Vísir - 14.08.1943, Page 2

yisir
VISIP?
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján GuSlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprcntsir.iSjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 1 660 (2imm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Launamál.
Ssíðasta þingi lýsti fjármála-
ráðherra yfir því fyrir hönd
rikisstjórnarinnar, að frumvarp
að nýjum launalögum fyrir em-
bættismenn ríkisins mundi
verða undirbúið og lagt fyrir
haustþingið, sem á að hefjast
fyrsta dag næsta mánaðar. Síð-
an hefir verið tilkynnt að nefnd
hafi verið skipuð til að taka til
athugunar frumdrætti að tillög-
um, sem gerðar hafa verið. Nið-
urstöður nefndarinnar verða sið-
an sendar ríkisstjórninni, sem
leggur svo síðustu hönd á frum-
varpið.
Núverandi launalög eru nál.
25 ára gömui og því orðin með
öllu úrelt, enda er misræmið og
festuléysið i launagreiðslum rík-
isins svo mikið, að gersamlega
er óþolandi. Embættismönnum
hafa verið greiddar ýmiskonar
uppbætur, svo að kjör þeirra
mætti teljast viðunándi. Siðast
voru þeiin veittar30% uppbætur
á nolckurn hlúta launanna, eins
og kunnugt er, í sambandi. við
dýrtíðina. Gert er ráð fyrir að
allar þessar uppbætur falli burt,
en i staðinn komi fast kaup, er
taki aðeins venjulega dýrtíðar-
uppbót samkvæmt vísitölu. ,Má
]>að furðulegt heita, að ný launa-
lög skuli ekki fyrir löngu hafa
verið sett til þess að afnema þá
lausung og það mikla misræmi,
sem ríkt hefir í þessum málum.
En nú verður væntanlega bót á
þessu ráðin í haust.
★
Verzlunarmenn og skrifstofu-
fólk fékk launaviðbót vegna dýr-
tíðar, um sama leyti og á svip-
uðum grundvelli og embættis-
menn ríkisins. Þótt telja megi
fulla sanngirni, að þessar stéttir
sem aðrar fengi þátltöku í
stríð6gróðanum með nokkuð
hækkuðu kaupi, þá er þess ekki
að dyljast, að allar slíkar bráða-
birgðauppþætur eru ekki æski-
legt fyrirkomulag um launa-
greiðslur. f þessu máii þarf að
leggja fastan grundvöll, er á-
kveður mönnum heilbrigt og
sanngjarnt grunnkaup, sem að-
eins sé bætt upp með dýrtiðar-
uppbót samkvæmt vísitölu, til
þess að vega á móti vérðhækk-
un vegna dýrtíðar.
Það er öllum fyrir beztu, að
festa komist á þessi mál og að
uppbætur falli burt en fast kaup
komi í staðinn. Virðist þvi liggja
beint við, að verzlunarmenn og
skrifstofufólk, sem fékk upp-
bætur um leið og embættis-
menn, fari nú að dæmi ríkisins
og fái ákveðið kaup sitt til fram-
búðar, án annara uppbóta en
dýrtíðaruppbótar. Ætti verzlun-
arstéttin að fá sín „launalög“ á
þann hátt, að settar verði með
góðu samkomulagi fastar regl-
ur um Iaun og kjör fólks, eftir
því hvaða starfi það gegnir. Nú
eru engar slíkar reglur til um
launakjör stéttarinnar, en breyt-
ingu i þessa átt mundi áreiðan-
lega fagnað bæði af vinnuveit-
endum og launþegum. Hér
stendur því aðeins á því, að
einhver aðili hafi forgöngu í
málinu og teknir verði upp
samningar til að koma á það
skipun, er staðið getur til fram-
búðar.
Rannsókn á notkun hita-
veituvatns til
saltvinnslu úr sjó
Athiiganir Irausta Olafssonar
forstöðunianiis Atwinnudcildar
BBáskólans.
TV/j'ikið hefir verið um það rætt, bæði í blöðum og
m manna á meðal, hver not, önnur en upphitun,
megi hafa af hitaveitunni, þegar hún er tekin til starfa.
Sérstaklega hafa menn þó viljað hallast að þeirri skoðun, að
hagkvæmast yrði að nota liitaveituvatnið í sambandi við ýmis-
lconar vermihúsaræktun, og hafa surnir jafnvel tekið svo djúpt
í árinni, að hitaveitan myndi með tíð og tíma skapa möguleika
fyrir ávaxtarækt í vermireitum við hvert hús í bænum.
það, sem afgangs verður um
sumarmánuðina til saltvinnslu,
því að hæði nú og stöku sinn-
um áður hefir verið rætt um
notkun jarðhitans til saltvinnslu
úr sjó og þessu hefir verið lireyft
í sambandi við fyrirliugaða
hitaveitu.“
Trausti telur þó, að lieit gufa
mundi mun betri til þessarar
framleiðslu, ef völ væri á henni,
en að öllu athuguðu virðist þetta
mál þannig vaxið, að rétt sé
að athuga það vandlega frá öll-
um hliðum.
Hvað sem þessum bollalegg-
ingum líður og hvað ofan á
verður, þegar fram í sækir, skaJ
engu spáð um hér, heldur aðeins
sagt frá einu atriði, sem lítið
hefir verið rætt, en á þó nokk-
ura möguleika, og það er salt-
vinnsla úr sjó.
Komið liefir til tals að nota
heita vatnið til þess að vinna salt
úr sjónum og í sambandi við
það hafa verið gerðar nokkrar
rannsóknir á Efnarannsókna-
stofu rikisins. Trausti Ólafsson
var fenginn til þess að gera þess-
ar athuganir og tilraunir. 1 sam-
bandi við þetta fer liér á eftir
kafli úr skýrslu Trausta um salt-
vinnslu úr sjó.
„Fyrir allmörgum árum, eða
um það leyti sem liitaveitan var
lögð úr Þvottalaugunum, voru
gerðar á Efnarannsóknarstofu
ríkisins nokkrar athuganir og
tilraunir- viðvikjandi notkun á
beitu vatni til þess að vinna salt
úr sjó. Yar ákveðið saltmagn
í sjónum hér í grennd við
Reykjavík og i sambandi við það
Lögreglan
og umferðin.
Eins og nú standa sakir, er
vafasamt að nokkur höfuðborg
í heimi sé jafn torveld og hættu-
leg yfirferðar og Reykjavik.
Umferðin er eins mikil og í
stærstu borgum erlendis, en
munurinn er sá, að þar fer um-
ferðin eftir föstuin reglum, sein
enginn brýtur viljandi, ef liann
telur líf sitt nokkurs virði. Þar
geta menn þvi verið nokkurn
vegi óliultir, meðán þeir gæta
hinna ströngu umferðarreglna.
Hér eru að visu umferðarreglnr,
en þei;n er sýnt slíkt virðingar-
leysi af flestum, en þó aðallega
af bílstjórum á vörubílum, að
umferðarreglurnar veita litið
sem ekkért öryggi. Verða menn
þvi að vera við öllu búnir og
reiða sig ekki á þann rétt, sem
reglurnar veita þeim.
Þess sjást daglega merki, að
lögregluliðið hefir verið mikið
aukið í bænum. Þeir eru á
sveimi víða í bænum og horfa
oft með einstakri sálarró á það,
að bifreiðar komist í sjálfheldu
á krossgtöum, eða þar sem erfitt
er umferðar, vegna hitaveitu-
skurðanna, án þess að skipta sér
nokkuð af þvögunni, þangað til
allt nágrennið bergmálar af bíla-
flautum. Frá almennings sjón-
armiði virðast þessir menn ekki
hafa annað þarfara að gera en
að greiða fyrir umferðinni i
bænum, eins og nú er háttað.
eimaður sjór til þess að sjá,
live mikið fengist úr honum af
viðunanlega lireinu salti ....“
„1 1 tonni af sjó eru um 27
kg. af hreinu matarsalti (NaCl)
og um 8 kg. af öðrum söltum.
Reikningslega er því 1 tonn af
malarsalti í ca. 37 tonnum af
sjó. Af ýmsum ástæðum er ekki
mögulegt að vinna sem sæmi-
lega hreint salt nema nokkurn
hluta af þessu. Mætti t. d. til
þess að fá lauslegt yfirlit reikna
með þvi, að 1 tonn af salti feng-
ist úr 55 tonnum af sjó. Til þess
að eima úr svona miklu af sjó
það, sem nauðsynlegt væri, til
þess að saltið krystallaðist,
þyrfti nálægt 32 millj. hitaein-
ingar, en það er ekki langt frá
því, sem er í ca. 4,5 tonnum af
góðum kolum. Ef völ væri á
200 sek. lítr. af 85° lieitu vatni,
sem kólnaði niður í 45°, fengj-
ust 690 millj. hitaeiningar á sól-
arhring, sem reikningslega ættu
að nægja til þess að framleiða
liðlega 20 tonn af salti. Með ó-
slitnum rekstri ætti þetta því að
svara til liðlega 600 tonna á
mánuði.
Hér er vitanlega aðeins um
lauslega áætlun að ræða, en
gæti þó ef til vill orðið }>eim til
leiðbeiningar, sem fjalla eiga
um hagnýtingu þeirrar hita-
orku, sem eigi verður þörf fyr-
ir að sumrinu til upphitunar
húsa, þegar hitaveitan tekur til
starfa. Það virðist ekki ástæðu-
laust að gera sér það ljóst, hvort
tiltökumál væri að nota vatn
Næstu kappreiðar
Fáks 22 ágúst.
Næstu kappreiðar Fáks fara
fram sunnudaginn 22. ágúst og
hefjasl kl. 3.
Ólcunnugt er ennþá um þátt-
töku í kappreiðum þessum, en
búa- t má við, að hún verði all-
mikil og væntanlega koma þar
fram nýir og og góðir gæðing-
ar, sem ef til vill koma til með
að skáka þeim gömlu.
Hestaeigendur eiga að skrá
liesta sína n. k. miðvikudags-
kvöld kl. 8 og þá fyrst fást upp-
Iýsingar um þátttökuna.
Henry J. Taylor:
Vi ðski ptaitríðið Ogr
vopnaskipti þes§.

Slys í Eyjum.
Það slys vildi til í Vestmanna-
eyjum í gærdag, að tveir menn,
Einar Vilhjálmsson og Eyjólf-
ur íigurðsson, féllu ofan af
tveggja hæða húsi og slösuðust
allmiJtið.
Slysið vildi til með þeim hætti,
að þeir Einar og Eyjólfur voru
að festa járnplötur á liúsþak,
þegar stiginn, sem þeir stóðu i,
slitnaði úr reipinu. Við það rann
stiginn niður af þaldnu og
mennirnir með. Slösuðust þeir
báðii töluvert, en þó sérstaldcga
Iíyjólfur.
Ameríska útvarpið.
í dag: 13,15 Paganini fi'Ölu-kon-
sert nr. 1. Dansmúsik. — Á morg-
un: 10,00' GuÖsþjónusta, tónlist og
fréttir. 13,00 Grace Moore 0. fl.
16,30—17,00 Bing Crosby, Dinah
Sliore o. fl.
Portugal I
—• og tungsten þess.
Á Pyreneaskaga er einnig
annað verðmætt liráefni, „tung-
sten“, sem notað er til fram-
leiðslu á wolfram. Það er eink- i
um grafið í Portúgal, og eru
þær námur taldar beztu tung-
sten-námur heimsins. Nú vantar
Þjóðverja'wolfram til nauðsyn- !
legra framlvvæmdá. En Bretar
eiga tungsten-námurnar að
mestu leyti. Gott og vel, lvunn- j
ið þið að segja, — auðvitað '
slcrúfa Bretar fyrir, og Þjóð-
verjar fá eklci neitt. En liinu
má elcki gleyma, að Þjóðverjar
cru ekki neitt fyrir slíkt spaug
gefnir. Hitler hótaði einfaldlega
að ráðast á Portugal og hertaka
það, og það er enginn vafi á
þvi, að hann myndi ekki hafa
liikað við að að framfylgja þeirri
liótun. Og þýzki sendiherrann í
Lissabon útskýrði það fyrir
Salazar forsætisráðherra Portú-
gals, að í þvi tilfelli myndu
Bretar ekki fá neitt, Þjóðverjar
allt.
Dr. Antonio d’Oliveira Salazar
forSætisráðherra er enginn veifi-
skati, enda í hópi mestu virð-
ingamanna Evrópu, hæði sem
stjórnmálamaður og vísinda-
maður. Hann tók upp hanzkann
og svaraði að Þjóðverjar gæti
gert svo sem þeim líkaði, og
Portúgal myndi ekki láta kúga
sig til að rjúfa gömul vináttu-
bönd við Breta.
„Portugal er elzti bandamað-
ur Breta“, sagði hann í samtali
við mig. „Bandalag vort hefir
verið endurnýjað sex sinnum
þau 795 ár, sem það hefir stað-
ið. Það er elzta bándalag milli
þjóða, og vér Portúgalar ætlum
oss ekki að Iáta hafa það að
kylfu, sem reitt er gégn vin-
um vorum.“
En Bretar vissu það vel þá,
að hvorki þeir né Portúgalar
höfðu nokkur tök á að verjast
ágangi Hitlers, né að hindra
það, að hann hertteki norður-
hluta Portúgals. Þeir ákváðu því
að áskilja sér einungis hluta af
framleiðslunni og bjóða hinn
m
Scrutator:
QaAcLbi aÉmmnwfyS

Messínasund.
Frégnir eru teknar aÖ berast um
aÖ Þjóðverjar sé farnir aÖ flytja
liÖ sitt yfir Messínasund, yfir á
Italiu-táná. Þetta sund, sem liggur
milli Sikileyjar og Kalabríuskaga
er um 42 kílómetra langt. Þar sem
það er mjóst, skammt fyrir norð-
an Messínaborg, er þáð 3150 metr-
ar, en breikkar i allt að því 12 kíló-
metra. Eins og nærri má geta um
svo mjótt sund, eru þar rastir mikl-
ar og straumharðar, og eru þær
harðastar við Faro, sem er norð-
austuroddi Sikileyjar. Skamrnt und-
an Faro liggur skerið Charybdis,
sem þeir munu glöggt kannast við,
er lesið hafa Odysseifskviðu, því að
milli Charybdis og Scylla (sem er
klettur á vesturströnd Kalabríu-
skagans, gegnt Charybdis) komst
Odysseifur í krappan dans. Hómer
hugsaði sér þessa staði vera haf-
gúur, er seiddi sjófarendur. Skammt
fyrir sunnan Scylla liggur nú San
Giovanni, sem oft er getið i frétt-
um og enn 12 kílómetrum sunnar
er Reggio (eða Reggio di Calabria),
en fil þessara tveggja staða halda
Ættu lögregluþjónar að standa pjóðverjar nú liði sínu, ef að lík-
a öllum aðalkrossgötum, þar
sem umferð er mikil og stjórna
lienni. Lögreglan er sett til ör-
yggis bæjarbúum og hættan fyr-
ir borgarana er hvergi meiri en
á götunni. Ríkið. og bærinn
leggja nú fram stórfé í þessu
skyní og lögregluliðið hefir
aldrei verið eins fjölmennt og
það er nú. Er þvi þess að vænta,
að árangurinn fari eftir þvi
indum lætur.
Messína.
Messína er ein af allra-elztu borg-
um heimsins, því að þegar Grikkir
námu land á Sikiley 732 árum fyr-
ir Krists burð, var þar fyrir göm-
ul borg — hve gömul vita menn
ekki- Grikkir skírðu borgina Zankle,
sem þýðir sigð, og kenndu við
bogadregna eyri, er gengur fram í
sjóinn sunnan hafnarinnar og veit-
ir höfninni bæði fegurð og skjól.
Þetta hét l>orgin í nær 250 ár, unz
nýir landnemar komu frá Grikk-
landi, að þe'ssu sinni frá Messeníu,
sem er vestasti tanginn á Pelops-
skaga. Spartverjar höfðu undirok-
að íbúana, Messena, en þeir gerðu
hvað eftir annað harðvitugar til-
raunir til að brjóta þá af sér. Eftir
eina slíka misheppnaða uppreistar-
tilraun flýði hópur þeirra til Zankle,
settist þar að og nefndi borgina
Messana, en því nafni var síðar
breytt í Messína. Síðar komst borg-
in undir yfirráð Púnverja, og náðu
Rómverjar henni ekki fyrr en að
loknu fyrsta Púnverjastríðinu. Það
er því ekki í fyrsta sinn, sem þarna
eru bardagar háðir, enda hefir borg-
in um langar aldir verið þýðingar-
mikil viðskiptamiðstöð. Serkir náðu
henni á sitt vald 482 e. Kr. og á
krossferðatímunum vann hún sér
mörg og mikil réttindi og yfirráð
yfir öllum norðausturtanga Sikil-
eyjar og Liparí-eyjum. En margar
hörmungar áttu eftir að dynja yfir,
því að 1740 geisaði þar svarti dauði,
en 1783 kom gífurlegur jarðskjálfti,
því að þarna er eldf jallaland mikið.
Mikill mannfjöldi fórst þar, og í
kóleru-drepsótt, er geisaði 1854.
Borgin var samt í miklum uppgangi
í byrjun þessarar aldar, þegar jarð-
skjálftinn mikli reið yfir.
Jarðskjálftinn mikli.
28. desember 1908 klukkan um
fimm að morgni reið ógurlegur
jarðskjálfti yfir beggja vegna Mess-
ínasunds og varð á svipstundu um
20 þúsundum manna að bana. •—
Messínaborg hrundi i rúst, einnig
Reggio handan sundsins og fleiri
borgir og þorp á Sikiley og Kala-
bríuskaga. Messinahérað, sem er yf-
ir 3000 ferkílómetrar, hefir nú yfir
hálfa milljón íbúa, en þá töldust þar
250,000 sálir. Af þeim fórst fjórði
hluti. í Messínaborg áttu þá um
100 þúsund manns heimili, en mann-
fall og flótti úr borginni fækkaði
ibúum ofan í 20 þúsund næstu, árin
á eftir, enda voru þar um langt
skeið engar vistarverur, nema bráða-
birgða„braggar“. í landskjálftanum
mun ströndin hafa hafizt upp, því
að sjórinn flæddi um 300 metra frá
fjörunni, en skall síðan sem ógur-
leg flóðbylgja yfir landið aftur og
eyðilagði margt af því, sem ekki
hafði farizt i landsskjálftanum.
Flest hús og byggingar hrundu í
rúst. Vatnsleiðslur biluðu og hung-
ursneyð varð, unz hjálp barst úr i
ýmsum áttum. Gengu Bandaríkja- '
menn mjög rösklega fram í því að
senda Messínabúum matvæli og
fatnað, og síðar barst þaðan bygg-
ingarefni í stórum stíl og amerisk- j
ir verkfræðingar voru sendir til
að endurreisa borgina. En aðrar i
]>jóðir lögðu einnig rikulega af i
mörkum, og var alþjóða-fjársöfn- ,
un lengi starfandi. Viktor Emanúel ,
konungur, sem þá hafði ráðið ríkj- '
um í rúm átta ár, tók virkan þátt
í hjálparstarfinu og vann sér mikl-
ar vinsældir fyrif.
Þessir farfuglar ...
„Hann sagðist hafa verið hátt
uppi", sagði ísax. „Einmitt það.
Var hann hífaður?", spurði Phel-
ickz. „Onei. En hann var að koma
ofan af Hvannadalshnúk", svaraði
ísax rólega.
hlutann út á opnum markaði.
Að öðrum kosti má vera að
Hitler hefði verið hjálpað enn
meira.
Gúmmí frá Japan.
Amerísk skip, sem flytja
hernaðarnauðsynjar frá Banda-
rikjunum til Rússlands um
Vladivostock, taka stundirm
japanskt gúmnií til haka. Þetta
gúmmí fá Rússar frá Japönum,
af því að þeir eru ekki opin-
herlega í stríði við þá, og Japanir
þarfnast margs frá Rússum,
hafa hinsvegar meira gúmmí
en þeir nokkru sinni geta notað
til fulls. Japanir vita vel að eitt-
hvað af gúmmíinu fer til Am-
eríku, en þeir geta ekki ráðizt
á amerísk skip, sem sigla undir
rússneskum fána, því að það
væri hernaðarverknaður gegn
Rússum, og þeir vilja ekki kom-
ast upp á alltof mikinn kant
við Rússana, eins og stendur.
Þeir vita að Rússar nota gúmm-
íið til að herjast gegn þýzka end-
anum á möndlinum og að Amer-
íkumenn nota það gegn báðum
endum, en þörfin er ríkari. Þeir
þurfa að losna við gúmmíið og
fá önnur efni í staðinn. Þannig
er gangur stríðsviðsldptanna.
Svíar í skrúfstykki.
Áður en stríðíð brauzt út,
fengu Svíar það af kolum sem
]>eir þurftu bæði frá Englandi,
Þýzlcalandi og Póllandi. Nú er
engin leið til þeirra, nema frá
Þýzkalandi, og þeir verða að
tryggja sér þýzk kol, annars
stöðvast allur relcstur þeirra.
Þessvegna geta handamenn ekk-
ert fengið af sænskri þungaiðn-
vöru, þótt þeim lcæmi það mjög
vel. Þeir geta yfirleitt alls ekki
verzlað við Svía, nema með leyfi
Þjóðverja, því að Svíþjóð er
umkringt land. Að sjó liggja
þýzk tundurduflabelti, á landi
liernaðarlönd á allar hliðar. Það
eru því Þjóðverjar, sem njóta
sænskrar framleiðslu og
skammta þeim kol og olíu í
staðinn.
Eg átti tal um þetta við Per
Albin Hansson forsætisráð-
herra. Hann Jbenti mér á stórt
kort á veggnum og sýndi mér
hvernig Svíþjóð er umkringd á
alla vegu. Þjóðverjar veita leyfi
fyrir einum og einum kolafarmi
i einu, til að geta stöðvað við-
skiptin, hvenær sem þeim sýn-
ist svo. En Sviþjóð á erfitt með
að fá Þjóðverja til að standa við
sinn hluta samninganna, og vilji
Svíar fá vörur frá bandamönn-
um, verða þeir fyrst að leita
samþykkis viðskiptastríðsráðu-
neytisins í London, þvinæst við-
skiptastriðsnefndarinnar í Was-
hington og loks stjórnarinnar í
Berlín, sem ákveður hvort vör-
unum verði sleppt gegnum
hafnbannssvæðin. Það er þvi
skortur á mörgum vörum í Sví-
þjóð, en þótt undarlegt megi
virðast er þar enginn skortur á
silki. Það lcemur frá Japan i
stríðum straumum í skiptum
fyrir vörur. Silki kemur raunar
frá Englandi líka — en með
dálítið óvenjulegum hætti. Til
Svíþjóðar berast oft loftvarna-
belgir alla leið frá Englandi.
Gera þeir stundum usla á raf-
leiðslum og mannvirkjum, því
að stálkaðlar lafa úr þeim, en
Svíar senda orustuflugvélar á
loft. Belgirnir eru skotnir nið-
ur, og þessi óvenjulegi innflutn-
ingur hagnýttur.
Verksmiðja á hjólum.
Hitler kaupir ókjörin öll af
mjólkurafurðum í Sviss, en auk
þeirra mikið af nákvæmum
mælitækjum og sigurverkum og