Vísir - 14.05.1941, Blaðsíða 2

Tilkynning frá utanríkismálaráðuneytinu:
Tilgangslaust að halda tilraunum á-
íram um öflun efnis til hitaveitunnar.
\
Gangur málsins rakinn eftir að Danmörk var hernumin.
TILKYNNING FRÁ UTANRÍKISRÁÐUNEYTINU:
Yegna þess hve mikilvægt hitaveitumálið er fyrir höfuðstað-
inn, og fyrir alla þjóðina, hefir ríkisstjórnin — enda þótt samn-
ingar séu þeir, að verktaka, firmanu Höjgaard & Shultz beri að,
annast flutning á öllu efni hér til landsins — talið skylt að vinna
að því af alefli eftir hernám Dammerkur 9. apríl 1940, að reyna
að fá flutt hingað það efni tii hitaveitunnar, sem enn liggur í
Danmörku. Þar sem telja má tilgangslaust að svo stöddu að
halda þessum tilraunum áfram, telur ríkisstjórnin nú tímabært
að gefa almenningi þær upplýsingar um gang málsins, sem hér
fara á eftir.
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(GengiS inn frá Ingólfsstræti)
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 3,00 á mánuði.
Lausasala 15 og 25 aurar.
FélagsprentsmiSjan h.f.
Greiði kemur
greiða mót.
AÐ er liægara að kenna lieil-
ræðin en lialda þau. Al-
þýðuflokkurinn er alltaf að
skora á Sjálfstæðisflokkinn að
„gera hreint fyrir sínum dyr-
um“. Við skuluin segja að þessi
bróðurlega umönnun sé sprott-
in af góðum hug, og er þá sjálf-
sagt að þaklca svo sem vert er.
Hitt er það, að kunnugir telja
að þrifnaðurinn hjá umvandar-
anuni sé ekki meira en við hóf,
enda „sæmir vel að sauðaspörð
sjáist kring um fjárliúsið.“ Al-
þýðuflokknum hefir ekki tekizt
að „moka frá“ — nema fylg-
inu!
Nú hljóp nýlega á snærið hjá
þessum bágstadda nágranna, og
er vonandi að hann „taki sig nú
saman“ og noti tækifærið. Það
er líklega ekki til neins að reyna
meðal verkamanna í Sjáifstæð-
jsflokknum. Þeir gátu ekki
sætt sig við einræði Alþýðu-
flokksins. Þeir vildu eltki leggja
á sig skyldur einar, án
þess nokkur réttindi fylgdu.
Hermann Jónasson forsætisráð-
lierra hefir manna bezt lýst
„Iýðræðinu“ í Alþýðusamband-
inu. Á Hólmavík var verkalýðs-
félag með 60—70 félagsmönn-
urn. Aðeins örfáir, 3 eða 4, af
þessum mönnum töldust til AI-
þýðuflokksins. Samkvæmt lög-
um Alþýðusambandsins voru
Alþýðuflokksmenn einir kjör-
gengir á þing þess. Pólitísldr
vantrúarmenn töldust ekki eiga
þangað neitt erindi. Afleiðingin
var sú, að félagið á Hólmavík
varð annaðhvort að velja ein-
Iivern af þessum sárfáu
Alþýðuflokksmönnum, eða vera
fulltrúalaust á Alþýðusam-
bandsþinginu.
*
Fyrirkomulagið innan Al-
þýðusamhandsins hefir að þessu
leyti minnt einna mest á það,
sem líðkast í Rússlandi. Þótt
ekki sé nema á að gizka hundr-
aðasti hver maður í Sovétríkj-
unum i kommúnistaflokknum
ræður þessi fámenni hópur einn
fyrir öllum fjöldanum.
Ef Alþýðublaðið vildi hugsa
sig um, mætti það minnast þess,
að hér um haustið voru verka-
menn við höfnina neyddir til að
leggja niður vinnu í því skyni
að fá hækkað kaup fastlaunaðra
starfsmanna Reykjavíkurbæjar,
kyndarannaíGasstöðinni. Vinna
var lítil um þessar mundir og
sáu verkamenn, að vonum, eftir
þeim vinnudögum, sem þeir
misstu vegna þessarar deilu.
Þeir fóru að mögla og krefjast
skýringa. En hvað skeður?
Alþýðuflokkurinn réði þá fyr-
ir Dagsbrún. Formaður félags-
ins gaf út svofellda dagskipun:
„Yerkamenn eiga að lilýða skil-
yrðislaust." Og svo bætti Iiann
náðarsamlegast við: „Þeir mega
spyrja — á eftir“!
★
Svona var nú lýðræði Alþýðu-
flokkins í þá daga. En svo kem-
ur Stefán Jóhann til skjalanna.
Hann kom heim úr utanför og
sagði frá því býsna kampakát-
ur í Alþýðublaðinu, að sósíalist-
ar á Norðurlöndum væri búnir
að uppræta kommúnista. Fylgj-
um þeirra dæmi! hrópaði Stef-
án Jóhann og sló í horðið.
Nokkrum mánuðum síðar var
sá blessaði St. Jóhann kominn
á framboðslista við bæjarstjórn ■
arkosningar í Reykjavík — með
Einari Olgeirssyni og félögum
hans!
Það má kannske enn minna
Alþýðuhlaðið á það, að þegar
Jónas Guðmundsson bölsótaðisí
sem mest á kommúnistunum,
sérstaklega kommúnistum í
kennarastétt, var hann samtím-
is að koma kommúnista að sem
kennara við Austurbæjarbarna-
skólann í Reykjavík.
Og livað er langt síðan Al-
þýðuflokksmennirnir í bæjar-
stjórn Reykjavíkur gerðu sam-
fylkingu við kommúnista? Var
]iað ekki í fyrrahaust, þegar
kosið var í niðurjöfnunarnefnd-
ina ?
Greiði kemur greiða mót. Um
leið og Alþýðublaðinu er þökk-
uð sú hugulsemi, að benda
iSjálfstæðisflokknum á að gera
breint fyrir sínum dyrum, er
blaðinu vinsamlegast bent á, að
beina því til flokksmanna sinna,
að réttara sé að „moka frá“, áð-
ur en umvöndunardámurinn
verður alltof sterkur. a
Bústaðaskipti.
Þeir kaupendur Vísis, sem hafa
bústa'Saskipti, eru be'ðnir a'8 tilkynn
það í síma 1660.
Húsaleiguhækkunin
nær ekki til ein-
stakra herbergja.
Allsherjarnefnd neðri deildar
flytur lillögur um að heimila
hækkun húsaleigu sem svarar
liækkun viðhaldskostnaðar frá
stríðsbyrjun. Auk þess skuli
heimilt að hækka liúsaleigu sem
svarar verðhækkun á eklsneyti,
sem innifalið er í leigunni, vaxta
og skattahækkun af fasteignum
og öðru þess háttar. Einnig
leigu eftir húsnæði, sem af sér-
stökum ástæðum hefir verið
leigt lægra en sambærilegt hús-
næði á þeim stað (kaupstað,
kauptún eða sveit).
Hækkunarákvæðin eiga ekki
að taka til „leigu á einstökum
herbergjum, sem, leigutaki eða
húseigandi leigir einhleypum úí
frá íbúð sinni.“
Kauplagsnefnd og hagstofan
ákveður vísitölu hækkunarinn-
ar tvisvar, þannig að hún komi
til framkvæmda 14. mai og 1.
október.
40 ára hjúskapar-
aímæli.
í dag eiga þau hjónin frú Bir-
gitta Jónsdóttir og Sigurjón
Grímsson fyrrv. múrari, Njáls-
götu 41, 40 ára hjúskaparaf-
mæli.
Allan sinn búskap hafa þau
átt heima hér í Reykjavík, og
lengst af að Njálsgötu 42, eða
um 36 ára skeið. Þau eru bæði
ættuð úr Árnessýslu, og er Sig-
urjón einn af hinni kunnu
Bergs-ætt.
Þekkt eru þau að öllu góðu,
fyrir alúð og prúðmennsku i
hvívetna. Þau hjóin eiga 4 upp-
komna syni, þá Bjama Engil-
berts, forstjóra, K.höfn, Jón
listmálara, Sigurstein nudd-
lækni og Grím prentara. Einn
son misstu þau teggja ára
gamlan.
Frú Birgitta verður 68 ára,
en Sigurjón 69 ára á þessu ári.
Bústaðaskipti.
Þeir kaupendur Visis, sem hafa
bústaÖaskipti, eru beÖnir a'Ö tilkynna
það í síma 1660.
Þýzkt leyfi lá fyrir.
Nokkru eftir hernám Dan-
merkur sneri Sveinn Björnsson
sendiherra í Khöfn sér til
]iýzka sendiráðsins þar á
staðnum með tilmælum um
það, að það liefði milligöngu
um að útvega samþykki réttra
þýzkra stjórnarvalda til þess
að liindra ekki á neinn hátt
flutning lil Islands á því efni,
vélum o.s.frv., sem flytja þyrfli
á næstunni frá Khöfn til
Reykjavíkur, svo að hægt yrði
að halda áfram hitaveitunni.
Tók sendiráðið þessari mála-
leitun liðlega, og var sam-
komulag um það, að Sveinn
Björnsson sendi sendiráðinu
skriflega rökstudda málaleitun
í þessa átt.
Gerði liann það með bréfi,
dags. 18. apríl 1940. Áður en
hann fór frá Khöfn 24. april
1940, á leið til íslands, tjáði
þýzki sendiherrann honum, að
þýzku stjórnarvöldin mundu
taka málinu vel. í því sam-
bandi fékk hann samþykki
þýzkrá stjórnarvalda til þess
að talca með sér til íslands frá
íirmanu Höjgaard & Schultz
alla uppdrætti m. m., sem þá
voru tilbúnir og þurfti til þess,
að vinnan hér við hitaveituna
þyrfti ekki að stöðvast.
26. apríl 1940 barst sendiráð-
inu islenzka i Khöfn svar þýzka
sendiráðsins í Khöfn við fram-
angreindu bréfi, dags. 18. apríl.
Segir þar m. a. þetta: „að af
hálfu þýzkra stjórnarvalda sé
ekkert því til fyrirstöðu, að
senda megi vörur þær, er um
ræðir í bréfinu (þ. e. frá 18.
apríl), sem ætlaðar séu til liita-
veitulagnar fyrir bæinnReykja
vík. Farmrúmi verði að sjá fyr-
ir af íslands hálfu.“
Á meðan Sveinn Björnsson
var á heimleið, áður en hann
hafði átt tækifæri á því að gefa
ríkisstjórninni skýrslu um að-
gerðir þapr, er að framan get-
ur, en eftir hernám Islands,
sneri ríkisstjórnin sér til sendi-
ráðsins í Khöfn (skeytið dags.
15. maí) með ósk um, að reynt
sé að ganga úr skugga um,
hvort unnt sé að senda hita-
veituvörurnar frá Danmörku
innan ákveðins tíma, ef til vill
með sænskum eða fitínskum
skipum. 24. sama mán. er sent
áherzluskeyti, þar sem tekið
er fram, að ef of langur drátt-
ur verði, muni óumflýj anlegt
að reyna að fá efni í skarðið
annarsstaðar.
25. maí simar sendiráðið í
Khöfn, að vörurnar verði til
seinni hluta júní, og þýzkt leyfi
liggi þegar fyrir. Verið sé í
samningum um tvö finnsk skip
til flutninganna.
/
Samningar takast við Breta.
Nú hefjasí samningar við
brezk stjórnarvöld um máliö,
sumpart með milligöngu brezka
sendiherrans í Reykj avík, sum-
part með milligöngu islenzka
sendifulltrúans í I-ondon. —-
Sveinn Björnsson var nú hing-
að kominn, og fól ríkisstjórn-
'in lionurn meðal annara starfa
að vinna að þessu máli. Eftir
að Vilhjálmur Finsen var sezt-
ur að sem sendifulltrúi Islaiids
í Stokkhólmi, fóru öll skeyti til
Kaupmannaliafnar um málið
um hendur hans, svo og ýms
milliganga við sænsk stjórnar-
völd o. fl.
Voru ýmsir erfiðleikar, sem
komast þurfti fram lijá. M. a.
var krafizt eftirlits flutninga-
skipanna í Gautaborg, eu til
þess þurfti samþyldci sænsku
stjórnarinnar.
I byrjun júlí er svo komið,
að sendiráðið i Khöfn telur á-
kveðið finnskt skip, sem liggi
í Mariehamn á Álandseyjum,
geta byrjað að talca vörurnar
í Khöfn 10. júlí. Þó með því
skilyrði, að Bretar leyfi flutn-
inginn og taki ábyrgð á því, að
skipið snúi aftur til Khalnar
frá Reykjavík, tálmunar>oust
af Breta hálfu. Fékkst .loforð
Bretastjórnar um þetta.
Þjóðverjar neita.
13. ágúst kemur símslceyti
frá sendiráðinu í Khöfn am að
flotastjórnin þýzka neiti um
leyfi til þess að skip, sem nú
væru í Eystrasalti, mættu flylja
hitaveituvörurnar til IsL.nds,
þótt Bretar lofuðu því að táln „
þvi ekki, að það sneri aftur.
Eftir að þrautreynt hafði veiið
af Höjgaard og Schullz og
sendiráðinu í Kliöfn að fá
þessu kippt i fyrra horf (m. a.
fór Höjgaard verkfræðingur til
Berlín til þess að tala við æðstu
stjórnarvöld um málið), en ár-
angurslaust, var snúið að öðr-
um leiðum.
Aðrar leiðir reyndar.
Frá Kliöfn kom uppástunga
um að reyna að fá samþykki
heggja ófriðaraðilja til þess að
fá danskt skip, sem lá í liöfn
1 Bandaríkjum Norður-Amer-
íku, til flutninganna. Var þessi
leið þrautreynd. Frá Þjóðverj-
um fékkst aldrei svar. Frá
Bretum kom loks það svar 28.
okt., að þeir mundu ekki
treystast til þess að leyfa flutn-
ing með dönsku skipi, en vildu
athuga með velvilja uppástung
una um skip hlutlausrar þjóð-
ar (t. d. finnskt eða sænskt).
Allt sgmband um mál þetta
var símleiðis, því að engin tök
voru að koma bréfum á milli;
enda hefði það tekið allt of
langan tíma, þótt fært hefði
verið. Með „Esju“ frá Petsamo
í október kom bréf um málið
frá sendiráðinu í Khöfn. Er það
dags. 20. sept. 1940. Auk þess
að staðfesta það, sem þá hafði
farið á milli, kemur fram í
sambandi við neitunina um, að
skip, sem væru í Eystrasalti,
mættu flytja vörurnar til Is-
lands, að þýzka sendiráðið í
Khöfn hefir látið uppi þá skoð-
un, „að grundvöllurinn fyrir
leyfunum væri burt fallinn,
vegna atburða, er síðar skeðu,
og áleit, að leggja yrði málið
fyrir í Berlín.“ M. a. þess vegna
mun Höjgaard hafa farið til
Berlín.
Greint álit þýzka sendiráðs-
ins í Khöfn hafði ekki komið
fram í skeytuip. En þar sem
ekki varð annað séð af greindu
bréfi og símskeytum, en að al-
ger afsvör Þjóðverja um að
sleppa hitaveituvörunum frá
Kliöfn lægju eklci fyrir, var til-
raunum haldið áfram.
Ber verktaki
eða bærinn tjónið?
Þegar tilraunirnar um danska
skipið máttu teljast algerlega
strandaðar, var kvatt til fund-
ar í utanríkisráðuneytinu í
Reykjavik 31. okt. 1940. Á fundi
voru ráðherrarnir Stefán Jóh.
Stefánsson og Jalcob Möller,
settur borgarstjóri Bjarni
Benediktsson, Valgeir Björns-
son bæjarverkfræðingur, Lang-
vad verkfræðingur sem um-
boðsmaður verktaka (firmans
Höjgaard & Schultz) ög Sveinn
Björnsson sendiherra.
Á þeim fundi varð samkomu-
lag um að halda áfram tilraun-
unuin nokkurn tíma enn þá.
Hafði um þetta leyti borizt orð-
sending gegnum brezka sendi-
herrann í Reykjavík um það.
að ef allar tilraunir til þess að
fá vörurnar frá Khöfn mistækj-
ust, mundi brezka stjórnin
styðja að þvi, að reynt yrði að
útvega samskonar vörur í Bret-
landi. En til þess þyrfti upp-
drætti, sundurliðanir og ná-
kvæma lýsingu á verkinu. Varð
samkomulag um að fela bæjar-
verkfræðingi og Langvad að
gera þennan undirbúning, sem
taka mundi máriaðartíma. En
á meðan yrði gerð tilraun til
þess að fá samþykki ófriðar-
aðiljanna til þess að nota mætti
einhver hlutlaus skip til flutn-
inganna. Var þetta tjáð sendi-
ráðinu í Khöfn og því jafn-
framt falið að tjá verktaka, að
ef þetta allt mistækist, teldi
bærinn sér heimilt að reyna að
útvega efnið annars staðar.
1 þessu sambandi skal þess
getið, að umlioðsmaður verk-
taka lét falla orð um það á
fundinum, að það væri bærinn
og ekki verktaki, sem yrði að
bera tjónið af því, ef mistæk-
ist að fá fluttar vörurnar, sem
lægju tilbúnar í Khöfn, og það
sama yrði keypt annars staðar
í staðinn. Var þessi" skoðun
hans véfengd. En í þvi sam-
bandi mun borgarstjóri hafa
talið rétt að afla álits hlutlauss
lögfræðings á þessu réttar-
atriði.
Hitaveitan og síldin.
Á me^an svotía stóð var nú
tilraunum hér beint inn á á-
kveðna braut.
Kunnugt var, að Sviar höfðu
hug á því að fá héðan síld og
nokkrar aðrar íslenzkar af-
urðir. Leit svo út, að flytja yrði
þær til Petsamo, þar sem lok-
aðar voru allar siglingar til
Svíþjóðar 1 héðan. Vafalaust
væri, að Svíum væri hentugra
að fá þetta flutt til Gautaborg-
ar, ef slík undanþága fengist
uildan hafnbanni Breta. Nú
virtust Bretar hafa áhuga á þvi,
að vér fengjum hitaveituvör-
urnar. Hins vegar mundi hvert
það skip, sem flytti vörurnar
frá Khöfn, verða að koma við
i Gautaborg til eftirlits. Reyn-
andi væri að fá samþykki
beggja ófriðaraðilja til þess að
spyrða þetta tvennt saman,
flutning hitaveituvaranna hing-
að og flutning síldarinnar m.m.
lil Svíþjóðar. Þjóðverjar ættu
að vera þess óskandi, að Sví-
ar féngju íslenzku afurðirnar,
og Bretar, að vér fengjum hita-
veituvörurnar. En Svíar fúsir
að veita málinu einnig sinn
stuðning, vegna þarfa sinna á
íslenzku afurðunum.
Var þetta nú borið fram við
alla aðilja. Hittist svo á, að
sænska stjórnin hafði um þetta
leyti tekið upp samninga við
brezku stjórnina um einhverja
tilslökun á hafnbanninu þann-
ig, að Bretar leyfðu einhverju
af vörum að komast til Sví-
þjóðar vestan að og frá Sví-
þjóð vestur á bóginn. Leit svo
út sem þetta ætlaði að verða
ekki alveg óvænlegt um árang-
ur, enda fékk liugmyndin góð-
ar undirtektir brezku stjórnar-
innar, þótt tregar gengi að fá
ákveðin svör Þjóðverja.
Var ofangreind hugmynd
rædd við sænska sendifulltrú-
ann í Reykjavík áður en hún
var borin fram. Varð hann fús-
lega við því að styðja málið
við stjórn sína, eins og hann
einnig studdi málið á annan
hátt á mismunandi stigum þes^.
Utboðslýsingar til Bretlands
og' Bandaríkjanna.
5. des. var lokið að semja
„nákvæma skilgreiningu um
það efni allt, sem óskað er að
fá keypt í Englandi til hita-
veituframkvæmdanna, svo og
nánari skilmála, er setja verð-
ur við útboð í Englandi“. Var
það afhent brezka sendiherr-
anum samdægurs með tilmæl-
um að koma því til réttra
stjórnarvalda í London, í þeirri
von, að þau styddu að þvi, að
hægt væri að fá vörurnar frá
Bretlandi i tæka tið. Tók sendi-
herrann þetta fúslega að sér.
Með næstu skipsferð voru
plögg þessi send einnig til aðal-
ræðismannsins íslenzka i New
York, svo að þau væru tiltæk
þar til útboðs, ef hann fengi
símskeyti um að reyna að fá
vörurnar í Bandaríkjuntim. En
fyrik því var ráð gert, ef bráð-
lega strönduðu hvort tveggja
tilraunir, að fá vörurnar flutt-
ar frá Khöfn eða að fá aðrar
samskonar vörur í Bretlandi.
Enn reynt að afla skipa
til flutningsins.
Meðan á þessum tilraunum
stóð, komu fram tvær sérstak-
ar hugmyndir:
1. Að hægt mundi að fá
finnskt skip, sennilega i febrú-
ar, til flutninganna fyrir mjög
hátt gjald, 220—250 d. Kr. á
smálestina.
2. Að kaupa gamalt júgó-
slafneskt skip, sem hér hafði
komið, væri ódýrt, og sennilega
tiltækt i febrúar.
Reyndust báðar þessar hug-
myndir óframkvæmanlegar.
Var þvi haldið áfram að vinna
að máþ'nu á hinni brautinni,
þótt þar reyndust margskonar
erfiðleikar um að fá samþykki
allra aðilja.
Loks tilkynnti brezka sendi-
ráðið hér 10. jan. 1941, að
brezka stjórnin hefði nú sam-
þykkt, að ákveðið finnskt skip,
„Immo Ragnar“, sem væri um