Vísir - 22.12.1942, Blaðsíða 5

V ÍSIH
Þriðjudaginn 22. desember 1942
»Hvað fyrir mér vakti með
uppdrættinum
að Hallgrímskirkju.«
Frásögfn Onðjóns l^anauelssonar
hnsamnistara ríkisins.
MWallsrimskirkjan og hið fyrirhugaða umhverfi
™ ™ hennar á Skólavörðuhæð er að nýju orðið að höf-
uð dagskrármálum Reykvikinga. Það er öllum ljóst
orðið, að með byggingu kirkjunnar og með skipulagn-
ingu Skólavörðuhæðarinnar fer höfuðborg okkar ís-
iendinga að verulegu leyti að breyta um svip.
Hallgrímskirkja sjálf er frumleg arkitektonisk listasmið. Höf-
undur heiinar — húsameistari — liefir sótt hugmynd sína yfir
í íslenzka jörð, yfir í stuðlabergið, sem er íslenzkast, fegurst
og myndríkast allra l)ergtegunda.
Vísir hefir farið þess á leit við Guðjón Samúelsson, húsa-
meistara rikisins, að hann skýrði lesendum blaðsins frá þvi
hvað fyrir honum hefði vakað, með Hallgrimskirkjuhugmynd
sinni, og fórust honura orð á þessa leið:
Fjórar liöfuðástæður hafa
•ráðið miklu um það, að Iiall-
grimskirkjan hefir fengið þann
ytri svip sem líkanið sýnir. A-
stæðumar eru: 1. Kirkjan
stendur á bæstu hæð bæjarins
og gnæfir því turnspíran langt
yfir bæinn. 2. Kirkjan stendur
á fastri klöpp, og var því eigi
hægt að hafa undirkiikju,
(kapellu) nema með því að
gera stórfelldar sprengingar,
sem hefðu kostað of fjár. 3.
Kirkjan lokar fyrir eina af
stærstu götum bæjarins. 4. Eg
hefi reynt að nota íslenzka
ljergtegund (s^tuðlaberg) sem
fyrirmynd í kirkjunni.
Hallgrímskirkjan gnæfir svo
hátt yfir bæinn, og sézt viða
frá, að eg taldi réttast að tum-
inn yrði mjög hár og glæsileg-
ur, og í turnspírunjii sjálfri
3'rðu sett smá-op milli stuðl-
anna og inn í spíruna sjálfa
yrðu settir sterkir ljóskastarar,
frá þeim streymdu svo Ijós-
geislar út í geiminn, sem líking
uppá guðs-dýrðarljós, sem lýsti
yfir höfuðstaðinn, og í myrkri
myndi þetta verða lýsandi
stjama, sem fyrsta kveðja til
sjómanna og annara vegfar-
enda, sem til höfuðstaðarins
koma. Sökum þess að kirkjan
stendur á föstum grunni, varð
að byggja kapellurnar ofan-
jarðar út frá kirkjunni. Þessar
kapellur gerði eg á þann bátt,
að þær rynnu inn i lieildarsvip
kirkjunnar og gætu fallið í
sameiginlegt innra fyrirkomu-
lag hennar á sem auðveldastan
.hátt. Þetta tel eg að geti sparað
mikla fjárupphæð við kirkju-
bygginguna.
Þar sein kirkjan lokar fyrir
eina af aðalgötum bæjarins,
liefi eg látið kapellurnar standa
nokkuð framar en framblið
tumsins, og þar sem allar hlið-
ar kapellanna em gerðar eftir
stuðlabergs-fyrirmyndum, hefi
eg komið því svo fyrir, að stuðl-
arnir liafa haldið áfram i lx>ga
að framhlið turnsins og um leið
gert þá smáhækkandi svo sá
síðasti endar í sömu liæð og efri
brún turnsins. Á þennan hátt
fæst líking stuðlabergsgjáar,
þar sem inngangurinn er i miðj-
unni, og um leið er eins og
kirkjan breiði faðm sinn móti
öllum þeim, sem til hennar
leita.
Á austurgafli kirkjunnar
myndist stuðlabergsgjá, sem
Iiið allra helgasta í kirkjunni
(kórnum) er þiýst inn i. Á
þennan bátt myndast stuðla-
bergsgjár á báðum göflum
kirkjunnar, livor til síns brúks.
Hliðarveggir kirkjunnar eru
mjög liáir og þurfa mikinn
styrkleika, því þakþunginn
þrýslir þeim út.
Til þess að þurfa ekki að hafa
þessa veggi alltof þvkka og'
dýra, eru þeir gerðir fremur
þunnir og styrktarstoðir settar
upp, með þeim. Þessar stoðir
befi eg myndað í stuðlabergs-
formi, og geta þær þannig orðið
prýði fyrir kirkjuna um leið og
styrkleilcinn ^krafðist þeirra.
Hinn beimsfrægi listgagn-
rýnandi John Ruskin befir sagt
i einu af ritum sínum, að liúsa-
gerðarlist væri sem steingerð
músik. Og þar sem orgelpípurn-
ar inni í kirkjunni gefa sina
guðdómlegu tóna um kirkju-
í'úmið, eins eiga stuðlabergs-
súlurnar, sem af öllum íslenzk-
um bergtegundum líkjast mest
orgelpipunum, gefa sína stein-
gerðu tóna út í geiminn.
Eg liefi sem viðast notað töl-
urnar þrjá, sjö og niu, sem telj-
ast helgar tölur, t. d. eru þrjú
tröppuuppstig við aðalinngang-
inn, kirkjunni er skipt að innan
í þrjá hluta, gluggarnir á lilið-
um kirkjunnar eru niu, glugg-
arnir á kórbyggingunni eru
sjö, tröppur frá kirkjugólfi
upp á kórgólf verða 7. Kirkju-
byggingunni er þannig fyrir
komið að byggja má liana
Hallgríms-
kirkja.
smám saman eftir þvi sem efni
og ástæður leyfa, og má nota
hvem hlutann sem bvggður er
til þeiri'a kirkjuverka sem
hann var aúlaður til frá byrjun,
án þess að nokkuð þurfi að
breyta þeim Jiegar síðar verður
byggt við þá, t. d. má byggja
hvora kapelluna fyrir sig. Því
þær ganga aðeins að kirkjunni
sjálfri. Opið milli kapellanna
(turninn) mætti svo bvggja
upp i fullri liæð, og væri þá öll
frómhliðin með þeim svip sém
hún er fyrirhuguð, komin, síðar
mætti byggja sjálfa kirkjuna í
einum áfanga, og síðast kórinn.
Eg vil aðeins geta þessa vegna
þess, að eg befi heyrt nokkra
menn halda því fram að mjög
óheppilegt væri að byggja
kirkjuna í smááföngum, heldur
yrði að bíða þar til hægt yrði
að byggja hana alla í einu.
Flestar hinar stærri kirkna
erlendis hafa verið hyggðar í
smááföngum, og skal eg t. d.
nefna, hinar miklu gotisku
kirkjur miðaldanna, sem tók
fleiri aldir að byggja, einnig vil
eg nefna stórfelldustu nútima
kirkjusmíði Norðurlanda,
Grundtvigskirkju i Kaupmanna-
höfn sem nú er nýlega lokið við.
Bygging hennar stóð vfir 30
—40 ár.
Eg befi nú lauslega lýst lík-
aninu af Hallgrímskirkju, svo
mönnum verði ljósara hvað
fvrir mér vakti er eg gerði upp-
dráttinn að kirkjunni.
Grundtvigs-
kirkjan í
K.höfn.
LíFlÐ í ReYKJAVÍK
HÚSMÆÐRAFÉLÁGIÐ að bafa eftirlit með lireinlæti í
OG MJÓLKURMÁLIÐ.
Á fundi i Húsmæðrafélagi
Revkjavíkur, seni nýlega var
haldinn, var rætt um mjólkina
og mjólkurbúðirnar. Ungfrú
Sigríði Eiríksdóttur, sem hefir
með höndum breinlætiseftirlit,
var boðið á fundinn. Gerði hún
þar grein fyrir störfum sínum,
sem, enn væru á byrjunarstigi.
Hvatti bún Húsmæðrafélagið til
þess, að veita þessum málum lið.
Fjörugar umræður urðu um
málið og kom fram megn óá-
nægja yfir mjólkurskortinum i
bænum, en þess var krafizt, að
gerðar yrðu ráðstafanir til þess
að auka lireinlæti við meðferð
mjólkurinnar og flýta afgreiðsl-
unni, og var bent á, að kippa
mætti afgreiðslunni i lag með
því að láta ekki gosdrykkja-,
brauða- og sælgætissölu fara
fram í búðunum, j>egar aðal-
mjólkurkaupin fara fram, og
ennfremur, að kaupendur væri
hvattir til að koma með lient-
ugri ílát, svo að siður þyrfti að
notast við trektir. Var þannig
tekið i mjög svipaðan streng
og gert hefir verið i bréfuin og
greinum, sem birzt hafa hér í
blaðinu.
Þá komu fram skoðanir um,
að flokka beri mjólkina eftir
gæðum. Er sjálfsagt, að þeirri
kröfu verði sinnt, ef ekki strax,
þá eins fljótt og tök eru á.
Ennfremur var rætt um nauð-
syn þess, að koma upp mjólkur-
búðum í nýju hverfunum, víðar
en orðið er, og var samþykkt
að fela stjórninni að samþykkja
tillögur hér að lútandi og senda
réttum blutaðeigendum.
ROTTUGANGURINN
f BÆNUM.
Reykvíkingur hefir skrifað
um rottuganginn í bænum o.
fk: „Eg er Vísi þakklátur fyrir
ágæta ritstjórnargi'ein um TOttu-
ganginn i bænum. Var þar
skörulega skrifað um þetta
vandamál. Mig hefir furðað á
því, að ekki skuli hafa heyrst
neitt frá bæjaryfirvöldunum um
þetta mál, er það liefir verið
gert að umtalsefni í ritstjórnar-
grein í elzta dagblaði bæjai'ins.
Vfirleitt gera bæjaryfirvöldin
allt of lítið að því, að láta til sín
heyra, þegar réttinætai’ um-
kvartanir koma fram í blöðun-
um, frá einstaklingum og blöð-
unum sjálfum. Maður skyldi til
dæmis halda, að þeir, sem eiga
mjólkurbúðum og öðrum búð-
um, þar sem matvæli eru seld
og' hreinlæti er áfátt, létu til sín
Iieyra. Vísir hefir birt bréf um
þessi mál, sem liafa liaft inni
að halda bendingar, sem vert
er að taka til greina. Þótt nokkr-
ar hafi verið teknar til greina
í sumum búðum, hefir það ekki
verið gert annarsstaðar. — Ekki
heyrðist neitt frá heilbrigðisfull-
Irúa né öðrum, það eg' man, eft-
ir ritstjórnargreinina góðu um
rottuganginn, þar sem lýst var
bversu ástatt er í þessum efnum.
En nú sé eg að komin er liin
árlega (eða misserislega?) aug-
lýsing um kvartanir um rottu-
gang i liúsum. Það er ágætt að
eitthvað sé aðhafst. En mér er
spurn: Hví er ekki látið til skar-
ar skriða í baráttunni gegn rott-
unum, með þvi að taka upp
samstarf við setuliðið? Er hér
ekki tækifæri til þess að hefja
sókn, sem ekki má dragast ? Það
þarf að herja á „óvinina“ ekki
aðeins i húsununi -— heldur alls-
staðar þar seni þá er að finna,
hvarvetna þar sem úrgangi hefir
verið kastað — og svo þarf að
haga svo til, að engir sorphaug-
ar verði neinsstaðar í framtíð-
inni. Brenna ruslinu, sökkva
því eða eyða á annan hátt. Og
vel á ininnst: Þrátt fyrir sorp-
liremsunarbílana getur enn að
að líta tunnur fullar af sorpi og
rottur vaðandi í kringum þær,
er í’ökkva tekur. Sorpílátin eru
of smá — og ekki með nægilega
góðum lokútbúnaði.
Reykvíkingur.“
•
Vitlaus vísa.
Þessi fyrirsögn er dálitið vill-
andi, því vísa sú er hér urn ræð-
með farin. Reyndar er það óðs
manns æði, að ætla sér af ásettu
ráði að leiðrétta eitt eða annað
nú á tímum, því hávaði fólks
virðist yfirleitt hættur að bugsa
en Iætur bílana og bíóin, vatns-
kranana og skólpleiðslurnar
annast þann óþarfa fyrir sig.
Þetta kann nú að þykja eitt-
livað orðum aukið, en hinu neit.
ar enginn, að flaumur nútím-
ans er orðinn mikill. — öllum
liggur ósköp á að komast eitt-
livað, og kapphlaupið er vissu-
lega háð.
En livert erum vér að hlaupa,
kæru bræður? Eru allar þessar
ferðir okkar samkvæmt áætl-
un, eða eru þær án fyrirheits?
Er ekki timi til kominn að
kasta mæðinni, staldra við and-
artak og athuga sinn gang?
Davíð Kristjánsson.
Fæddur 1. maí 1878.
Ðáinn 11. des. 1942.
M I N N I N G.
í lyftingu sá eg þig síðast á gnoð,
er sigldir frá jarðvistar ströndum.
En þungur var byrinn, er þandi voð
og þaut, svo að hrikti í böndum.
I stafni var lifið,
og stefnt var að ódáinslöndum.
Þin sál hafði leitað um hugsanahöf,
og hafdjúpin guðlegra fræða,
sem breitt hafa eilífðarbjarma á gröf,
og bent upp til vizkunnar hæða.
og leiðarljós eru
að uppsprettu andlegra gæða.
Og ljúf er sú minning, er með okkur býr,
um manndóm og göfgi þíns anda,
og hug þinn, sem ávallt var alúðarhlýr,
og eins voru tök þinna handa.
Og góð mun þér vegferð
til vonanna eilifu landa.
Kristján Sig. Kristjánsson.
Hugsunin er til alls fyrst. Og
fyrst er hún ávallt á skeiðsenda,
sé urn markmið að ræða.
Næst er þá tíminn til athug-
unar. Satt er það, eigi nær hann
langt, mældur í ævi hvers ein-
staklings. Hefur enginn svo vit-
ur verið, að hann liafi greint
upphaf timans eða endi. Vér
getum því óhræddir numið
staðar og blásið úr nös þess
vegna. Ekkert liggur á. Það
hefur aldrei vitnast enn, að
nokkrum manni hafi verið út-
hýst, eða að hann hafi ekki náð
háttum í eilífðinni, hversu lengi
sem bann hefir verið á leiðinni
og Iiversu seint sem hann hefir
komið. Vér þurfum þvi ekki
að hafa liraðann á þess vegna.
En vér getum ekki neitað því,
að dálítið vit og ofurlítil kunn-
átta er nauðsynlegt nesti á lífs-
leiðinni, en þessa njótum vér
hvorttveggja með því að fara
hægt og rólega, staldra við og
líta í kringum oss á alla vegu.
Munið að hlaupa ekki. Þjálfi er
alltaf fyrstur á skeiðsenda með
liuga og' sál mannsins, svo
freini, að handhafi eigi hvort-
tveggja vakandi i fórum sínum.
Ekkert liggur á. Hófleg leti,
samfara íhugun og iðjusemi
andans, er einhver dýrmætasta
dvggð mannanna.
— En nú segjumst vér ekki j
komast leiðar vorrar án pen- '
inga, og þeirra verðum vér að
afla með öllum ráðum, hvað
sem það kostar, annars bíður
vor ósigur í kapphlaupinu,
verðum úti á lífsleiðinni; nafn
og númer tapað; bappdrætti
ævinnar stöðvað, glötunin \’is.
Amen. En það er nú einu sinni
ekki skylda vor, að lilaupa svo
nákvæmlega eftir tízkunni, að
vér þurfum endilega allir að
verða alveg snarvitlausir, þótt
einhver eða einhverjir hafi ein-
hverntima orðið fyrir þeim
gerningum. En öll er þessi pen-
ingagræðgi skynvilla eins og
peningarnir eru sjálfir. Þeir
hafa aldrei verið neitt og verða
aldrei neitt. Sjálfir verða þeir
varla notaðir til fæðis eða klæð-
is. Þeir eru aðeins ávísun á ein-
hver óþekkt andleg eða efnisleg
lífsþægindi, og þau lífsþægindí
eiga aftur rót sína að rekja til
andlegs og efnislegs starfs og
ihugunar, sem hyggindi og
mannvit samfara rólegri íhug-
un og sífelldu starfi framleiða
hægt og bítandi úr skauti nátt->
urunnar. Ef vér gefum, okkur
ekki tíma til að athuga þetta,
geta peningar orðið mesta böl
okkar mannanna.
Nú er oftast og mest um
þetta spurt: Hve mikið hefurðu
haft upp? Er það segin saga,
að slik spurning setur mann-
gildið ekki á æðra bekk en pen-
ingana sjálfa. Um hitt er ekki
spurt: Hve mikið gagn hefirðu
unnið?
En svo eg víki aftur að vis-
unni, sem minnst er á .hér að
framan, þá er hún vitlaus í úr-
valsútgáfu þeirri er formaður
menntamálaráðs valdi og út
kom 1940 og málaferli urðu af;
að minnsta kosti er vísan þar
ekki rétt með farin, en það hefir
verið kallað vitlaust í íslenzku
máli. Hitt lætur nærri eins og
þar stendur, að þetta sé
„eftilvill síðasta Vísa skáldsins‘‘
Verður að segja eins og er, að
formaður menntamálaráðs hef-
ir þar farið óvanalega nærri
sannleikanum, eftir sínum
hætti, af þvi þetta er síðasta.
visa skáldsins.
Þá er það visan eins og húm
kom frá heila og hjarta skáldsr
ins, sögð af vörum þess:.
Gengi er valt, þá fé er fall
— fagna skalt í hljóði —
Hitt bar alítaf hundraðfalt,,.
er hjartað galt úr sjóðL
18. nóv., 1942.
Skuggi.
Eimpeiðin.
Okt.-des. heftið er nýkomið
út og flvtur efni það, er hér fer
á eftir: Jólin (sönglag) eftir
Hallgrím Helgason. Þrjár jóla-
teiknmgar eftir Barböru W.
Árnason, Jól og vísindi eftír
Þorstein Jónsson, Úr Suður-
eyjum eftir Ingólf Davíðssom
Hlutur liúsfreyju á Sturlunga-
öld, eftir Björn Sigfússon.
Kjarval og siðasta sýning lians,
eftir ritstj. Tvær sumarinj’ndir,
eftir Huldu, Soffía Guðlaugs-
dóttir leikkona, eftir Eárus
Sigurbjörnsson. Gullforðinn f
Bandaríkjunum, Maðurinn, sem
ekki beyg'ði sig (smásaga),
Fjörðurinn minn (kvæði), eftir
Einar Friðriksson, Dagbók frá
styrjöldinni 1939—1912, Ham-
farir, sögn Guðnýjar Péturs-
dóttur, Þagnarstundin, eftir
ritstj., Kominn heim (kvæði),
eftir Þóri Rergsson, Arfleifð
(kvæði) eftir Þráinn, Raddir,
Ritsjá o. fl.
------- "Tl' j
Frá hæstarétti:
Þann 30. nóv. var kveðinri*
upp dómur i hæstarétti í mál-
inu valdstjómin gegn Þórði
Stefánssyni.
Sannað ]x>t ti i máli þessu,- að
kærði hefði ekið bifreið ölvað-
Ur og hlaut bann í héraði 10
daga varðhakl og var sviptur
ökuleyfi í 13 mánuði. Hann
skaut dómi þessu til liæstarétt-
ar. En eftir uppsögn héraðs-
dóms kom upp að kærði liafiðú
áður með dórni verið svípfur'
ökuleyfi í 3 mánuði fyrir ölvun
við bifreiðaakstur. Urðu úrslft
sakarinnar þau í hæstarétti aði
staðfest var úkvæði béraðsdóms
um 10 daga varðhald en kærði
sviptur ökulevfi ævilangt.
Skipaður sækjandi málsins
var lirl. Kristján Guðlaugsson
og skipaður verjandi brl. Garð-
ar Þorsteinsson.
•
Þann 9. des. var kveðinn upp
dómur i málinu valdstjórnin
gegn Halldóri Bjömssyni. Var
honum gefið að sök og hann
fundinn sekur um það, að liafa
notað ófaglærðan mann við
múrarastörf við liúsbyggingu
hér í bænum. Hlaut liann 100»
króna sekt og var dæmdur ti¥
þess að greiða allan sakarkostn-
að.
Sækjandi málsins var lirl. Ein-
ar Ásmundsson, en verjandi hrL
Sigurgeir Sigurjónsson.