Vísir - 02.09.1940, Blaðsíða 2

■fliójnaw*
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR II/F.
Ritstjóri: Ifristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)..
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
' ’ * * '1 •:
Baráttan við
dýrtíðina.
AÐ varð öllum ljóst þegar
styrjöldin hófsl nú fyrir
rúmu ári, að Itaráttan við dýr-
tíðina yrði eitt af mikilvægustu
og jafnframt vandasömustu
hlutverkum ríkisstjórnarinnar.
Engum, sem kominn var til vits
og ára, gat dulist það, að styrj-
öld . þessi hlyti að hafa mikla
dýrtíð í för með sér eins og all-
ar aðrar styrjaldir. Hér stóð svo
á, að óvenjulítið var til af vör-
um i landinu, vegna þess að
undanfarin ár höfðu gjaldeyris-
ástæður þótt svo erfiðar, að
ekki væri unt að flytja inn nema
það allra nauðsynlegasta. Af
sömu ástæðum var dýrlíð þá
einnig miklu meiri, þegar við
uppliaf ófriðarins, en verið
hefði að eðlilegum hætti. En af
þessum ástæðum var það alveg
sérstök skylda ríkisstjórnarinn-
ar, að vera á verði um það, að
dýrtíðin ykist sem allra minst.
Aðrar þjóðir höfðu búið sig
undir styrjöldina með því að
safna sem mestu af nauðsynja-
vörum. Hér strönduðu slikar
ráðstafanir á þvi, að ekki var
nægilegur gjaldeyrir til þess að
greiða fyrir þarfirnar meira en
x-étt frá degi til dags. Er nú öll-
um ljóst, að þjóðin hefði getað
verið nokkruin miljónum króna
betur stæð i dag, ef tök liefðu
verið á því, að birgja sig upp
áður en ófriðurinn hófst. Eftir
að sjálfstæðismennirnir tóku
sæti í ríkisstjórninni, var betur
gengið fram í því, að afla að-
drátta, og var vöruskorturinn
því ekki alveg eins tilfinnanleg-
ur og annars hefði verið.
★
Vegna takmarkaðs innflutn-
ings til landsins höfðum við bú-
ið hér við óeðlilega dýrtíð ár-
um saman. Þjóðin var þvi illa
við því búin að bæta á sig hinni
auknu dýrtíð, sem óhjákvæmi-
lega hlaut að Ieiða af styrjöld-
inni. Þess vegna var nauðsyn-
legt að reyna að koma í veg fyr-
ir hina auknu dýrtíð með öllum
ráðum. Stjórnin gerði sameigin-
lega ýmsar ráðstafanir til þess
að erfiðleikarnir af völdum
styrjaldarinnar kæmu sem jafn-
ast niður. Var skorað á almenn-
ing að sýna fullan þegnskap á
þessum alvarlegu tímum og vel
undir það lekið af öllum hugs-
andi mönnum. En það er ekki
sýnt, að stjórnin hafi látið sér
skiljast það til fullnustu, að
ráðstafanir þær, sem gerðar
voru í upphafi, gátu ekki verið
algildar varúðarráðstafanir,
meðan styrjöldin stæði, hvort
sem það væri lengur eða skem-
ur.
Við höfum þurft að kaupa
miklu meira af vörum á stríðs-
verði, en verið hefði, ef inn-
flutningurinn til landsins hefði
verið frjáls á undanförnum ár-
um. Ástæðan til þess, að inn-
flutningurinn hefir ekki verið
frjáls, er sú, að ekki hefir verið
talinn nægilegur gjaldeyrir fyr-
ir hendi. Það var vöruþurð og
dýrtíð í landi, þegar áður en
ófriðurinn hófst. Það getur þess
vegna ekki dulist, að þörfin á
innflutningi er rík. Þá ér hara
eftir að vita hvort gjaldeyririnn
sé fyrir hendi, og hvort skyn-
samlegra sé að fresta kaupum,
vegna fyrirsjáanlegrar verð-
lækkunar.
★
Hér í blaðinu hefir hvað eftir
annað verið spurt að því, hvern-
ig gjaldeyrisástandið væri i
raun og veru. Ekkert svar. Það
hefir einnig verið int eftir því,
hvort stjórnin héldi að vörur
mundu lækka á erlendum
markaði á næstunni. Ekkert
svar. I stað þess að ganga að
efninu umsvifalaust og ræða
það svo sem skynbærum og á-
byrgum manni sæmir, lætur
viðskiftamálaráðherrann blað
sitt flytja áframhaldandi skæt-
ing um þá, sem vilja ræða þelta
mál í alvöru, útúrsnúninga og
hártoganir.
En hér er um svo alvarlegt
mál að ræða, að það er hreinn
og beinn gálgafrestur fyrir við-
skiftamálaráðherrann að ætla
að humma það fram af sér.
Stjórnin verður að taka upp
sameiginlega stefnu í viðskifta-
málunum. Það er ekki til neins
að vitna í gjaldeyrisskort, þeg-
ar allir vita, að nægur gjaldeyr-
ir er fyrir hendi. Það er ekki
heldur lil neins að vera að tala
um sparnað í sambandi við
frekari takmörkun á innflutn-
ingi, þegar öllum mönnum er
ljóst, að framundan er ekki
verðfall heldur verðhækkun.
Baráttan við dýrtíðina er eitt
af þýðingarmestu verkefnum
ríkisstjórnarinnar. í þeirri bar-
áttu á hvorki einn eða neinn af
valdamönnum þjóðarinnar að
komast upp með það, að neyða
þjóðina til að spara eyrinn i dag
til þess eins að þurfa að kasta
krónunni á morgun.
a
Nyja Bió:
í sátt við dauðann.
NÍJA Bíó sýnir um þessar
mundir ameríska stórmynd
er nefnist: „í sátt við dauð-
ann“.
Aðalhlulverkið leikur af-
burðaleikkonan Bette Davis,
sem nú er með réttu talin ein
besta kvikmyndaleikkona i
Bandaríkjunum. — Hlaut hún
heiðursverðlaun fyrir leik sinn
í þessari mynd.
Áðrir leikendur eru líka af
betra taginu, m. a. George
Brent, Humphrey Bogart (sem
lék í „Spilt æska“) o. fl.
Efni myndarinnar er um
slúlku, sem þjáist af ólæknandi.
sjúkdómi og reynir fyrst að
gleyma því, sem framundan er,
með drykkjusvalli, en reynir
svo að fá frið á annan liátt.
Bv. Sindri tekinn
í landhelgi.
YRIR helgina Var b.v. Sindri
staðinn að Veiðum innan
Iandhelgi í Arnarfirði.
Varðbáturinn Faxi fór með
Sindra til Patreksfjarðar og þar
dæmdi sýslumaðurinn i Barða-
strandarsýslu skipstjórann í
29.500 kr. sekt. Til vara kemur
7 mánaða einfalt fangelsi.
Afli og veiðarfæri voru gerð
upptæk. — Skipstjóri áfrýjaði
málinu.
Skotæíingar
í austursveitum.
«kotæfingar fara fram í
® dalnum fyrir ofan Litla-
Géysi í Ölfusi á næstunni. —
Hefir verið komið þarna upp
æfingastöð fyrir riffilskyttur.
, Skotið verður 'í vesturáft til
fjalla. Þegar æfingar fara þarna
fram, verður staðurinn merkt-
Ný 10.000 mála síldarverk-
smiðja fyrir næsta sumar.
Útgerðarmenn og sjómenn sameinast um fjárframlög
í desember 1936 var stol'nað Samvinnuí elag síldveiði-
skipa, Reykjavík (skammstafað S.S.S.) með því mark-
miði að bvgg.ja 10 þús. mála síldarverksmiðju á Norður-
‘ Jandi. Þá gengu í lelagið eigendur 25 skipa, en málið
náði ekki framgangi vegna samtakaleysis og fjárskorts.
Nú hefir hugmyndin verið tekin upp aftur og hefir
st.jórn S.S.S. sent áskorun til s.jómanna og útgerðar-
manna um að vinna að málinu. '
Þessari málaleitun er vel tekið og mun enginn útgerðarmaður,
sem leitað hefir verið til, skorast úr leik. Þá er hafin fjársöfnun
meðal útgerðarmanna og sjómanna og mun hún hvarvetna
mæta bestu undirtektum.
Vísi hefir horist áskorunar-
skjalið frá S.S.S. og fleiri for-
göngumönnum. Þar reiknast
þeim til að árið 1937 töpuðu út-
gerðarmenn í skipshlutina eina
rúml. 8000 kr. að meðaltali, en
30.000 kr. í júlí 1940 og stórum
fjárhæðum öll liin árin frá
1935.
Árið 1937 misti hver liáseli af
ca. 400 kr. lilut að meðaltali
vegna löndunartafa. í júlí í
sumar tapaði hver háseti að
meðaltali ca. 1200 kr. hlut og
liklega í ágúst liinni sömu upp-
liæð. 011 hin árin frá 1935 hafa
þeir tapað stórfé af sömu á-
stæðum.
Gert er ráð fyrir að verk-
smiðjan kosti 4 milj. króna og
er ætlunin að safna sem mestu
af því fé. Fjáröflunarleiðir eru
þessar:
1. Farið er fram á við alla
útgerðarmenn (aðra en þá, sem
eiga sjálfir fullnægjandi verk-
smiðjur fyrir eigin skip), að
þeir leggi fram væntanlega upp-
bót á bræðslusíldarverð yfir-
standandi árs, umfram, þegar á-
kveðnar 12 kr. og síðar 9 kr. á
mál. Einnig er farið fram á að
skipverjar geri það sama.
2. Þá er farið fram á, að
þeir útgerðarmenn, sem það
geta, leggi fram minst 10 þús-
und krónur fyrir hvert síld-
veiðiskip og að skipverjar allir
leggi eitthvað fram, eftir því
sem fjárhagur þeirra leyfir,
auk væntanlegrar uppbótar
samkvæmt 1. lið.
3. Lán frá einstaklingum, er
standa utan við ofannefndar
starfsgreinar.
í áskorunarskjali S.S.S. segir
ennfremur:
Öll slílc framlög samkvæmt
1.—3. tölulið séu vaxtabær lán
til félagsins er endurgreiðist að
fullu á vissum, síðar tilteknum
árafjölda, sennilega á 10—15
árum. Fyrir láninu er hug-
myndin að gefa úr slculdabréf i
flokkum eftir fjárhæð bréf-
anna, líkt og veðdeildarbréf,
sem eigandinn geli síðar selt
eða veðsett, ef hann þarf á því
að halda. Bréfin eru dregin út
og innleyst með fullu nafnverði,
viss tala af liverri stærð á
hverju ári.
Þá er ætlunin að hamra það
í gegn hjá Iöggjafarvaldinu, að
þessi framlög öll verði undan-
þegin tekju- og eignaskatti og
útsvari þar til um leið og þau
eru aftur endurgreidd frá félag-
inu. Mun stjórn félagsins fylgja
því máli fast eftir. Fyrir skip-
stjóra og aðra þá sem í ár liafa
háar tekjur, er þessi lántaka þvi
ur með flöggum, og liermenn
verða á verði.
Stórskotaliðsæfingar fara
fram í Auðsholti næstkom-
andi þriðjudag, 3. september frá
kl. 2.30—4.30.
Skotið verður til marks, sem
valið hefir verið um 2 km. suð-
ur af flughöfninni í Kaldaðar-
nesi.
alveg sérstakt tækifæri til þess
að bjarga fénu frá þvi að vera
uppétið af skattanefndum og
niðurjöfnunarnefndum. Allir
slíkir menn ættu því að vera
sérstaklega ríflegir á fjárfram-
lög til fyrirtækisins, þegar af
þeirri ástæðu.
En er trygt að lána til þessa?
sjiyrja menn.
Hvað haldið þið um lánin
sem hvíla á ríldsverksmiðjun-
um. Vextir af þeim og afhorg-
anir eru á hverju ári teknar i
vinslugjaldi síldarinnar af ó-
skiftum afla af öllum síldveiði-
flotanum sem fyrsli peningur.
Hjá nýrri og stórri verksmiðju,
sem væri félagseign útgerðar-
innar, mundi aðferðin verða sú
sama, nema afkomuskilyrði
verksmiðjunnar mundu verða
enn betri. Slíkt lán ætti þvi að
vera jafn trygt og innstæðufé
i banka. Því ef sildin þrýtur, þá
þrjóta bankarnir líka.
Liklega er nú alveg einstætt
tækifæri fyrir útgerðarmenn og
sjómenn til þess að koma sér
upp myndarlegri verksmiðju.
Og ef þeir nú nota tækifærið og
skjóta saman að mestu því sem
þarf til þess að byggja 10 þús.
mála verlcsmiðju, þá er það svo
myndarlega gert og með því
komið í framkvæmd svo stór-
lcostlegu nauðsynjamáli, að þess
mun minst meðan síld er hrædd
á íslandi. Jafnframt mun það
verða forspilið að öðrum slík-
um framförum i þessari at-
vinnugrein, sem almenn sam-
tok þarf til.
Skerist því ekki úr leik, en
verið allir „samtaka eins og
síldin“.
•
Þeir sem undirrita þetta fyr-
ir hönd stjórnar S.S.S. eru S. J.
Iljaltalín, Ingvar Vilhjálmsson
og Jón J. Fannberg.
Listamennimir eiga að vekja
fslendinga til þjóðernislegrar
meðvitundar.
Vidtal við Eggeft Stefánsson söngvara.
Eggert Stefánsson söngvari er nýkominn úr ferð um Norður-
og Austurland. Hefir hann haldið söngskemtanir á Seyðisfirði,
Húsavík, í Reykjadal, að Laugum (fyrir börn Rauða-Krossins
þar) og loks tvívegis á Akureyri. Gat söngvarinn sér ágætan
orðstír fjrrir frammistöðu sína og hlaut mjög vinsamlega dóma
í Akureyrarblöðunum. Á einum stað er m. a. komist svo að
orði: Söngvaranum var tekið forkunnar vel, enda munu áheyr-
endur aldrei hafa orðið hrifnari af söng hér í bæ, og óx hrifn-
ingin með hverju Iagi. Dáðust menn að hinni hreimfögru og
stórkostlegu rödd hans, en þó enn meira að túlkun hans á lög-
um og Ijóðum. Ummæli annarra blaða voru á líkan veg.
í dag hitti tíðindamaður Vísis Eggert að. máli og spurði hann
um ferðina norður og austur.
ir að koma upp í sveit eins og
nú.“
„Hvað kemur til þess?“
' „ísland er i hershöndum og
andlegri menningu þess stafar
liætta af liinum miklu erlendu
áhrifum, sem fara dagvaxandi
og flæða inn yfir þjóðlífið okk-
ar. Sem betur fór, fann eg að
sveitirnar voru hinar sömu og
áður, landið það sama og þjóð-
in eins og hún hefir verið.“
; „Hvernig var hljómleikunum
tekið?“
i „Með afbrigðum vel. Annars
voru aðstæðurnar með undir-
| leikinn mjög misjafnar. í sveit-
i unum og smærri kauptúnum er
erfitt að fá góða undirleikara,
| en á Akureyri lék Rohert Abra-
! hamsson undir og gerði það
! með mikilh prýði. Annars er
I það ekki tilgangur með list
i minni — enda ósamrýmanlegt
sannri og göfugri list — að
safna auði eða mikla mig af
frægð eða vinsældum. Það sem
fyrir mér vakir, er að vekja
þjóðina til sjálfsstæðiskendar,
vekja hana til umliugsunar á
eðli sínu og köllun sinni og á
fegurð og gæðum þessa undra-
verða lands, sem við erum svo
hamingjusöm að eiga og
byggja. Allir erfiðleikar og alt
andstreymi hverfur, ef maður
finnur sálu einhvers opnast fyr-
ir því sem göfugt er og fagurt
og íslenskt“.
„Heldurðu að þér hafi telcist
Eggert Stefánsson.
„Eg fór upp í sveit, af því að
þar finn eg alt það sem islensk-
ast er og hjarta mínu stendur
næst. Því að hversu margt og
mikið sem bindur mig stórborg-
unum, svo sem öll menning
þeirra, stórbrotnu listir og vís-
indastofnanir, þá eru það samt
altaf óbygðirnar íslensku, sem
kalla á hug minn og hjarta.“
„Hverra áhrifa naustu á ferð
þinni?“
„Allra þeirra bestu, sem eg
gat á kosið. Fólkið sýndi mér
hvarvetna gestrisni og velvild
og náttúran sjálf vafði mig
örmum. Eg sá alstaðar fegurð,
alstaðar yndisleik og hreinleik
eins og eg hefi ávalt og alstaðar
séð í þessari undursamlegu, ó-
snortnu náttúru íslands. Eg hefi
aldrei haft jafn mikla þörf fyr-
að vekja þessar kendir ?“
„Um það skal eg ekki full-
yrða neitt. En liitt fanst mér, að
íslenska alþýðan hlustaði sem
aldrei áður. Mér fanst hún
svelgja i sig tónana af þorst-
látri hrifnæmi og af alvöru-
þrunginni listhneigð. Ef til vili
var það hin utanaðkomandi
þjóðernislega hætta, sem fékk
hana til að hlusta á rödd hróp-
andans, er liann liét með söng
sínum á liðveislu til handa öllu
þvi, sem íslenskt er og þjóð-
legt.“
„Hvernig er sönglistarlíf á
þeim slóðum, sem þú fórst
um?“
„Eg kyntist því ekki nema á
Akureyri. En þar er nokkur
hópur manna, sem fylgist
vel með listalífi þjóðarinnar og
sýnir listamönnum alla þá alúð
og hjálþsemi, sem þeir geta í té
látið. Eg kyntist mörgum þess-
ara manna og eg votta þeim al-
úðarþakkir fyrir gestrisnina, al-
úðina og lijálpsemina, enda
munu móttökurnar á Akureyri
seint fyrnast úr huga mér.“
„Hvenær ætlarðu að syngja
fyrir okkur?“
„1 þessum mánuði, nieð að-
stoð dr. von Urbantschitsch.
Og að því loknu ætla eg
svo aftur eitthvað upp til
sveita, og syngja þár. Eg hlakka
til, því mér finst það vera
skylda mín og köllun að vekja
þjóðerniskend íslendinga og
syngja hana inn í hjörtu þeirra.
Að vekja þessa kend er köllun
allra íslenskra listamanna,
hvort heldur það eru skáld,
rithöfundar, málarar eða
hljómlistarmenn. — Og eg vil
taka enn dýpra í árinni og
segja; að það sé einungis andi
Islands og listir þess, sem halda
uppi rétti og sjálfstæði þjóðar-
innar. í dag hvílir réttur þjóð-
arinnar til eilífs lífs á herðum
íslensku listamannanna, því að
það hafa altaf verið skáldskapur
og listir, sem hafa vakið þjóðina
til meðvitundar um gildi sitt og
sjálfstæðisrétt.
Breskur her-
maður í vígahug.
Aðfaranólt laugardags var
breskur maður, ölvaður, stadd-
ur á vegamótum Hofsvalla- og
Sólvallagatna og hóf hann þar
skothríð á mannlausan híl, sem
Hampiðjan átti, en einnig
skaut hann á íslending, sem
bar þar að og fór að grenslast
eftir gerðum hins breska her-
manns. Skotið hæfði manninn
ekki, en hann heyrði hvininn
er kúlan straukst fram hjá
honum.
Maðurinn tilkynti athæfi her-
mannsins og lögregluþjónar
fóru á vettvang, 2 íslenskir og
1 breskur. Leist þeim breska
svo illa á manninn, að hann
ákvað að senda eftir meira liði
og fór sjálfur, með öðrum ís-
lenska lögregluþjóninum, eftir
liðsauka, en hinn átti að gæta
ölvaða hermannsins á ineðan.
En þegar lögreglusveitin kom
á vettvang, var maðurinn allur
á bak og burt. Hafði hann þot-
ið út í náttmyrkrið, og lög-
regluþjónninn, sem átti að
gæta hans, mist sjónar á hon-
um.
í miklu uavali
SPARTA
Laugavegi 10.