Vísir - 20.01.1944, Qupperneq 2

VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 1 6 00 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Út á við
og inn á við.
ngur lögfræðingur, sem ný-
lega er kominn hingað til
lands, eftir að hafa kynnt sér
þjóðarétt og forframast með
erlendum þjóðum, ritar nýlega
grein i blað undanvillinganna,
sem virðist eiga að vera eins-
konar aðvörun til íslenzkra
stjórnarvalda vegna skilnaðarins
við Dani og stofnun lýðveldis
landinu. Við því er ekki nema
gott eitt að segja að vísir menn
láti ljós sitt skína, en helzt mega
þeir ekki vera svo algerlega ut-
angátta, að þeir viti ekki hvað
fram hefir farið í þjóðfélaginu
og um hvaða atriði rætt liefir
vérið sérstaklega í sambandi við
lausn lýðveldismálsins, en sú
virðist raunin um þennan mann.
Frá upphafi hefir verið skýrt
og greinilega fram tekið, að
ekki væri ætlunin að svifta
Dani liér búandi nokkrum
Jjegnréttindum, þótt lýðveldi
verði hér stofnað, og einnig
verði Færeyingar látnir njóta
hér réttinda þeirra, sem þeim
ber samkvæmt sambandslaga-
samningnum, þar til um þessi
riiál verði samið endanlega við
Dani að styrjöldinni íokinni. Á
sama hátt er þess að sjálfsögðu
vænst að íslendingar, er nú
dvelja í Danmörku verði sama
réttar aðnjótandi og þeir höfðu,
þar til endanlega verður frá
samningum gengið um þeirra
mál. Þótt þessi atriði verði
þannig látin óútkljáð fyrst um
sinn, snertir það á engan liátt
stofnun Iýðveldisins, sem aldrei
getur orðið neitt samnings-
atriði, með því að um óskert
umráð íslendinga á íslenzkum
málum verður aldrei samið.
Slík yfirstjórn innlendra mála
er undirstaða algers sjálfstæðis.
Um slík réttindi semur engin
þjóð frekar en einstaklingar af-
sala sér almennum mannrétt-
indum. Þarf hinn ungi lögfræð-
ingur og þjóðréttarspekingur
^ því ekki að láta afstöðu sina til
málsins mótast af varúð hans
eða ótta við skaðabótagreiðslur.
Fyrir þeim er og verður enginn
grundvöllur. íslendingar vilja
skilja við Dani með fullum friði
og fullri vinsemd og erfa á eng-
an hátt gamlar væringar, og að
svo miklu leyti, sem vitað er
virðist engin ástæða til að ætla
að Danir skilji ekki fyllilega
þessa afstöðu íslenzku þjóðar-
innar. Skipti þjóðanna munu
væntanlega sækja í sama horf
og áður, þegar þess verður kost-
ur, — munu byggjast á vinsemd
og gagnkvæmum hagsmunum,
og hvor þjóðin unna hinni alls
hins bezta. Dönsk alþýða telur
málsviðliorf tslendinga eðlileg,
en hitt er annað mál að nokkrir
svokallaðir stórdanir, sem
vegna kölkunar hafa ekki enn
látið af yfirráða og stórveldis-
draumum, kunna að hafa aðra
afstöðu til málsins, eða svo
virðast þeir menn ætla, sem
ganga nú ótrauðir erinda slíkra
manna hér, — en þó er með
öllu vafasamt að þessir menn
gangi ekki framar í þjónkun
sinni, en jafnvel afturhalds-
sömustu stórdanirnir ætlast til.
Athyglisvert er það að frjáls-
ir Danir, nú búandi í Lundún-
Togaraútgerðin þolir 265 vísitölustig
Sex-manna-nefndin, sem
vard ekki sammála.
Óvandað nafndarálit.
Enginn samstarfsvilji.
JJinn 15. september, þeg- | gert sér von um að hún
ar út rann sá frestur mundi lækka fyrir atbeina
sem dýrtíðarlögin höfðu j hennar.
sett fyrir verðhækkun land-
búnaðarafurða, skipaði
ríkisstjórnin nýja sex-
manna nefnd til að athuga
möguleika á niðurfærslu
dýrtíðarinnar með sam-
komulagi milli launþega og
framleiðenda landbúnaðar-
vara. Hin fyrri sexmanna
nefnd hafði þá fyrir nokk-
uru lokið störfum sínum
en árangurinn orðið sá, að
dýrtíðin hlaut að vaxa, í
stað þess að menn höfðu
um, láta góð orð ein falla í garð
íslenzku þjóðarinnar og fyrir-
ætlunar hennar í lýðveldismál-
inu. Slíka vinsemd og slíkan
skilning ber að meta að verð-
leikum. Þessir menn viður-
kenna árangurinn af efnahags-
legri baráttu íslenzku þjóðar-
innar og telja að hann sé miklu
meiri, en gera hefði mátt ráð
fyrir vegna fámennis þjóðar-
innar. Af þessum sökum telja
þeir einnig að eðlilegt sé og
sjálfsagt að Islendingar njóti
óskertra yfirráða alira sinna
mála.
Undanvillingarnir reyna að
efna til úlfúðar þeirra í millum,
sem að lýðveldisstofnuninni
vilja vinna, og gera það ,á þeim
grundvelli að ekki sé nógu vel
að væntanlegum forsela búið.
Um það er í rauninni enginn á- (
greiningur, sem ekki er unnt að
jafna. Ýmsir telja að forsetinn
eigi að vera þjóðkjörinn, en aðr-
ir að þingið eigi að velja hann.
Þjóðkjör gæti í rauninni ekki
fraiii farið, nema því aðeins að
væntanlega yrði sá einn forseti,
sem algeran meirihluta hefði, þ.
e. a. s. meira en helming kjós-
enda, Til þess að svo yrði þyrfti
vafalaust að kjósa aftur og aft-
ur og yrði þá hreint þjóðkjör of
þungt í vöfum. Mælir i rauninni
flest með að forsetinn yrði þing-
lcjörinn, en hins þarf að gæta
að hann verði ekki liáður dutl-
ungum þingsins eftir kjör. Staða
hans þarf að vera sjálfstæð og
örugg, þannig að hann geti
neytt áhrifa sinna hvenær, sem
þess gjörist þörf, án þess að
hann þurfi að óttast hefnda-
ráðstafanir af hálfu Alþingis.
Það er í rauninni mergurinn
málsins, en alls ekki liitt hvort
þjóðin kjósi forsetann eða þing-
ið. Þessu tvennu hefir verið
blandað óþægilega saman i um-
ræðunum, en það er með öllu
ástæðulaust. Stöðu forsetans
þarf að tryggja og kjósa hann
auk þess til það margra ára að
hann geti haft sín áhrif á stjórn
mála, — einkum utanríkismál-
anna, — þótt nýkjörið þing
setjist iá rökstóla í stjórnartíð
hans. Forsetinn á að vera kjöl-
festa þjóðfélagsins og stjórn
utanríkismálanna á að móta
innanlandsbaráttuna, þannig að
liún fari ekki út í öfgar til
skaðsemdar fyrir land og lýð
út á við. Stjórnarskrárfrum-
varp það, sem nú liggur fjæir
þarf endurskoðunar við, og sú
endurskoðun hefir þegar verið
boðuð af hálfu rkisstjórnarinn-
ar. Þingmenn hafa einnig nokk-
urn veginn óbundnar hendur í
því efni. Er þá ekki að efa, að
málum þessum verði skipað í
viðunandi horf, þótt svo sé ekki
enn samkvæmt frumvarpi
s t j órnar skrárnef ndar.
„Á kostnað
stríðsgróðans“.
Hin síðari sexmannanefnd,
sem skipuð var fulltrúum
bænda og verkamanna, liefir
fyrir nokkru skilað áliti sínu.
Álit þetta er mjög óvandað að
frágangi og ber vott um að kast-
að liefir verið höndunum til
starfsins enda er árangurinn eft-
ir því. Bersýnilegt er að fulltrú-
ar Alþýðusambandsins liafa sezt
að samningaborðinu með þeim
ásetningi að enginn árangur
skyldi verða af þessari tilraun.
Bændur gerðu þau boð að
lækka dýrtíðina raunverulega
með því að lækka verð á afurð-
um sínum gegn samsvarandi
lækkun vbinulauna. Kommún-
istar vísuou algerlega þessari til-
lögu á bug með því að lækkun
dýrtíðarinnar eigi „að fram-
kvæmast að öllu leyti á kostnað
j stríðsgróðans en ekki á kostnað
' hinna vinnandi stétta í landinu“.
j Hvernig þetta eigi að fram-
kvæmast „á kostnað stríðsgróð-
ans“ gei-a þeir enga grein fyrir
enda er líklegast'að þeim sé ó-
ljóst hversu það verði gert. Eins
og vitanlegt er hafa margir í
tölu hinna vinnandi stétta, svo
sem sjómenn, bílstjórar, iðnað-
armenn o. fl. haft stórtekjur
undanfarin lár og því safnað
nokkrum „stríðsgróða“, sem að
líkindum nemur 100—200
milljónum króna. Að sjálfsögðu
dreifist það á margar hendur,
en þrátt fyrir það er þetta mjög
verulegur hluti stríðsgróðans.
Það er mikill misskilningur áð
ætla að hann sé allur hjá útgerð-
inni og verzluninni. Bændur
hafa líka fengið sinn skerf. Það
er því æði þokukennd afstaða
að segja að dýrtíðip verði að
lækka á kostnað stríðsgróðans.
Þeir vilja hrun.
En framkoma kommúnist-
anna í þessu máli staðfestir
greinilega það sem áður er fram
komið, að þeir spilla af öllum
mætti fyrir öllum tilraunum til
að lækka dýrtíðina. Þeir vilja
meiri dýrtið og aukið öngþveiti.
Það er sá jarðvegur sem bezt
hæfir þeirra sáðkornum, enda
fer þá uppskeran eftir þvi. Þeir
þykjast ekki vilja stöðvun at-
vinnuveganna. Þetta er blekk-
ing, eins og þeirra er vísa. Þeir
starfa af alefli fyrir því að allar
tilraunir mistakist sem fara i þá
átt að verjast hruninu. Þegar
dýrtíðin er komin á það stig að
sjávarútvegurinn og iðnaður-
inn stöðvast, þá verða kommún-
istarnir fljótir að snúa við blað-
inu og hrópa á strætum og
gatnamótum, að „striðsgróða-
valdið“, „bændavaldið“, „kaup-
mannavaldið“ og „yfirstétta-
valdið“ hafi lagt atvinnuvegi
landsmanna í rústir. Þá er
þeirra tími kominn til að gera
byltinguna, þegar atvinnuleysi
og bjargarskortur sverfur að
fólkinu. Þá er kominn tími fyrir
hina fáu kaldrifjuðu kommún-
ista sem stjórna flokknum að
koma fram sem bjargvættir hins
atvinnulausa fjölda, sem þeir
hafa svipt atvinnunni með und-
irróðri sínum og blekkingum.
Tilboð bændanna.
Því verður ekki neilað að
bændur hafa lagt fram boð sem
ganga í rétta átt. Það er, að
færa til haka verðlag afurðanna
og vinnunnar. Allir eru sam-
mála um það, að kapplilaupið
milli vinnulauna og afurða-
verðs á árinu 1942 skapaði að
mestu leyti þá dýrtíð sem nú er
hér ríkjandi. Þess vegna virðist
flestum það eðlilegast að dýr-
tíðin lækki aftur með þeim
hætti að afurðaverð og vinnu-
laun lækki í réltu hlutfalli við
það sem þau liafa áður orsakað
liækkun dýrtíðarinnar. En til-
hoði bændanna svarar kommún-
istar með því, að þetta eigi að
gera „á kostnað stríðsgróðans“.
„Var sú tillaga þar með úr
sögunni" eins og sagt er í nefnd-
arálitinu.
Af tilboði bændanna verður
að ætla það, að þeir séu reiðu-
búnir til að lækka nú þegar verð
Scrutator:
O
Houchdix aÉtwjMWfyS
Kvöldvakan.
Kvöldvakan i gærkveldi tókst
mjög vel, enda var góöum erindum
á aö skipa. Lúövík Kristjánsion
flutti mjög fróölegt erindi um síra
Ólaf Sívertsen í Flatey: Vilhjálmur
Þ. Gíslason las upp úr kvæöum
Matthíasar um BreiSafjörö, og
Bjarni Vilhjálmsson cand. mag. las
upp úr Fornaldarsögum. Milli er-
indanna voru hljómplötur meS ís-
lenzkum kórum og á eftir Völs-
ungasögu var leikiS hljómsveitar-
verk eftir Wagner.
I
Gestir vorir.
Samtöl Hjörvarðs Árnasonar
um ísland eru áreiðanlega vel fall-
in til að kynna landið, og leggur
hann bersýnilega mikla vinnu i
þessi útvarpsatriði. Meðal þeirra,
sem hann hefir átt tal við, eru
margir helztu menn landsins' á
ýmsum sviðum, og er það mikils
viröi, að heyra hvern skýra frá
sínu hugðarefni, þótt á stundum sé
útlenda málið full-erfitt fyrir Is-
lendingana. Fyrir nokkru var Hjör-
varður sjálfur spurður spjörunum
úr (og mátti segja að kæmi vel á
vondan!). Bjöm Björnsson spurði
hann margs um byggingalist, og
var það mjög fróðlegt á að hlýða,
og munu margir bíða framhaldsins,
einnig þeir, sem myndu fagna því,
að eiga kost á jafn-ágætum erind-
um á íslenzku.
Slæmur hrekkur.
Þið kannist öll við Halifax lá-
varð, hinn virðulega sendiherra
Breta í Washington. Eftir útlitinu
á myndum virðist hann vera mjög
alvörugefinn maður, en eftir því
sem hann segir frá, á hann það til
að vera mesti hrekkjalómur. Einu
sinni var hann á leið til Bath í Eng-
landi, en rétt áður en komið er inn
á járnbráutarstöðina þar, er ekið
um dimm jarðgöng. Með honum í
klefanum voru tvær rosknar pipar-
meyjar, og þegar dimmt varð í
klefanum, kyssti Halifax nokkrum
sinnum á handarbak sér, svo að
small í. Um leið og hann fór út úr
vagninum, sagði hann sakleysislega:
„Ekki veit eg hvor ykkar það var,
sem kyssti mig, en það var ósköp
yndislegt". En piparmeyjarnar sátu
eftir og mældu hvor aðra.
Sýningarskáli listamanna.
Borgari skrifaði mér á föstudag
um öryggisútbúnað í Listamanna-
skálanum og krafðist þeás, að vara-
dyr yrðu settar á skálann, er hægt
væri að nota, ef óhapp bæri að hönd-
um. Gunnlaugur Halldórssori arki-
tekt, sem réði byggingu skálans,
hefir bent mér á, að frá upphafi
hafa slíkar dyr verið á skálanum.
Eru þær í þeim endanum, sem
fjærstur er innganginum og greini-
lega merktar stórum stöfum „Ör-
yggisdyr". Á svipstundu er hægt að
opna þessar dyr, ef eldsvoða ber
að höndum, og eru þær svo breið-
ar ,að fjöldi manns getur komizt
út um þær á fáeinum mínútum.
á afurðum sínum ef verkalaun
lækki lilutfallslega. Með þessu
mætti framkalla raunverulega
dýrtíðarlækkun sem yrði var-
anleg. Verður því að álíta að til-
boð hænda liafi verið jákvætt,
svo langt sem það náði og
kommúnistar bera því áhyrgð-
ina á því að ekkert samkomulag
náðist, með því að bera fram
fullkomlega neikvæðar tillögur,
sem aðeins voru gerðar til að
spilla málinu.
Kommúnistar og' tollarnir.
•
Sú lillaga sem kommúnistar
báru fram, auk þess er að fram-
an greinir, var afnám allra tolla
á vörum sem ganga inn í vísitöl-
una. Hagfræðingur sá er gerði
athugun á þessu fyrir nefndina
segir i álitinu, „að allir út-
reikningar í þessu sambandi
nálgast það að vera ágizkanir“.
En samt sem áður liefir liann
gefið álit sem ekki sýnist laust
við að vera villandi. Hann segir
að tollalækkunin borið saman
við 1942 mundi nema 11.1 millj.
kr. En hann gizkar á að slik
lækkun á árinu 1944 mundi
nema 8.5 millj. kr. Slík ágizkun
hefir eðlilega við lítið að styðj-
ast. Svo reiknar hann út að
verðlækkunin sem af þessu
mundi leiða á ýmsum vörum,
mundi lækka vísitöluna uin 13
—14 stig en á eftir kæmi óbein
lækkun 6—7 stig.
Við þessu er það að segja, að
sú niðurgreiðsla á verði land-
búnaðarvara,- sem nú er fram-
kvæmd af rikissjóði, hefir
lækkað vísitöluna, eða réttara
sagt haldið henni niðri um sem
svarar líklega 16—18 stig. Það
væri því ekki um nein óbein á-
hrif að ræða til lækkunar þótt
afijám tolla gæti tekið við því
hlutverki að lialda visitölunni
niðri, eins og beinar greiðslur
ríkissjóðs gera nú. Til þess að
óbeinu áhrifin gætu komið
fram, þyrfti fyrst að sleppa vísi-
tölunni lausri og hiða þess að
allar óbeinar hækkanir komi
fram sem af þvi mundi leiða.
Ef að það er ekki gert, þá eru
heldur ekki neinar óbeinar
lækkanir sem liægt væri að
reikna með þótt tollalækkunin
kæmi í stað beinnar greiðslu úr
ríkissjóði, til að lækka verð
innanlands, eins og nú er gert.
í útreikningum þessum er
þess einnig getið að hinn raun-
verulegi tekjumissir ríkissjóðs
verði ekki nema lielmingur af
tollalækkuninni. Þarna er að
likindum rangt farið með. Það
hefir verið upplýst á Alþingi að
20 vísitölustig til lækkunar
kosti ríkissjóð 3.2 millj. kr. en
ekki 4.5 millj. Hins vegar er
það auðvitað ljóst að hagnaður
rikissjóðs i lækkuðum útgjöld-
um ef vísitalan er lækkuð, er
hinn sami með hverjum hætti
sem það er gert.
1 nefndaráliti kommúnistanna
er því lialdið fram að ríkissjóð-
ur kaupi nú niður vísitöhma
með 15 millj. kr. árlega en að
tollalækkunin mundi kosta 8.5
millj. Við eldhúsumræðurnar
síðustu skýrði fjármálaráðlierra
fi-á því, að gera mætti ráð fyrir
að allar dýrtíðarráðstafanir á
síðasta ári (1943) mundu nema
9.6 millj. kr. Hins vegar er gert
ráð fyrir að sú verðlækkun sem
nú er framkvæmd muni kosta
ríkissjóð á þessu ári 10—11
millj. kr. Tölur kommúnistanna
eru því rangar eins og við var að
búast.
Niðurstaðan af þessu er þvi
sú, að útreikningarnir i sam-
bandi við tollana sýnast vera
hreinar ágizkanir, sem reynt er
að láta líta betur ■ út en efni
standa til. Ef útreikningurinn er
réttur, sem mjög sýnist dregið
í efa af hagfræðingnum, þá er
bein vísitölulækkurj 13—14 stig.
Óbein lækkun engin. Eftir því
mundi núverandi vísitala held-
ur hækka ef niðurgreiðslum
yi’ði liætt en i þess stað niður
felldir tollar fyrir 8—10 millj.
kr. sem rikissjóður eðlilega
þyrfti að fá bætt á annan liátt.
Þetta á að heita „lælckun"
verðhólgunnar á miáli lcommún-
ista. En þó er eftir að atliuga
hversu mikið alvinnuleysi
mundi orsalcast af þvi að ullar
og skóiðnaður, saumaskapur og
annar iðnaður væri lagður í
rúst með tollalækkuninni.
Hvað „þolir“ útgerðin
og frystihúsin?
Nefndin lét athuga reikninga
15 togara fyrir árið 1942 til þess
að sjá hversu háa visitölu þessi
rekstur mundi þola. Niðurstað-
an er sú að þessi lielmingur tog-
araflotans þolir að meðaltali
265 vísitölustig en þá stendur
reksturinn í járnum. Fari vísi-
talan liærra, þá hefst taprekstur
— eða stöðvun. Virðist mega
marka af þessu að afkoma tog-
aranna sé heldur farin að rýrna
nú, þegar visitalan stendur i
259.
Ennfremur voru athugaðir
reikningar 7 frystihúsa fyrir ár-
ið 1942. Sú athugun sýndi að
afkoma þessara húsa hefði þol-
að 220 visitölustig. Siðan hafa
frystihúsin eitthvað aukið tekj-
ur sínar með frekari nýtingu
fiskjarins og ódýi-ari umbúð-
um. En ekki er líklegt að þau
þoli frekari hækkun vísitðlunn-
ar en orðið er. Má því vafalaust
lítið út af bera til þess að þessi
atvinnurekstur stöðvist.
Að öllu athuguðu má segja,
að starf nefndarinnar hafi orð-
ið til lítils enda er sýnilegt að
hvorugur aðili hefir haft mik-
inn áhuga fyrir að árangur næð-
ist. Þó verður að viðurkenna að
það sem bændur báru fram var
jákvætt. Mönnum ætti nú að
vera orðið Ijóst að konnnúnistar
vilja ekkert samkomulag, enga
lækkun dýrtíðarinnar. Málið
verður að leysast án þess að
þeirra fulltingis sé leitað.
Árshátíð
Starfsmannafélags bæjarins verð-
ur haldin föstudaginn 4. febr. n. k.
og hefst meS borShaldi kl. 7,30 f
Tjarnarcafé.
Frakkar
Harris Tweed
Skólavörðustíg 2.
Simi: 5231.
Nýkomið
Astracan
svart.
Rafmagnsborvélar.
Rafmagnsslípivélar.
Verkfærabrýni.
Smergilslrifur.
Casco-límduft.
Hamrar.
Veggflísar, ýmsir litir.
Lndvig §torr.