Vísir - 04.05.1944, Page 2

I
VlSIR
VISIF?
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján Gnðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjnnni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstrœti).
Símar: 1 660 (fimm Iínnr).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Féalgsprentsmiðjan h.f.
T'VJiiiiu við Ameríkn
i fjorða iinn?
Sambandið við Vestur-Islendinga
verður að aukast í framtíðinni.
Fullveldi.—Frelsi.
f"« íunan er að börnunum, þeg-
V ar þau fara að sjá, sagði
karlinn, og víst er um það, að
mörgum mun hafa komið þetta
í hug, er þeir sáu kommúnista
ganga 1. maí undir íslenzkum
fánum og kröfuspjöldum með
áletrunum um verndun íslenzks
sjálfstæðis. Á ytra borðinu virð-
ist þetla vera gleðilegur vottur
þess, að um þjóðlega vakningu
sé að ræða innan þessarar hreif-
ingar, en þá ber einnig hins að
geta, að fróðir menn hafa talið
að nazisminn liefði haft það eitt
umfram kommúnisma, meðan
hann var í uppsiglingu, að hann
hefði tekið þjóðlegu öflin í
þjónustu sína, í stað hinna al-
þjóðlegu, sem lítinn hljóm-
grunn hefði fundið meðal al-
mennings vestrænna landa.
Þexman þátt í hátíðahöldunum
1. maí ber sízt að lasta, en
miklu nær að láta hann njóta
fulls sannmælis, enda liefir
ýmsum gramist, að verkamenn,
sem margir hverjir eru manna
þjóðlegastir, skuli hafa sætt sig
við að bera öll önnur einkenni
í skrúðgöngum sínum en is-
lenzka fánann.
Krq£uspjöld voru einnig bor-
in í skrúðgöngunni, þar sem
krafizt var að barizt yrði gcgn
atvinnuleysi og skorti, en ekki
verður því neitað, að æði langt
sýnist þar milli orða og athafna.
Kommúnistar halda því fram,
að núverandi þjóðsldpulag
þurfi að hrynja í rústir, áður
en hið kommúnistiska kerfi
verði byggt upp. Þcgar þcim
var boðið á sínum tíma að taka
þátt í þjóðstjórn, sem hefði það
að höfuðmarki að afstýra vand-
ræðum, viðurkenndu þeir hrein-
lega í blaði sínu, að kommún-
istar myndu ekki vinna í þágu
þess þjóðskipulags, sem þeir
vildu feigt. En hvað merkir slík
yfirlýsing? Ekkert annað en
það, að kommúnistar vilja
grafa undan stoðum þjóðskipu-
lagsins, sem cru atvinnuvegirn-
ir í landinu, en um leið og þeir
hrynja skapast atvinnuleysi un
langan tíma eða skamman o
algert fjárhagslegt hrun, al-
nfennings sem einstakra gróða-
manna. Þá og þá fyrst eru
kommúnistar reiðubúnir til að
rétta fram hjálpandi hönd, gegn
því, að ráðstjórnarskipan verði
komið á í landinu, cn undir
engum kringumstæðum öðrum.
Svartasta afturhaldið í landinu
telja kommúnistar þá menn,
scm vilja vara þjóðina við yfir-
vofandi hættum og afstýra
hruni.
Aílt þctta mál er ofur einfalt,
og engir skilja það betur en ein-
mitt kommúnistar. Því áð það
er athyglisvert, að þeir keppa
ekki éin.vörðungu að því, að
leggja atvinnulífið í rústir með
kaupkröfvnn og verkföllum,
heldur reyna þeir og að auka
á spillingu, sem þrífst eins í
þessu þjóðfélagi og öðrum, og
sjaldan sjá þeir ástæðu til að
víta slíkar misfellur, af þeim
á'dæðum, að þeir telja að þær
fiýti fyrir hruninu ,og verði á
sínum tíma vatn á þeirra míyllu.
Viðreisnarmennirnir vilja út-
rýma spillingunni, hvar sem
hún finnst, skapa meiri jöfnuð
í landinu og bætt lífsskilyrði
P*YRIR nálega 1000 árurh
er talið, að maður af ís-
lenzkum kynstofni hafi fund-
ið Ameríku, fyrstur hvítra
manna.
Al' ýmsum ástæðum varð
landnám lians og félaga lians
ekki varanlegt, cn Islendingar
minnast þessa forna landafund-
ar ætíð með nokkru stolti og
hið mikla meginland, sem Leif-
ur heppni nefndi Vínland hið
góða, er í meðvitund margra
Islendinga land frelsisins og
hinna miklu fyrirheita. Ef til
vill er það af þessum ástæðum,
að Islendingar hafa þrisvar
uppgötvað Ameríku síðan á
dögum Leifs heppna.
Fólksflutningarnir frá 1870. —
Styrjöldin 1914.
Með fólksflutningunum niiklu
vestur um liaf á seinustu ára-
tugum 19. aldar, fundu lslcnd-
ingar Amcríku í annað sinn. 1
þetta skipti varð landnámið
varanlegra en á dögum Leifs.
Margar íslenzkar fjölskyldur
fluttu búferlum vestur um haf
og reistu sér byggð á hinum
frjósömu lendum Ameríku.
Hefir þessi íslenzki kynstofn,
sem vestur fluttist, orðið
heimaþjóðinni til mikils sóma,
með elju sinni og mannkostum
♦almennings. Þeir telja þcss cnga
nauðsyn, að fórna lifshamingju
cinnar kynslóðar cða jafnvel
flciri, til þcss að byggja upp
nýtt kcrfi, scm ekkert hcfir til
síns ágætis umfram lýðveldis-
skipanina cða j)að, sem hún get-
ur ekki innbyrt án nokkurra
byltinga í lalldinu. Eðlileg þró-
un og örar eða hægfara umbæt-
ur eyða ekki lifshamingju kyn-
slóðanna, cn auka hana. Þar er
ekki um að ræða eyðingu auðs
né blóðs, en aukningu aljra
gæða. Þctta er auðvelt, beiti al-
menningur þeirri skynsemi, sem
hann cr gæddur og hyggi jafn-
framt á Jæirri lífsreynslu, sem
hann hefir öðlazt. Verkamenn
skilja jietta öðrum fremur, með
því að j)eir. jækkja hæði örbirgð
og sæmilcga velmegun. Þeir
telja ckki nauðsynlcgt að hrun-
ið skclli á, en að hinu beri að
vinna að afstýra j)ví, enda sé
það auðvclt með sæmilegri fyr-
irhyggju. Um jætta verður deilt
í náinni framtíð. Fyrsta við-
fangsefni hins nýstofnaða lýð-
veldis vcrður að ráða niðurlög-
um \erðbýlgunnar í iandinu,
lækka vöruvcrð og kaupgjald,
en auka lcaupmátt krónunnar
að sama ska])i, þamíig að raun-
verulega sé ekki um lakari lífs-
afkomu að ræða hjá almenn-
ingi, en tryggari og vjssari af-
koinu til frambúðar. Við ráðum
ekki einir yfir afkomunni, en
miklu frekar erlendir markaðir,
sem við erum algerlega háðir,
en til |)ess að sitja að Jæim verð-
um við að standast samkeppni
frá hendi annara j)jóða. Það
verður ckki gert með öðru móti
en J)ví, að klifra niður stigann,
og jafna lífsgæðin þannig, að
bægt sé frá livers manns dyr-
uin ótta við neyð og skort, at-
.vinnuleysi og öryggisleysi. Hér
má skapa fyrirmyndar ])jóðfé-
lag og þjóðin á að gera það, án
jæss að varpa fyrir róða ])eim
verðmætum, sem hún mi loks
hefir öðlazt, cn hefir barizt fyr-
ir um margar aldir og ekkcrt
til sparað að ná tilætluðum ár-
angri.
í fjölmörgum cfnum. Þó fór
J)annig, er fram liðu stundir,
að samhandið milli íslenzku
þjóðarhlútanna austan og vest-
an hafsins fór rénandi og slitn-
aði því nær algerlega um stund-
arsakir.
Heimsstyrjöldin, sem hófst á
árinu 1914, varð til jiess að ein-
angra Island frá þess fornu
markaðsleiðum í Evrópu. Þjóð-
in var sjálf næstum skipalaus
til siglinga utan- og innanlands
og bein vandræði virtust fyrir
dyrum. En j)á uppgötvuðu Is-
lendnigar Vínland hið góða í
J)ríðja sinn.
Islenzki skipaflotinn.
Heimaþjóðin gerði risavaxið
átak, þrátt fyrir alla sina fá-
tækt, til að eignast sinn eigin
skipakost. Við stofnun Eim-
skipafélags Islands nutu Islend-
ingar hcima fyrir ómetanlegs
stuðnings Islendinga í Ameríku,
sem sýndu við það tækifæri,
hvern hlýhug og virðingu þeir
báru i brjósti til l)ræðranna
austan hafsins og* sinnar fornu
ættmoldar, ])ótt sambandið
milli j)eirra og heimaþjóðar-
innar hefði ckki verið eins náið
og æskilegt hefði verið þá um
langan tíma. Hinn nýi skipa-
kostur jjjóðarinnar hélt í vest-
urveg og færði j)aðan nauðsyn-
lega björg handa þjóðinni yfir
styrjaldarárin, þegar allar aðr-
ar leiðir voru lokaðar. I þetta
skipti varð uppgötvun Islend-
inga á Ameríku j)eim bjargræði,
sem forðaði j)jóðinni frá margs-
konar vandræðum og jafnvel
skorti. En styrjöldinni lauk eft-
ir skamman tíma. Islenzku
skipin hættu að sigla um slóðir
Leifs heppna og sambandið við
Vcsturheim fór j)vcrrandi frá
ári til árs, unz j)að var ekki
lengur til. Er hér var komið
sögu höfðú Islendingar fundið
'T~~-------------
Scrutator:
Ameríku þrisvar, og alltaf týnt
henni aftur.
Enn hafa Islendingar fundið
Ameríku, og i þetta sinn varð
það bókstaflega til að bjarga ^
þjóðinni frá allskonar skorti,
þar sem allar aðrar viðskipta-
leiðir Islendinga eru harðlokað-
ar af styrjaldarástæðum. En
nokluir ástæða er til að ætla,
að þessi landafundur Islendinga
í vestri verði varanlegri nú en
hin ju-jú skiptin.
Islendingar hafa tekið fram-
'kvæmd utanríkismálanna í sín-
ar hendur og fara sjálfir með
þau mál í framtíðinni, ef allt
fcr að óskum með sjálfstæði
landsins. Ein afleiðingin af
Jjessu er sú, að Island hcfir
beint stjórnmálalegt samband
við helztu lýðræðisríki verald-
arinnar og J)ar á meðal Banda-
ríki Norður-Ameríku. Hin land-
fræðilega afstaða landsins er
ennfremur þannig, að því er
nauðsynlegt að halda opnum
leiðum til vinsamlegra við-
skipta við allar j)jóðir í ná-
grenni sínu, og J)á ekki síðúr
þær, scm eru í vcstri, en þær,
sem eru í austri eða suðri. Það
koxn af sjálfu sér, að viðskipli
Islendinga yrðu nánust við
Norðurlönd og Evrópu, á með-
an Danir fóru með utanríkis-
málin fyrir Islands hönd. Nú
geta Islendingar verið sjálfráð-
ir í þessum efnuin og reýna þá
að sjálfsögðu að tengja sem
sterkust hönd á sem flesta vegu,
en einskorða sig ckki lengur við
að fara í eina átl. Þrátl fyrir
])að cr sjálfsagt af mörgum á-
stæðiun að jijóðin haldi fullri
vinsemd við alla viðskiptavini
frá fornu fari. Reynslan hefir
auk J)ess sannað, að vinátta
Norðurlamla i garð livers ann-
ars og samvinna, er aldrei
sterkari en þegar þau eru sem
minnst tcngc) livert öðru stjórn-
arfarslega.
Islenzku námsmennirnir
vestan hafs.
Hið fjórða landnám Islend-
inga í Ameríku er aðallcga fólg-
ið í j)ví, að íslenzkir námsmenn *
hafa farið tugum saman til
ameriskra menntastofnana
og niunu, er þeir koma heim,
flytja með sér mikið af fersk-
um nýjungum, sem hin unga
og raunhæfa menning Banda-
ríkjaj)jóðarinnar og Kanada-
manna gefur jieim í veganesti
að afloknu námi. Það mun or-
saka breytt og hagnýtari vinriu-
brögð í ýmsum greinum at-
vinnuveganna hér, nýja
strauma og nýlt lífsfjör í at-
hafnalífi j)jóðarinriar. En dvöl
námsmannanna vestan hafs
hefir annan kost, sem ekki ér
svo lítils virði. Þeir hafa yfir-
leitt reynsrt vel sem námsmenn
og njóta virðingar mennta-
stofnananna, sem J)eir dvelja
við. Starf þeirra og nám við
anieríkhnska skóla er J)ví mik-
ilsverður þáttur í að kynna ís-
lenzku þjóðina meðal Ameríku-
•manna, og lil Jæssa hefir sú
kynning verið Islendingum
mjög í liag. En á sama tíma
hefir Islcndingum gefizt kostur
á að kynnast Bandaríkja- og
Kanadamönnum hér hcima,
þarinig að um gagnkvæmá
kynningu cr að ræða í stórum
stíl milli J)essara Jijóða, og ekki
er annað vitað, eri að þessi
kynning hafi orðið báðum aðil-
um austan og vestan hafsins
til mikillar ánægju.
Samgöngur í lofti.
Þekking nútíðarmaúna í flug-
málum hefir þvi næst upnið
algeran sigur á fjarlægðunum,
sem meðal annars orsökuðu ein-
angrun Islendinga frá umheim-
inum í aldaraðir. En jafnframt
hefir komið í ljós, að Island
mun verða mikilsverður aðili í
liinu alþjóðlega samgöngukerfi
í lofti, sem væntanlega verður
sett á stofn að ófriðnum lokn-
um. Allt bendir til að Island
verði þá í Jijóðbraut og mönn-
um verði j)á ekki meiri fyrir-
liöfn í að skreppa til megin-
landsins, annað hvort Evrópu-
megin eða í vestri, en nú er að
almcnnum ferðalögum hér inn-
anlands. Það mun hins Sægar
verða til að auðvelda verzlun-
arleg og menningarleg lcngsli
lslendinga við nágrannaþjóð-
irnar á alla vegu.

Veskú.
Mér finrist J)aÖ i -frásögur fær-
andi, aÖ í gær heyrði eg mann
scgja vcskú. Eg segi frá þessu af
]>vi að J)að er svo langt siðan eg
liefi heyrt þetta orð, sem raunar er
]>rjú orÖ á dönsku, vœr saa god.
Þegar eg var að alast upp hér í
hæhum, var þetta orð mikið not-
að, ásamt orðunum kokkluls, sóvi-
vcrelsi, varmbakkclsi, vaskahús og
flciri undarlegheitum, sem tæplega
myndu skiljast nú. I'etta kemur
mér til að álykta, að mál manna sé
nú ekki eins dönskuskotið og J>aS
var áður. og raunar virðist enskan
ekki hafa náð sömu tökum á fólk-
imi, hvað slettúr snertir, og dansk-
an hafði áður. Þó er ekki því að
fagna að málfar manna hafi batn-
að. Menn nota að vísu íslenzkari
orð og minna af tökuorðum en áð-
ur. Ifn nú cr tal manna farið að
spillast af kærulausum framburðí.
Linglingarnir virðast keppast hver
við annait'að tala ])voglulega og ó-
skýrt. Það er vaxandi tilhneiging
til að bera alla hljóðstafi fram sem
svipaðast, og verður úr })ví eitt-.
hvert máttlaust og sviplaust blendi-
hljóð, ekki ósvipað a-hljóðinu i
óákveðna greinrnum enska. En sam-
hljóðartiir fá engu betri meðferð.
Tiíhneiging Reykvíkinga til að bera
k og t fram 'eins og g og d er að
Jkomast í algleyming. Stundum
verður J)etta að óskiljanlegu hrogna-
máli, sem ósjaldan er kryddað niátt-
lausum blótsyrðum, svipaðast máli
dokkulýðsins í erlendum hafnar-
l)orgum. Þessu fylgir ógeðslegur og
flár hlátur i tima og ótima, sam-
fara upphrópuunum eins og e og ö,
sem ekki virðast merkja neitt sér-
stakt. Þegar svo við bætist að talað
er með fullan munn af tyggigúmi,
verður allt þetta næsta ótútlegt.
Iilótsyrði.
Enginn taki orð mín svo, að
eg telji blótsyrði út af fyrir sig
algerlega fordæmanleg. Þaðý. sem
gremjulegast er við vaxandi for-
mælingar, er það, að þeim þeim
er ekkert meint. Unglingur sem
segir: „Helvíti var myndin svaka-
lcc/a spehnandi, máður,“ á ekki við
annað en að myndin hafi verið
mjög ' skemmtileg. Með blótsyrð-
unum hefir hann ekki gert annað
en að sljóvga merkingu orða, ísem
nauðsynleg kunna að reynast með
þeirri merkingu, sem þeim er eðli-
leg. Árangurinn er ekki annar en sá,
að l^egar grípa þarf til hins rétta
orðs, J)á cr ]>að orðið gatslitið og
merkingarlaust. Þetta eru miklu
verri málspjöll en að sletta útlend-
um orðum. Sá sem notar sterk
orð í tíma og ótíma slítur og eyðir
biti ])eirra, svo að J)au verða mátt-
laus, Jiegar til á að taka. í erlendum
málum þekkist þessi saga betur en
í íslenzku. Þar hafa helvíti, djöfull
og andskoti orðið að meinlausum
húsdýrum, og þurft hefir að grípa
til miklu hryllilegri orða til Jæss að
láta raunverulega formælingu í ljós.
Smám saman hafa slík orð, hvort
sem Jiað voru klámyrði eða heiti
guðlegrar þrenningar, eimjig orðið
lúin og slitin af ofsalegri notkun.
Það er J>ví ástæða til að vara ein-
dregið við skef jalausri notkun blóts-
yrða, ekki einungis vegna þess skríl-
stiinpils, er hún setur á ])ann, sem
])au notar, heldur ekki síður vegna'
hins, að blótsyrði ætti aldrei að nota,
nema þegar þeim fylgir full mein-
ing, og þá á að segja þau skýrt og
skorinort, en ekki vöðla þeim sam-
an við tyggigúm eða hræra J)eim í
yemmilega meiningarleysu og hugs-
anagraut.
Iíurteisi.
Og úr þvi að talið hefir borizt
að ljótum munnsöfnuði, þá er ekki
úr vegi að drepa lítið eitt á þá aft-
urför, sém orðin virðist á um kurt-
eisisvenjur og almenna umgengnis-
háttu. Það er algengt, að menn ganí
áfram og troði sér fram fyrir aðra
hvort sem er á strætum úti eða við
afgreiðslur innanhúss. Sumir liæl-
ast*jafnvel um og telja að með þessu
hafi Joeir sýnt einhverja sérstaka
karhnennsku eða dugnað. Af Jiessu
hefir aftur leitt það, að afgreiðslu-
fólk er orðið ergilegt og nöldrandi
i taii. Það virðist sífellt eiga hend-
ur sínar að verja fyrir uppivöðslu-
seggjum. Þetta ástand hefir farið
mjög versnandi, síðan aðstreymi
jókst svo sem raun er á orðin, að
allskonar skemmtunum eða sölu-
starfj. Það er ekki óalgengt, að sjá
lögreglu])jóna aðstoða afgreiðslu-
fólk við stjórn á lýð, sem -reynir
að troðast áfram, liver sem betur
getur. Þó keyrir i'fr hófi fram sá
dónaskapur, sem flestir virðast telja
skyldu sína að sýna öllum, sem að
einhverju leyti eru frábrugðnir öðr-
um, annaðhvort í klæðaburði éðji
útliti. Það er oft hægt að sjá fólk
snúa sér við á göt:u, glápa og flissa
eða jafnvel senda tóninn í tilefni
af því, að einhver sýnir sig í öðr-
um klæðum en einkennisklæðum
hversdagsleikans, eða’ef um fatlað
fólk er að ræða. Ef fólk gerði sér
Jiað ljóst, hvílíkri skrílslund slíkt
atferli lýsir og ])rælsþjónustu við
múgsálina, þá býst eg við að til
batnaðar myndi hreyta. En senni-
lega er skýringarinnar að-leita í því,
að bærinn okkar er undarlegt satn-
bland af smáþorpi og stórhorg, þótt
í þessu efni sé það smáþorparinn
sem yfirhöndina hefir.
Aukið samband
við Vesur-íslendinga.
Islendingar í Ameríku hafa
alla tíð sýnt aðdáunarverða við-
leitni í að halda við kunnáttu
sinni í íslenzku og gert sitt ítr-
asta til að týna ekki þjóðarein-
kennum sínum sem Islending-
ar, jafnframt þyí, að gerast góð-
ir borgarar þess þjóðfélags, sem
þeir lifa í. Dvöl islenzku náms-
mannanna vestan hafs þessi ár-
in hefir styrkt sambandið við
heimalandið mikið á ný, og víst
er að Islendingar, búsettir. í Am-
eriku öska að þáð samband
haldist í ríkara mæli hér eftir.
Þannig hefir það alltaf verið frá
þeirra hálfu, en við heima-Is-
lendingar liöfum ekki haft eins
ríka tilfinningu fyrir nauðsyn
])essa máls og blátt áfram ekki
siimt því tímunum saman, þótt
Islendingar vestan hafs gerðu
allt sitt til að sambandið rofn-
aði ekki milli þeirra og héima-
þjóðarinnar. Þannig höfum við
hér heima átt meginsökina á
því, ari sambandið við þann
hluta þjóðarinnar, sem býr í
Ameríku, hefir oft á tíðum ver-
ið lélegt og nálega ekkert stund-
um.
Sagan má ekki endur-
taka sig.
I þetta sinn má sagan ekki
endurtaka sig. íslenzkir náms- *
menn verða að halda áfram að
sækja menntastofnanir í Amer-
íku eftir styrjöldina, ekki síður
en til annara landa. En auk þess
verður að halda vakandi marg-
háttuðu sambandi við Vestur-
Isletídinga beint liéðan að4heim-
an. Því til viðbótar bendir allt
til, að Isiendingum muni reyn-
ast haldlcvæmt að ciga viðskipti
við Ameríkumenn almennt í
framtíðinni um fjölmörg mál,
ekki síður en við þjóðirnar á
meginlandi Evrópu, eða Norð-
urlönd. Af þeim orsökum má
fastlega gera ráð fyrir, að það
vinsamléga samband, sem nú
hefir myndazt milli Islands og
Vesturhcims, eigi eftir að efl- •
ast í framtíðinni og cru því lík-
ur fyrir að Islendingar týni
ekki Ameríku í fjórða sinn.
A.
)
Fertugur.
Sjómaður, með stýrimanns-
prófi, óskar eftir fastri at-
vinnu.í landi, pakkhússtörf-
um eðá þessháttar. Uppl. í
síma 4666.
15 ára piltur vill komast að
sem hjálparmatsveinn. Uppl.
í síma 4971.
búðarboið
til sölu.
Uppl. í síma 3618.
S t ú 1 k a
óskasl til iinnistarfa nú þcg-
ar eða 14. mai. Sérherþergi.
Hátt kaup. Mikið frí.
Ragnheiður Thorarensen,
Sóleyjargötu 11. Sími 3005.