Vísir - 21.12.1940, Qupperneq 5

Ví SIR
Laugardaginn 21. des. 1940.
Próf. Ólafur Lárusson:
Skagfirsk fræði.
grapliíur, þvl það eru fæst
héruð, sem eiga nokkura sjálf-
stæða sögu með sjálfstæðri, rök-
í’éttri og óslilinni atvikalceðju
i tiltölulega litlum tengslum út
fyrir héraðið.
Guðbr. Jónsson.
Skagfirsk fræði II. Ólafur Lár-
usson: Landnám í Skaga-
fii’ði, 167 hls., með einu
korti. Sögufélag Skafirð-
inga. Herbertsprent, Rvík
1940.
Það veit alþjóð. að prófessor
Ólafur Lárusson er lögfræðing-
ur, og það kann því að koma
einhverjum einkennilega fyrir
sjónir, að hann sé kallaður einn
fremstu sagnafræðinga vorra
nú. Menn kynnu jafnvel að
vilja i’áða af því, að eg teldi
hann miðlungs lögfræðing. Það
er þó fjai’i’i því; eg efast ekki
um ágæti hans í þeirri grein, en
eg get ekki dæmt um það af
þekkingu, því lögfræðingur er
eg ekki. En liitt er víst, að liann
er ágætur sagnfræðingur, og
þarf ekki að furða, þvi hæði liér
og annarsstaðar liafa ýmsir
sagnfræðingar verið úr lög-
fræðingastétt. Hérlendis skal eg
nefna af núlifandi mönnum þá
doktorana Einar Arnórsson og
Björn Þórðarson, en af útlend-
um mönnum, sem allir þekkja
hér á landi, má nefna Ivonrad
v. Maurer. Vel að gáð er það
engin furða, að sagnfræðinni
leggist góðir liðsmenn úr lög-
fræðingastétt, eftir að sagn-
fræðinni er farinn að vaxa fisk-
ur um hrygg. Fræðigrein lög-
fræðinga er einmitt sérstaklega
löguð til þess að gera þá að
djúphyglum sagnfræðingum.
Sú gagnrýni og sú rökfesta, sem
heinlínis er undirstaða lögfræð-
innar og með sérstaklegri alúð
er alin upp í lögfræðingum, er
ein höfuðdygð sagnfræðinnar,
eftir að hún komst á hið prag-
matiska slig. I þeim efnum eru
þeir því i raun rétlri alla jafna
mun hetur þjálfaðir, en þeir,
sem liafa lagt fyrir sig sagn-
fræði.
Prófessor Ólafur hefir styrk
sinn í heimildagagnrýni, svo að
naumast eru aðrir honum þar
fremri. Hann er svo einstaklega
kaldur i mati sínu, og lætur þar
ekkert lilaupa á milli. Það er
ákaflega auðvelt að láta gamm-
inn geysa, hugmyndaflugið
rása og rita svo af augum; þá
geta fæðst bækur eins og rit
Strachey’s, Stefáns Zweigs og
annarra slíkra, sem samtíðin
gleypir með ánægju, og eru
raunverulega skemtilegar, en
eru bókmentir og ekki sagn-
fræði. Hitt er meiri vandi að
vinna alveg eftir reglum sagn-
fræðinnar — lege artis — og
rita sanit svo að lesandi sé.
Alt sagnfræðikyns, sem eg
hefi séð eftir prófessor Ólaf, er
afburðagott að þvi er til að-
ferða og gagnrýni kemur, en eg
liefi oft furðað mig á því, að
liið lipra og kímna frásagnar-
hæfi hans, sem við allir,
sem erum svo liepnir að
hafa þekt hann lengi, allajafna
höfum giaðst af i viðtali við
hann, hefir gætt tiltölulega lítið
í skriflegri framsetningu iians.
Eg liefi altaf 'gert mér það í
hugarlund að þetta stafaði af því
að alvara lians við verkið hafi
verið svo mikil, að hann hafi
ekki getað fengið af sér að rita
\ léttar en hann rökfærði. Þetta
liefir auðvitað aldrei rýrt fræði-
legt gildi rita hans, en stundum
þrengt lesgildi þeirra dálílið. I
þessu riti er annað uppi á ten-
ingnum. Hér hefir hann' lyft
lokunni frá frásagnarliæfi sínu,
og sameinað háða kosti sína,
vandvirknina og fnásagnarlip-
urðina. Er kaflinn „Mennirnir
koma“ ljósastur vottur þess.
Það eru til ótalmargar sagn-
fræðilegar gagni’ýniaðferðir, og
beitir hver sinni, en algengust
er sú, að menn gangi á heimild-
irnar og reyni að sanna rétt-
liermi þeirra. Sú aðferð er að
vísu vel liæf, en hætluleg, því
hún getur liaft það til a'ð draga
menn á sveif með heimildunum.
Próf. Ólafur heitir afarsjaldan
nema einni aðferð, útilokunar-
aðferðinni — eliminationsað-
ferðinni. Hann hyrjar á ]iví að
útiloka þær heimildiy, sem ekki
gela komið til greina, og þegar
ekki er hægt að útiloka mcira,
þá vinnur liann úr liinu. Aðferð-
in er hæði farsæl og falleg, og
sá dilkur, sem hún kann að
draga á eftir sér, að útilokað(
verði of mikið, er ekki sérlega
hættulegur, enda rís vandvirkni
prófessors Ólafs, að því'
er til hans kemur, þar
öndverð á móti. Alveg klass-
iskt dæmi af þessari aðferð hans
er ritgerð hans í Skírni þessa
árs um eyðing Þjórsárdals. Ól-
afur Lárusson hefir altaf unnið
monograpliiskt og telcið fvrir
einstök smá viðfangsefni, sem í
sjálfu sér ekki fer mikið fyrir,en
siíka undirvinnu vanhagar ís-
lenska sagnfræði mjög svo um,
og liún er beinlínis skilyrði fyr-
ir því, að liægt sé að koma upp
góðri heildar-íslandssögu.
Þessi bók, sem liggur fyrir, er
slærsta sögurit próf. Ólafs er
birst hefir á prenti, og liún er
öll með sömu ágætum og ann-
að, sem eftir liann liggur. Úr
litlum og liæpnum efnivið smíð-
ar hann glögt og gott yfirlit yfir
það, livernig Skagafjörður
Ijygðist og livenær, og hvernig
þar var landnámum skift. Hinir
ágælu vinnuhættir höf. koma
sérstaklega vel í Ijós í köflunum
„Heimildirnar“ ’ og „Hvenær
Jjygðist Skagafjörður“; í þeim
kaflanum færir liann skoðun
Guðbrands Yigfússonar um að
Skagafjörður hafi bygst síðar
en aðrar sveilir landsins til hetri
vegar, og gerir það með alveg
sérstalcri natni og granskoðun
hverrar fellingar í rakasyrp-
unni. Eftir lesturinn er maður
ekki í vafa uni að próf. Ólafur
hefir rétt fyrir sér.
I kaflannm „Landnámsmenn“
lilgreinir höf. landnámsmenn í
Skagafirði og það, sem um þá
er vitað og færir þar ýmislegt
til réttari vegar. I V. kafla
.,Landnámin“ reynir liann úr
slitróttum heimildum Land-
námu að vinna yfirlit yfir tak-
mörk skagfirskra landniáma,
hæði frumlandnáma og undir-
landnáma, og lýsir þeim, eftir
því, sein föng eru til. í síðasla
kaflanum „Fyi’stu kynslóðirn-
ar“ fylgir höf. afkomendum
landnámsmanna eins langt og
auðið er inn í liina miklu eyðu,
sem er i sögu Skagafjarðar frá
því landnámi lýkur og fram á
Sturlungaöld.
Þeim er þetta ritar hefir
stundum flogið i liug, að það
væri mein, að próf. Ólafur tæki
sér ekki eitthvert mikið við-
faligsefni fyrir hendur, t. d. að
rita sögu íslands eða góðan
skika af henni. Eg efast ekki um
að það myn’di fara honum ágæt-
lega úr liendi, en hitt efa eg, að
fljótlega myndi verða völ á
manni jafnfærum og Tíonum i
þessa virvirkisvinnu íslenskrar
sagnfræði, sem liann fæst við,
og er frumskilyrði fyrir þvi, að
íslensk heildarsaga verði rituð
Stílhæfi Ólafs Lárussoná*’
nýtur sín óvenjulega vel í þessu
riti, sem öllum, er yfir liöfuð
liafa ánægju af sagnment, er
auðvelt að lesa. Sögufélag Skag-
firðinga lá heslu þakkir skilið
fyrir bæði þessa bók og fyrir-
rennara hennar. Félagið liefir
vafalaust tekið málið réttum
tökum með því að gefaútmono-
Heimir. Söngmálablað, gefið
út af Sambandi ísleriskra
karlakóra og á ábyrgð
þess.
Það var i júli 1935 að liafin
var útgfa á þessu riti — mánað-
arriti — Heimir kom svo út alt
til þess í nóvember 1938 að
frestað var útgáfu hans. Þetta
voru alls 18 liefti og kostuðu
aðeins 20 kr. Þegar eg sá að hér
vorii komin aktaskifti fór eg
með öll heftin og lét binda þau
inn og nú á eg hina eigulegustu
bók, sem eg hef verið að lesa
mér til mestu ánægju og ætla
mér að lesa í annað sinn á jól-
unum, Þetta rit er alls eklci nóg
að lesa'einu sinni.
Mer dettur ekki í hug að segja
neitt ljótt um Heimir, hann er
svo ómissandi rit, að það væri
hreinasta þorparahragð að gjöra
það, en hitt vildi eg benda á, að
það geta fleiri cn útlærðir tón-
listamenn, söngmenn, tónskáld,
organleikarar, liarmonikusnill-
ingar eða ekki snillingar, það
geta blátt áfram allir lesið
Heimir sér til skemtunar.
Þess vegna er Heimir, þessi
sem þeir Páll ísólfsson og Bald-
ur Andrésson Iiafa verið rit-
stjórar að hin ákjósanlegasta
jólagjöf til unglinga úl um alt
laiul sem ]iangað gætu sótt
ýmsan þann fróðleik sem þeim
kæmi að góðu gagni til að skilja
og kunna að meta eillhvað af
allri þeirri háfleygu tónlist sem
í útvarpinu er látin flæða yfir
landið.
Heimir er þar að auki með
myndir og lög og er í eiriu orði
sagt hið prýðilegasta og vand-
alðasta rit og svo ódýrt að undr-
un sætir, — Það var tekið fram
að Samband isl. lcarlakóra bæri
ábyrgð á blaðinu. Þetta vil eg
skilja syo að Sambandið ábyrgð-
ist að láta blaðið ekki hætta að
koma út. Ástæður fyrir þvi að
blaðið liætti að koma út var
hræðsla við að kostnaðurinn af
útgáfunni myndi vaxa svo
vegna stríðsins að útgáfan yrði
ókleif. Nú hefir hlaðið legið
niðri í eitt ár og viðhorfið hreytt
í öfuga leið, nú ætti einmitt að
hlása betur fyrir útgáfu blaðs-
ins.
Eg vil því* með þessum fáu
línum livetja alla aðstandendur
blaðsins lil að liefjast handa á
ný. Blaðið ætti að stækka í
broti, sem lientast mundi að
hafa eins og á lausu nótnablöð-
unum ca. 21x30—35 cm. Þelta
er nauðsynlegt lil að geta haldið
þessu öllu saman, því all þetta ‘
þarf að binda inn svo það glat-
ist ekki.
I fyrsta lieftinu væri rétlast
i að liafa greinilegt yfirlit yfir alt
sem gjörst liefir á söngmála-
sviðinu árið sem er að liða,
því hæði getur þetta verið góð-
ur lestur en framar öllu fróð-
leikur fyrir komandi tima. Þvi
miður vantar margt sem þó
væri í frásögur færandi frá
liðnum tíma og mætti það ekki
héðan af lienda að ekki væri
fært í letur það helsta sem gjör-
ist á þessu svæði. Aldrei fyrr
hefir verið eins bjart yfir í þess-
um efnum eins og nú, og þá
ættum vér að vera blaðlausir,
slíkt má ekki viðgangast! En
sem sagt blaðið má ekki liafa
þann svip, að engir geli lesið
það néma útlærðir söngsér-
fræðingar og tóna og liljóð-
færasnillingar.
Söngrnálablöðin sem liingað
lil hafa verið gefin út hafa verið
góð hvert á sinn hátt, en Heimir
á að verða bestur. Verðið á rit-
inu var óhentugt, 4 kr. Það
verðuL’ annaðhvort að vera 5
kr. eða lielst 10 kr. til þess að
það geti uppfylt þær kröfur sem
gjöra þarf til þess sem málgagns
(talkvarnar) fyrir alla söng-
ment í landinu. *
Heimir er góð jólagjöf.
Jón Jónsson læknir.
Frá Grund.
„Meðan allar götur voru
greiðar,“ eða réttara sagt með-
an verslun hjó við liaftalaust
góðæri, var venjan sú, að ýms-
ar verslanir hér i bænum sendu
Elliheimilinu Grund jólahöggla,
er skift var meðal vistmanna
á heimilinu. Þeir voru kær-
komnir, þótt þeir væru ekki
stórir, því að „tvisvar verður
ganiall maður barn“, og gleðst
við hvern kærleiksvott, — ekki
síst um jólin. Auralausir voru
flestir vistmenn þá, eins og enn
í dag, og gátu margir því sagt
svipað og einn þeirra: „Eg liefði
klætt köttinn um jólin, ef eg
liefði ekki fengið þessa prýði-
legu inniskó í jólabögglinum
mínum, sem einhver hlessaður
maður sendi mér.“
„Þegar tóku holtin við og
heiðar“ fyrir versluninni, þá
lcárnaði það gaman, sem við
mátti búast, og þvi hefir Vetr-
arhjálpin tekið þessa jólaglaðn-
ingu að sér undanfarið. Skylt
er að þakka Iienni og þeim, sem
hana styðja, fyrir þá hugul-
semi.
Mér kæmi ekki á óvart, þótt
ýmsar verslanir tækju upp fyrri
siðu í þessu efni, þegar farnar
eru að greiðast þeirra götur.
í þetta sinn langar mig sér-
stalcalega lil að snúa orðum
mínum til hókavecslana og
bókaútgefanda, og spyrja um,
Iivort bókasafn Elliheimilisins
mælti ekki eiga von á fáeinum
nýjum bókum frá þeim.
Þegar vistmenn á Grund sjá
í blöðunum gelið uin fjölda
margar nýútkomnar bækur,
spyrja þeir oft: ,',Koma ekki
þessar bækur bráðum í safn-
ið ?“ — En bækurnar eru rnarg-
ar, og sumar nokkuð dýrar, og
heimilið þarf svo mikils með til
að standast óumflýjanleg út-
gjöld í dýrtíðinni, að það getur
ekki keypt nema fátt af því
marga, sem vistmenn vilja lesa.
Hver ný góð bók, sem bóka-
safnið fær, gleður ekki aðeins
einn, lieldur marga heimilis-
menn.
Eg þarf ekki að iala meira
um þetta, það er svo auðskilið.
Og eg treysti því, að málið falli
í góðan jarðveg hjá útgefend-
um góðra hóka, og öðrum þeim,
sem fúsir vilja gleðja gamla
fólkið núna um jólin.
S. Á. Gíslason.
Athugið nýkomnar gerðir
af lampaskermum, borð-
lömpum og leslömpum.
8KERMABUDIN Laugaveglð
fe Hlit BlftTsllBSltia rtipwf ^
Sauðfjárböðun.
Samkvæmt fyrirmælum laga nr. 58, 30. nóv.
1914, ber að framkvæma þrifaböð á öllu sauð-
fé hér í lögsagnarumdæminu. Út af þessu ber
öllum sauðfjáreigendum hér í bænum, að
snúa sér nú þegar til eftirlitsmannsins með
sauðfjárböðunum, herra lþgregluþjóns Sig-
urðar Gíslasonar. Símar 3679 og 3944.
Borgarstjórinn í Reykjavík, 20. des. 1940.
Bjarni Benediktsson
settur.
Til jólagjafa
Slifsi — Slifsisborðar — Svuntuefni — Silkisokkar —
Samkvæmistöskur — Hanskar — Slæður yið peysuföt j
— Georgetteklútar — Kragar — Sloppar — Barna-
leistar — K jólatau — K jólablóm — Nærföt o. fl.
Verslunin DYNGJA
Laugaveg 25.
Opið verðui' iim jólin
eins og liér segir:
kl.
8 f. h-
3 e. h-
7.30 f. h-
7 e. h.-
- 3 e. h.
- 7 e. h.
- 7 e. li.
-10 e. h.
Fyrir bæjarbúa og yfirm. úr hernum.
Fvrir breska hermenn.
Fyi’ir bæjarbúa og yfirm. úr hemum.
Fyrir alla.
7.30 f. h.—12 á h., Fyrir bæjarbúa og yfirm. úr hernum.
1 e. h.— 3 e. h. Fyrir alla karlmenu.
Sunnud. 22. des.
Mánud. 23. des.
Þriðjud. 24. des.
Miðvikud. 25. des.
Fimtud. 26. des.
Þriðjud. 31. des.
Miðvikud. 1. jan.
ATH. Aðra virka daga opið sem venjulega. — Látið börnin koma fyrrihluta
dags. — Miðasalan hættir 45 mínútum fyrir lokun.
8 f. h.—12 iá h.
1 e. h.— 3 e. h.
LOKAÐ ALLAN DAGINN.
Fyrir bæjarbúa og yfirm. úr hernum.
Fyrir breska hermenn.
— 7.30 f. h.—12 á h. Fyrir bæjarbúa og yfirm. úr hernum.
— 1 e. h.— 4 e. h. Fyrir alla.
— 4 e. li.— 6 e. li. Fyrir bæjarbúa og yfirm. úr herrium.
LOKAÐ ALLAN DAGINN.
Sundliöli Reykj avíkur.
Sundlaug Reykjavíkur
vepöar opin. um hátíðaraar sem liér segit*:
Mánudag 23. des. frá kl. 7f. h. til kl. 8 e. h.
Þriðjudag 24. des. frá kl. l1/^ f. h. til kl. 3 e. h.
Miðvikudag 25. des. LOKAÐ ALLAN DAGINN.
Fimtudag 26. des. frá kl. 7V2 f. h. til 12 á hád.
Þriðjudag 31. des. frá kl. T/2 f. h. til 4 e. h.
Miðvikudag 1. janúar LOKAÐ ALLAN DAGINN.
\
Aðra daga opið eins og venjulega.
Miðasala hættir 30 mín. fyrir Iokun.