir ný vandamál út á við. Við
skulum vona að lausn þeirra
geti orðið slík, að allir ábyrgir
íslendingar geti aftur orðið jafn
einliuga og þeir eru um þær á-
Iyktanir, sem gerðar voru í nótt.
Fyrir rás viðburðanna skilja
leiðir íslendinga og Dana fyr en
vænst hafði verið. Við getum
ekkert um það sagt, hvort leið-
ir liggi saman að nýju. Sambúð
okkar hefir verið löng og stund-
um erfið. En á þessari stundu
er okkur íslendingum skylt að
minnast þess, að hin síðustu ár
liefir samhúðin farið dagbatn-
andi. Við eigum ekki sökótt við
Dani, hvorki konunginn né
þjóðina. Okkur er engin beiskja
í hug í þeirra garð. Við óskum
þeim af alhug heilla og blessun-
ar. Við skiljum aðstöðu þeirra.
Við treystum þvi, að þeir skilji
aðstöðu okkar.
a
Handknattleiksmótið.
Úrslitin í kvöld
Háskólinn -Valur
Leikirnir í gærkveldi fóru
þannig, að Fram vann í. R. með
20 mörkum gegn 16.
Háskólinn vann Víking með
31 marki gegn 11. Leikurinn var
daufur og virtust Víkingar liafa
litfrin áhuga fyrir honum, enda
sýndu þeir litla mótspyrnu
riióts við það er þeir hafa áður
sýnt.
Niðurstaða mótsins er nú
þannig:
Meistaraflokkur.
Leikir Mörk Stig
Háskólinn ...... 4 129—56 8
Valur .......... 4 126—61 8
Haukar ......... 5 117—104 6
Víkingur ....... 5 112—111 4
Fram ........... 5 80—146 2
f. R............ 5 73—161 ú
í kvöld kl. 10 lýkur hand-
knattleiksmótinu og fer þá fram
úrslitaleikur mótsins njilli Há-
skólans og Vals. Ræði félögin
tefla fram sínum heslu mönn-
um, og má húast við spenningi
og góðum leik.
Þessir báðir flokkar liafa sýnt
mikla yfirburði fram yfir Iiixi
félögin á þessu móti eins og
markafjöldinn sýnir. Þó tel eg
meiri líkur til að Háskólinn
vinni. Vil eg til gamans geta á
markafjölda í kvöld: Háskólinn
21 — Valur 18. — En við sjá-
um livað skeður?
Vegna þess að fyrirsjáánlegt
er, að aðsókn að leiknum í
kvöld verður það mikið meiri
en húsrúm leyfir, og til að forð-
ast troðning við dyrnar verða
aðgöngumiðar seldir á skrif-
stofu Vals, Suðurgötu 1, milli
6 og 7 í dag.
—son.
V ÍII El(l§ik01illll.
Kvenfélagið Ósk á ísafirði
liefir á fundum sínum þann 1.
mars og 5. apríl s.l. tekið fyrir
og rætt um stofnun almenns
vinnuskóla ríkisins og gerði eft-
irfarandi samþykt:
„Kvenfélagið Ósk á ísa-
firði er meðmælt löggjöf
um almennan vinnuskóla
ríkisins, sem nú liggur fyr-
ir Alþingi, og skorar á þing
og rikisstjórn að hrinda
þessu máli í framkvæmd á
sem hagfeldastan hátt, svo
fljótt sem unt er.“
Slíkar samþyktir hafa borist
að undanförnu víða að, og hef-
ir vinnuskóla- og þegnskapar-
vinnu-hugmyndin þegar náð
miklum vinsældum.
ÞJÓÐVERJAR LÁTA ÍS-
LAND OG GRÆNLAND
AFSKIFTALAUST.
í fregn frá Washington
segir, að Þjóðverjar hafi lýst
yfir, að þeir muni láta ísland
og' Grænland afskiftalaust og
ekki hindra verslun Dana við
England frekara en áður var.
fslendjngar!. .. .
Það Vár háldinri fiindur í
sairieinuðu Alþingi milli kl. 2 og
3 í nótt. Á þessum fundi voru
samþyktar tvær mjög mikils-
várðandi þingsályktunartillög-
ur, sem ríkissjórnin bar frám.
Tildrög þess, að þessar þings-
ályktanir, sem eg kem síðar að
og les þá upp, voru bornar fram
og samþyktar, eru þéir atburðir,
sem gerst hafa í Danmörku síð-
asta sólarhring, og það ástand,
sem þar hefir skapast.
Eins og ykkur, tillieyrendur
mínir, er kunnugt, er svo fyrir
mælt í íslensk-dönsku sam-
bandslögunum, að Danmörk
fari með utanrílcisriiál fslands í
umboði þess, með Iandhelgis-
gæsluna við ísland að nokkru
leyti og ennfremur hafa bæði
löndin einn og sama konung. —
Alt eru þetta mikilvægir þæltir
í íslensku stjórnskipunarkerfi.
En tilheyrendum mínum er
kunnugt af fréttum þeim, sem
íslenska rikisútvarpið Iiefir birt
frá Danmörku, hverskonar á-
stand er þar í landi, og er því
ekki ástæða lil að tala um það
nánar. En vegna þessa ástands
og þeirra afleiðinga, sem það
kann að valda, verður ekki séð,
að konungi sé kleift að svo
komnu að fara hér með það
vald, sem ákveðið er í stjórnar-
skrá íslands, né að Danmörk
geti farið með utanríkismál
okkar íslendinga og landhelgis-
gæslu. En þegar svo er komið, i
verður alþingi íslendinga, sam-
kvæmt skyldu sinni og þeim
rétti, sem einskonar neyðar-
vörn skapar, að gera ráðstafan-
ir til þess, að áðurnefndar
greinar stjórnskipunarkerfisins
verði starfræktar — því að öðr-
um lcosti er stjórnskipunarkerf-
ið í heild ekki starfhæft.
Rikisstórnin tók þetta mál til
yfirvegunar þegar í gærmorg-
un, er fyrstu fréttirnar bárust
frá Danmörku, og eftir að hafa
kynt sér viðhorfið svo sem unt
var í gærdag og rætt málið ýt-
arlega í utanríkismálanefnd við
stuðningsmenn ríkisstjórnar-
innar á alþingi, og trúnaðar-
menn, aðallega í flokksstjórn-
um, var það yfirlýst sameigin-
legt álit allra þessara aðila, að
óhjákvæmilegt væri að ríkis-
stjórnin bæri fram þær tillögur,
sefn þannig hljóða:
TiIIaga til þingsályktunar um
meðferð utanríkismála og land-
helgisgæslu.
Vegna þess ástands, er nú
hefir skapast, getur Danmörk
ekki rækt umboð til meðferðar
utanrikismála íslands, sam-
kvæmt 7. gr. dansk-íslenskra
sambandslaga, né Ianghelgis-
gæslu samkvæmt 8. gr. téðra
laga, og lýsir alþingi þess vegna
yfir því, að Island tekur að svo
stöddu meðferð mála þessara að
öllu Ieyti í sínar hendur.“
Tillaga til þingsályktunar um
æðsta vald í málefnum ríkisins.
Með því að ástand það, sem
nú hefir skapast, hefir gert
konungi íslands ókleift að fara
með vald það, sem honum er
fengið í stjórnarskránni, lýsir
alþingi yfir því, að það felur
ráðuneyti Islands að svo
stöddu meðferð þesara mála.“
Af hálfu ríkisstjórnarinnar
var um tillögur þessar örstutt
fi'amsaga og engar frekari um-
ræður af hendi þeirra þing-
manna, er tillögurnar voru
bornar fram í samráði við,
samkvæmt því, er ég hefi áð-
ur greint, — og að öðru leyti
urðu um tillögurnar mjög litl-
ar umræður. Þær voru síðan
að viðhöfðu nafnakalli sam-
þyktar af öllum viðstöddum
alþingismönnum, 46 að tölu, —
en þrír voru fjarverandi, — 2
vegna veikinda, en einn þing-
maður er staddur eplendis.
Eg vænti, að ykkur, góðir ís-
lendingar, sé það nú ljóst af
tildrögum þessara tillagna og
því, hvernig þær voru undir-
húnar, og af þeim samliljóða
undirtektum, sem þær fengu á
Alþingi, að ekki varð lijá því
komist, að gera þessar ráðstaf-
anir. —
Það, sem gerst hefir er, að
vald það, sem konungur fer
með samkvæmt stjórnar-
skránni, hefir að svo stöddu
verið flutt inn í landið, og
sama máli gegnir um landhelg-
isgæslu og utanríkismál, að svo
miklu leyti, sem þessi mál hafa
verið í höndum Dana. En veit-
ið því athygli, að þrátt fyrir
það eru stjórnskipúnarlög Is-
lands óbreýtt, og það liafa að-
eins verið gerðar þær ráðstaf-
anir, sem ástandið hefir gert'
alveg naúðsynlegar.
Eg hefi þa lokið því að skýra
þjóðinni frá þeim mjög mikil-
vægu ákvörðunum, sem Alþingl
gerði í nótt og þeim rökum, sem
til þeirra liggja.
Um ástandið, sem þessu veld-
ur, það sem er að gerast og mun
gerast á Norðurlöndum, ætla eg
ekki að ræða, en eg vil, þótt það
þýði lítið nú á tímurn að votta
samúð, segja það, að mikil er
samúð og samhygð okkar ís-
lendinga út af þeim örlögum,
sem frændþjóðir okkar verða
að þola.
Um okkar eigin framtíð er
heldur ekki hægt að spá neinu.
Við verðum að horfast í augu
við það, að ástandið hefir' versn-
að mjög mikið; við höfum færst
nær styrjöldinni og hættunni.
En þótt við liorfum á þessar
hættur með opnum augum, og
einniitt vegna þess að við gerum
það, getum við mætt hinu ó-
komna án venxlegs kvíða eða
ólta, því ef ástandið er skoðað
rétt, lxöfum við íslendingar enn
ýmsar ástæður til að líta á að-
stöðu okkar í þessu stríði sæmi-
legri en flestra annara þjóða.
Og við getum þá einnig mint
sjálfa olckur á það sem oftast,
að aðalatriðið er ekki erfiðleik-
arnir sjálfir, heldur livernig
þeim er mætt.
VISINDI OG SAGfi.
i.
Mér þótti gott að fi’étta, að
Jóhannes Áskelsson ætlaði að
flytja í útvai-p nokkur erindi
um þróun lífsins, því að þessi
mikilsvei’ði jarðfræðingur er í
tölu þeii’ra manna, sem hest er
að lilusta á, eigi einungis efnis-
ins vegna, heldur einnig vegna
þess hversu vel hann er talandi.
En einsog nú stefnir, þá er ís-
lenskri menningu mikil þörf á
mönnurn, sem tala íslenskt mál
skýrt og skilmerkilega. Því mið-
ur hefir Jóhannes svo mikla
kenslu á hendi, að hann verður
að vei’ja frídögum sínum og
nauðsynlegum svefntínxa til að
semja erindi sín og vísindarit-
gerðir og getur því sjaldnar lát-
ið til sín heyra en æskilegt væri.
J. Á. mintist í upphafserindi
sínu nú í kvöld (25. 3.), á hina
furðulegu grískn fui'ilinenn,
sem að svo vei-ulegu leyti voru
frumhex’jar vi sin (ias t efn uun a r
liér iá jörðu. Virtist iixéé iiokk-
ur liætta á, að hlustendui’
nxundu skilja sum orð hans svo,
senx væri þessunx frunxherjunx
sjálfum að kemia að árangui’-
inn af starfi þeiri’a vax-ð ekki
meiri, _og að 2000 ár og meir
liðu áður hinar allra merkileg-
ustu hugsanir þeirra voru tekn-
ar til ávöxtunai’. Hitt er þó
sönnu nær, að sljóleiki liirina
ráðandi manna og alls almenn-
ings gagnvart þessari þýðingar-
nxiklu viðleitni hafi verið þess
valdandi, að árarigurinn varð
ekki nxeiri, og að grísk menn-
ing — þessvegna — leið undir
lok. Sagan varð nxiklu ömur-
legri en þui’ft hefði að vera, af
því að tilraunum nokkurra
nxaniia til að átta sig á tilver-
unni, var of lítill gaumur gef-
inn.
II.
Sljóleiki af þessari tegund er
nú raunar hæði forn og nýr,
og afleiðinganxar svipaðar:
minni framfarir en orðið gátu
og nauðsynlegar eru til að af-
síýra vaxidræðum. Jafnvel
skáldið Goetlie, senx einnig var
náttúi’ufræðingur, kveðst Ixafa
l'engið á þessum sljóleika að
kenna. Þegar eg læt míuar allra-
mei’kilegustu hugsanir i Ijósi
við kunningja mína — segir
Gotlie — þá er rétt eixisog eg
hafi ekki sagt þeim neitt. Og þó
að því verði að vísn ekki xxeit-
að, að mikil framför hefir i
þessunx efnunx ox-ðið á síðári
timum, þá má, jafnvej á voi’iim
dögum, sá.seni finnur einhver
mjög mikilvæg sannindi hrósa
happi ef hann sleppur nieð að
nxæta sljöleika, og verður ekki
eimiig fyrir hatri, senx setur sér
ekki minna en það, að reyna til
að gei'a honunx hfið óhæriíegt.
Eg tala hér ekki eingöngu uin
það, sem aðrir hafa reynt. Fyi’-
ir nálega 26 árum sagði eg
nokkrum mönnuni, seiri lxelst
liefðu mátt teljast þess verðir
fyrir vits sakir og mentunar,
fi’á nýjunx hugsunum og upp-
götvunum, er eg taldi hina
mestu þörf á að sinna, og tók
eg það hiklaust fx’am, að til
sannindamerkis mætti hafa það
að von væri lximxa mestu ótíð-
inda, ef þessu máli væri ekki
gaunxur gefinn. Og svo fór sem
eg hafði sagt, að ólagið i-eið yf-
ir. Og nú er annað ólagið risið,
ennþá hærra, og má vissulega
segja, að á þeiri-i jörð sé alt í
ólagi, þar sem svona hagar til.
En nxjög fer því fjarri, að svo
þyrfli að vera. Því að ef sum
þau sannindi, senx nú þegar eru
fundin, væru tekin til ávöxlun-
ar, þá rnætti á fáeinum árum
gerbi-eyta hag alls riiannkyns,
og það án nokkurra byltinga
eða blóðsútlxellinga; því að þær
umbætur, senx svo eru fengnai’,
Fi’h. á 3. síðu.