Vísir - 27.07.1944, Blaðsíða 2

/
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BIAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 1 6 6 0 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Sparnaður og
farnaður.
JJtærstu fyrirtæki veraldarinn-
ar gæta þess vandlega, að
spara allt, sem sparað verður
við framleiðsluna, án þess þó að
vörugæðum sé spillt á nokkurn
hátt. Allur úrgangur er nytjað-
ur út í yztu æsar og oft er það
hann, sem gerir gæfumuninn
og ræður úrslitum um, hvort
fyrirtækin bera sig eða ekki.
Trésmiðjur nota sagið og spæn-
ina, sem til fellur í margskyns
einangrunarefni, stálsmiðjur
úrgangsefni sin á sama hátt, en
að öðru leyti eftir því, sem við
á, sláturhús vinna feitina úr af-
rennsli húsanna, úrgangsolíur
eru hreinsaðar og notaðar að
nýju og þannig mætti lengi
telja. Sum félögin í Vesturheimi
spara hráefni svo tugum millj-
óna dollara nemur á smásparn-
aði eða nytjun úrgangsefna, og
þar er ekkert of auðvirðilegt til
þess að ekki megi gera sér mat
úr með viðeigandi aðgerðum.
Hér á landi hefir annað ver-
ið uppi á teningnum. Ötaldar
eru þær þúsundir, sem,varpað
hefir verið i sjóinn vegna óvið-
unandi viðhalds eða beinnar
eyðingar margvíslegra verð-
mæta, eða loks vegna sinnu-
leysis við að nytja margskyns
úrgang, sem að gagni má koma.
Kannast allir t. d. við fiskhaus-
ana, dálkana og slógið, sem ekki
var nytjað til skamms tíma, en
lá í haugum við hverja bryggju
í útgerðarstöðvum, og þannig
mætti lengi telja. Allt veldur
þetta tjóni og þvi tilfinnanlegu,
en verst' er þó þegar slik van-
ræksla skapar algert öryggis-
leysi neytenda og framleiðenda.
Því til sönnunar skal eitt dæmi
tekið. Rétt fyrir styrjöldina eða
í byrjun hennar var mönnum
heitið verðlaunum fyrir fram-
leiðslu jarðepla, sem námu á-
kveðinnt upphæð á hverja
tunnu. Framleiðsla og framboð
jókst svo stórlega, að verðlag
lækkaði til mikilla muna, þótt
allt væri gert sem unnt gat tal-
izt til þess að halda verðlaginu
uppi og jafna dreifinguna. Svo
fór, að bændur voru varaðir
við að framleiða um of af garð-
ávöxtum og þá jarðeplum sér-
staklega, og þeir fóru sannar-
lega eftir þeim ráðum, sem gef-
in voru í þvi efni, og næsta ár
var framleitt allt of lítið, þann-
ig að ekki var fullnægt þörf-
um i nnanlandsmarkaðsins, en
flytja varð inn jarðepli í stór-
um stil, sem við teljum vart
mannamat, og svo hefir það
verið síðan. Hitt er víst, að er
frá líður, verður það talinn
mesti vanzi að þjóðin skuli ekki
hafa leitazt við með öllum ráð-
um að verða sjálfri sér nóg í
þessu efni, enda virðist mis-
jafnt árferði eitt nægja til mis
bresta, þótt mannsandinn og
hyggjuvitið komi þar ekki til
hjálpar með allskonar skipu-
1 agningar fargani og opinherri
afskiptasemi að óþörfu.
Garðávextir og þá einkum
jarðepli þrífast hér yfirleitt
sæmilega, þótt á því sé nokk-
ur áramunur. Að því ætti að
vinna, að framleiðslan yrði sem
mest, þannig að hún fullnægði
ekki aðeins neyzluþörfum
landsmanna, heldur yrði veru-
lega þar umfram. Offram-
leiðslu jarðepla getur þjóðin
notfært sér á margan hátt, m. a.
til framleiðslu vínanda, sem nú
er fluttur inn í landið í stórum
stíl. Slík framleiðsla á vínanda
í landinu sjálfu þyrfti á engan
hátt að auka á neyzluna, en ef
til vill gætum við einnig í þessu
efni orðið sjálfum okkur'nógir.
Vínandi er notaður til margs-
kyns iðnaðar, þótt ekki sé hann
drykkjarhæfur, og ekki verður
séð að framleiðsla slíkrar vöru
í landinu geti á nokkurn hátt
talizt höfuðsynd. Híns vegar
mundi slik framleiðsla tryggja
það, að í sæmilegu árferði
hefðu neytendur nægar jarð-
eplabirgðir til neyzlu, en fram-
leiðendur gætu selt ríkinu um-
frambirgðir á sanngjörnu verði
til framleiðslu á varningi, sem
hvort sem er þarf að flytja inn
í landið. Þótt hér hafi fram-
leiðsla vínanda verið nefnd, má
vafalaust nytja jarðeplin á ann-
an hátt, en aðalatriðið er að
þau yrðu nytjuð á hagkvæm-
asta og auðveldasta háttinn,
þannig að ríkinu yrði ekki
verulegur baggi að, en fram-
leiðslan kæmi að fullum notum.
Vel kann að vera, að einsjaka
menn telji stefnt í voða með
slíkum tillögum, með því að
þeir óttist eftirköstin, en þá er
því til að svara, að þjóðin hefir
ekki ráð á einstrengingshæfti,
sgm staðið getur henni fyrir
þrifum. Auðlindir eru ekki það
margar í landinu, að ekki beri
að ausa af þeim öllum, svo sem
frekast verður við komið. Lög-
gjafinn hefir ávallt í hendi sér
að gera hvers konar öryggisráð-
stafanir, sem nauðsynlegar má
telja til að koma í veg fyrir
háskasamlegar aðfarir eða mis-
notkun og úr því að ríkið flyt-
ur inn áfengi, sem talið er
nauðsynlegt til margvíslegra
rannsókna og iðnaðar, ætti það
eins að geta framleitt slíkan
varning til eigin þarfa. Finnist
hins vegar heppilegri leiðir til
að tryggja framleiðsluna og
hag framleiðenda og neytenda,
ber að velja þær, sem að mestu
gagni koma. Allt þetta þyrfti
að athuga án þess að neita fyr-
irfram einhverri þeirri lausn,
sem til greina getur komið.
Þjóðin getur því aðeins
tryggt framtíð sína, að hún læri
að spara og fara vel með allt
það, sem henni er trúað fyrir,
en hún verður einnig að fram-
leiða allt það í landinu, sem
hún getur framleitt á heilbrigð-
um samkeppnisgrundvelli, en
sem nú þarf að flytja inn í
landið. Jafnframt því þarf hún
einnig að komá í veg fyrir að
hér skapist óheilbrigð frann
leiðsla í einni eða annari mynd,
sem ávallt hlýtur að verða
baggi á þjóðinni, þótt slíkri
framleiðslu megi halda uppi
með margskyns fríðindum og
einkaréttaraðstöðu. Til þess að
safna varanlegum verðmætum
þarf þjóðin aanarsvegar að
Iæra að spara, eruhinsvegar að
nytja landsgæðin.
Happdrætti Hringsins.
Dregið verður í happdrætti Kven-
félagsins Hringsins næstk. þriSju-
dag i. ág. Til happdrættis þessa er
efnt til ágóSa fyrir barnaspítalann
og eru vinningarnir sumarhús,
saumavél og karlmannsúr. Þeir
happdrættismiSar, sem ennþá eru
óseldir, verða seldir á götunum
næstu daga, og eru börn og ung-
lingar hvattir til að gefa sig fram
til aS selja þá. VerSur síðar aug-
lýst í blöðum og útvarpi, hvar og
hvenær þeir eiga aS mæta til að
fá miðana afhenta.
Næturakstnr.
Hreyfill, sími 1633.
Næturvörður
er í Reykjavíkur apóteki.
Næturíæknir.
Læknavarðstofan, sími 5030.
VISIR
Barátta dönsku þjóðarinnar.
Eftir Lúövíg Guðmundsson skólastjóra.
Hflar líkur benda til að senn dragi að lokum Evrópustyrjaldar-
n innar, þannig að þeir munu reynast sannspáir, er telja að henni
verði lokið fyrir næstu áramót. Hinsvegar eru eyðileggingar þær,
sem verða kunna, skorturinn og neyðin í herteknu löndunum
éngan veginn séð fyrir, en líklegt má telja, að þar verði ríkjandi
hörmunarástand og verði að hef jast handa tafarlaust um að veita
þjóðunum þá hjálp, sem unnt er við að koma, þeim mun frekar
sem vetur fer í hönd og óhægara reynist þá um bjargræði. Hér í
landi hefir verið hafizt handa um fjársöfnun til dönsku þjóðar-
innar, sem mjög hefir verið hart leikin í styrjöldinni. Verður
þeirri söfnun væntanlega haldið áfram enn um skeið og hafa
ýmsar ráðstafanir verið gerðar til að hjálp verði veitt strax,
er stríðinu lýkur. Jafnframt hefir fyrsta fjárgreiðsla verið send
nýlega til landflótta Dana, sem
Af hálfu fjársöfnunarnefnd-
arinnar gerði LúSvíg Guð- .
mundsson grein fyrir væntan- |
legu starfi liennar, í erindi sem j
I hann flutti í Rilcisútvarpið. Ber |
fleirum að lcynna sér það, en
þeim sem á ldýddu og verður !
þvi erindið birt hér í blaðinu í
heild. ' I
. .
Þrált fyrir 9 missera grimm- 1
úðlega heimsstyi’jöld, þrátt fyr- j
ir liernám lands vors og þrátt 1
fyrir það, að fjöldi íslenzkra j
sjómanna hefir látið líf sitt af j
völdum ófriðarins, höfum vér j
Isleodingar litil skilyrði til að j
skilja allar þær ógnir, sem
styrjöldin hefir búið ófriðar- j
þjóðunum og flestum her- j
numdu löndunum.
Þrátt fyrir allar hörmungar !
ófriðarins hefir oss aldrei vegn-
gð betur en einmitt þessi árin,
þegar flestar aðrar þjóðir, m. a.
allar þjóðir Norðurlanda, að
Svíum einum undanskildum,
hafa orðið að lieyja harða bar-
állu upp á líf og dauða og þola
sárustu þrautir, skort og þreng-
ingar, kúgun og ánauð.
Land vort hefir að vísu verið
hernumið. En samt vitum vér
vart hvað hernám er. Öll her-
námsárin höfum vér ausið sí-
vaxandi auði og allsnægtum á
háðar hendur og aldrei í sögu
vorri höfum vér borist meira á
en nú. Vér höfum látið og leikið
svo sem oss lysti. Óáreittir af
öðrum höfum vér getað þjónað
lund vorri, deilt og þráttað,
dæmt og vegið.
Vér þekkjum ekki ógnir hins
algera stríðs, sem nú er háð.
Vér vitum ekki hvað hafnbann
er og liöfum ekki reynt þján-
ingar þess skorts og allsleysis,
er því fylgir.
Vér höfum enga hugmynd
um þá slítandi kvöl, er þvi fylg-
ir, að mega aldrei leggjast ör-
uggur til hvíldar, mega aldrei
óliultur neyta matar síns, mega
á Iiverri stundu búast við þvi
að verða sviptur eignum, frelsi,
eða jafnvel fjöri.
Og vér höfum engin skilyrði
til að skilja þær voða-ógnir, sem
j loftárásir núverandi styrjáldar
j búa friðsömum borgururn
flestra annarra hernuminna
landa og ofriðarþjóðunum, jafnt
konum sem körlum, börnum,
sjúklingum og gamalmennum.
; Vér vitum ekki hvað það er, að ,
verða nótt eftir nótt, viku eftir
; viku, mánuðum og jafnvel ár-
um saman að vera á látlausum
flótta undan eyðandi sprengju-
regni frá þúsundum fljúgandi
vigdreka, sem æða yfir löndin j
og brjóta og brenna bæi og
borgir.
Vér íslendingar þekkjum að-
dvelja í Svíþjóð.
eins af sögn, en eldd reynd,
raunir, fórnir og baráttu frænda
vorra, Norðmanna. Enn þá
minna höfum vér þó til þessa
vitað um hina lietjulegu, þöglu
baráttu, sem önnur frændþjóð
vor, danska þjöðin, háði við
óvin sinn, allt frá fyrsta degi
hernámsins, vorið 1940, fram
til ágústloka 1943, þegar upp úr
sauð og teningunum var varp-
að og opin barátta var upp tek-
in.
Það er i frásögur fært, að dag-
inn sem þýzku hersveitirnar
höfðu lokið hernámi Dan-
merlcur, ræddi yfirforingi þýzka
setuliðsins við Kaper, borgar-
stjóra i Kaupmannahöfn, og
rómaði þá stillingu og þann
aga, sem danskur almenningur
hefði sýnt. „Þetta er ekki agi,“
svaraði borgarstjórinn, „þetta
er menning.“
Eg efa það mjög, að hinn
prússneski hermaður liafi skil-
ið þann stolta sannleika, sem
fólginn var í svai’i borgarstjór-
ans og eg efast um, að hann
hafi þá gert sér Ijóst, að hann
hafði hernumið eina gagn-
menntuðustu þjóð heimsins..
íslenzkum almenningi hafa
borizt undra fáar fi-egnir af lífi
og baráttu dönsku þjóðarinnar
þessi erfiðu ár hennar.
Að vonum hefir þvi margurT
haldið, að þar gerðist ekki neitt.
En það er siður en svo.
ÖIl hernámsárin hefir danska
þjóðin háð lietjulega baráttu
fvrir tilveru sinni, sjálfræði
sínu og andlegu frelsi. En að-
stæðurnar mótuðu þá baráttu
og var hún liáð með þeirri
seiglu, festu og háttvísi, sem
dönsku þjóðinni einni er lagin,
— og með þeim árangri, að
hinn voldugi óvinur, grár fyrir
járnum, gafst upp við þann
loddaraleik að reyna að telja
umheiminum trú um, að her-
nám hans á Danmörku væri fyr-
irmynd!
Með óbilandi þrautseigju og
manndómi og undir öruggri,
hetjulegri forustu hins aldur-
hnigna konungs síns, sem nú
nýtur meiri virðingar og aðdá-
unar gervalls hins frjálsa
heims, en nokkur annar núlif-
andi þjóðhöfðingi, að öllum
öðrum ólöstuðum, — undir for-
ustu hans tókst Dönum loks að
svipta sauðargærunni af hinum
nazistiska úlfi! Og siðan 29.
ágúst s. 1. er opinber barátta
háð í Danmörku, — af Dana
hálfu með öllum þeim vopnum,
sem hernumin smáþjóð á kost
á, andlegum sem veraldlegum,
og alstaðar, á æðri sem lægri
stöðum, — i látbragði, viðmóti,
orði og athöfn. Hervirki óvin-
arins springa í loft upp, hvert
af öðru, verksmiðjur þær, er
liann notar til fi’amleiðslu nauð-
synja sinna, véla og vígtækja,
eru eyðilagðar, hver af annari,
hervegir lians og brýr rofnar
og birgðaskemmur hans
brenndar!
— Síðan teningunum var
varpað i lolc ágúst, eiga Danir i
ófriði við Þjóðverja, enda þótt
aldrei liafi verið lýst yfir stríði,
— enda er slíkt ekki siðvenja
þjóða nútímans!
Herlög voru sett i landinu, og
ríkisstjórnin svipt völdum og
konungurinn fangi. En svo
mikill hefir verið einhugur
danskra stjórnmálamanna, að
Þjóðverjum hefir ekki enn tek-
izt að fá neinn mann né menn,
til þess að leika þar hlutverk
Kvislings og félaga hans. Fang-
elsanir danskra 'manna og
kvenna hafa farið sívaxandi.
Frumstæðustu réttindi manna,
svo sem tjáningarfrelsi, hefir
verið afnumið, að heita má að
fullu. Öryggisleysi einstakling-
anna hefir farið sívaxandi og
enginn, sem ann þjóð sinni er
lengur óhultur, hvorki á nóttu
né degi. Morð danskra þegna
nálega daglegt brauð. Síðan
ógnaröld þessi liófst, síðla sum-
ars, liafa nálega 18—20 þús.
danskir þegnar, — þar af tæp-
ur þriðjungur Gyðingar, —
flúið land sitt, yfirgefið eignir
og óðul, yfirgefið vini og ætt-
ingja og hætt lifi sínu á flótta.
Flestir þessara karla og kvenna
hafa leitað athvarfs hjá hinum
gestrisna nágranna og frænd-
þjóð, Svíum. En ótaldir eru
þeir, sem fai’izt liafa, eða verið
skotnir á flótta. Öllum er enn í
fersku minni hið grimmilega
ódæði, er einn stærsti andans
maður og trúarhetja Norður-
landa, presturinn og skáldið
Kaj Munlc, var myrtur nálægt
heimili sínu.
Vér íslendingar, sem fjarri
stöndum þessum grimmilegu
ógnum, fáum lítið að gert.
Hversu fúsir mundum vér þó
ekki vilja veita liðsinni og hjálp
öllum, sem líða og stríða? En
þeir eru svo margir, að hjálp
vor mundi að engu verða, ef
henni væri dreift.
En ef vér hinsvegar einskorð-
um og einbeitum lijálp vorri
að þeim •þjóðunum, sem næstar
oss standa að menningu og
frændsemi, er eigi að efa, að
vér getum að „verulegu leyti
bætt úr og linað böl fjölmargra.
-—- Vér höfum nú þegar á um-
liðnum styrjaldarárum sýnt
tveimur Norðurlandaþjóðanna
samúð vora í vei’ki og efnt til
fjársöfnunar þeim til lianda. En
Danir eru þá einir eftir nauð-
staddra Norðurlandaþjóða, sem
enginn slíkur vináttuvottur
hefir enn verið sýndur. Eiga
þeir þó eigi síður um sárt að
binda en hinar þjóðirnar. Og
barátta þeirra fj’rir þeim hug-
sjónum, sem oss eru dýrstar
alls, — frelsinu til að lifa lífinu
sem menn, en ekki sem ánauð-
ugir þrælar eða skynlausar
skepnur.
Þessi barátta þeirra hefir
bæði verið löng og hörð og kost-
VA
Knattspyrnuiiiót Reykjavíkur
jruð!!
W/
Mörkin skoruð!!
S/.emr*
hefst í kvöld kl. 8.30 með spennandi leik
milli
Vals og Víkings
Allir út á völl!!
Takið eítir hvað skeður! Jafntefli síðast! Hvað nú?
Gluggarammar
með gleri í, hentugir fyrir
gróðurhús o. fl. Nokkur
stykki fyrirliggjandi.
VerzL Málmey,
Laugaveg 47. Sími 3245.
Nýk o m i ð:
VEL0UR
Verzlunin Stella,
Bankastræti 3.
Nýkomið:
Taft og Satín.
Verzlun H. T0FT
Skólavörðustíg 5. Sími 1035.
Rúsínur
Klapparstíg 30. - Sími: 1884.
Miðsiöðvarketill
óskast, ca. 2>/2 til 3VZ ferm.
að stærð. Til viðtals Hótel
Vík 12—1 næstu daga.
Gísli Wium.
í fjarveru minni
úr bænum í nokkura daga
gegnir læknisstörfxun minum
læknarnir frk. María Hall-
grímsdóttir og Hannes Guð-
mundsson.
Reykjavík, 27. júli ’44.
Kristín Ólafsdóttir.
Tveir nýir
kvenfrakkar
til sölu á Hellubraut 9, Hafn-
arfirði. .— . Tækifærisverð.
F0RD
(2y2 tonns vörubíll), módel
1934, er til sölu. Fylgja hon-
um 5 varadekk (3 á felgum).
Til sýnis á Vitatorgi eftir kl.
6 í kvöld.
Bílðloftnet
ný — og músiksög — til sölu
á Grettisgötu 28, uppi, í
kvöld kl. 8—91/2.