Vísir - 14.08.1943, Síða 3

I
lætur í staðinn þýzk kol — i
minnkandi skömmtum. En
Svisslendingar gera allt sem í
þeirra valdi stendur til að halda
i afhejidingu liernaðarnauð-
synja til Þýzkalands, þótt illa
gangi, þegar Þjóðverjar beita
„skrúfstykkinu“.
Fyrir nokkrum árum tóku
Þýzkaland, Sviss og Rússland
þátt í einhverjum einkennileg-
ustu viðskiptum stríðsins.
Skömmu áður en Frakkland
féll, ákvað stjórn Citroén-verk-
smiðjanna að flytja s/ærðar-
flugvélasmiðju suður á við, til
Bordeaux. En áður en varði
liöfðu Þjóðverjar komizt í veg
fyrir flutningalestina. Allar vél-
ar verksmiðjunnar höfðu verið
teknar i suiidur og pakkað nið-
ur í kassa, og það voru 1000
flutningabílar i lest, sem verk-
smiðjuna fluttu. Nú átti að
senda allt saman til Sviss, en
áður en lestin kæmi til landa-
mæranna, voru Þjóðverjar
komnir í veg fyrir hana og tóku
nú allt herfangi. Var allt síðan
sent til Strassbourg, þar sem
verksmiðjan hafði áður verið,
og hafði hún þá ferðazt eina
1000 kilómetra á flutningabíl-
um. En leiðin lá lengra. Þjóð-
verjar sendu allt saman til
Þýzkalands og fóru að velta því
fyrir sér, hvað gera skyldi við
þessi ókjör af vélum.
Um sama leyti voru Rússar,
sem þá lifðu í sætt við Þjóð-
verja, farnir að gera kröfur urn
að Þjóðverjar stæði við loforð
um vélasendingar og hergagna.
Varð það úr, að Þjóðverjar seldu
Rússurn alla verksmiðjuna, og
var hún þá flutt austur á við,
alla leið austur undir Úral-fjöll.
Áður en Þjóðverjar réðust á
Rússa, vorið 1941, var verk-
smiðja þessi tekin að framleiða
fyrirtaks flugvélar, sem reynd-
ust einstaklega vel gegn þýzka
flughernum. En Rússar höfðu
liaft vaðið fyrir neðan sig og
flutt verksmiðjuna svo langt
austur á bóginn, að engin hætta
var á að Þjóðverjar kæmist yfir
hana aftur.
Stórkostleg viðskipti —
á pappímum.
Eg átti tal við Sukru Sara-
coglu, forsætisráðherra Tyrk-
lands, og hann sagði mér margt
fróðlegt um viðskipti sín við
Þjóðverja. Aðaldeilumál Tyrkja
og Þjóðverja var það, hvort
Þjóðverjar gæti aflient vara-
hluti i þýzkar hernaðarflugvél-
ar, Messerschmitt, Heinkel og
Dornier, sem þeir höfðu selt
Tyrkjum. f öllum hinum stór-
kostlegu viðskiptasamningum,
sem von Papen sendiherra og
dr. Claudius stríðsviðskipta-
málaráðherra Hitlers gerðu, var
spursmálið um flugvélavara-
hlutina efst á blaði. En Þjóð-
verjar hummuðu það jafnan
jafnan fram af sér, unz Tyrkir
stöðvuðu allar sendingar sínar
til Þýzkalands.
Sir Hughe Knatclibull-Huge-
sen, sendiherra Breta í Ankara,
og Robert George, flugmála-
ráðunautur hans, komust að
þessu og létu stjórnina í London
vita um ástandið."Ínnan 30 daga
höfðu Bretar sent Tyrkjum þá
varaliluti, sem þeir liöfðu árang-
urslaust beðið Þjóðverja um.
Hvernig í ósköpunum gat
þetta átt sér stað? spyrjið þér.
Hvernig gátu Bretar sent þýzka
varahluti? Málið var ofur ein-
falt.
Um þessar mundir var sifellt
verið að skjóta niður sæg og
aftur sæg af þessum sömu flug-
vélum yfir Bretlandi. Brezki
loftherinn skipaði verkfræðing-
um sínum að safna saman þeim
várahlutum, sem Tyrki vanhag-
aði um, og innan skamms var
sendingin komin af stað. Fyrst
var allt sent til Kairo, en þar
bættust við hlutar úr þýzkum
flugvélum, sem herteknar höfðu
VISIR
Lof theraaðnrmn
á Kyrrahafi.
Flugvélarnar hafa ráðið úrslitum í öllum meiri
háttar viðureignum á þessum slóðum.
Eftir E. L. Howard-Williams,
flugforingja, flugmálaritara
Daily Telegraph.
*
„í þessu loftstríöi héldu bæSi
Japan og Þýzkaland, atS þau
gætu greitt úrslitahöggiö i
einu vetfangi.... í þessu
loftstríði eru þaö þessar seku
íþjóöir, sem eru þegar farnar
að sýna þann veikleika, sem
mun veröa þeim aö falli.“ •—
(Churchill í ræðu.)
i
Það líður vart sá dagur, að
það komi ekki greinilega í ljós,
hversu mjög bandamenn treysta
á flugheri sína í „viðnámsstriði“
því, sem þeir heyja nú á Kyrra-
hafi. Þegar fram líða stundir og
framfarirnar verða enn meiri,
munu það verða flugherirnir,
sem eiga einna mestan þáttinn
í að koma fram hegningunni við
Japan.
Þegar litið er á landabréf,
kemur manni fyrst til hugar,
að sá hljóti áreiðanlega að
standa betur að vígi, sem hefir
yfirráðin á sjónum, en nú er
svo komið, að það er jafnan
sá, sem lieTir yfirráðin í lofti, '
sem ræður á sjónum fyrir
neðan.
Snemma á þessu ári sagði
maður einn, sem hefir hetra vit
á þessu en nokkur annar, vegna
reynslu sinnar: „Yfirráðin á
siglingaleiðunum eru ekki fram-
ar undir því komin eingöngu,
né lieldur fyrst og fremst, að
hafa herskipaflota, heldur eru
þau undir því komin, að til-sé
flugher, sem hefir landhæki-
stöðvar, sem er gætt af land-
her eða hefir herskipaflota sér
lil stuðnings. Fremsta víglina
Ástralíu markast af því, hvað
sprengjuflugvélarnar geta flog-
ið langt“ Það var MacArthur,
sem þetta sagði.
Hvað var það, sem varð þess
valdandi, að hann komst að þess-
ari niðurstöðu? Aðalviðburðir
baráttunnar böfðu fram að þess-
um tíma verið þeir, sem nú skal
greina: '
1. Pearl Harbor.
2. Singapore.
3. Orustan við Midway.
4. Orustan á Bismarkshafi.
En þar við íhætast svo hin
vénjulegu hernaðarstörf á og
umhverfis Kóralhaf.
Áður en varir munu stærri
viðburðir draga athyglina enn
meira að baráttu bandamanna
á Kyrrahafi.
Hið mikla skipatjón okkar.
Pearl Harbor og Singapore
voru sá sjóveldisgrundvöllur,
sem vörn Breta og Bandarikja-
manna var reist á í Austur-Asíu.
Þegar litið er á Péarl Harbor
æsingalaust og án þess að tekið
sé tillit til þess, að árásín var
gerð á hinn lúalegasta hátt, sjá
menn, að hún var stórsigur.
Klukkan 7,55 árdegis þann 7.
fæsember 1941 komu 105 jap--
anskar sprengjuflugvélar or-
ustuflota Bandarikjanna að ó-
vörum — átta orustuskipum,
sjö beitiskipum og 28 tundur-
verið í Sýrlandi eða skotnar
niður yfir Libyu, og síðan var
allt sent í einu lagi til Tyrklands.
Þjóðverjar höfðu reynt allt,
sem þeir gátu til að klófesta
króm-málm Tyrkja. Nú gekk
hann þeim úr greipum, en
bandainenn hrepptu hann ó-
skiptan.
Þannig gerðu Bretar sér mat
úr flugvélum þeim, sem þeir
skutu niður í sjálfvöm, og
Þjóðverjar sendu yfir Bretland
í því skyni að gera út af við
Breta.
spillum, auk hinna 299 flugvéla
þeirra.
Bandaríkjamenn misstu tvö
orustuskip (Arizona og Okla-
lioma), sem var sökkt, og að
auki þrjú stór beitiskip og þrjá
tundurspilla. Þrjú orustuskip
önnur voru gerð algerlega ósjó-
fær (California, Nevada, West
Virginia) og sama var að segja
um þrjú beitiskip og mörg önn-
ur skip. Drepnir voru 3303 her-
menn, þar af 3077 úr flotanum,
en 1272 voru særðir. Að minnsta
kosti 150 amerískar flugvélar
urðu ónothæfar. Kostnaður Jap-
ana við þetta var 48 flugvélar.
Floti Japana kom aldrei neitt
við sögu.
Þetta var greinilegur sigur
fyrir flugherinn og var hroða-
leg ógnun fyrir framtíðar-
drauma okkar. Heilu ári eftir að
árásin var gerð, voru tvö amer-
ísk orustuskip enn á marar
botni.
Áhrifin voru afskapleg.
Bandaríkjaþjóðin var samein-
aðri en nokkuru sinni fyrr og
var bandamaður okkar i einu
og öllu. En eftir þetta gat Japan
beitt yfirburðum sínum á sjó og
í lofti til að ráða lögum og lof-
um á mestum hlu'ta Kyrraliafs-
ins, gat safnað undir veldi si'tt
öllum binum meiri háttar eyj-
um, frá Filippseyjum til Nýju-
Guineu og Salomonseyja.
Munurinn á 999 og 1000 hef-
ir aldrei verið eins geigvænleg-
ur í veraldarsögunni. Banda-
menn höfðu aðeins fótfestu á
tveim stöðum við Kóralhaf, í
Papúa-héraði á suðausturodda
Nýju-Guineu og umhverfis
Henderson-flugvöllinn á Guad-
alcanal. Ef þessi fótfesta hefði
farið sömu leiðina og allt ann-
að, þá þori eg að fullyrða, að
Japan mundi hafa gert innrás í
Ástralíu og heppnast hún ineð
þvi einu, að safna saman sterk-
um loftflota til að vernda fyrstu
landgönguna frá Papua.
Rétt eftir að árásin hafði ver-
ið gerð á Pearl Harbor lét Aust-
ur-Asíuflotinn brezki úr höfn í
Singapore til þess að liindra það,
að Japanir gæti beitt flugbði
sínu frá Tailandi. Þeir sendu þá
60 af flugvélum sinum til á-
rása á lierskipin og sökktu tveim
ágætum orustuskipaim — Re-
pulse og liinu glænýja Prinee of
Wales. Árásin kostaði þá aðeins
7 flugvélar.
Við töpuðum hinni einu stóru
flotasiöð okkar á Kyrrahafi, á-
samt hundruðum flugvéla og
feiknum af veí'ðmætum birgð-
um og nauðsynjum.
Það var á hvers manns vit-
orði, að flugvélar okkar voru
úr sér gengnar. Singapore var
nefnilega flotastöð, sem var var-
in af stórum strandvarnabyss-
um fyrir flota, sem lét aldrei
sjá sig. Trenchard flugmar-
skálkur liafði þó hvað eftir ann-
að beðið um það, að Singapore
\ rði gerða að flugbækistöð, en
enginn viidi gera bón hans. Það
'liefir síðar komið á daginn, að
það liefði verið liægt að nota
Singapore sem flugvélastöð og
þá hefði öllu verið horgið.
Fyrstu tvær loturnar voru á
enda og við liöfðum farið mikl-
ar hrakfarir. Þá hófst þriðja
loían.
Orustan við Midway þann 3.
júní á síðasta ári snéri taflinu
við. Japanir héldu, vegna fyrri
sigra sinna, að þeim væri allt
óhætt, og reyndu þess vegna að
ná yfirráðum ó Mið-KyTrabafi.
Sendu þeir stóran orustuflota til
Brezkar Spitfire-orustuvélar.
þess að vernda lierflutningaskip-
in. Þessum flota mættu 41 af .
hugdjörfustu tundurskeytaflug-
mönnum Bandaríkjanna, en að-
eins 6 þeirra áttu afturkvæmt.
Þessir menn réðust á jap-
önsku skipin með þeim árangri,
að fjögur flugstöðvarskip
(Akagi, Kaga, Soryu., Hirya)
voru send á mararbotn og 275
flugvélar þeirra sömuleiðis. Þeir
sökktu líka tveim. stórum beiti-
skipum og þrem tundurspillum.
Auk þess voru tvö orustuskip og
þrjú beitiskip löskuð, að við-
hættum mörgum herflutninga-
skipum. Það var talið, að 18.000
Japanir hefði týnt lífinu í þess-
ari viðureign og af þeim voru
4800 floringjar og sjöliðar á
flugstöðvarskipunum fjórum.
Vegalengdin á milli flotanna,
sem áttust við, var aldrei minni
en 320 km.
Það er óhætt að segja, að or-
usturnar á Kóralsjó hafi verið
háðar reglubundið við og við,
eftir að MacArthur tók að sér
stjórnina á Papua. Fyrsta verlc
lians var að safna að sér mátt-
ugum flugher, næsta að gera sér
ljóst, hvers hann var megnugur
og í þriðja lagi að nota hann
eins og hann var ætlaður.
Snemma í síðasta janúar-
mánuði tilkynnti MacArthur, að
flugmenn sínir liefði samtals
sökkt eða stórlaskað 24 japönsk
herskip, þar á íneðal 6 beitiskip
og 13 tundurspilla, 83 kaupskip
— þar af 4’4 stór — og 160 lend-
ingarbáta. í þessum og öðrum
viðureignum voru 333 japansk-
ar flugvélar eyðilagðar, ef til vill
88 að auki og 117 laskaðar.
Þetta náði hámarki i endurtekn-
um árásum á hina mikilvægu
bækistöð í Rabaul á Nýja Bret-
landi og þegar Japanir reyndu
að koma bðsauka tíl manna
sinna i Lae á Nýju-Guineu um
Vitiaz-sund.
Fyrstu dagana i janúar sökktu
þessar sömu flugvélar níu skip-
um, sem voru samtals 50,000
smálestir og skutu niður sex
flugvélar fyrir hverja eina. Þær
„rótuðu“ upp flugvöllum Jap-
ana við Lae, Madang og Fuiloro
á Timor. Þeir tvístruðu annari
skipalest undan Lae, sökktu
þrem skipum, löskuðu önnur
og eyðilögðu 92 fiugvélar fyrir
mjög lítið eigið tjón.
Það voru loftbardagar, sem
lögðu grundvölbnn að þessum
sigi-um. Fram að 1. janúar voru
bvorki meira né minna en a. m„
k. 723 japanskar flugvélar
skotnar niður yfir Kyrraliafi,
svo að vitað sé með vissu. Þar
við bætast 250, sem voru að
„likindum“ skoitnar niður og
313, sem „möguleikar" eru fyrir
að hafi farizt. Þetta tjón hlýtur
að vera mjög tilfinnanlegt fyrir
Japani, þegar þess er gætt, að
flugvélaframleiðsla þeirra nemr
ur aðeins sjötta hluta af fram-
leiðslu Bandarikjanna.
Fyrstu fjóra daga marz-mán-
aðar var háð sú orusta, sem
nefnd hefir verið „orustan á
Bismarkshafi", en hún er hið
sígilda dæmi um baráttu flug-
véla frá bsekistöðum á landi
gegn skipum. Menn MacArthurs
gereyddu heilli skipalast, sem í
voru 12 flutningaskip og 10 her-
skip. Ellefu þúsund hermenn
drukknuðu og orustuflugvélar
bandamanna skutu niður 72 af
þeim 136 orustuflugvélum, sem
Japanir létu vernda skipin. Mac
Arthur missti eina sprengjuflug-
vél og þrjár orustuflugvélar.
Þetta var stórkostlegur sigur
fyrir flugherinn.
Um miðjan marz var enn
fjórum flutningaskipum sökkt
eða skemmd undan Vivák á
Nýju-Guineu og snemma i april
flugu sprengjuflugvélarnar 1000
mílna leið tíl Silfursunds við
Rabaul, þar sem sjö beitiskip-
um eða tundurspillum var sökkt
og fimm flutningaskip að auki
löskuð eða send á mararbotn.
Starfssvið spreng-ju-
f lugvélanna nær lengra.
Þegar dr. Evatt, utanríkisráð-
herra Ástralíu, var í Washing-
ton fyrir nokkuru, lét liann svo
um mælt, að Japanir hefði heð-
ið marga ósigra og það hefði
verið liægt að færa starfssvið
sprengjuflugvélanna 1000 mílur
norður á hóginn.
Sá tími lilýtur að koma bráð-
lega, þegar Japönum fer að
þykja nóg um, hversu lítið þeir
eiga eftír af flugstöðvarskipum,
beitiskipum, tundurspilium, og
herflutningaskipoim, þvi að þeir
hafa ráðizt i mikið, flutninga-
leiðir þeirra eru óralangar og
þeir hafa orðið fyrir mifvlu tjóni.
Fyrir nokkuru gerðu Japanir
tilraun til að hefja loftsókn á
hendur bandamönnum, en gekk
illa og vegna þess, að banda-
menn höfðu yfirráðin í loftí,
gátu þeir hafið sókn bæði á
Salomonseyjum og Nýju-Gui-
neu.
Af öllu þvi, sem hér hefir ver-
ið sagt, er það ljóst, að á þess-
um slóðum er það styrkurinn i
loftí, sem abt veltur á. Þegar
bandamenn hefja þvi sókn fyrir
alvöru, þá munu Japanir fyrst
fara að sjá, hversu laust í bönd-
unum og veikt hið nýunna
heimsveldi þeirra er í raun og
veru og þeir munu sanna æ bet-
ur sannleiksgildi þeirra orða
forsætisráðherrans, sem eg hefi
tekið upp liér að framan.
Það eru flugherir, sem nú
eru öllu ráðandi á Kyrrahafi
með stuðningi landhers eða
flota. Her og floti hafa mikil-
væg lilutverk í hinum mikla
hildarleik, en aðalhlutverkiS er
úr höndum þeirra.
V.-Islendingur rann-
sakar námuskilyröi
í Alaska.
Vestur-lslendingnum dr. KarKi
Stefánssyni hefir verið faliS að
rannasaka námaskilyrSi 4
Knight-eyju við Alaska. Starfar
hann að þessurn rannsóknum.
fyrir stjórnina í Washington og
hefir verið við annan mann 4
eyjunni í sumar.
Karl varð dr. í jarðfræði frá
Johns Hopkins-háskólanum í
Baltimore í maí i vor. Hann er
sonur Jóns Stefánssonar, sem
hlaut viðurnefnið Filipseyja-
kappi eftir þátttöliu sína í stríð-
inu á Fibpseyjum uni aldamút-
in, og Solveigar Jónsdóttur al-
þingismanns í Múla.
Margir Reykvikingar munu
kannast við Ragnar bróður
Karls.
Hallgrímskirkja í Reykjavffc.
Framhald af fyrri tilkynninguta
um gjafir og áheit til kirkjumsar,.
afhent skriístofu „Hinnar almennu;
fjársöfnunarnefndar”, Bankastr. II.
Guðný ólafsdóttir, HKðarendakoti,
í Fljótshlíð (áheit)i 15 kr. S.fL (á-
heit) 15 kr. G. og J. (áheít) 110.
kr. N.N. (áheít) 10 kr. Þ.J.G. (á-
heit) 50 kr. Ó.J. (áheit) 15 kr. K.E.
10 kr. Gamall maðúr úr HafnarfirSL
(áheit) 10 kr. Z, (áheit) 25 kr,
Guðm. Kr. Guðmvmdsson og knna.
haqs Ragnhildur Jónsdóttir, Berg-
staðastr. 82 (áheit) 250 kr. Dóra.
(áheit) ro kr. Þ.K. (áheit) 20 kr.
S.A.S. (áheit) 25 kr. Á.Ó. loakr.
A. P. (áheit) 50 kr. K.R. (áheit) ■
10 kr. C.H.S. (áheit) 20 fer, G.R.
(áheit) 10 kr. A.H. (áheit) 10 fer.
B. K. (áheit) 50 kr. N.N. (gamalt
áheit) 50 kr. B.B. Nforðfirði (álieit)
20 kr. Guðm. Jónsson, þóndi, Störú.--
Ávík, Árneshr. og dóttír hans
(minningargjöf) 150 kr. Jón Guí5- >
mundsso, StóruxÁvík, Ámeshr. 50 ■
kr. Gömul kona (áheit) 20 kr. I'Yíða
(áheit) 10 kr. — Afhent af htað-
inu Tíminn (áheit) frá N.N. 2o< ;
kr.—- Afhent af herra biskupi Sig-
urgeir Sigurðssyni frá:‘ séra Jón--
mundi Halldórssyni 500 kr. og Guð-
mundi Halldórssyni 15 kr. — Kær—
ar þakkir. — F.h. „Hinnar alniemuxj
fjársöfnunarnefndar", Hjörtur
Hqnsson, Bankastræti 11.
Til fátæka verkamannsins,
afhent Vísi: 25 kr. frá G.Þ. 100
kr. frá Á.Óv
Brezka útvarpið.
Allt á sama stað.
Nýkomið ýmislegt til bíla.
Viftureimar. Miðstöðvar.
Mótorpakkningar. Vörubíla-Tjakkar.
Vatnskassaþéttir. Rafgeymar.
Bremsugormar. Rafkerti.
Fram- og afturluktir. Kveikjuhlutir.
Fjaðrir. Fjaðrablöð í marg-ar tegundir.
Stimplar í Studebaker, Ford, Chevrolet, Dodge.
Höfum fyrirliggjanli ótalmargt fleira til bíla.
Verzlið þar sem allt fæst á sama stað.
BLf. Egill Vilhjálmssoo.