Vísir - 04.10.1940, Blaðsíða 2

VISIR
&
PAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: ICristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstrœti)..
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasaía 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Kaupgjald og
verðlag.
R nokkuð óeðlilegt við það,
að menn kveinki sér dálíL-
ið út af hinni geysilegu verð-
hækkun, sem orðið liefir á ís-
lenskum framleiðsluvörum? Og
er nokkuð óeðlilegt, að menn
hafi orð á þessu? Tíminn liefir
tekið þá furðulegu afstöðu lil
þessa máls, að hann telur það
óhæfu, að bent ,sé á óánægju
neytenda út af þessum ráðstöf-
unúm. Hann getur ekki gefið
nenaa'eina skýringu á því, að
um þetta sé talað, -— illvilja og
andúð í garð hænda! Þeir menn,
sem te'Ija að liarkalega sé farið
að neytendunum „líta á hændur
sem þræla launastéltanna".
Þetla er tónninn í blaðinu, hæði
af hálfu ritstjórnarinnar og
annara, sem um málið liafa rit-
að í það. Nú vita allir, að hænd-
ur sjálfir hafa litla heina íldut-
un um það, hvaða verðlag er
sett á vörur þeirra. Menn skilja
ofur vel, að þeir muni taka þvi
feginshendi, eins og allir aðrir,
að fá sem, mest fyrir erfiði sitt.
Og það er heldur ekki lalið eftir.
Hér er aðeins um það að ræða,
að verðlagið á íslensku vörun-
um hefir verið hækkað miklu
meira en nemur lcauphækkun
alls þorra neytendanna.
Það hefrr verið mikið um
það talað á undanförnum ár-
um, ekki síst um þær mundir,
er styrjöldin hófst, að þjóðin
yrði að húa meira að sínu. Það
hefir lika verið talað um það,
að leita yrði allra ráða til að
halda dýrtíðinni í skefjum.
Mönnum kom saman um, að
úr því að kaupgjaldið væri
hundið með lögum, yrði að gera
alt sem unt væri til þess að
forðast, að neysluvörur færu
upp úr öllu valdi. Um innkaups-
verðið, á erlendum vörum gál-
um við engu ráðið. En verðlag-
ið innanjands gátum við sjálfir
sett. Allir flokkar, sem standa
að núverandi sljórn, voru sam-
mála uin að ákveðið lilutfall
Skylcii vera milli kauplags og
verðlags. Þegar ríkisstjórnin
settist að völdúm var þvi lýst
yfir, að hún myndi vinna gegn
aukinni dýrtíð. í fyrra lögðust
ölt hlöð ríkisstjórnarinnar á eitt
um það, að fá almenning til að
auka neysluna á íslenskum vör-
um sem allra mest, lil þess að
sjá framleiðendum fyrir sem
víðustum markaði innanlands
og spara jafnframt erlend að-.
kaup.
Nú er cins og öll þessi áform
séu rokin út í veður og vind.
Innlenda varan er liækkuð
miskunnarlaust og hækkunin
varin af slikri frekju, að engu
, er líkara en gera eigi hvem
mann óalandi og óferjandi, sein
leyfir sér að nefna slíkt.
Upphaflega var afurðaverðið
innanlands bundið í gengislög-
unum, alveg eins og kaupgjald-
ið. Hugsum okkur nú, að i stað
þess að ákvæðin um kjöt og
mjólk voru tekin úr gengislög-
unum, hefði það verið ákvæðin
um kaupgjaldið. Hugsum okkur
að kaupgjaldið hefði svo verið
hækkað um 50—70%, en mjólk-
ur- og kjötverð aðeins um 20
—30%. Hefði Tímamönnum
Verðiag á ýmsnm nanðsynjavöram,
og hugleiðingar í sambandi við það.
Því verður ekki neitað, að þrátt fyrir allar verðlagsnefndir
og aðra slika starfsemi, þá er ýmislegt einkennilegt og jafnvel
mjög varhugavert í sambandi við verðlag og dreifingu ýmsra
nauðsynjavara hér í bænum. Það má í þessu sambandi benda á
kolaverðið sem er taiið ca. 40 krónum hærra í Reykjavík en það
þyrfti að vera þegar miðað er við núverandi verðlag á kolum
erlendis að viðlögðu flutningsgjaldi. Sérstakar ástæður munu
þó liggja fyrir þessu háa verðlagi sem sé þær að kolakaupmenn
eru hvattir til að birgja sig upp með kolum meðan flutnings-
gjöldin voru mun hærri en nú.
ekki þóll jjað liart, að vera
hrigslað um illvilja og andúð i
garð verkamanna og annara
launþega, ef jieir hefðu haft orð
á að misræmi væri í jiessu?
Það er ekki hægt að neita jiví,
að með hinni gífurlegu hækk-
un, sem gerð hefir verið á ís-
lensku vörunum, er brotið í bág
við jiá stefnu, sem yfirlýst var,
jjegar núverandi stjórn settist
að völdum. Þegar Hermann
Jónasson forsætisráðherra gerði
grein fyrir stjórnarmynduninni,
kómsj^hann meðal annars svo
að orði:
„Ef félagsheildir, stéttir eða
einstaklingar, sem standa að
baki ráðherrum í ríkisstjóm-
inni, sýna ásælni í því að fá
dreginn sinn taum eitt fet frarn
yfir það, sem réttlátt er, sam-
anborið við aðra, og framar því,
sem alþjóðaheill leyfir, og látið
verður undan þeirri ásælni, þá
mun samstarfið að mínum
dómi sem forsætisráðherra,
mistakast.“
Hér er skýrt og djarfmann-
lega að orði kveðið. En finst
Hermanni Jónassyni, að hann
hafi verið jiessari stefnu trúr út
í æsar?
a
------ ,•00-111,»----
Lántaka
bæjarins.
Á fundi bæjarstjórnar í gær
var til umræðu hin fyrirhugaða
lántaka. Hefir bæjarráð gert til-
lögur um að bærinn taki 3 milj.
kr. innlent lán, til að greiða
lausaskuldir, sem safnast hafa
fyrir að undanförnu, einkum
við Landsbankann.
Borgarritari reifaði málið á
fundinum í gær. Kvað liann að
góðar liorfur væri á jiví, að hægt
væri að fá skuldahréfalán, sem
hér um ræðir, með góðum kjör-
um. Skiftar skoðanir hefði ver-
ið um stærð lánsins og hefði
sumir viljað hafa Jiað svo stórt,
að hægt væri einnig að greiða
lausaskuldir ýmsra bæjarstofn-
ana, en niðurstaðan hefði orðið
sú, að ákveðið var að takmarka
upphæðina við þrjár miljónir.
Ein miljón verður tekin til 3ja
ára og voru vextir Jiar 5%, en
tvær miljónir til 15 ára og eru
vexlir Jiess láns 5*4%.
Samþykti hæjarstjórn í gær
lántökuna, en ákvað ekki tíl
fullnustu vaxtakjörin, vegna
þess, að ríkisstjórnin og stjórn
Landsbankans "voru Jiar ekki á
sama máli. Framhald annarar
umræðu Ter fram eftir nokkra
daga.
Esja fer frá
Petsamo um
helgina.
gAMKVÆMT upplýsingum,
sem Vísir hefir fengið frá
ríkisstjórninni, fer Esja frá
Petsamo nú um helgina. Svo
sem kunnugt er var það gert að
skilyrði, að skipið færi til enskr-
ar hafnar, og má þá ætla að það
verði hingað komið um miðjan
mánuðinn.
íslendingamir, 300 að tölu,
sem með skipinu koma, dvöldu
í Stokkhólmi þar til á miðviku-
dag, en lögðu þaðan af stað um
þann dag miðjan. Munu þeir því
væntanlega koma til Petsamo í
dag. íslendingunum var fagnáð
mjög vel í Stokkhólmi á allan
hátt og er þeir fóru þaðan
blakti fjöldi íslenskra og
sænskra fána á stöng fyrir
framan járnbrautarstöðina og í
Vasa-götunni.
Sumar innlendar framleiðslu-
vörur eru uni Jiessar mundií í
svo háu verði að undrum sætir.
Má hér minna á verðlag á eggj-
um, mjólk og ýmsum mátjurt-
um. Hið sorglega er að í fæstum
tilfellum er jiað þó framleiðand-
inn sem nýtur góðs af þessu liáa
verðlagi. Ástæðurnar fyrir Jivi
eru oft annars eðlis og í sumum
tijrfellum harla torskildar. Mun
litillega verða vikið að þessu
hér.
Verðlag á hænueggjum mun
um Jiessar mundir vera tæpar
(i krónur pr. kg. Þetta er ó-
heyrilega hált verð. Mun það
stafa af Jieirri mildu eftirspurn
sem nú er á eggjum miðað við
framhoðið. Þegar miðað er við
hænsnastofninn sem talið er að
sé til í landinu og afurðir Jiær
sem gert er ráð fyrir að hann
gefi af sér J)á mun koma í ljós
að Jiessi búnaðargrein er í hörmu-
legu .lásigkomulagi miðað við
reynslu nágrannaþjóðanna í
þessum efnum. Og þetta Jiarf
engum að koma á óvart. Ilið
opinbera hefir aklrei hreyft
hinn minsta fingur í Jiá átt að
efla J)cssa húgréin eða bæta af-
komu hennar. Hið eina sem gert
hefir verið í þessiím málum er
að banna innflutning á eggjum
til landsins og i sumum tilfell-
unx nauðsynlegt kraftfóður.
Þrátt fyrir allar endurbætur á
búnaðarlöggjöf, búnaðarskól-
um o. s. frv, J)á hefir alifugla-
ræktarinnar aldrei verið getið
frelcar en lnin væri ekki til. Þó
verður því ekki neitað að egg
eru nauðsynleg vara, eins og
mataræði landsmanna nú er
háttað, til sjávar og sveita.
Mjólkurlíterinn er nú 60
aurar í Reykjavík. Þetta er
meira en Iielmingi Iiærra verð
lieldur en bændur fá fyrir vör-
una. Forráðamenn mjólkur-
málanna vilja réttlæta hið liáa
verðlag með J)ví að J)að sé ekki
öll injólkin neyslumjólk. Þeir
benda á að nokkur hluti liennar
sé vinslumjólk þ. e, a. s. mjólk
Sém unnið er úr smjör, skyr,
ostar o. s. frv. og fyrir Jiessa
mjólk fáist svo lítið að liún
dragi meðalverðið til hænda
svo mjög niður. Þessu er til að
svara að eins og verðlag er nú
á mjólkurafurðum ætti að fást
mun hærra verð fýrir mjólkur-
líterinn lieldur en það sem
bændum er nú greitt. Svo er
heldur ekki að sjá að unnið sé
að J)ví að reyna að auka mjólk-
ursölu í Reykjavík. Þvert á
móti, mjólkin er hækkuð í vérði
upp úr öllu valdi og það hlýtur
að hafa í för með sér að eftir-
spúrnin eftir henni minki meðal
hæjarbúa. Hér horfir J)ví öðru-
vísi við en viðvíkjandi eggjun-
um. Af eggjum er of litið á
markaðnum til J)ess að verðlag-
ið geti náð nolvkurri átt, ef
mjólk er talið að sé of mikið.
Geta hinir fróðu forráða-
meni) mjólkurmálanna annars
ekki skilið að sé það vinslu-
mjólkin sem dregur mjólkur-
verðið niður fyrir bændum þáer
mjólkurframleiðslusvæðið hér
sunnanlands of stórt. Þeir halda
J)ví fram að það sé vinslumjólk-
in sem orsaki hið háa verð í
Reykjavik. Þetta er mjólkin sem
kemur lengst að, flutningskostn-
aður við hana verður lang mest-
ur og þetta verður lélegasta
varan sökum langra og erfiðra
flutninga. Þrátt fyrir Jjessar
staðreyndir er J)ó enn í dag unn-
ið að J)ví að stækka verðlags-
svæðið. Fvrir J)eim mönnum
sem hér eru að verki vakir J)ó
• vissulega annað en velferð
bændastéttarinnar.
Ef að ástæðan fyrir liinu
mikla misræmi milli mjólkur-
verðs hér í bænum og J)ess sera
bændur fáfyrir sömuvörurerof-
framleiðsla á (vinslu)-mjólk J)á
verður vissulega eillhvað að
gera til að bæta úr Jæssu ástandi,
háðum aðilum í vil, framleið-
endum og neytendum.
Hér í blaðinu birtist um dag-
inn grein um smjörsamlög.
Ilvernig væri að Iiefja slíka
starfsemi eða rjómabú í útjöðr-
umverðjöfnunarsvæðisins?Væri
ekki einmitt æskilegt að fram-
leiða smjör úr rjómanum heima
í þessum sveitum og nota und-
anrennuna og áfirnar lil mann-
eldis og skepnufóðurs á heimil-
unum. -r- Það má skjóla J)ví hér
inn í að undanrennan er m. a.
talin prýðilegt liænsnafóður og
ef bændum væri kent að nota
Jiana á réttan hátt ælti að mega I
auka eggjaframleiðsluna að
miklum mun. — Á þennan hátt
mundi flutningskostnaðurinn
minka að miklum mun, bænd-
urnir mundu fá sanngjarnt
verð fyrir sína vöru og mjólkur-
húin ættu að sleppa við óþarfa
vinslumjólk sem talin er orsök
hins óhæfilega háa mjólkur-
verðs í Rejdtjavík. Þetta er mál
sem þyrfti að taka til rækilegrar
athugunar og ekki með neinum
pólitískum ofsa, heldur að eins
með velferð allra aðila fyrir
augum, framleiðenda og neyt-
enda.
Þi’átt fyrir Verðlagsnefnd
Grænmetisverslunar ríkisins og
allar auglýsingar hennar J)á miá
segja að verðlag á kartöflum
hafi stunduin verið harla ein,-
kennilegt að undanförnu. Á
sama tínia sem nefndin auglýs-
ir útsöluverð á kartöflum 26 kr.
tunnuna, J)á verða sumir fram-
leiðendur fegnir að losna við
hana fyrir 8—10 krónur. Hér er
langt frá J)ví að alt sé með feldu,
en út í þá sáhna skal J)ó ekki
farið hér, Iieldur skal vikið
nokkuð að því hvernig þessum
inálum horfir nú við.
Það er vitað áð kartöfluupp-
skeran í Iiaust er mjög léleg.
Svo léleg að hún mundi að eins
gela fullnægt Jiörfum lands-
manna að nokkuru leyti næsla
ár. Það alvarlegasta í þessu máli
er þó það að hreska setuliðið
kaupir um þessar mundir allar
þær kartöflur sem það kemst
yfir. Mun það greiða læpar 20
krónur fyrir pokann sóttan
heim til framleiðanda. Þetta
liefir l)að í för með sér að kart-
öflur eru lítt fáanlegar hér í
bænum um Jæssar mundir og
vart mun ástandið batna. Það
verður J)vi nú þegar að gera ráð-
stafanir liér að lútandi og hvað
er sjálfsagðara en að uppskeran
í landinu sé fyrst og fremst
ætluð landsmönnum sjálfum.
Viðvíkjandi verðlagi á græn-
meti þá hefir Jiað verið óhemju
liátt á þessu liausti. Þetta stafar
að sjálfsögðu af'því hvað sum-
arið hefir verið óhagstætt garð-
yrkjunni. Verðlag á afurðum
gróðrarstöðvanna hefir J)ó lceyrt
fram úr allri sanngirni. Þetta
eru J)ó fyrirtæki sem talin eru
bera sig vel. Formaður þeirrar
I dag var i hæstarétli kveð-
inn upp dómur i máliiiu Sveina-
félag múrara gegn Vinnuveit-
endafélagi Islands f. h. Þorkels
Ingibergssonar.
Málsatvik eru J)essi:
Með dómi Félagsdóms 21.
maí s.l. var áfrýjandi máls
J)essa dæmdur til að greiða
stefnda kr .1000.00, ásamt máls
koslnaði. Með Jiví að áfrýjandi
greiddi ekki dómskuldina
krafðist stefndi fjárnáms í fó-
getarétli Reykjavíkur. Fyrir
fógetaréttinum voru aðiljar
sammála um það, að áfrýjandi
ætti ekki aðrar eignir hn 2
sjóði: Félagssjóð og Styrktar-
sjóð. Þá voru þeir og sammála
um J)að, að fjárnám mætti
fram fara i Félagssjóði, en í
honum væru aðeins tæpar 50
krónur. Stefndi í máli J)essu
krafðist J)á, að fjárnám færi
fram í styrktarsjóðnum, en á-
frýjandi (Sveinafélagið) hélt
J)ví fram, að hann væri und-
anjæginn aðför, samkv. 8. gr.
laga nr. 80 frá 1938, um stétt-
arfél. og vinnudéilur. Stefnandi
mótmælti því að svo væri, Jiar
sem nefndur styrktarsjóður
væri öðrum þræði atvinnuleys-
issjóður, J)ótt úr lionum væri
veittur styrkur vegna veikinda.
Fógetarélturinn leit svo á,
að sjóður Jiessi væri ekki und-
anþeginn aðför og segir svo í
forsendmn fógetaréttarins:
„Samkvæmt reglugerð fyrir
styrktarsjóð Sveinafélags múr-
ara í Reykjavík er svo fyrir-
mælt í 2. gr., að tilgangur sjóðs-
ins sé að styrkja meðlimi
Sveinafélagsins, er atvinnu-
leysi og veikindi ber að liönd-
um. Sjóður J)essi er J)ví hvoru-
tveggja í senn, sjúkrastyrlcfar-
sjóður og atvinnuleysissjóður.
í 8. gi’. laga um stéttarfélög
og vinnudeilur nr. 80, frá 11.
júni 1938, eru sjúkrastyrktar-
sjóðir undanþegnir aðför -því
aðeins að eignir þeirra séu
skýrt aðgroindar frá eignum
félagsins og óheimilt að verja
þeim til almennra þarfa þess.
Þar sem telja verður, að sjóð-
ur sá, sem hér um ræðir, rúmi
allvíðtækari starfsemi heldur
en sjúkrastyrkiarsjóður sam-
kv. 8. gr. fyrgreindra laga,
verður að telja að hann sé ekki
undanþeginn aðför.“
Fór fjárnámið síðan fram.
Sveinafélagið vildi ekki una
þessum úrslitum og áfrýjaði
fógetaathöfnum þessum til
hæstaréttar. Urðu úrslit máls-
ins þau í liæstarétti, að gjörð-
ir fógetaréttarins voru staðfest-
ar, og segir svo i forsendum
dómsins:
„Samkvæmt 8. sbr. 4. gr. i
reglugerð Styrktarsjóðs Sveina-
félags múrara, er það eitt hlut-
verka sjóðs Jæssa, að veita fé-
lagsmönnum styrk, ef verkfall
eða verkbann kemur til fram-
kvæmda þeim til atvinnumiss-
is. Með þessari athugasemd og
að öðru leyti með skírskotun til
forsenda úrskurðarins, þykir
rétt að staðfesta áðurnefndar
verðlagsnefndar (Sölufél. garð-
yrkjumanna) er bóndi upp í
Borgarfirði. Hann mun J)ó eklii
hafa neina gróðrarstöð sjálfur
svo vilað sé. Sami maður cr einn
t
af áhrifamestu mönnum í
Mjólkursölunefnd. Þá á liann og
sæti í þriggja manna stjórn
Búnaðarfélags íslands. Hann
ætli því að geta komið miklu
góðu til leiðar í Jiessum málum
til sameiginlegra liagsbóta fyrir
framleiðendur og' neytendur. —
Y.
dómsathafnir samkvæmt kröfu
stefnda.
Þá var áfrýjandi og dæindur
til þess að greiða stefnda kr.
300.00 í málskostnað fyrir
hæstarétti.
Hrm. Einar B. Guðmundsson
flutti málið af hálfu áfrýjanda,
en hrm. Eggert Claessen af
hálfu stefnda.
Kvöldslcóli K. F. V. M.
Þessi vinsæli unglingaskóli
var settur í húsi félagsins við
Amtmannstíg 1. þ. m. kl. 8J4
síðd.
Skólastjórinn, Sigurður Skúla-
son magister, mintist J)ess í setn-
ingarræðu sinni, að skólinn væri
nú að byrja 20. starfsár sitt og
að vinsældir lians hefðu farið
vaxandi jafnt og J)étt að undan-
förnu. Rúmlega 100 nemendur
hafa innritast í skólann, og
verður liann því starfræktur í
fjórum deildum í vetur. Ein
deildin er sérstaklega ælluð
unglingum utan af landi og öðr-
um, sem koma til bæjarins
næslu daga, og er hún ekki al-
veg fullskipuð. Ættu menn að
tryggja sér þar skólavist tafar-
laust.
Skólastjórinn mintist á hið
hreytta viðhorf hér í hæ, sem
orsakast liefir af hernámi bæj-
arins og hvatti nemendur mjög
til varfærni og stillingar gagn-
vart hinu erlenda herliði. Kvað
hann, að J)á mundi vel fara í
sambúðinni við J)að, ef J)^í væri
sýnd liæverska og fullkomið af-
skiptaleysi að fyrra bragði. —
— Kvöldskólinn byrjar kenslu i
dag.
Skólaíólk
getur fengið húsnæði, fæði
og þjónustu. Laufásvegi 22.
Velkomin
í nágrennið
Hvað
vantar
i
búrið?
Bara hringja,
svo kemur það.
Fjárnám í sjóðum Sveinafélags múrara
staðfest af hæstarétti.
Á
Sjúkrasjóði blandad sarnan við aðra
styrktarsjóði félagsins.