Vísir - 23.09.1941, Blaðsíða 2

VÍSIR
Minnismerki
Snorra Sturlusonar.
Njálfsagt að hafa það I Itoyk-
liolti, þegrar til kemnr
Myndin af Snorra verður afhjúpuð
fyrsta Ólafsvökudag eftir stríðið.
Snorranefndin norska hélt fund fyrir nokkrum ár-
um í Björgvin — svo hét bærinn á tíð Snorra Sturlu-
sonar — og lá það aðallega fyrir fundinum, að ákveða
hvort taka skyldi eða hafna frummynd þeirri, sem
myndhöggvarinn Vigeland hafði gert.
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Rltstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 3,00 á mánuði.
Lausasala 15 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
700 ár.
FYRIR 700 árum, aðfaranótt
23. sept., var svikizt , að
Snorra Sturlusyni, þar er hána
sat að búi sínu í Reykholti, og
liann þar veginn. Er þessa
minnzt í dag um ísland allt, og
talið að ekki muni verra verk
unnið hafa verið. Er ekki ólík-
legt, að minning Gissurar jarls
hafi í þjóðarvitundinni aldrei
borið þessa hætur, enda skiftir
enn mjög í tvö horn um lýðhylli
þessara skörunga. Þótt sjö aldir
byrgi þá nokkurri móðu, telja
nú allir að jarlsheitið hafi of
dýru verði keypt verið.
Snorri Sturluson er ekki að-
eins í heiðri hafður liér á landi,
heldur og urn allan hinn mennt-
aða heim. Mega frændur vorir
Norðmenn vel minnast Snorra,
sem varðveitt hefir sögu þeirra
frá glötun, og það með slíkri
snilld að einstök er. Hið sama
má segja um Svia og Dani, sem
og aðrar þjóðir af germönskum
stofni, — aliar mega þær rnuna
Snorra Sturluson.
Hitt er og víst, að engri þjóð
hafa verið hetri gjafir gefnar,
en þær, er Snorri veitti íslend-
ingum. Heimskringla Snorra,
Edda og önnur snilldarverk frá
hendi þessa ritjöfurs, hafa í senn
varðveitt íslenzka tungu og ís-
lenzkan þjóðarmetnað. Þjáning-
ar og þrautir margra alda megn-
uðu ekki að eyða þeim þrótti,
sem með þjóðinni hjó. Hún
vissi að menn af hennar stofm
liöfðu unnið mikil afrek, og að
enn myndi svo verða, meðan
andinn væri stálinu sterkari og
Jífið dauðanum. Því var það lít-
illi þjóð engin ógn, þótt hún
væri kúguð um stund, — plógar
verða að lokum smíðaðir úr
sverðum.
Þau urðu örlög Snorra Sturlu-
sonar, að hann gaf sig um of að
erlendu valdi, þótt hann gengi
þvi aldrei að fullu á hönd. Lét
hann lífið fyrir, og lætur enginn
meira. En örlög Snorra mega
Islendingum verða til viðvörun-
ar i þessu efni, því að hvað verð-
ur þá um fúna fauska og grann-
ar greinir, er svo fer stofnsterk-
ustu trjánum. Má þó telja víst,
að Snorri hafi verið meiri ís-
lendingur en erlendra vinur, og
eru þess dæmi, að hann, hafði að
engu konungsboð, en þótti
meira um vert að fara frjáls
ferða sinna. ,^Út vil ek“ sagði
Snorri og hirti ekki um þau ör-
lög, sem hann skóp sér.
Það var gæfa Snorra, að fyrir
ógæfu annara fékk hann hið
bezta uppeldi, sem kostur var á
hér í landi, og fræðslu allt frá
barnsbeini, svo sem bezt verður
á kosið. Hann var langskóla-
gengiim í sannri merkingu þess
orðs, og það varð þjóðarinnar
gróði. Hann hafði enga nasasjón
af fræðum sínum, en nam þau
til hlítar og skildi vegna gáfna
og snilli. Mun enginn íslending-
ur hafa kunnað sem hann að
gera skil öllum þeim fróðleik, er
hann hafði úr að moða, sem og
að greina í millum aðalatriða
hfns lærða manns og aukaat-
riðagrauts fúskarans. Um það
vitna verlc hans, og vel gætu
aðrir af lært, enda hafa hinir
beztu fræðimenn haft þann sið,
að lesa þau á ári hverju og alltaf
eitthvað af lært. Til lians leituðu
einnig íslenzkir stúdentar og
málhreinsunarmenn á önd-
verðri nitjándu öld, er þeir liófu
þjóðernisbaráttu sína, fjarri
fósturjörð og töluðu móður-
máli.
Þótt ekki sé á annara færi.að
rita eins og Snorri, eru rit hans
hin lifandi lind, sem ávallt má
ausa af og allir fá notið. Það er
hið íslenzka mál í mýkt og
styrk, þrungið af orðgnótt, en
j>ó stuttort og gagnort, mótað
af þjóðareðli íslendingsins, eins
og það var og ,er enn í dag. A
veraldlegan mælikvarða verður
jietta ekki metið, en sinni menn
áfram andlegum verðmætum,
hafa íslendingar aukið auðlegð
heimsins öðrum þjóðum frekar
með Snorra einum. Því er lians
minnzt í dag af íslendingum,
sem einhvers merkasta manns,
er þjóðin hefir alið og borið við
brjóst sér.
Tímarnir eru allir aðrir, en
minningin um Snorra Sturluson
hVetur þjóð hans til dáða, —
þrautseigju í raunum og þreks
í átökum. íslendingar vita að
"jieir eiga arfs að gæta, sem að-
eins verður varinn verndi þeir
turigu sína og allt, sem íslejizkt
er. í því efni eigum við ekkert
til annarra að sækja, og tung-
an er hið eina, sem við eigum
umfram þær þjóðir aðrar, sem
glatað hafa henni. Því ber að
standa vel á vei’ði í nútíð og
framtið, þannig að eigi verði
tungunni sökkt í sæ gleymsk-
unnar fjæ en landið sekkur í
sæ og þjóðin líður undir lok.
OHmiliiÉr
aiilikið hi-
manoa.
Amerískir hermenn frömdu
þrjú ofbeldisverk í gærkveldi,
gerðu árásir á menn, sem voru
á ferli á götum bæjarins.
Um hálfellefu-Ieytið var Árni
Stefánsson að aka vörubíl sín-
um á Melunum og var á^leið
heim frá vinnu. Móts við há-
skólann réðust ameriskir her-
menn á hílinn, hrutu rúður i
honum, en tókst ekki að ráðast
á bilstjórann, því að hann setti
á fulla ferð og slapp.
Rétt á eftir hílnum var verka-
maður á leið heim frá vinnu.
Heitir hann Benedikt Ingvars-
son, Garðavegi 4, og leiddi hann
reiðhjól. Allt í einu var sterku
Ijósi beint framan í hann og
jafnframt var hann lostinn
hnefahöggi á gagnaugað. Bene-
dikt tókst að ná vasaljósin af á-
rásai’manninum, og að varpa
honum til jarðar. En þá gerðu
aðrir hermenn sig lilílega til
þess að ráðast á Benedikt, en
hann komst undan niður há-
skólalóðina. Hafði Benedikt
hlotið áverka nokkurn.
Þriðja árásin var gerð vestur
á Reynimel. Var ráðist þar á tvo
menn, sem voru í vörubíl og
stóð annar á palli hans. Meidd-
ist hann nokkuð.
Amerísk lögregla mun hafa
handsamað árásarmennina.
Visir spurði lögreglustjóra
um þessi mál í morgun. Hann
kvað þau i rannsókn, gæfi lög-
reglan þvi engar upplýsingar.
Árásir sem þessar hafa átt
sér stað fyr. Verður að gera þá
kröfu, að svo sé tekið á þessum
málum af hálfu amerísku her-
stjórnarinnar, að atvik sem
þessi komi ekki fyrir framar.
Vinningur
í happdrætti Garðyrkjusýningar-
innar féll á nr. 16676.
Samþykkt var að laka mynd-
ina. Annars hefði þvi verið
hreyft í riti, að heppilegra liefði
verið áð hafa um þetta frjálsa
samkeppni.
En nefndin var öll á einu máli
um að fela Vigeland verkið.
Eftir nákvæma 'yfirvegun liafði
liún beðið hann að gera frum-
myndina. Þegar um það er að
ræða, að norska þjóðin gefi ís-
lenzku þjóðinni slíkt listaverk,
er það sjálfsagður lilutur, að
listaverkið sé gert af þeim
manni, sem bæði Norðmenn
sjálfir og aðrir telja fremstan
allra norskra myndhöggvara.
Og liitt liafði ekki minni þýð-
ingu, að íslendingar óskuðu
sjálfir, að Vigeland gerði minn-
ismerkið.
Hvernig minnismerkið lítur út.
Það var stórvaxinn og sterk-
legur maður, skarpleitur og
skýr í andliti, augsýnilega af
norrænum ættum. Hann var
beinvaxinn og þrekinn, klæddur
siðum kufli með belti um sig
miðjann. Undir liendinni hélt
liann á stórri bók. Hatt hafði
hann á höfði og var alskeggjað-
ur. Yfirbragð allt með höfð-
ingjaskip, eins og hann þekkist
mestur i tignustu bændaættum
norskum og íslenzkum.
Til minnismerkisins var búið
að safna kr. 25.000 norskra
króna og var það álitið fyllilega
nóg. Og í dag, 23. sept. 1941,
átti að afhjúpa það, á dánardegi
Snorra, 700 árum eftir andlát
hans. Enn eins og mönnum er
kunnugt, liggur þetta, eins og
flest önnur menningarmál, að
mestu niðri á meðan þessi ógur-
legi liildarleikur dynur yfir.
En einmitt á þessum merkis
degi, hefir póst- og símamála-
stjórnin ókveðið að gefa út ís-
Ienzk fi’ímerki, með mynd
af minnismerki Vigeland’s og
er það fögur hugsun sem mun
margan vekja til umhugsunar.
Reykjavík eða Reykholt.
Til orða kom að reisa minnis-
merkið í Reykjavík. En flestir
íslendingar, sem nokkuð ferð-
ast að ráði, munu einhvern-
tíma leggja leið sína að Reyk-
liolti. Þar bjó Snorri síðari hluta
ævi sinnar, og vafalaust hefir
liann ritað þar mestan hluta
verka sinna. Sjálfsagt er, að
minnismerkið standi þar, sem
hann starfaði mest. Reykholt er
með fegurstu stöðum og víð-
frægustu á íslandi. Það liggur í
þjóðbraut, bæði íslendinga
sjálfra og útlendinga þeirra, serii
til íslands koma og kynni hafa
af ritum Snorra.
Þeir eru margir staðimir á
íslandi, sem útlendingar girn-
ast að sjá. Þá vil eg nefna þrjá
fyrst og fremst: Þingvelli, Hóla,
biskupssæti Jóns Arasonar, og
Reykholt, aðsetur Snorra
Sturlusonar. Fátt mælir með
því, að minnismerkið sé sett í
Reykjavík. Það er ekki aðal-
atriðið, að á það sé horft af
stóruni mannsöfnuði dags dag-
lega. Ilitt er meira um vert, að
það hvetji menn til að leggja
leið sína að Reykholti.
Noregur bætir fyrir gamalt
afbrot.
Minnismerkið sjálft á sina
sögu. Noregur vill bæta fyrir
brot sin, sem framin voru gegn
Snorra; þeim manninum sem
unnið hefir Noregi einhvern
hinn mesta velgerning og reisti
og ti’eysti með bókmenntaleg-
um afi-ekum sínum og reist
grundvöll undir framtíð norsku
þjóðarinnar.
Minnismerki Snorra í Noregi.
Það ætli ekki að vera vonlaust
verk, að koma einnig upp minn-
ismerki Snorra í Noregi, þegar
að góðir dagar renna aftur upp
meðal kristinna manna. Þessari
ósk minni beini eg aðallega til 1
Norðmanna sem nú eru staddir
hér á landi, og sem nú frekar
en nokkru sinni fyr, munu
hugsa heim, með bjartar vonir
um að fá að lifa í friði í sínu
kæra landi, að lolcnum þessum
ógurlegu tímum, sem riú ganga
yfir.
Það er fjárhagslegt atriði, og
það ekki svo ýkja stórt. Senni-
lega er hægt að reisa samskonar
Jónas Jónsson alþm. setíi
hátíðina, er lokið var að skoða
Snorra-göngin, þau er skýrt var
frá í gær, og að aflokinni kaffi-
drykkju i matsal skólans.
Lýsti Jónas tildrögum þessar-
ar liátíðar og undirbúnings
Snorranefndar, en í henni eiga
sæti formenn þriggja stærstu
stjórnmálafl. landsins, auk Sig.
Nordals prófessors og Guðjóns
Samúelss. liúsameistara ríkis-
ins. Hefði þessi nefnd starfað að
undirbúningi Snorragarðs, að
ósk Norðmanna. Kvað hann það
sóma okkar, að gepa garðinn
sem fegurstan, þar sem líkneski
Snorra, gert af einum frægasta
myndhöggvara, sem nú væri
uppi, ætti að standa. Yið yrð-
um að hefja minningu Snorra
til verks, svo að nafn hans
gleymdist ekki innan um ribb-
alda Sturlungaaldarinnar.
Sigurður Nordal prófessor
flutti aðalræðuna. Yar hún hin
sköruglegasta og rakti liann þar
stuttlega æviatriði Snorra og at-
vikin til þess, að hann fluttist í
Reykholt og settist þar að. Þá
lýsti liann ýmsum háttum
Snorra, höfðingsskap og störf-
um, einkum bókmenntastörfum
minnismerki i Noregi fyrir kr.
10.000. Vigeland myndi ekki
taka neitt séi-staklega fyrir það.
Menn hafa rætt um, ef til kem-
ur, hvar því skyldi valinn stað-
ur. Ekkert er afi’áðið um það.
Mér finnst og mörgum öðrum
hka, að það ætti að vera í Björg-
vin, Niðarós gæti líka komið til
mála. Um aðra staði er naumast
að ræða.
Ibúar Niðarós eiga þó tæplega
skilið að fá það, þar eð þeir
höfnuðu Niðarós-nafninu, en
svo hét bærinn, þegar Snorri
fei’ðaðist um Þrændalög. Mér
finnst, að Björgvinjarbúum
sæmdi vel að taka sig til og
koma minnismerkinu upp hjá
sér. Og það af mörgunuástæðum
Af þeim slóðum komu flestir
landnámsmenn. Skyldast ís-
lenzkunni er málið í Sogni inn-
anvert, Hörðalandi og Roga-
landi. Það færi vel á, að minn-
ismerki Snorra stæði í höfuð-
stað Vesturlandsins. Og það
þarf ekki neitt Grettistak til þess
að hrinda þessu í framkæmd,
aðeins góðan vilja og áhuga
fyrir málinu.
I dag, 23. sept. 1941 verður
merkisdagur með íslenzku
þjóðinni, til þess dags ber ís-
lendingum og Norðmönnum að
líta með lotningu, og í framtíð-
inni mun minnismerki Snorra
vekja aðdáun og lotningu allra,
' sem það sjá.
Góðir íslendingár! íhugið
það’, hvað Snorri Sturluson hef-
ir afrekað, og ykkur mun skilj-
ast betur og betur hvilíkt mikil-
menni hann var. Allir íslend-
ingar verða að sjá minnismerki
Snorra þegar það er komið á
sinn stað. En það Ieyndarmál er
gevmt i faðmi framtiðarinnar.
#
Bjarni Ágústsson, Mahle.
hans. Sagði ræðumaður, að
Snorri hefið hafið íslenzkar
bókmenntir á hærri skör, en
þær liefðu áður verið og taldi
jafnframt, að í ritsnilld hefðu ís-
lendingar ekki risið hærra sið-
ar. t lok ræðu sinnar minntist
Nordal þess, að héraðsskólinn
væri nýr þáttur í sögu Reyk-
holts og óskaði hann þess, að
minning Snorra mætti verða
skólanum til aukins vegs og
nemendum skólans leiðar-
stjarna í lifinu.
Stefán Jóhann Stefánsson fé-
lagsmálaráðherra Ias upp svo-
hljóðandi skeyti frá Nygaards-
vold, forsætisráðherra Norð-
manna:
„Fyrir hönd norsku rikis-
stjórnarinnar sendi eg yður al-
úðar kveðjur i tilefni af minn-'
ingar liátíð á 700. árstíð Snorra
Sturlusonar. Noregskonunga-
sögur Snorra Sturlusonar hafa
verið stórum mikilsverðar fyrir
þroska þjóðlegs lífs og menn-
ingar með Norðmönnum.
í sorta þeim, sem nú grúfir yf-
ir þjóðinni, lifa minningarnar
um fornsögur vorar máltugra
lífi en nokkru sinni fyr.
Þess vegna berum vér í brjósti
hugheilustu þakldátssemi til
hins mikla íslenzka höfðingja,
er gaf okkur sögur vorra öldnu
konunga.
Johan Nygaardsvold“
forsætisráðh. Norðmanna.
Esmark, sendiherra Norð-
manna, lýsti fjársöfnun Snorra-
nefndar í Noregi, en i henni er
Ólafur krónprins lieiðui’sforseti.
Við yrðum að bíða nokkurn tíma
að fá myndina afhenta, vegna
þeirra miklu örðugleika, sem
nú steðjuðu.að norsku þjóðinni.
Sendiherrann sagði að rit
Snorra Sturlusonar liefðu tengt
saman norsku og íslenzku þjóð-
ina, og svo myndu þau enn gera
á komandi tímum. Mælti sendi-
herrann á íslenzka tungu og tal-
aði blaðalaust.
Matthías Þórðarson forn-
minjavörður lýsti sögulegum
mannvirkjum í Reykholti, eink-
um Snorragöngum, og lildrög-
um til þess að þau voru grafin
upp. Þá væri til í kirkjugarði
staðarins svo kallaður Slurl-
ungareitur og þar myndi Snorri
Sturluson vera grafinn. Sýndi
hann gestunum reitinn síðar um
daginn.
Árni Pálsson prófessor óskaði
þess, að Noregur mætti lengi
lifa, og tóku fundarmenn undir
það með ferföldu húrrahrópi, en
sendiherra Norðmanna þaklc-
aði.
Að lokum. flutti Halldór
Helgason bóndi að Ásbjarnar-
stöðum snjallt kvæði, er liann
nefndi Snorraminni.
Svohljóðandi skeyti barst liá-
tíðinni frá ríkisstjóranum:
„Hugur minn er bundinn við
Snorra, Reykliolt og það, sem
þar fer fram i dag.
Alúðarkveðjur
Sveinn Björnsson
ríkisstjóri íslands.“
Fór hátíðin i alla staði hið
bezta fram, þrátt fyrir milcið ó-
næði af völdum hvassviðris utan
dyra. Vigfús Sigurgeirsson ljós-
royndari kvikmyndaði á staðn-
um, en margt mun gefa skoplegt
að sjá á þeirri kvikmynd, þegar
hattar og gleraugu þyrluðust af
mönnum og þeir gátu naumast
ráðið sér sjiálfir jfyrir rokinu.
Ivl. 5Yz var lialdið af stað í
bifreiðum til Boi’garness. Var
þar þá rok svo mikið, að Esjan
treystist ekki til að leggja upp
að, og var Laxfoss fenginn til
að flytja gestina um, borð í Esju,
en hún lá út við Miðfjarðar-
sker. Var matast um borð og
komið hingað um miðnætti í
nótt.
Sýning á verkum
Snorra Sturlusonar
í dag fara fram hátíðaliöld í
tilefni af 700 ára dánarafmæli
Snorra Sturlusonar. Fara þau
fram í hátíðasalnum og hefjast
þau á forleik fyrir liljómsveit
eftir Hallgr. Helgason tónskáld.
Blandaður kór syngur „Norræni
sterki“ eftir Sveinbjörn Svein-
björnsson, með undirleik hljóm-
sveitar, en Pétur Á. Jónsson
óperusöngvarr syngur Sverri
konung. Að þvi loknu ávarpar
rektor gesti, en Sig. Nordal pró-
fessor flytur erindi. Lárus Páls-
son leikari les Snorraminni Ein-
ars Benediktssonar, blandaður
kór syngur með aðstoð hljóm-
sveitar: Rís, Islands fáni, eftir
Pál Isólfsson og loks þjóðsöng
íslendinga.
Þegar þessum hátíðaliöldum
lýkur, verða handrit ýmissa
merkra fomrita eða ljósmyndir
af þeim sýnd í 20—30 sýningar-
kössum, sem komið verður fyr-
ir í einni kennslustofu háskól-
ans. Þar verða og sýndar ýms-
ar útgáfur að ritum Snorra, svo
og rit og ritgerðir um liann og
verlc hans.
Háskólasafn og Landsbóka-
safn standa að sýningunni,
Sýning þessi verður opin kl.
5—7 og 8—10 e. h. i dag og á
morgun.
700 ára dánarafmælis Snorra Sturlu
sonar minnzt í Reykholti í gær.
Það var hvassviðri mikið en sólskin og gott veður þegar hér-
aðsbúar og ýmislegt stórmenni höfuðborgarinnar og landsins
kom til Reykholts í gær til að minnast 700 ára dánardags Snorra
Sturlusonar. Mun þar hafa verið saman komið á annað hundrað
manns alls.