Vísir - 17.07.1940, Blaðsíða 3

VlSIR
I
f
Snæbjörn Arnljótsson
2. apríl 1867. - 9. júli 1940.
„ASalsmann þar átíi að sönnu
einn vort land á seinni tímum.“
Matth. Joch.
Islenskur menningarmaður,
islenskur fyrirmaður og ís-
lenskur séntilmaður er horfinn
sjónum vorum, þar sem Snæ-
björn Arnljótsson er hniginn í
val. —
Hann var Húnvetningur og'
Þingeyingur að ætt, en liafði
hvorki á sér Húnvetninga- né
Þingeyingabrag, enda var hann
Eyfirðingur að uppruna.
Hann var fæddur og uppal-
inn á einu hinu prýðilegasta
menta- og menningarheimili
landsins á seinni iduta síðustu.
aldar, Bægisá. Voru foreldrar
hans séra Arnljótur Ólafsson,
hinn þjóðkunni stjórnmálamað-
ur, mentamaður og vitsmuna-
maður, og kona hans, Hólm-
fríður Þorsteinsdóttir (prests
Pálssonar að Hálsi i Fnjóska-
dal), í móðurkyn komin af
hinni víðkunnu Reykjahliðar-
ætt, frjórri og fjölmennri
nefndarmanna- og borgaraætt.
Var löngum mjög deilt um séra
Arnljót, sem títt er um mikil-
hæfa menn og stórbrotna, og
var hann ekki að öllu leyti við
alþýðuskap. Leitaði þó margur
alþýðumaður ráða hans i raun
eða vanda, og reyndist hann
longum lieilráður og snjallráð-
ur skjólstæðingum og vinum og
leysti margs manns vandræði.
Naut hann og mikilla vinsælda
meðal sóknarharna sinna og
sveitunga í Eyjafirði, að þvi er
mér hefir skilist. FrúHóImfríð-
ur, móðir Snæbjarnar, var mik-
il fyrirkona, „brúður hin veg-
stóra“, sem Matthías kveður
um hana. Var orð á því gert i
æsku minni, hvílíkur höfð-
ingjabragur og fyrirmenska
væri á heimilisháttum og hí-
býlum foreldra lians, bæði á
Bægisá og Sauðanesi, þar sem
séraArnljótur var seinast prest-
ur. Eru og öll börn séra Arn-
Ijóts, þau, er eg Iiefi kynst, ó-
venju-virðuleg í yfirbragði og
framgöngu. Arnljótur prestur
var sí-starfandi að sveitarmál-
um, héraðsmálum og lands-
málum, auk þess sem hann rak
stórbú og þjónaði stóru presta-
kalli. Hann var og sílesandi og
sístundiandi hinar margvísleg-
ustu mentir og fræði, lögfræði,
hagfræði, islensk fræði og allar
greinar lieimspekinnar, einkum
rökfræði og siðfræði. Hann var
allra manna skemtilegastur,
ræðinn og fræðinn, gamansam-
ur, skopvís og meinfyndinn. Er
það ekki lítill ávinningur,að al-
ast upp í slíku menningarlofti,
og bar Snæbjörn Arnljótsson
alla ævi menjar þess.
. Hann fór ungur í Möðru-
vallaskóla. Urðu þeir þar alda-
viftir og félagar, Ásgeir Sigurðs-
son, aðalkonsúll Bretg, og hann.
Voru þeir og í ýmsu áþekkir,
báðir hin mestu prúðmenni
og sénlilmenn, báðir álitlegir að
vallarsýn, svo að af bar. Entist
vinátta þeirra, meðan báðir
lifðu. Var Snæbjörn Arnljóts-
son og liið mesta trvgðatröll.
Er það ætlun mín, að trygðin sé
eitt hið fegursta einkenni
Reykjahliðarættar. Voru þeir
mjög ungir, er þeir iðkuðu nám
á Möðruvöllum, Snæbjöm og
Ásgeir, báðir gáskasamir og
smá-glettnir, en jafnan á góðlát-
lega vísu. I prentuðum minn-
ingum úr Möðruvallaskóla seg-
ir Páll Árdal, að eitt sinn liafi
þeir fóstbræður flutt botnfjalir
úr rúmum í einni svefnstofu í
aðra svefnstofu og falið þær
undir rúmi umsjónarmanns, en
SNÆBJÖRN ARNLJÓTSSON
skildu eftir eina eða tvær fjalir,
til að halda dýnunum uppi.
Rúmin sýndust óhreyfð. En þá
er piltar lögðust í þau, hröpuðu
dýnurnar með þá niður á gólf,
og varð mörgum hverft við.
Bætir Páll Árdal því við, að eigi
hafi þeir fóstbræður mist vin-
sældir sínar af þessu tiltæki.
„Hann var altaf vinsæll, þvi að
hann var svo góður i sér“, sagði
merkur maður, Steingrimur
Jónsson, fyrv. bæjarfógeti, um
Snæbjörn frænda sinn og vin.
Það atvikaðist svo, að Snæ-
björn Arnljótsson lauk eigi
námi á Möðruvöllum. Réðist
hann skömmu siðar í þjónustu
Gránufélagsins, er Tryggvi
Gunnarsson stýrði þá. En
Tryggvi hafði verið kvæntur
móðursystur hans, Ilalldóru
Þorsteinsdóttur. Dvaldist Snæ-
björn þá nokkur ár í Kaup-
mannahöfn á skrifstofu Gránu-
félagsins, en Tryggvi bjó þá í
Höfn á vetruni. Kunni Snæ-
björn og margt merkilegt frá
þessum sifjamanni sinum að
segja. Nokkru siðar en faðir
hans fluttist frá Bægisá að
Sauðanesi gerðist hann versl-
unarstjóri i Þórsliöfn og dvald-
ist þar til 1918, er liann fluttist
búferlum til Reykjavikur. Hann
fékst þar um hrið við lieildsölu,
en gerðist síðar starfsmaður
Landsbankans. Fyrir fáum ár-
um hvarf hann úr stöðu sinni
þar fyrir aldurs sakir.
Kvæntur var hann seyðfirskri
konu, af norskum ættum, Borg-
hildi Hansen. Var hún með af-
hrigðum fögur og fríð, en eigi
varð þeim barna auðið.
Þá er Snæbjörn var í Þórs-
höfn, lét hann sveitar- og hér-
aðsmál og stjórnmál til sin
taka. Get eg, að hann liafi ver-
ið áhrifadrjúgur i umhverfi
sínu og nágrenni. • Átti hann
langt skeið sæti i sýslunefnd
Norður-Þingeyinga og gegndi
lengi oddvitastörfum. i sveit
sinni, tók við þeim af föður sin-
um. Hefir svo sagt mér Þórð-
ur Sveinsson, prófessor, er átti
mjög mök við sveitastjórnir á
læknisárum sínum á Kleppi, að
skjöl og skilríki frá Snæbirni
Arnljótssyni liafi verið fyrir-
mynd, bréf lians fyrir hönd
sveitar sinnar skýr og rækileg,
allar greiðslur hrepps hans ver-
ið intar af hendi með hinni
mestu skilvísi. Aldrei hafi stað-
ið á meðgjöf með sjúklingum
úr hreppi hans.
★
Eg sá Snæbjörn Arnljótsson
fyrst í ráðherraherbergi alþing-
is 1911. Fanst mér þegar mjög
til um hann.Vareg ekki i rónni,
fyrr en eg vissi, hver liann var,
þessi nýi gestur í þingsölunum,
ekki hár, en þéttvaxinn og
þreklegur, gildur á velli, fyrir-
mannlegur og svo tilkomumik-
ill, að elcki varð með nokkru
móti komist hjá að veita hon-
um eftirtekt. Var hann og hið
mesta snyrtimenni um ldæða-
burð og menningarlegur í öllu
þvi, er sást að utan. Þá er eg
kyntist honum, nokkrum árum
síðar, komst eg brátt að raun
um, að menningin og fyrir-
menskan í háttum og sniði
runnu að innan, en voru ekki
eintómur gljá-hjúpur né gervi
á utanverðu mannsins. Háttvísi
háns og sniðföst kurteisi
spruttu af hugarmenningu
hans og alúð. Framkoma hans
var látlaus og eðlileg. Þá er eg
kyntist honum fyrst, hafði
liann fyrir skömmu mist konu
sína. Harmaði liann hana mjög,
geymdi minningu hennar fast
í trvggu þeli. Vildi hann aldrei
flytjast úr þeim híbýlum, þar
sem hann hafði notið síðustu
samvistarstunda sinna með
henni, og hún háð dauðastríð
sitt. — Fanst mér þegar í
fyrstu kynningu við liann
leggja frá honum lifandi ró-
semd, sem liafði sömu heil-
næmu áhrifin sem návist ró-
Iyndra lækna og vel mentaðra
hefir stundum á óttafullan
sjúkling. Virtist hann þá þegar
hafa aflað sér þess hugarauðs,
er eitt söguskáld vort kveður
liverjum auði dýrmætari og
kallar gull sálarfriðarins. Ef
til vill hefir sefun á sárum
harmi og sjálfshuggun gefið
honum slikt rauðagull.
Hann var og', sem áður er
vikið að, notalega gamansamur
og kíminn, hafði glögt auga á
því, sem broslegt var og
skringilegt í fari manna, en
aldrei varð eg þess var, að
kendi minsta kala né illúðar í
skopsemi lians. Var hann að
þvi leyti óíslenskur. Kímni Snæ-
bjarnar Arnljótssonar er jafn-
ágætur eiginleiki og hann er fá-
gætur. Kunna íslendingar eigi
að makleikum að ' meta slíka
eigind, verðmæti hennar né
hollustu, hæði sálræna og sið-
ræna. Málrómur hans var þægi-
legur, hæfilega styrkur og skýr.
Stundum má heyra presta tala
í þeini rómi yfir látnum, að það
er sem huggun sé í sjálfum
raddblænum, i framburðinum
sjálfum, livað sem liður efni og
orðfæri likræðunnar sjálfrar.
Eg ætla, að Snæbjörn Arnljóts-
syni hafi verið gefinn slíkur
málrómur, enda var hann í
báðar ættir af prestum kominn,
mikið prestablóð i æðuni hans.
Frásögn hans var skýr og
lióflát, ákafalaus og ýkjulaus.
Hefir mér þótt bezt að muna
það, sem þeir hafa sagt mér,
séra Magnús Helgason og Snæ-
björn Arnljótsson. Snæbjörn
Arnljótsson kunni að lilýða á
mannamál. „Mér Iætur betur
en nokkuð annað að hlusta á
aðra menn“, lætur Einar Kvar-
an eina söguhetju sína segja i
hálfgerðu skopi um sjálfa sig.
En það er síst hendandi gaman
að því, að menn kunni vel að
hlusta. Það er menningarmein,
hve fáir kunna vel þá list, eitt
þess, er glepur skilning manns
á manni. En slíkur skilningur
er hverjum öðrum, skilningi
æðrí og dýrmætari. Sá er einn
Ijóður á ráði vor, hégómlyndra
mannanna barna, einkum
þeirra, sem þyngst eru haldnir
metnaðargirni, ráðríki og
valdagirni, að oss þykir flestum
meira gaman af að heyra oss
sjálf tala heldur en hlýða á
aðra tala. Oss er löngum ant
um, að á oss beri í samkvæm-
um og samræðum, umhug-
aðra um að afla oss álits jieirra,
sem vér tölum við, heldur en
liitt, að kynnast þeim og nema
af þeim. Samræður án eftir-
tektar eru oss álíka mikils
þroskavirði og bók, sem vér
lesum hugsunarlaust, án allrar
atliygli. Er síst furða, þó að
þýskur uppeldisfræðingur kalli
þá, sem eigi lcunna að lilusta
né hlýða á mál rnanna, óþol-
andi.
Fáir kunnu betur að hlusta
né vissu betur skil á því en
Snæbjörn Arnljótsson, að „tími
er til að þegja og tími er til að
tala“, eins og segir í helgum
fræðum. Ilann var manna
hlýðnastur þeim lögum, sem
gilda um siðaðra manna sam-
ræður, að þar á að þiggja vel og
gefa vel, sem í mörgum öðrum
efnum mannlegs lifs. Hann
lagði skilningsgjarnt eyra við
hvert orð og hverja athuga-
semd, er við hann var látið um
munn fara eða mælt í áheyrn
hans. Kom menning lians þar
skýrt i ljós. Hann ilmgaði
gaumgæfilega og braut til
mergjar flest, er sagt var i
samræðum, sem hann tók þátt
í, vildi skilja, hvað átt væri við
með ummælum og staðhæfing-
um. —
Söguhetjan í smásögu Ein-
ars Kvarans, er í var vitnað,
kveðst ekkert geta lagt til frá
sjálfum sér í samræður. Þar
var Snæbirni Arnljótssyni gagn-
stætt farið. Hann hafði þar af
drjúgum efnum að miðla. Hann
gerði merkar athugasemdir um
viðraeðuefnið, stundum í spurn-
arformi, en jafnan með hljóð-
læti, kurteisi og broshýrri gam-
ansemi. Æsingur virtist ekld
til i eðli hans, að minsta kosti
á seinni kafla æfi hans. Hann
lalaði jafnan með svo miklu
yfirlætisleysi og svo mikilli
hógværð, að mér þykir ólík-
legt, að margir liafi veitt greind
hans og glöggleika þá eftirtekt,.
sem slíkt átti skilið.
Eftirtekt hans var óvenju fín-
gerð, næm og vakandi. Það var
sem hann hefði á því glögt
auga, að einatt má best marka
manninn i smáu og smávægu.
En hann fór vel með feng sinn
i athugunum sínum, flíkaði þvi
lítt, er til vansæmdar vissi, þótt
hann kæmi því stundum upp
um sig, að hann hefði orðið var
við sitthvað þesskonar. Þar var
séntilmaðurinn í lionum á varð-
bergi, festi sjaldan blund á fyr-
irmannlegum verði. Sama sént-
ilmanni tókst löngum á efri ár-
um að halda fram skoðun sinni
og segja með hreinskilni það, er
honum þótti misgert við sig, án
þess að meiða né særa, eftir því
sem hjá slíku verður komist, er
sekir menn og viðkvæmir eiga
i liluL
Séra Amljötur kallaði eitt
sinn I gamni föðurkyn sitt „liá-
karlaættiná“. Sama gerir Magn-
ús Olsen, umboðsmaður á Þing-
eyrum, fáðir Björns prófessors
Ölsens o'g náfrændi Arnljóts, í
bréfi til hans. Föðurfrændur
Snæbjamar Arnljötssonar vildu
eigi láta hlut slnn né rétt sinn.
Þeir voru störbrolnir hæfileika-
menn, gunnréifir bardagamenn
og málafylgjumenn. Eg hygg,
að Snæbjörn Arnljótsson hafi
einnig verið þéttur fyrir, ef á
hann var leitað. En hann virtist
líldegur til að vera éinn þéirra
of fáu, er vel kunna málum að
miðla, kunna að sefa illindi og
sætta fjendur. En mér er
ókunnugt um framkomu hans,
er svo bar undir. En hitt veit eg,
að síðustu tvo áratugina, sem,
hann lifSi, fylgdi honum jafn-
an friður og hógværð. Hann
kunni að fyrirgefa. Hann var
mildur maður. Mér er minnis-
stætt, er hann sagði mér eitt
sinn frá þvi, að hann liefði tap-
að stórfé á ábyrgð eða stuðn-
ingi við stórgróðafyrirtæki eins
vinar síns. Gengu efni hans
mjög til þurðar við það áfall.
Samt kvað hann sér þykja það
verst við skaða sinn, hve þess-
um vini sínum félli það þungt,
að liann hefði tapað stórfé á
stuðningi eða hjálpsemi við sig.
Hann sagði slíkt með sárinda-
lausri rósemd, án þess að vart
yrði minstu beiskju né gremju.
Þeir eru fáir, er fer svo stór-
mannlega. Það er raunar aldrei
þægilegt, að vera sekur — þ. e.
a. s. ef sökunautur er gæddur
þessu lítilræði, sem eitt sinn var
lcallað samviska. En sektin
verður stundum liollari, er við
svo mildan er að eiga, þó að sú
raun verði engan veginn altaf á.
Snemma har á mannkostum
Snæbj arnar Arnl jótssonar.
Guðmundur Hjaltason, sem var
manna kunnugastur séra Arn-
ljóti og börnum lians, sagði
mér, að hann hefði haft orð á
því við sig um Snæbjörn son
sinn ungan, að hann væri góður
drengur. Hefir honum eigi skot-
ist dómgreindin þar.
Það var kaldhæðni örlaganna,
að ýmsir hugðu Arnljót prest
blendinn í trúnni. Sama lék
grunur á um vin Arnljóts, séra
Matthías. Þó að hvorugur þeirra
væri bókstafstrúarmaður og
báðir véfengdu sumar kenning-
ar kristinni fræða, voru
þeir báðir einlægir trúmenn,
hafa sennilega báðir verið ein-
hverir mestu trúmenn í klerk-
dómi vorum um sína daga, báð-
ir gæddir lifandi trúaráhuga.
Hið mikla bréfasafn þjóðskálds-
ins ber honum liér órækt vitni.
Óprentuð bréf séra Arnljóts
sýna jafn-ótvíræít, að hann var
fagurlega trúaður. Séra Arnljót-
ur trúði því, að himingeimurinn
með stjörnudýrð hans og sóln-
anna sólurn og dásamlegum
lögmálum væri óhrekjandi vitni
lifandi og skapandi guðs. Hann
hneigðist einnig að „dularfull-
um fyrirbrigðum“, var þar
hleypidómalaus. Hann er senni-
lega einn liinn fyrsti íslending-
ur, sem kynnst hefir kenning-
um „spiritista“. Snæbjörn Arn-
ljótsson liefir án efa snemma
verið trúhneigður og alið lotn-
ing í brjósti fyrir helgum sið-
um og kenningum. Fyrir all-
mörgum árum kynnti hann sér,
sem faðir lians, fræði „spirit-
ista“ og hallaðist að þeim og
vann að boðun þeirra í land-
inu. Yar hann vinsæll og vel
metinn i gáfaðra „spiritista“
hóp.
Snæbjörn Arnljótsson var
einn hinna fáu, sem var eink-
um merlcur af þvi, hvað hann
var I sjálfum sér, í eðli sínu og
siðmennilegu viðhorfi.
Vér lifum á liryllilegum hat-
ui’- og grimdartímum, sem
engin mannleg tunga fær lýst
né mannlegt imyndunai-afl fær
gert sér nokkra grein fyrir. Ef
samúð vorværi nokkru næmari
ogvíðari,ýTðum vér viðþolslaus-
ir af því,hve mannheimur er nú
mikill heiftheimur, bölheim-
ur og kvölheimur. Það er sem
sjálfur Satan sé nú laus, senr
Matthías kvað í byrjun seinusfu
heimsstyrjaldar. Ef ráða má af
þeim atburðum og stjórnmála
stefnum, sem nú ber liæst i
lieimi,er stórum liklegra,að vér
menskir menn séum börn Sat-
ans heldur en sköpunarverk og
niðjar viturra og góðra guða.
„Vilji mannsins \er vondur“,
sagði merkur prestur og aldur-
liniginn við mig í vor. Það er
raunalega erfitt, að bera á móti
þessum dapra dauðadómi vfir
álitlegum árangri siðferðilegr-
ar viðleitni vorrar og æðstu
hugsjóna. En þá er slikar hug-
renningar sækjá á oss og vonir
bjartari daga eru, sökum ægi-
legs miðaldamyrkursfram und-
an, að dauða komnar, lýsir hún
sem vonarstjarna í tímanna
sorta, kynningin við slíka menn
Bæjop
fréffir
Hjúskapur.
Nýlega voru gefin saman i hjóna-
band ungffú jóhanna Harakiadnttír
Árnasonar kaupmanns, og 'Bþxrw-
Bjarnason, jónssoar fxá. VogL íúB-
trúi hjá lögmannL
Rjómaflöskur
]iær þær, sem mæfdar voru iyr—
ir tilhlutan lögreglunnar mauss hafar
verið 250 gr., en ekki 125 gr, -ems
og taliÖ var í Vísi i gær. Leð&étt-
ist þetta hér með.
Minkar.
S.l. sunnudag skýrSi ma&trr a«5
nafni Þorsteinn Einarsson frá þvi
á lögreglustöðinni, aí> feaan Saeíði
séð til ferða tveggja minka iim vii5
Elliðaár. Kvaðst hann og geta vís-
að á hvar þessi vargur héMi sjg.
Ekki veit blaðið, hvort þetta íiefisr
verið athugað nánar, en sésttcn
er vonandi, að gerð verði
að því strax, að eyða varginum.
Nýtt hraðfryt.I,ihús.
Verslun Ó. J óhannessonar á Pat-
reksfirði hefir látið reisa n.ýíst iivaíS-
frystihús þar á staðnum. Hósið *r
bygt úr steinsteypu og er 25 an. á-
lengd, en 12% ni. á breidcL Wéla.-
salur er áfastur við hraðfrvstifmá'S
og er hann 39 m. á lengd eg 7 ir.
á breidd. í húsinu má geynsa mc
300 smálestir flaka, en afkosi vð-
anna eru um 9 smálestir fláka á
sólarhring. Vélarnar eru keyptær af
h.f. Bakka á SigluflrCív en :Msa-
smíðameistararnir Jön Jónæsccj á.
Flateyri og Ingi Kristjánsson á Paflt-
reksfirði bygðu húsið, sem jjyldn
mjög vandað. Fagmaður vas: §sxBgg-
inn héSan úr Reykjavítí:,. tíi Jsess
aS koma vélunum fyrír. Um 40
m’anns starfa nú viS frystihúsrÖ.
Póstferðir á sttorgun-
Frá R: MosfáTssveitár-, KjaTar-
ness-, Ölfuss- og Flóapóstar. íáng-
vellir, Laugarvatn. Þykfcraijiæjar-
póstur, Akranes. HúnavataSi!
fjar'ðar, Eyjafjarðar og Si-i
eyjarsýslupóstur. Kójxisker, Tál. Rr
Mosfellsveitar, Kjalarncss, Kjósar,
Ölfuss og Flóapóstan. ÞtngvellÍT.
Laugarvatn. Rangárvalla- og V.~
Skaftafellssýslupóstar, ALraxses,
Hiinavatns, Skagaí jarðar, ’Eyja-
fjarSar- og S.-Þingeyjársýslcgjost-
ar. Dala og B arð a s trandarsýsiu-
jöstar. EgiIsstáSir. EskífjÖJ'ður,
ReySarfjörð'ur. Laxfoss frá VasL-
mannaeyjum.
Vikuferð í óbygðBma.
FerSafélag Islándsr- rá'Sgerir at5
efna til vikuferðar inrrá rrsíH£i-ang-
og Hofsjökuls. Lagt'verSur af staB
næstk. laugardag. og ekiS til Geys-
ís og gist þar ,enrá; suraradagsixwírg-
un fariS ríSandi’ inn yfir IMSSsðte-
háls eSa sunnan Bláfeiís -fnn í livit-
árnes. FariS í FróðárdáS: ög, Karls-
drátt og í Þjófaelaliha og 'iaærSrnr á
Hveravelli og þá í KérEngaaríjöIL
GegniS á Langjökul, Blágnípts og
Kerlingarf jöll. Ferðast áihesstsmii'oms
óbygSirnar og gist í sæluhúsum 3?~
— Askriítarlisti liggtir.. fraasmn á
skrifstofu Kr. ó. Skagfjörife#.Tnn-
götu; 5, til íimtudagskvökby. aaa ::
föstudag fyrir kl. J séu.alFr. búiiix
aS taka farmiða.
Næturlækivir
Vr í nótt.Daniét Fjektsted, Hverf--
isgötu.46. S'ími 3372. NæturrerSir
eru i Laugavegs- apóteki og Ingoifs ■
Ú’tVarpið í kviild.
KI. 12.00 Hádegisátvatp. .19.30'
Hljomplötur: Pagmiuiiftit&bigBna:
eftír Brahms. 20.00 Eréöáic' 2ðt<jO1
ÚtVarpssagan : Þættfr ur ferSasög-r -
uxn: (V.Þ.G.)., 21.10 LúSrasweiöef
Svanur le.ikur.
sem Snæbjöm Arnljótsson
alt hið mæta, fagra og væretegía
til drengilegrar menningar, æaia
i honunt bjó og i slikum móon-
um býr.
Signrður Guðmundssarr..
Faðir minn
Ólafur Jónsson,
fyrrv. lögregluþjónn,
andaðist þriðjud. 16. júlí.
Fyrir hönd mína og annara aðstandenda.
Marta I. Ólafsdóttir.