Vísir - 01.10.1940, Blaðsíða 2

VÍSIR
Stf yrimaiB iraskólliin
ogr ¥él§tjora§kolmii
eiga merkilegr starfsafniæli 21
Það er skemtileg; tilviljun, að aðal skólar sjó-
mannastéttarinnar eiga báðir merkileg afmæli
á þessu hausti. Stýrimannaskólinn er 50 og
Vélstjóraskólinn 25 ára.
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)..
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Hversu lengi
svo?
JþEGAR Þjóöstjórnin settist
að völdum, lýsli hún yf-
ir því, að stefna liennar myndi
verða í því falin, að vinna geyn
vaxandi dýrtíð og láta ei.lt gf-
ir alla ganga. Þetta var sú
stefna, sem þjóðin gat sætt sig
við, með því að hún var löngu
orðin leið á valdamisbeitingu
og sérréttindabra,ski þeirra
flokka, er að völdunum liöfðu
setið. Flestum mun einnig hafa
verið það ljóst, aó nauðsyn var
á frekari samvinnu, ef til ó-
friðar skyldi draga á mcgin-
landi Evrópu, til þess að firra
þjóðina þeim vandræðum, sem
af lionum kynni að stafa. Þær
óskir fylgdu því þjóðstjorninni
úr hlaði, að lienni ma tti vel
lánast viðleitnin til þess að
bæta liag fjöldans og' draga úr
sárustu neyðinni í landinu.
Þess slcal þegar getið, að fyr-
ir atbeina þjóðstjórnariiinar
voru ýmsar ráðstafanir gerðar
þegar í upphafi, til þess að
tryggja þjóðinni helstu nauð-
synjavörur til framleiðslunnar,
með sæmilegu verði, og auk
þess voru aðrar ráðstafanir
gerðar samhfiða, til þess að
halda niðri dýrtíðinni innan-
lands. Mætti þar nefna, að á-
kveðið var með Iögum, að
húsalciga í Reykjavík mætti
ekki hækka frá því, sem hún
var, og sérstakri nefnd falið
að mela sanngjarnt eftirgjald
íbúða. Að þessu Ieytinu virtist
þjóðstjórnin vilja vera stefnu
sinni trú, en er frá leið og á
reyndi, kom alt annað hljóð i
strokkinn.
Sjómenn kröfðust áhættu-
þóknunar vegna siglingar um
hætfusvæði, og fengu kröfum
sínum framgengt að nokkru
leyti, með því að aðstaða
þeirra og lífskjör voru alt önn-
ur en verkamanna í landi. Þótt
viðleitnin beindist í þá ált, að
lialda kaupinu niðri, til þess
að koma í veg fyrir dýrtíðina,
þótti sanngjarnt að gera hér
undanþágu, en þar með var
skriðan komin af stað. Næsla
skrefið var svo hækkun á af-
urðaverði til bændanna, og
það var réttlætt með þvi að
sjómennirnir „væðu í pening-
um“, og.livað væri eðlilegra en
að þeim væri einnig beint til
bændanna.
Kaupgjald miðast við vísi-
tölu, sem reiknuð er út árs-
fjórðungslega, en þegar allar
nauðsynjavörur hækkuðu í
verði, sumpart vegna dýrari
flutninga að landinu og frá, og
sumpart vegna hækkunar á
innlendum afurðum, leiddi aft-
ur af því að kaupgjaldið hlaut
að hækka, að vísu eftir lögá-
kveðnum stiga. — Hjólið snýst.
— Þegar kaupgjaldið hækkar,
hækkar innlenda vöruverðið,
— en sá er munurinn, að þeg-
ar kaupið hækkar hlutfallslega
við dýrtíðina, virðist afurða-
verðiS hækka eftir duttlungum
verðlagsnefnda, án nokkurs
eðlilegs samanburðar eða út-
reiknings, miðað við annað
verðlag og ástand í landinu.
Og þannig heldur þetta áfram
koll af kolli, og nú mun svo
komið, að helstu neysluvörur
almennings hafa stigið svo til-
finnaidega í verði, að vart er
viðunandi.
Að hinu leytinu hefir við-
skiftamálaráðherra séð svo
um, að landsmenn búa að
miklu óhagstæðara lnarkaðs-
verði á erlendum vörum, með
því að heimila ekki á þeim inn-
flutning fvr en alt er um sein-
an, og hanna jafnvel enn þá
innflutning á ýmsum helstu
nauðsynjavörum, sem skortur
er á í landinú. Á slíkri fásinnu
hefir þjóðin tapað miljónum
króna, og eru þó ekki*öll kurl
komin til grafar.
Hvað er svo framundan? —
Veturinn og atvinnuleysið, -—
fyrirsjáanlega miklu meira, en
það hefir nokkru sinni áður
verið. Þrátt fyrir það mun
verðhækkunin og kaupgjalds-
hækkunin halda áfram, þar til
að hruni dregur. Hvað verður
um nýjar framkvæmdir á næst-
unni? Þær verða fyrirsjáan-
lega engar, og atvinnuvegir
þeir, sem nú hafa mesta velt-
una, eiga einnig eftir að fá
þyngsta skellinn. Óráð stríðs-
áranna 1914—1918 hefir kom-
ið upp að nýju. Menn hafa
ekkert lærl og engu' gleymt,
þrátt fyrir reynslu þá, sem
fékst á þeim árum.
íslensku skipin
halda loftskeyfa-
tækjunum.
' Frá því var skýrt fyrir nokk-
uru hér í blaðinu, að tilslökun
væri í vændum frá hálfu bresku
ríkisstjórnarinnar, um töku
loftskeytatækja fiskiskipa
þeirra er sigla til íslands. Hafa
um nokkurn tíma staðið samn-
ingaumleitanir milli islensku og
bresku ríkisstjórnarinnar um
þessi mál, með þeim árangri að
breska ríkisstjórnin hefir nú
fallist á tillögur íslensku stjórn-
arinnar, en þær eru í aðalatrið-
um sem hér segir:
.Loftskeytatæki skal iimsigla,
en innsiglið má brjóta og taka
lækin í notkun ef hætlu ber að
höndum.
í hvert sinn sem innsigli er
brotið, skal haldið sjópróf, þar
sem gengið er úr skugga um, í
hvaða lilgangi tækin hafa verið
notuð. Sannist að ekki hafi verið
um neyð að ræða, missir skipið
rétt til að sigla með loftskeyta-
læki framvegis.
ÖII fiskiskip mega hafa tal-
stöðvar meðan þau stunda veið-
ar við strendur íslands, en sigli
þau til útlanda verður að inn-
sigla tækin eins og loftskeyta-
tækin og gilda sömu reglur um
þau.
Þetta eru í aðalatriðum nið-
urstöður samningaumleitana
þeirra sem fram hafa farið að
undanförnu og staðfesting hefir
fengist á hjá bresku stjórninní.
Það hefir og orðið að samkomu-
lagi að skip sem nú eru í Eng-
landi, eða í förurn þangað komi
með tækin aftur. Sömuleiðis
hafa verið gerðar ráðstafanir til
þess að tækin verði send hið
allra fyrsta, sem tekin voru úr
íslensku togurunum í Englandi
nú fyrir skeinstu.
Kolaveri á landiitu.
Kol eru nú seld á kr. 134.00
pr. tonn, heimflutt hér i Rvik.
Til samanburðar má geta þess,
að kolaverð í öðrum kauptún-
um er sem hér segir: '
í Vestmannaeyjum eru kol-
in seld á 125 krónur (heim-
fhitt), á ísafirði 125 kr., á Sauð-
Ég er viss um, að þessi tima-
mót í sögu áminstra stofnana
mun vekja marga gamla nem-
endur til umliugsunar uffi að-
stöðu þeirra nú, um sögu þeirra
á liðnum árum, svo og frain-
tíðar skipulag og liorfur.
Um þessa skóla hefir ekki
verið mikið deilt. Þeir liafa
víst þótt skifta svo litlu máli.
Jafnvel pólitikin hefir næsta
lítið um þá nætt, og lýtur hún
þó oft að litlu.
Þegar frá er dregið það at-
riðið, sem reyndar er mikils
um vert, að skólarnir munu
báðir jafnan liafa verið vel sett
ir um starfslið, er ekki hægt
að segja, að vcl hafi verið bú-
ið að þeim að öðru leyti. Húsa-
og áhaldakostur þeirra hefir
nú um langt skeið verið næsta
lítilfjörlegur, og óskir forstöðu-
mannanna um uinbætur í þeim
efnum lítinn árangur borið.
Að því er vélskólann snert-
ir, þá hefir hann aldrei átt þak
yfir höfuðið, en hröklast úr
einum staðnum í annan, og er
nú hafnaður í liinu hálfrar ald-
ar gamla liúsi stýrimannaskól-
ans. Með því að hólfa í sund-
ur nokkur herbergi þar, og
byggja forstöðumanninum út,
tókst að hola vélskólanum þar
niður lil bráðabirgða.
Aukist stýrimannaskólinn og
þurfi á þessum herbergjum að
lialda, hefst vergangur vélskól-
ans að nýju.
Um ástand skólahússins geng
ur meðal annars sú saga, að
stjórn breska seluliðsins hafi
ekki þótt það nothæft fyrir her-
mannaskýli í sumar. Er það,
að ég held, eina skólahúsið i
bænum, sem ekki var tekið.
Fiskgeymsluhús og aðrar vöru-
skemmur voru álitnar tiltæki-
legri.
Það lakasta í þessu er þó
það, að telja verður þetta sjálf-
skaparvíti. Það verður að segj-
ast, að þetta er að miklu leyti
sjómanna’nna eigin sök. Hefðu
þeir haft verulegan áliuga fyr-
ir þessu máli og metnað, ekki
viljað sætta sig við að vera af-
skiftir, þá væri öðru vísi og
betur um þessa hluti. Þá er ó-
hugsandi að Alþingi og ríkis-
stjórn hefðu til lengdar sniðið
svo mjög við neglur allar fjár-
veitingar til þessara stofnana.
En þetta má ekki lengur svo
■búið standa. Hið gamla hús
stýrimannaskólans er að verða
ónothæft og er auk þess alt of
lítið. Það verður að endur-
byggja það á næstu árum,
stærra og fullkomnara, svo
stórt, að allir skólar, sem starf-
ræktir eru hér í bænum fyrir
sjómenn sérstaklega, geti feng-
ið þar liúsnæði. Það er móðg-
un við sjómannastétlina, að
búa þessum skólum svo léleg
starfsskilyrði, sein þeir hafa
nú, á sama tíma og hundruð-
um þúsunda króna er árlega
varið til annara skóla um alt
land.
*
Það er margt, sem bendir á,
að vélfræðikenslunni verði að
breyta áður en langt um líður.
árkróki 120 kr., á Siglufirði 139
kr., á Hjalteyri voru kol seld
á kr. 100.00 til skamms tíma,
á Akureyri 138 kr., á Húsavík
111 kr., á Raufarhöfn 130 kr.
og á Seyðisfirði 95 kr.
Með góðum húsakynnum mætti
færa liana að mestu undir eina
•stjórn og samræma hana betur
til léttis fyrir nemendur. Vél-
tæknin tekur svo örum breyt-
ingum, að sama kenslufyrir-
komulag getur elcki staðið til
lengdar. En það er tómt mál
að tala um það á meðan skól-
inn hefir þella húsnæði, og' ér
að lieita má áhaldalaus.
Ef að vanda lætur og að ó-
hreyttum aðstæðum er naum-
ast hægt að vænta þess, að yf-
irstjórn skólamálanna hefjist
lianda ótilkvödd, kröfurnar
verða að koma frá sjómönnun-
um sjálfum, ekki einu sinni,
heldur áframhaldandi, þar til
undan þeim er látið. Það er
margra ára reynsla fyrir því,
að öllu, sem rikissjóði áskotn-
ast, er eytt, þar eru altaf nógir
til að kroppa hvern eyri.
Sjómannastéttinni hefir ver-
ið næsla ósýnt um að seilast í
ríkissjóðinn; þess vegna hefir
liún orðið útundan og ekkert
fengið. En nú verður hreytt til.
Það er ekki liægt hjá því að
kom'ast. Farmanna- og sjó-
mannasamband íslands hefir
tekið þetta mál að sér. Það
mun beita sér fyrir þvi, að
frumvörp verði flult á næstu
þingum um fjárveitingu til
skólabyggingar. Það mun ekki
verða staðar numið fyr en all-
ar sanngjarnar kröfur sjó-
mannanna eru uppfyltar.
*
Það er mála sannast, að á
sjómannastéttinni hvílir mest-
ur hitinn og þunginn af for-
sorgun þessarar þjóðar. Það er
hennar starf, sem her ríkuleg-
aslan ávöxt, þegar á alt er lit-
ið. Það eru því nærtækar líkur
fyrir því, að það fé, sem var-
ið er til þess að manna sjó-
mannastéttina og búa henni
sem best lífskjör á allan liátt,
komi aftur með góðum vöxt-
um.
Balc við farmannasamband-
ið standa ellefu félög yfir-
manna á íslenska skipaflotan-
um. í þeim hópi er margt á-
hrifamanna, sem ekki munu
láta hlut sinn eftir liggja. Þeir
munu einróma gera þá kröfu
til næsta Alþingis, að einhver
lítill hluti þess mikla fjár, sem
t. d. fiskimennirnir liafa fært
á land á þessu ári, og sem kem-
ur í ríkissjóðinn eftir ýmsum
leiðum, verði lagðar til hliðar,
og síðar varið til þess að koma
í framkvæmd þessu menning-
armáli sjómannanna. Það væri
viðeigandi afmælisgjöf til sjó-
mannaskólanna, sem liver ein-
asti kjósandi á landinu mundi
fallast á fyrir silt leyti. Og
hversu rífleg sem þessi upp-
hæð væri, þá væri hún þó að-
eins verðug viðurkenning Al-
þingis á starfi sjómannastétt-
arinnar alment.
En hvað sem um þetta verð-
ur, þá verður skólabyggingar-
málið ekki þagað í liel úr
þessu. Sjómennirnir munu
setja metnað sinn í að fá það
leyst á sem skemstum tíma.
*
Blað Famannasambandsins,
sjómannablaðið Víkingur, er
að þessu sinni lielgað skóla-
málinu. Flytur það ágrip af
sögu skólanna með myndum,
og auk þess greinar eftir ýmsa
merka menn. Vikingur á nú um
3000 kaupendur víðsvegar á
þes§u liaii§ti.
Hallgr. Jónsson.
landinu, og heitir á þá alla
sem einn að fulltingja sér i
baráttunni fyrir þessu nytja-
máli sjómannastéttarinnar.
Takmarkið er fullkomið og
myndarlegt hús á góðum stað
i Reykjavík fyrir áminstar
kenslustofnanir sjómanna, með
öllum nauðsynlegum húnaði,
og þannig sett, að við það megi
auka, eftir því sem kröfur tím-
ans heimta.
Hallgr. Jónsson.
Fimtugur:
Helgá
Guðmundsaon
fimíugur.
Margir halda því fram, að
menn um'fimtugt séu á besta
skeiði æfinnar. Á fáum mönn-
um sannast þella álit betur en
Helga Guðmundssyni banka-
stjóra, sem álti fimtugsafmæli
síðastliðinn sunnudag. Hann er
unglegur og fjörmikill í fram-
komu og' tekur á ölluin við-
fangsefnum með festu og dugn-
aði.
Starf lians um lang't skeið
sem bankamaður, fulltrúi í
umfangsmikilli útflutnings-
verslun og opinber erindreki
í Suðurlöndum, veitti honum
góðan undirbúning fyrir starf
lians sem aðalhankastjóri Út-
vegsbanka íslands, er hann
tók. að sér þegar Helgi Briem
lét af starfi í bankanum. I
þessu starfi hefir hann sýnt
slíkan dugnað, að óvíst er,
hvort bankinn liefði lcomist yf-
ir þá örðugleika, sem að hon-
um steðjuðu í hyrjun, ef Helga
liefði ekki notið við. Ber öllum
saman um, er til þess þekkja,
að hann liafi í því viðreisnar-
starfi sýnt dugnað, árvelcni og
framsýni sem fáum er gefið.
Hann er afar vinsæll af hin-
um fjölmenna viðskiftamanna-
hóp hankans. Hann er hreinn
og beinn í allri framkomu og
veitir skjót svör við öllum
málaleitunum. Er því við
brugðið, hversu greiðlega hann
afgreiðir erindi manna, er til
hans þurfa að sækja, og hefir
það aukið mjög vinsældir
hankans og aflað honuni nýrra
viðskifta. Á jafn erfiðum tim-
um og þeim, er nú standa yfir,
er bankastofnunum vorum
nauðsynlegt að hafa glögga og
dugandi menn við stýrið, menn
eins og Ilelga Guðmundsson.
Vinir hans og hinir mörgu
viðskiftamenn bankans munu
óska þess, að krafta lians megi
njóta við um mörg ókomin ár
og að hagur hankans megi
halda áfram að blómgast til
styrktar íslensku atvinnulífi.
85 ára í dag:
Frú
Njálsgötp 33. Hún er fædd 1.
okt. 1855 að Melshúsum á Sel-
tjamarnesi, en v^r tekin til
fósturs eins árs gömul, lil Ól-
afs Stephensen jústisráðs i
Viðey, var þar til 15 ára aldurs,
að hún fluttist aftur til Reykja-
vikur, eftir lát fóstra síns, þá til
móður sinnar að Melshúsum.
Tæpra 18 ára giftist liún Þorláki
Magnússyni heyki, átlu þau 3
börn, en tvö af þeim lifa, þau:
Hinrik Þ. Biering, fyrv. barna-
kennari á Flateyri, og frú Guð-
ríður Þ. Vidalín, búselt á Njáls-
götu 33. Mann sinn misti Mar-
grét eftir 15 ára sambúð. Árið
1915 giftist hún aftur, Sigurði
Vilhjálmssyni, byggingameist-
ara, er þá hafði dvalið í New-
York í 33 ár, Sigurður lést 3.
niars 1931, var þá Margrét tæpra
75 ára. Það er talið nokkuð við
aldur að giftast 60 ára gamalþ
en enginn Iiamingjubrestur varð
það Margréti þegar hún það
öldruð giftist Sigurði, er þá var
líka talsvert við aldur; 'sambúð-
in varð þeim sönn hamingja, og
gat vart verið betri þótt yngri
hefðu verið, og mér er ekkí
grunlaust Um, að þau árin hafi
verið hamingjuríkust í lifi
hennar, þvi henni hafa mætt á
langri leið, skin og skúrir, sem
vænta má.
Margrét her ellina vel, í við-
tali við hana ber ekki á neinum
ellimörkum, hún ræðir um
dagsins viðburði og landsins
þarfir sem amg væri, les og
skrifar gleraugnalaust og saum-
ar svo vel, að mörg ungmej'jan
mætti öfundast enda var hún
annáluð fyrir hagleik og vand-
virkni.
Eg hefl þekt Margréti í rúm
35 ár, alt frá unglingsáruin mín-
um, hún hefir ávalt verið mér
sem tryggur vinur. Vandaðri og
ábyggilegri manneskju en liana
er vart að finna; hún er sann-
trúuð kona sem byggir all sitt
traust á guði og handleiðslu
hans.
Lifðu heil Margrét min. Guð
blessi þig.
Þinn C. Ól.
Valsveltan.
Enn hefir ekki verið vitjað 2ja
vinninga í happdrætti hlutaveltu
Vals: nr. 2423, Eldstó (karnína) og
nr. 3763, Máíverk. — Munanna sé
vitjað í Litlu Blómabúðina strax.
Hjónaefni.
Nýlega hafa opinberað trúlofun
sína ungfrú Kristín Sigurðardóttir
frá Seljatungu í Flóa og Sigurþór
Hersir matsveinn.