Vísir - 12.01.1944, Blaðsíða 2

Ví SIR
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson. .
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 1 6 0 0 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Skipabyggingar.
Svo sem skýi-t hefir veriö frá
í blöðum, hefir sænska rik-
isstjórnin veitt leyfi til að býggð
yrðu 45 fiskiskip í Svíþjóð til
lianda íslendingum, enda verði
íslenzka ríkisstjórniri aðili að
samningum varðandi byggingu
skipanna. Verða þau byggð úr
tré. íslenzka sendifulltrúanum
Iiefir verið falið að leitast við að
fá leyfi til byggingar fleiri slíkra
skipa,. eu pllt er í óvissu um af-
drif þeirr^r málaleitunar.
Með tiljiti til skilyrða hér á
landí eíijs og nú standa sakú’,
ber aðfágna þvi, að svo heppi-
leg lausri' fékkst á málinu. Er
ekki að efa, að skip þessi verða
miklum mun ócjýrari hingað
komin, en ef þau liefðu verið
jjyggð hér, og ber þar til, að
kaupgjald og verðlag mun vera
miklu lægra í Svíþjóð, en í
nokkru, Ian,di Evrópu, enda réð-
ust Syíar strax í upphafi gegn
vaxandi yerðbólgu og liefir tek-
izt að halda henni niðri að
meslu. Hér er hinsvegar aðra
sögu að segja, og ennfremur er
sennilegt að lítiö sé liér um efni
til skipabygginga og vélar lítt
eða ófáanlegar í þann fjölda
skipa, sem að ofan greinir. Er
því sennilegt að skipin hefðu
með engu móti orðið byggð hér,
þótt það væri að sjálfsögðu hið
æslcilegasta.
En ekki ber eingöngu að
keppa eftir byggingu og kaup-
um á smávélskipum til fisk-
veiða. Reynzlan sýnir að þau
bera sig mun lakar en stærri
skipin og þá einkum botnvörp-
ungar, og standa ver að vígi á
flestan liátt um hepilegan rekst-
ur. Sú hefir raunin á orðið það
sem af er styrjöldinni, en vel
kann einhver breyting að verða
á því, að styrjöldinni lokinni.
Togaraflotinn mun öllu ver leik-
inn en yélbáíaflotinn. Mun fleiri
togai'aiT'hafa tapazt að tilölu, en
auk þe&s. yoru þeir flestir gamlir
og úr sér gengnir, er styrjöldin
hófst, og hafa þó væntanlega
verið enn yer leiknir með stöð-
ugum veiðiskap og lélegu við-
haldi styrjaldarárin. Má þvi full-
yrða að þessi skip öll eða flest
verði að endurnýja, og leggja
þá kapp á að fá skip í þeirra
stað, sem að öllu svara til þeirra
krafa, sem nútíminn hlýtur að
gera til slíkra skipa, bæði að því
er úthaldskostnað snertir, stærð
og önnur skilyrði til heppilegrar
afkomu.
Algeríega er óvíst hversu
greitt gengur með skipabygging-
ar að striðinu loknu, enda senni-
legt að aðrar þjóðir hugsi fyrst
og fremst um nýbyggingar og
endurnýjun skipanna sér til
handa. Væri því æskilegast að
hér yrði unnt að koma upp
skipasmíðastöðvum, þannig að
ekki væri nauðsyn að sækja
hvert fljótandi far til annara
landa. Á því eru ýmsir erfið-
leikar, en þeir helztir, að hér
vantar nægilega marga faglærða
menn.en kaupgjald auk þess það
hátt, og raunar annar tilkostnað-
ur, að engin líkindi eru til að
slikar skipasmíðastöðvar geti
borið sig" í samkeppni við sam-
bærileg erlend fyrirtæki. Sýni-
Iegt er aðatviunuleysimun verða
liér allmikið eftir styrjöldina og
Niðursoðin síld arðvænleg
markaðsvara í Ameríku.
Ríkiseftirlit nauðsynlegt til að samræma vörugæði
ísl. niðursuðuverksmiðjanna.
Viðtal við Hafliða Magnúison.
Hafliði magnús-
SON, starfsmaður
hjá Sláturfélagi Suðurlands
er nýkominn heim frá
Ameríku, en þar kynnti
liann sér niðursuðu kjöts
og fiskjar fyrir Sláturfé-
lagið. Meðan Hafliði dvaldi
í Ameríku var hann hjá
ýmsum J)ekktustu niður-
suðufyrirtækjum Banda-
ríkjanna og kynnti sér. að-
ferðir þeirra og starfsliáttu.
Vísir snéri sér til Ifafliða og
innti hann frétta af dvöl lians
í Bandaríkjunum.
— Eg fór til Bandaríkjanna
í nóvembermánuði 1942 á veg-
um Sláturfélags Shðurlands,
sagði Hafliði, til að kynna mér
ýmsar nýjungar varðandi niður-
sðu kjöts ó§ fi§jfjay: Eg dvaldi
léngst í Monterey í Caíiforniu-
riki, en þar eru'frægar nlður-
suðuverksmiðjur, sem sjóða
niður fiskvörur. Fyrirtækið,
sem eg dvaldi lengst hjá, heitir
Sea Pride Packing Corpora-
tion og er mjög þekkt fyrir
vörur síriar, sem eru mest unn-
ar úr síld og smáfiski. Frá
Monterey fór eg til Chicago og
kynnti mér þar niðursuðu kjöts
hjá mjög þekktu fyrirtæki í
þeirri grein, sem heitir Derby
Foods Institute. Þar var eg í
þrjá mánuði og' fékk að fara í
gegnum og kynna mér helztu
vinnubrögð og uppskriftir af
vörutegundum verksmiðjunn-
ar. Eftir það ferðaðist eg um
meðal nokkurra stofnana af
þessu tægi áður en eg fór lieim
og kynnti mér vinnubrögð
þeirra.
Hvað vakli lielzt athygli yð-
ar í sambandi við jjessa iðngrein
á ferðalaginu?
— Hið fullkomna skipulag og
vandvirkni, sem Bandaríkja-
nieun nota i þessari iðngrein
er til fyrirmyndar. Þá er hið
nákvæma eftirlit með vörugæð-
um og að sérstökum reglum sé
hlýtt um hreinlæti, afar mikil-
vægt. Þetta eftirlit er fram-
kvæmt af ríkinu og er sérstak-
ur starfsmaður ráðinrí í hverja
verksmiðju til að hafa þelta
eftirlit með höndum. Þá er
stöðugt unnið að rannsóknum
og nýjum uppfinningum á þess-
um sviðum. Ríkisháskólarnir
viðsvegar um landið inna þess-
ar rannsóknir af höndum, en
síðan eru niðurstöður Jjeirra
sendar til einnar aðalrannsókn-
arstofnunar, sem er rekin á veg-
um landbúnaðarráðuneytisins i
Washington D. C. og þar er
unnið úr þeim, og hinar nýju
uppskriftir löggiltar.
Hvaða tegundir af íslenzkum
niðursuðuvörum teljið þér
heppilegastar til útflutnings?
— Sé miðað við markað í
Ameríku eru fiskvörurnar vafa-
væri einnig af þeim orsökum
sjálfsagt að hefja hér skipabygg-
ingar í svo stórum stíl, sem frek-
ast yrði við komið
Skipabyggingar erlendis, þótt
góðar séu, eru ekki hin endan-
lega lausn. íslenzka þjóðin á að
keppa að því marki, að verða
sjálfri sér nóg í þessu efni. Sér-
fræðingar telja að slíkt megi vel
takast, en ekkert það má láta ó-
gert, sem býr annarsvegar beint
í haginn fyrir þjóðarheildina og
úrýmir einnig yfirvofandi at-
vinnuleysi fjölda manna, sem
skipasmíðar og aðra atvinnu í
sambandi við þær gætu stundað.
laust þær heppilegustu til út-
flutnings. Annars tel eg að ís-
lendingar sjálfir þyrftu að
komast upp á að neyta meira
af niðursoðnum vörum en þeir
gera nú. Sérstaklega þyrfti
neyzla ýmissa síldarrétta að
aukast, en þeir eru hið mesta
afbragð, ef þeir eru rétt með
farnir. Annars er eg ekki í vafa
um, að sildarflök, bæði sölt og
reykt yrðu arðvænlega mark-
aðsvara í Ameríku, ef þau væru
rétt tilreidd. Þá væri æskilegt
að ríkið setti liér á stofn eftir-
lit til að samræma vörugæði
niðursuðuverksmiðjanna og
jafnframt til að tryggja að ein-
ungis fyrsta flokks vörur vrðu
sendar á erlendan markað.
Kynntust þér ekki einhverj-
um íslendingum á ferðalaginu?
— Eg kynntist talsvert mikið
íslenzku námsmönnunum, sem
eru við háskólanám á vestur-
ströndinni. Vissi eg ekki annað
en að þeim liði öllurn vel. Þá
kynntist eg einnig nokkurum
löndum i Chicago, þar á meðal
Dr. Árna Helgasyni, sem er þar
ræðismaður íslands. Var mér
mikil ánægja af að kynnast öllu
því fólki. — Á austurströndinni
kynntist eg einnig mörgum af
samlöndum minum, þar á með-
al starfsmönnum íslenzku ut-
anríkisþjnóustunnar, sem veittu
mér ómetanlega aðstoð á ferða-
laginu.
NÝÁRSRÆÐA FORSÆTISRAÐHERRA:
8am§kipti þing's og
stjórnar.
Trúlofun.
Nýlega opinberuðu trúlofun sína
frk. Gréta Leós, Reynimel 13, og
Jóhann J úlíusson/ stýrim., Uppsöl-
um, Isafirði.
Dýraverndarinn.
8. tbl. 29. árg. flytur: Jól manna
og dýra (síra Jakob Jónsson), Sag-
an um kisu og mýslu (Tani), Eitrun
(Njáll Friðbjörnsson), Óvenjuleg
frjósemi o. m. m. fl. Margar mynd-
ir eru í blaðinu.
Dánarfregn.
Hannes Thorarensen, fyrv. for-
stjóri Sláturfélags Suðurlands, lézt
í gær að heimili sínu, Laufásveg 31,
79 ára að aldri.
Sparið rafmagn
og heitt vatn.
Frá því síðastliðinn laugardag
hefir þess gætt tilfinnanlega, að
ekki hefir verið nægur hiti í
sumum af þeim íbúðum, sem
nota hitun frá Hitaveitunni.
Jafnframt hefir skortur á raf-
magni verið alltilfinnanlegur.
Það má vafalaust rekja raf-
magnsskortinn til illviðrisins, er
geklc yfir Suðvesturland i síð-
ustu vikulok og byrjun þessarar
viku. Kuldakastið orsakaði m.
a óvenjumikla rafmagnsnotkun
í bænurn, sérstaklega á sunnu-
daginn til hitunar. Var þessi
aukanotkun svo mikil, að full
spenna komst ékki á fyrr en eft-
ir miðnætti. Á þriðjudagsmorg-
uninn var ekki hægt að liafa
Elliðaárstöðina i samhandi,
vegna krapastíflunar í afrennsl-
inu frá Elliðavatni, pp Qi'sgkaði
Vatnsþurrð. , Varð af þessu
tveggja klukkustunda alger töf,
er orsakaði meðal annars, að
dælur Hitaveitunnar gátu eklci
starfað.
1 sameiginlegri tilkynningu,
sem Rafveita Reykjavíkur og
Hitaveitan hafa gefið út, er ein-
dregið mælzt til þess við bæjar-
búa, að þeir noti rafmagn til
hitunar sem allra minnst, meðan
rafmagnsaukningin frá Soginu
liefir ekki fengizt, „því það þarf
miklu minna rafmagn til að
dæla hcita vatninu, svo að næg-
ur liiti fáist, lieldur en ef liitað
er upp með rafmagni einu sam-
an,“ segir i þessari tilkynningu.
Þá segir þar ennfremur:
„Eins og kunnugt er, hefir
Hitaveitan ekki getað lialdið
fullum þrýstingi á vatnsmagn-
inu undanfarna daga, sem stafar
af því, að geymarnii' á Öskju-
hlíðinni hafa ekki fengið að fyll-
ast síðan á föstudagsmorgun.
Ástand þetta hefir enn versnað
vegna stöðvunar þeirrar, sem
varð á Elliðaárstöðinni í gær
(þriðjudag). Eina ráðið lil að
bæta úr þessu og fá fullan þrýst-
ing á vatnið aftur, er að fólk
Það er ákveðið að næsta
þing koíni saman 10. janúar,
eða rúmum mánuði fyrir lög-
mætan dag, 15. febrúar. Ástæð-
an til þess er sú, að meiri hluti
þingmanna taldi það nauðsyn
vegna væntanlegrar afgreiðslu
þingsályktunar um niðurfelling
dansk-íslenzka sambandslaga-
samningsins, og áformaðrar
samþykktar stjórnskipunarlaga
vegna breytingar á stjórnar-
formi ríkisins úr konungdæmi í
lýðveldi.
Það sem aðgreinir sérstaklega
þessi mál bæði frá öðrum lög-
gjafarmálum er það, að Alþingi
er ekki ætlað að gera um þau
fullnaðarsamþykkt heldur kjós-
endum, því að málin verða lögð
undir þá til samþykktar, eða
synjunar, eftir að Alþingi liefir
búið þjóðinni þau i hendur.
Frá upphafi var Jiað vitað, að
íslendingar mundu nota ákvæði
sambandslaganna sjálfra um að
fella þau Úr gildi á árinu 1944,
ef ekki hefðu tekist samningar
með aðiljum Um að fella þau
niður með öðrum liætti. Hin
ráðgerða endurskoðun, eða sam-
töl varðandi þau efni, er sam-
þandslögin hafa að geyma, hef-
ir ekki getað farið fram áður en
samningatímabilið er útrunnið,
og það verður ekki séð, að á
okkur livíli siðferðisleg, eða
lagaleg skylda um að bíða með
formlegt - afnám sanmingsins
fram yfir samriingstímabilið.
Málið borfir því öðruvísi við á
árinu 1944 en verið hefð á ár-
inu 1942, er það var áformað
að fella samninginn úr gildi.
loki sem allra mest fyrir hitun
yfir nóttina. Eru það því vin-
samleg tihnæli til allra þeirra,
sem hitaveitu hafa, að þeir loki
fyrir vatnsrennslið að nætur-
lag. Ef almennt er lokað fyrir
vatnið eina eða tvær nætur og
síðan dregið liæfilega úr notkun-
inni, mundi allt komast í eðli-
legt hórf aftur.
Meðan Hitaveitan er ekki full-
gerð og stækkun Sogsstöðvar-
innar ekki lokið, er nauðsynlegt
að fólk spari bæði heita vatnið
og rafmagnið, svo sem unnt er.“
n
Scrutator:
xjxxLdlx aÉmmnwfyS
vj
Útvarp og rafmagn.
Útvarpstækið hefir verið að
skemmta mér undanfarið með miklu
undarlegri hljóðum en nokkurt rík-
isútvarp i heiminum getur i té lát-
ið. Það er Rafmagnsveita Reykja-
víkur, serri dagskrána annast. Þegar
spennan kemst ofan í þetta 150 volt
(eða vött — eg man ekki hvort), þá
byrjar tækið að mala eins og kött-
ur, síðan að urra eins og grimmur
hundur og loks lætur í því eins og
bíl, sem er að komast i gang. Mun-
urinn er aðeins sá, að tækið er að
stanza. Hvort sem um er að ræða
hjartnæma útvarpssögu eða ar-
mæðulegan útvarpsþátt formanns,
þá er engin miskunn hjá Magnúsi
(tækinu). Eg er sviptur sambandi
við Austurvöll, þangað til eg er bú-
inn að stilla tækið á lægri spennu,
ef eg þá hirði um það. Sama ritú-
alið endurtekur sig öfugt, þegar
spennan hækkar: fyrst bíllinn, þá
hundurinn, síðan kötturinn og loks
útvarp Reykjavík. 1 fyrrakveld
byrjaði það i miðju erindi Árna Óla
um 60 ára starf Reglunnar, og var
eg feginn að eg missti ekki meira
en helminginn, því að erindið var
hið bezta samið og vel flutt, svo
sem vænta mátti. Helgi Hjörvar
flutti mjög rösklega tvo þætti úr
bók Wendells Willkie, „Nýr heim-
ur“, þar sem þeír Helgi, Willkie og
Jón Helgason blaðamaður, sem
þýddi, kunnu hver öðrum betur að
sýna oss í tvo heimana. Frú Lára
Magnúsdóttir söng mjög þokkalega,
en tilþrifalítið, nokkur andleg lög,
þeirra meðal þrjú eftir íslenzka höf-
unda,- með smekklegum undirleik
Páls ísólfssonar. Tvö hinna íslenzku
sönglaga voru eftir þekkta lagsmiði,
hið þriðja var við kvæði Davíðs
Stefánssonar — ,,Á föstudaginn
langa“ eftir ungfrú Guðrúnu Böðv-
arsdóttur, hugþekkt lag og samið
af mikilli tilfinningu, en ekkí frum-
legt.
Hneykslanlegt athæfi ...
„Hneykslanlegt athæfi lávarðs
nokkurs" nefnist fullu nafni örlítið
útvarpsleikrit, sem Indriði Waage
flutti á laugardagskvöld með aðstoð
ungfrúr Arndísar Björnsdóttur og
Ævars Kvaran. Þetta virðist vera
smásaga, sem snúið hefir verið í
útvarpsleik, og er ekki annað en
hið bezta um það að segja. Margar
tegundir smásagna eru miklu hent-
ugra útvarpsefni en mörg þeirra
leikrita, sem samin eru fyrir leik-
svið. Ævar Kvaran var sögumaður,
og var hans hlutverk lengst — og
vandasamast. Arndis og Indriði
fóru með samtölin, sem voru lif-
andi og eðlileg. Fyndni höfundar-
ins, Englendingsins Michaels Arlen,
er æði hvöss og neyðarleg, en samt
miklu léttari en íslenzk kímni. Und-
irstrikanir voru haglega gerðar með
hljómplötum, sem féllu hárrétt inn
í gang leiksins. Bar allt vitni um
smekklegan og vandaðan undirbún-
ing. Ómögulegt hefði verið að sýna
þátt þennan á leiksviði, en það er
til marks um, hversu ólíkt er farið
um útvarp og leiksvið, að í útvarpi
tókst hann vel, og mega þeir margt
af þessu læra, sem geta ekki hugs-
að sér önnur útvarpsleikrit en þau,
sem rituð eru fyrir leiksvið.
Umferðarmenning.
Það er ðftirtektarvert, hversu
'umferðarmenningu hefir farið fram
hér í bænum á síðustu árum, þrátt
fyrir tiltölulega litlar aðgerðir af
hálfu hins opinbera. Þó hefir lög-
reglustjórinn í Reykjavík sýnt lofs-
verðan áhuga fyrir umferðar-
fræðslu og notið góðrar aðstoðar
áhugasamra aðilja. Eg las það ný-
lega í útlendu tímariti, að umferðar-
ráð borgar einnar hafi fundið upp
á þeirri nýbreytni að lífga umferð-
arkennsluna í barnaskólum með því
að gefa börnum tækifæri til að
stjórna sjálf umferð á vissum götu-
hornum undir eftirliti lögreglu-
manna. Mér finnst þessi hugmynd
mjög eftirtektarverð, enda sel eg
hana ekki dýrar en eg keypti þeim
áhugamönnum og yfirvöldum, sem
hér eiga hlut að máli. — Eg nefndi
umferðarráð. Það er sannarlega
kominn tími til þess að slíkt ráð
verði stofnað hér í bænum. Yfir-
leitt lætur almenningur sig störf lög-
reglumanna allt of litlu skipta. Menn
virðast halda að það sé einkamál
lögreglunnar að halda uppi aga og
reglu. En sannleikurinn er sá, að
það er á ábyrgð hvers einasta þjóð-
félagsþegns, enda ber hverjum
manni skylda til að aðstoða lög-
reglumenn, ef hjálpar hans er kraf-
izt. Með því að gefa stálpuðum
skólabörnum tækifæri til að læra
störf lögregluþjóna og læra að meta
verk þeirra, yrði áreiðanlega lagður
hornsteinn að góðum og hollum
þegnaga meðal uppvaxandi kyn-
slóðar.
Það hefði verið betur að aðilar
befðu :átt þess kost að tala um
málin frjálslega áður en samn-
ingnum er formlega slitið, en
sú er bót í máli, að þau réttindi
og hagsmunir, sem rikisborgar-
ar. hvors ríkis nutu og njóta í
hinu, munu haldast við í raun
áfram, þar til samningar uni
þau efni liafa verið reyndir, og
væntanlega tekizt.
í órofa sambandi við niður-
fellingu sambandslaganna hefir
í hugum íslendinga staðið lýð-
veldishugsjónin. Um leið og
málefnasamband við annað ríki
er formlega úr sögunni, og hið
æðsta vald í öllum málum er- i
höndum oss sjálfra, er annað
stjórnarform en lýðveldi fjar-
lægt íslendingum. Og þar sem
nú vill svo til, að á næsta vori
hefir liið æðsta rikisvald og fyr-
irsvar verið í vorum eigin hönd-
um í 4 ár, en óhugsandi er, að
það valdi verði afhent út úr-
landinu, þá leiðir þar af, að lýð-
vehlisskipunin verður að koni-
ast á fót samhliða niðurfellingu
sambandslaganna.
Þetta verðum vér að leitast
við að gera öðruiri þjóðum
skiljanlegt. ‘
Þær breytingar á stjórnskip-
unarlögum ríkisins, sem áf-
Af sérstökum
ástæðum eru til sölu þvötíá-
vél (ný) og einnig nýr 22ja
hestafla Ford-mótor. Enri-
fremur Radiofónn, —
Baldurgötu 22, uppi.
AMERÍSKUR
Stand-lampi
til sölu.
Egilsgötu 12, kjallaranum.
Flughúfur
og
barnaskinnhúfur
n. TOFT
Skólavörðustíg 5. Sími 1035.
Málfundur
í kvöld kl. 8V2 í Thorvald-
sensstræti 2.
Stjórnin.