Vísir - 12.02.1944, Blaðsíða 2

VÍSIR

'VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLADAÚTGÁPAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Eristján Guðiaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hyerfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstraeti).
Símar: 1660 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lansasala 35 aurar.
Féalgsprentsmiðjan h.f.
Ordabókarfrædi.
jyföNNUM eru ýmsir lilutir
misgefnir þótt margir
kunnu einstaklingunum að vera
vel gefnir. Maður, sem segja
má a ðsé vel að sér í orðabókar-
fróðleik og innlendum fræðum,
þarf ekki að vera sérstakur af-
reksmaður á hinu veraldlega
sviði, né kunna sér rétt að hegða
í Völundarhúsi stjómmálanna,
einkum þegar um endalok
iangrar leiðar er að ræða og
bandhnykill islenzkra þjóð-
sagna leíðir ekki til útgöngu-
augans. Einn af merkustu skóla-
mönnum hér á landi ritar nú
nýlega hugleiðingar um sjálf-
stæðismálið og birtir þær í Al-
þýðublaðinu. Margt er vel sagt
í greininni, en annað talandi
tákn þess hvemig ekki á að
hugsa í sambandi við þetta mál.
Fullyrðíng þessari til sönnunar
skulu eftirfarandi ummæli til
færð án þess að nokkuð sé und-
andregið né inn skotið: „Verið
getur að sumir séu öruggir um,
að þjóð vor ynni mál sitt á lög-
fræðiiega vísu, ef því væri skot-
ið til gerðardóms. Hítt veit j)ó
alþjóð, að löglærða menn grein-
ir alvarlega á um riftingarrétt
vorn. Og þvi má ekki gleyma,
að það er einskonar „vis major“,
er veldur því að vanefndir liafa
orðið af Dana hálfu í fullnæg-
ingu samningsins frá 1918, ef
hægt er með réttu að kalla slíkt
▼anefndir. En „líf er eftir þetta
líf“, var mælt forðum. Þótt það
ræri mikils vert að vér ynnum
mál vort fyrir gerðardómi, er
til réttur ofar þeim rétti“.
Ofangreind ummæli eru ekki
ólaglega sögð, en átakanlega ó-
laglega liugsuð. Má í rauninni
segja, að slík orð færi betur í
annara munni en íslendinga.
Svo mikið kapp er lagt á að
sannfæra þjóðina um réttleysi
hennar, að jafnvel er fullyrt að
þótt hún ynni mál sitt fyrir
gerðardómi, væri það rangt með
því að til „er réttur ofar þeim
rétti“, og hann er réttur Dana
til yfirráða og íhlutunar um ís-
lenzk mál. Heyr á endemi. Eiga
Islendingar þá engan rétt til al-
gjörs og óskerts sjálfstæðis, —
eiga þeir ekki rétt á að stjórna
sinum jnálum sjálfir? Sé nolck-
ur réttur til er það réttur ís-
lenzku þjóðarinnar, sem annara
þjóða til slíkrar sjálfbjargar og
sjálfstjómar eigin mála, en sé
nokkur óréttur til er það yfir-
ráð og íhlutun annara þjóða um
islenzk málefni. Yfirráða og
forréttinda aðstaða Dana verður
að víkja fyrir liinum islenzka
rétti tU sjólfstæðis. Það er allt
og sumt og hinn æðsti réttur,
hvað sem öllum úrskurðum
væntanlegs gerðardóms kynni
að líða. En þá er íslenzkur mál-
staður og íslenzkur réttur illa
gleymdur og illa geymdur, ef
slík ummæli eiga að koina fram
átölulaust. Þau þurfa út af fyrir
sig ekki að vera jafn illa meint
og þau eru illa sögð, en enginn
kemst nær en orðunum.
Annars má í rauninni gleðja
greinarhöfund þennan, sem aðra
menn sama sinni, með því að
öll líkindi eru til að íslenzka
þjóðin geti sameinast um af-
greiðslu sjálfstæðismálsins og
lýðveldisstofnunarinnar, þannig
Svar Vinnuveitendafélags-
ins við rökfærslum
Dagsbrúnar.
jþ ann 3. þ. m. lagði Dagsbrún kröfur sínar fyrir Vinnuveit-
endafélag íslands. Svar þess birtist hér á eftir. — Við-
ræðufundur var haldinn í gær, en svo mikið bar á milli, að
sáttasemjari, Jónatan Hallvarðson, hefir tekið við málinu.
9. febr. 1944.
Verkamannafélagið Dagsbrún.
Reykjavik.
Vér liöfum móttekið bréf
yðar, dags. 3. þ. m., ásamt upp-
kasti frá yður að nýjum samn-
ingi milli yðar og félags vors,
sem ætlazt er til að komi í stað
núgildandi samnings, dags. 22.
ágúst 1942, er þér með bréfi
til vor dags. 20. f. m., hafið sagt
upp frá og með 22. þ. m. að
telja.
t téðu bréfi yðar berið þér
fram ýmsar ástæður fyrir því
að þér hafið sagt upp nefndum
samningi yðar við félag vort,
og fyrir þeim kröfum, sem fel-
ast í ofannefndu uppkasti yðar
að nýjum samningi. Teljum
vér rétt að taka þessar ástæður
yðar til athugunar.
Um fyrstu ástæðu.
Þér segið að samkvæmt
samningi vorum, dags. 22. ág.
1942, liafi kaup verkamanna
ekki hækkað um meira en 16%,
— sextán af hundraði — og
þess vegna hafi ekki þurft nema
litlar breytingar i óhagstæða
átt til þess að þessi grunnkaups-
hækkun „yrði skert verulega
eða að engu ger“, og á þann veg
liafi þróunin gengið.
Þessi ástæða yðar er byggð á
röngum grundvelli, vegna þess
að dagkaup verkamanna liækk-
aði með nefndum samningi
ekki um aðeins 16% eins og þér
segið, heldur um 54% — fimm-
tíu og fjóra af hundraði —
Þegar gera á samanburð í
að allir geti vel við unað. Stjórn-
málaflokkarnir munu hafa slík-
ar samningaumleitanir með
höndum innan þings, og að því
er bezt verður vitað er um daga-
mun að ræða, en engan 'skoð-
anainun. Takist flokkunum
ekki að sameinast um afgreiðslu
málsins, sannast að ógæfa
þeirra er svo mikil, að þeir
hyggja að því einu hvað gera
megi til framdráttar eigin.hags-
munum, en ekki heill og velferð
alþjóðar. Alþýðuflokkurinn
liefir tekið ranga afstöðu til
málsins, en vill ekki viður-
kenna það. Flokkurinn telur að
fara eigi eftir ókvæðum sam-
bandslaganna við afgreiðslu
málsins, þannig að þjóðarat-
kvæðagreiðsla verði látin fram
fara eftir 19. maí n. k. Árstíðar
vegna er lítt hugsandi að hún
geti farið fram fyr, þannig að
við þetta er ekkert að athuga.
Einliver ágreiningur mun enn-
fremur vera um hvort ákveða
eigi dag til lýðveldisstofnunar-
innar eða ekki. Það er lieldur
ekkert aðalatriði. Barnaskapur
Alþýðuflolcksins felst í því að
þjóðaratlcvæðagreiðslan út af
fyrir sig getur fram farið hve-
nær se mvera vill, sé lýðveldis-
stofnunin að öðru leyti fram-
kvæmd samkvæmt sambands-
lagasáttmálanum, en þótt þjóð-
aratkvæðagreiðslan dragist
fram yfir 19. maí má stofna lýð-
veldið á fyrirhuguðum degi, án
þess að nokkuð sé fram um það
tekið fyrir fram. Orðabókar-
fróðeikur og orðhengilsháttur
má ekki standa þjóðinni fyrir
þrifum, en þá hugsun verður að
kveða niður í eitt skipti fyrir
öll, að hún eigi ekki rétt til sjálf-
stæðis, og beri að leggja allt í
sölurnar fyrir það.
þessu .Cfni virðist réttast að
leggja til grundvallar 9 — níu
— klukkustunda raunveruleg-
an vinnutíma þar eð sá vinnu-
tími hefir um mörg ár verið
hinn venjulegasti við verka-
mannavinnu hér í bænum, og
þrátt fyrir allt hjal um átta
stunda vinnudag er þetta svo
ennþá, enda hvað eftir annað
af yðar hendi gerð krafa um
þenna vinnutima og hér að lút-
andi ummæli yðar í téðu bréfi
yðar til vor staðfesta þetta ljós-
lega.
Samkvæmt eldri samningi
vorum dags. 9. jan. 1941, var
kaupið fyrir 9 — níu — raun-
verulega vinnutíma samtals kr.
14.50 eða kr. 1.61 um klst. fyrir
hvern raunverulegan vinnu-
tíma. Með nefndum samningi
vorum frá 22. ágúst 1942 hækk-
aði kaupið þannig að greiða
skyldi fyrir 9 — níu — raun-
verulega dagvinnutíma kr.
22.31 1/4 eða kr. 2.48 (ná-
kvæmlega kr. 2.47 9/10) fyrir
livern raunverulegan dag-
vinnutima. Hækkun dagkaups-
ins var því fyrir hverja raun-
verulega vinnuklukkustund úr
kr. 1.61 upp í kr. 2.48 eða 54%.
Teljum vér þetta nægilegt til
Jiess að sýna liversu J>ér farið
ineð’ rangt mál að Jiví er Jiessa
kauphækkunarástæðu snertir.
Um 2. ástæðu.
Þér lialdið J>ví fram að end-
urskoðun sú, sem fram hefir
farið á grundvelli dýrtíðarvísi-
tölunnar liafi leitt í ljós, „að
grundvöllur vísitölunnar er
verkamönum óhagstæður í
verulegum atriðum“, eins og
þér komizt að orði.
En þér farið liér með rangt
mál.
A. Vísitalan er byggð á heim-
ilisreikningum 40 verkamanna,
sem samkvæmt beiðni kaup-
lagsnefndar héldu reikninga
þessa árið, 1. júlí 1939 til 30. júní
1940.
Fyrrgreind endurskoðunar-
nefnd athugaði J>enna grund-
völl visitölunnar. Nefndin
klofnaði i meiri og minni hluta
án J>ess Jm> að í milli bæri neitt
það, sem máli skipti um sjólf-
an grundvöllinn, heldur aðeins
*m aðferðina við endurskoðun
J>essa og það hversu ýtarlegt
skyldi vera álit nefndarinnar.
Um téðan grundvöll visitöl-
unnar segir meiri hluti endur-
skoðunarnefndarinnar i áliti
sínu:
„að neyzluval J>að, sem lýsir
sér í liinum 40 heimilisreikning-
um, sé vel nothæft sem grund-
völlur fyrir ákvörðun á vigt-
um framfærzluvísitölunnar.,,
Minni hulti endurskoðunar-
nefndarinnar segir:
„Vonlítið um að gera úr garði
vísitölugrundvöll, sem væri
nokkuð, að ráði, vissari en Jæssi,
nema J>á á mjög löngum tima.
Mér virðist vísitölugrundvöll-
urinn nothæfur eins og hann
er.“
(Allar undirstrikanir gerðar
hér).
Meiri hluti endurskoðunar-
nefndarinnar taldi öruggara að
fleiri en 40 heimilisreikningar
yrði lagðir til grundvallar, en í
J>ví efni má benda á að í Noregi,
með um 30 sinnum fjölmennari
þjóð, hefir áður verið látið
nægja að bæyggja dýrtíðarvisi-
töluna á aðeins 135 — eitt
liundrað J>rátíu og fimm —
heimilsreikningum.
B. í bréfi yðar segið þér að
komið liafi i ljós við umrædda
endurskoðun visitölunnar að í
grundvöll hennar hafi „alls ekki
verið færðir Veigamiklir út-
gjaldaliðir.“
Þetta er rangt.
Meiri liluti nefndarinnar
nefnir nokkura liði (tilbúinn
mat, sauma- og prjónalaun,
ýmsar viðgerðir, húsgögn og
sumt grænmeti) sem ekki hafi
verið teknir inn í vísitöluna, og
telur meiri hlutinn réttara að
talca J>á með í grundvelli lienn-
ar, þessir liðir nema nú ekki
samtals að meðaltali fyrir
hvern heimilsreikning meira en
kr. 115.15 á ári, af meðaltals-
útgjaldaupphæðinni á ári, sem
er kr. 3.853.01 fyrir livern heim-
ilisreikning miðað allt við
fyrsta ársfjórðung 1939.
Þessar tölur sýna að J>ér far-
ið með rangt mál um það, að
hér sé um að ræða „veigamikla“
útgjaldaliði. Til þess að þessir
lítilfjörlegu liðir gætu haft á-
hrif á vísitöluna þyrftu breyt-
ingar á verði Jæirra að vera
mjög stórfelldari en á nokkur-
um öðrum útgjaldaliðum í
heimilisreikningunum. En
óstæðan til þess að þessir liðir
hafa ekki verið teknir með í
grundvöll visitölunnar, er sam-
kvæmt umsögn Kauplags-
nefndar sú, að það er afar
miklum vandkvæðum bundið
að útvega ábyggilegar upplýs-
ingar um almennt verð á J>ess-
um liðum, og mundu J>eir þvi
leiða aukna óvissu inn i grund-
völl vísitölunnar, að svo miklu
leyti sem þeir yfirhöfuð hefðu
nokkur áhrif.
C. Þá nefnið J>ér i bréfi yðar
þátt húsaleigunnar i vísitölunni,
og munuð J>ér í þvi efni eiga við
það að i grundvöll visitölunnar
hefir ekki verið tekin hækkun
húsaleigunnar í nýbyggingum i
Reykjavík.
Endurskoðunarnefndin gjörði
engar tillögur um breytingar á
vísitölunni í Jæssu efni, en meiri
liutinn bar aðeins fram tillögu
um að tryggja sérstaka dýrtiðar-
uppbót „af opinberu fé“ handa
Jæim, sem búa í nýjum ibúðum.
Nú er auk þess alls ekkert upp-
lýst um J>að hve mikill hluti
verkamanna býr í hinum nýju
ibúðum liér í bænum og með til-
liti til Jæss að húsaleigulögin
hafa nú í nærri fimm ár verndað
menn gegn uppsögnum á Ieigu-
málum, má telja mjög ósenni-
legt, að svo margir verkamenn
búi í binum nýju, dýru, íbúðum
að það veiti yður nokkurn
grundvöll til þess að verka-
mannakaup verði hækkað fyrir
alla verkamenn Reykjavíkur
sem sennilega myndi leiða af
sér almenna kauphækkun um
land allt eins og varð haustið
1942.
D. Þér virðist telja vísitöl-
una rangláta gagnvart verka-
mönnum vegna þess að mat-
vöruvísitalan sé svo há og að i
lieildarútgjöldum verkamanna
sé matvöruliðurinn hlulfallslega
liærri en hjá öðrum stéttum. En
við Jiessu er J>að að segja, að eins
og framan er sagt, er visitalan
einmitt byggð á heimilisreikn-
ingum verkamanna, svo i
grundvelli visitölunnar er fullt
tillit tekið til þessarar aðstöðu
viðvíkjandi matvörum ef hér er

Scrutator:

3laAAi>L aÉn&WLnfyS

Píanókonsert.
Þáð er langt siðan ég hefi minnzt
á tónleika Tónlistarskólans, og staf-
ar það að vísu ekki af því, að mér
finnist J>etta útvarpsefni síður um-
talsvert en annað, en J>að er oft svo,
að föstu dagskrárliðirnir verða út-
undah, végná þess, hversu þeir eru
orðnir gamalkúnnir. I raun og veru
eru þessir. tónleikar tvimælalaust
hið bezta, sem útvarpið flytur af
tónlist, og skal ekki einu sinni und-
anskilja leik stórsnillinga og heims-
ins heztu hljómsveita af plötum, því
að þar skortir hinn lifandi flutn-
ing. Það er ótrúlega mikill munur
á Jieirri tónlist, sem flutt er í út-
varpssal eða af plötum, eða álíka
mikill og útvarpshljómleikum og
hljómleikum í konsertsal. Á þriðju-
dagskvöld abr J>að við, að merki-
legt tónverk var flutt í fyrsta sinn
í útvarp, og má ekki minna vera en
að þess sé að einhverju getið. Oft-
astnær hafa tónverk, sem í útvarp
eru flutt, verið áður leikin á tón-
leikum, en að þessu sinni flutti dr.
Victor Urbantschitsch píanókonsert
í d-moll með strengjasveit eftir
Bach, og mér er ekki kunnugt um
að hann hafi áður verið leikinn op-
inberlega. Það er freistandi að ræða
nokkuð um meðferð dr. Victors á
Bach, og fróðir menn gætu sagt
margt skemmtilegt um mismuninn
á túlkun hans og Páls ísólfssonar,
sem um nærfellt.30 ára skeið hefir
verið næstum einn um að kynna oss
íslendingum lifandi hljómlist hins
mikla jöfurs. En þótt munur sé á
tónformi píanókonserts og orgel-
tónverka, má nífeð sjálfstæðri athug-
un verða margs fróðari, þegar ólík-
ir listamenn eiga í hlut. Dr. Victor
hefir ekki haft mörg tækifæri til að
koma fram sem píanóeinleikari, en
það er honum vel gefið, eigi síður
en orgelleikur og hljómstjórn. Þó
fer í þessum konsert mjög saman
einleikur og stjórn, svo sem algengt
er um konserta Bachs og menn muna
síðan er Telmanyi flutti hér nokkra
fiðlukonserta með strengjasveit. En
hjá dr. Victori fer saman hin ein-
stæða rökvisi í flutningi, samfara
skaphita, sem haldið er i ströngum
aga hins klassíska stíls. Það var
mjög mikil nautn að heyra þennan
ágæta tónleik, en J>að hefði verið
enn meiri nautn að þvi að heyra
hann í tónleikasal, en þess verður
væntanlega ekki langt að bíða.
Tónleikasalir.
ÞaÖ er varla hægt að minnast
þess ógrátandi, að hér í Reykjavík
er enginn tónleikasalur til, og mun
svo verða enn um sinn, J>ar til Tón-
listarhöllin rís af grunni.TiI skamms
tima var þó hægt að halda tónleika
í kvikmyndahúsi, án þess að þeir
þyrftu að vera hornreka. Tónlistar-
vinir og iðkendur höfðu vanizt á
J>að fyrirkomulag að halda hljóm-
leika klukkan sjö á virkum dögum
eða þrjú á sunnudögum, og líkaði
öllum bærilega. En síðan kvik-
myndahúsin tóku að fjölga sýning-
um sínum svo sem orðið er, er ekki
um aðra tíma að ræða en kl. .1 á
sunnudögum eða 11/ fyrir mið-
nætti á virkum dögum, 0g er þó tal-
ið, að kvikmyndahúsið sé tregt til
að lána sal sinn til þessara afnota,
J>rátt fyrir fulla greiðslu. Það er
athugandi mál, að kvikmyndahúsin
eiga undir bæjarstjórn að sækja sér-
Ieyfi sín, og hefir þeim raunar opin-
berlega verið hótað eignarnámi af
hálfu meirihluta bæjarstjórnar.
Virðist því einsætt, að bæjarstjórn
eða borgarstjóri muni geta samið
svo um við kvikmyndahúsin, að þau
láni nánar tilgreindum tónlistarfé-
lögum eða kórfélögum sali sína til
afnota á skikkanlegum tíma þau fáu
skipti, sem til tónleika er efnt. Verð-
ur ekki séð, að þetta geti valdið
teljandi tapi eða kostnaði, þegar
full greiðsla kemur á móti, en þaÖ
ætti að vera áhugamál hins opin-
bera, að innlendri listastarfsemi
verði ekki gert lægra undir höfði
en smjörlíkisframleiðslunni frá
Hollywood. Þessu máli verður auð-
vitað ekki lokiÖ svo, að ekki sé not-
að tækifærið til að hvetja alla góða
menn til stuðnings við byggingu
T ónlistarhallarinnar.
um nokkurn mismun að r«6a.
Þessi aðfinnsla yðar viðvikjaadi
vísitölunni er því alveg staðlaas.
E. Loks segið J>ér að við ét-
reikning visitölunnar hafi rerið
viðhöfð aðferð sem sé óiiagstseð
verkamönnum, og nefnið sesm
dæmi að kjöt hafi lækkað súð-
astl. haust eftir að almenningm-
liafi keypt vetrarforða af kjötá.
Nú er vísitalan, samkvæmt gild-
andi lögum, alltaf reiknuð út á
grundvelli verðlags 1. dags
hvers mánaðar, enda ófram-
gvæmanlegt að eltast í því efm
við verðlagsbreytingar á ýms-
um tímum, sem að sjálfsögðu
ýmist verka til hækkunar eða
lækkunar á visitölunni. En að
þvi er sérstaklega snertir kjótið
þá mun langt frá því að almennt
sé að verkamenn hér i bænum
knupi sér vetrarforða af þvi
snemma á haustin.
A7ér teljUm oss með framan-
rituðu hafa sýnt fram á að þér
getið ekki á nokkurn hátt notað
nefndarálit endurskoðunar-
nefndar visitölunnar semgrund-
völl fyrir kauphækkunar-kröf-
um yðar, né heldur yfirhöfuð
með nokkrum rökum haldið
því fram að vísitalan veiti ekki
verkamönnum fulla uppbót
fyrir dýrtíð þá, sem myndast
hefir síðan ófriðurinn hófst
1939, ekki sízt J>egar þéas er
gætt að dýrtíðaruppbótin sam-
kvæmt vísitölunni er reikniíð áf
grunnkaupi verkamanna, sem
var hækkað 22. ágúst 1942 um
54% eins og sýnt hefir verið
fram á hér að framan.
3. ástæðan.
Þér teljið þá ástæðu liggja
fyrir til hækkunar á kaupi fyrir
almenna verkamannavinnu að
J>að hafi ekki liækkað eina mik-
ið hlutfallslega síðastl. hélft
annað ár eins og káup „fag-
lærðra verkamanna“. Munið þér
hér eiga við hina svonefndu
gerfismiði.
Vér liöfum ekki gjört, og
munum ekki gjöra, vjð yður
nokkurn samning um kaup svo-
nefndra gerfismiða. Hér er alls
ekki um neina „faglærða" menn
að ræða, heldur aðeins almenna,
lagtæka verkamenn, sem enga
þekkingu hafa fram yfir hvern
venjulegan verkamann, enda
gagnstætt lögum landsins að
J>eir vinni aðra vinnU en al-
menna verkamannavinnn, og
hlýtur starfsemi þeirra é öðrui*
sviðum að hverfa þegar hið ó-
venjulega ástand atvinnujífsins
hættir, og virðist þér í nefndu
bréfi yðar gjöra ráð fyrir að
svo verði bráðlega.
Það, að lagtækir verkamenn
hafa vegna hins óvenjulega é-
stands í landinu og hæfileika
sinna til J>ess að vinna hjálpar-
störf á sviði iðnaðarins, getað
þvingað kaup sitt upp í áttina til
kaups iðnaðarmanna, getur þvi
ekki á nokkurn hátt verið stuðn-
ingur fyrir kaupkröfur yðar
fyrir almenna verkamanna-
vinnu. Verður í þessu efni einnig
að taka tillit til þess að þö iðn-
aðarfyrirtæki geti greitt verka-
mönnum liið liærra kaup fyrir
hálfgerða iðnaðarvinnu þá géta
ekki aðrir atvinnurekendur
staðizt J>að að liækka kaup fyrír
almenna verkamannavinnu.
4. ástæða.
Þér visið til þess að kaup viða
úti um land sé jafnhátt sem í
Reykjavík, en liér sé dýrara að
lifa og J>vi sé rétt að lcref jast nú
hærra lcaups hér í bænum.
Eftir að vér gjörðum samn-
ing vorn við yður, 22. ágúst
1942, hóf Alþýðusamband Is-
lands kauphækkunarherferð
um allt land undir J>ví herópi að
kaupið skyldi allsstaðar „sam-
ræma“ og samræmingin átti að
vera fólgin í J>ví að kaupið úti
um land yrði jafnhátt sem i
Reykjavík, allt annað væri rang-
látt. Af vorri hendi var því þá
haldið fram gegn þessu að.síðör