Vísir - 06.12.1944, Blaðsíða 3

VISIR
leikstarfsemi, orti ljóð og samdi
sögur. Árið 1888 skrifaði hann
söguna „Vonir“, er átti eftir að
Ijera frægð hans um Norður-
lönd og ávinna sér lof hins
vandláta Georgs Brandesar.
Með sögu þessari settist Einar
ofarlega á skáldabekk.
Vorið 1895 fór Einar alfarinn
lieim til Islands. Dvölin í Vest-
urheimi hafði um sumt verið
honum harður skóli. En þar
hafði hann ort sín beztu kvæði
og náð valdi á erfiðri list sagna-
gerðarinnar. En bezta g.jöf Vest-
urheims honum lil handa var þó
vafalaust sú bjartsýni, sem
auðgaði umbótastörf og skóld-
skap og trúarhyggju hans í svo
ríkum mæli, að án hennar væri
islenzk menning stórum snauð-
ari, því að hann kom víða við
og lét sér ekkert mannlegt óvið-
komandi. Áhugi hans á aukinni
menntun Islendinga, einkum al-
þýðumenntun, sýnir þetta og á-
hugi hans á bjartari, víðsýnni
og lireinlyndari trúmálaskoðun,
kærleiksboðskap kristindóms-
ins, og ódauðleik sálarinnar.
Barðist hann mjög fyrir auk-
inni lýðmenntun; og brautryðj-
andi sálarrannsóknanna var
han hér um langt skeið, ásamt
Haraldi prófessor Níelssyni.
Efitr að hann kom heim til
Islands fékkst hann við blaða-
mennsku og stjórnmál i rúman
áratug. Hann var rilstjóri ísa-
foldar með Birni Jónssyni 1895
—1901. Bitstjóri Norðurlands á
Akureyri var liann 1901—1904.
Og ritstjóri Fjallkonunnar var
hann árin 1904—1906. Og við
stjórnmál var liann riðinn all-
lengi eftir það. Var hann einn
liinn allra fimasti blaðamaður,
sem lslendingar hafa átt. Á þvi
sviði er hann „framar öllu vits-
munamaður, er lætur leiðast af
rólegri, ldutlausri íliugun til að
taka afstöðu til málanna. Og
þegar liann hefir tekið þessa af-
stöðu, þá byggir hann trausta
varna1 uúra um málsiá'; sinn.“
Úr b,í vígi er liann andstæoi 'g-
um skeinuhættur, þótt sjaldan
ga ígi hann fram i'yrir virk-
ismúrana. Þrátt fyrir þessa
hlédrægni var liann um margt
íslendingum ágætur leiðtogi.
Eftir að Einar H: Kvaran lét
af ritstjórn Fjallkonunnar 1906
tekur hann að helga sig skáld-
sagngerð og leikrita. Sögusafn
lians Smælingjar kom út 1908
og skáldsagan Ofurefli; og
framliald liennar Gull 1911. En
árið 1913 kom út smásögusafn-
ið Frá ýmsi m hliðum.
Næstu ritverk Einars eru leik-
rit: Lénharður fógeti (1913) og
Syndir annara (1915).
Næsta ár liefst ir tímabil í
skáldskap Einars H. Kvaran og
endast þau einkenni í ritverk-
um hans, þeim er á eftir komu:
Sálin vaknar (1916); Sambýli
(1918); Sögur Rannveigar I—
II (1919 og 1922); nýju smásög-
urnar í Sveitasögum (1923);
leikritið Hallsteinn og Dóra
(1931); leikritið Jósafat (1932);
og Gæfumaður (1933). Ein-
kenni þessa tímabils er hin
bjartsýna trú lians á gengi
mannsnis í þessu og öðru lífi, er
hann hafði eignazt frá lifsskoð-
un Jesú Krists og vegna áhrifa
frá sálarrannsóknunum. — Af
sama meiði voru sprottin fyr-
irlestrasöfn hans: Líf og dauði
(1917) og Trú og sannanir
(1919); svo og ritgerðir hans
og þýðingar í tímaritinu Mor^-
unn (1920—1938).
Ekki er það efamál að marg-
vísleg áhrif liafa orkað á jafn
næmlyndan mann og Einar H.
Kvaran. Hann hefir verið tal-
inn lærisveinn Brandesar og á-
hangandi nýhyggjunnar amer-
íkönsku. Umsvifaminnst er að
láta liann sjálfan skera úr um
þetta. >
I Politiken 1923 gerði Einar
H. Kvaran grein fyrir því, hvað
hann ætti Georg Brandes að
þakka. Og að gefnu tilefni segir
hann: „Einmitt af þeirri grein
má sjá, að eg tel mig ekki vera
lærisvein hans, að þvi er til
skoðananna kemur. Það væri
líka fjarri sanni.“ — Og í sama
skipti segir hann, að ameríska
nýhyggjan hafi engin áhrif á
sig liaft. Hann var liénni kunn-
ugur, sérstaklega af bók Wil-
liams James um trúarreynsluna.
En honum virlist stcfna þessi
hvíla um of í lausu lofti; en
liann var svo mikill vitmaður,
að sannanalausar staðhæfingar
liöfðu yfirleitt ekki áhrif á
hann.
Á hverju reisti þá hinn mikli
vitmaður, mannvinur og rithöf-
undur sitt meginstarf ? Hvernig
skapaðist með honum sii lífs-
skoðun, cr gerði hann að önd-
vegismanni í íslenzku þjóðlífi?
Því hefir hann svarað sjálfur ó
þessa leið:
„Eftir margra ára efasemd-
ir- og vafahyggjú myndaðist
íífsskoðun mín af árangri sál-
arrannsóknanna og af kenning-
um Krists í guðspjöllunum. Það
voru sálarrannsóknirnar, sem
vísuðu mér á guðspjöllin.“
Og umhugsun hans um stað-
rcyndir tilverunnar leiddu til
þess, að hann kvað upp þennan
dóm: „öfl tilverunnar fyrir ut-
an oss eru ekki ill í sjálfu sér,
ekkert þeirra. Skynsemi gæddu
verunum er ætlað að læra að
ráða við þessi öfl, beina þeim
i rétta átt, nota þau til þess að
koma fram þeim vilja, sem bak
við tilveruna stendur, að því
leyti, sem þeim auðnast að skilja
þann vilja. Sá lærdómur er af-
ar mikilsvérður þáttur í þeim
þroska, sem mönnunum er ætl-
að að ná. Og að hinu leytinu
geta þessi öfl snúist gegn oss,
ef vér leggjumst undir höfuð
að læra að ná tökum á þeim.
Eftir þvi sem þroskinn vex,
komumst vér smátt og smátt
að raun um það, að margar tak-
markanirnar detta úr sögunni.
Þær hafa ekki verið fólgnar í
eðli hlutanna sjálfra. Þær hafa
verið fólgnar i þroskaskorti
sjálfra vor. Því meira sem vér
þekkjum og skiljum tilveruna,
því dásamlegri verður hún. Því
stei’kari verða líkurnar fyrir
því, að í henni sé einn allshei’j-
arvilji. Og þvi sennilegra verð-
ur það, að þegar komið er á
nógu hátt þi’oskastig, verði það
bersýnilegt, að sköpunarverkið
sé í raun og veru gætt tak-
markalausri fi illkomnun.
Þá komurn vér að siðferðis-
legu hliðinni, i flunum, sem búa
í sjálfum os'-. Þar er, eftir því
sem eg lít a, alveg sömu sögu
itgja. öflin eru ekki ill, þau
er oss virðast ískyggileg. En
vér verðum að læra að temja
þau, beina þeim í rétta átt.
Leggjumst vér það undir höfuð,
er voðinn vís.“
Þessi kafli hefir vei’ið valinn
úr ritverkum Einars H. Kvar-
an af því, að í honum er í stuttu
máli, en skýrt og skorinort,
skýrt frá lifsskoðun hans. Þarna
talar mikill liugsuður og vit-
maður. En vit lians var alstað-
ar „i föstu bandalagi við hina
óskeikulu fegurðartilfinningu
lians. Því að Einar H. Kvaran
hefir ávalt leitað fegurðar. Og
hann hefir ávalt fundið feg-
urð: i náttúrunni, í mannssál-
ununi og i sínum eigin stíl.“
I dag er liðinn hálfur níundi
tugur ára frá fæðingu Einars
H. Kvaran. Til þess að minnast
þessara tímamóta liefir ritsafn
hans verið gefið út, og er þar
allt, sem hann vildi að út kæmi,
nema blaðagreinar. Ritsafn,
þetta er ágætur leiðsagnari
þeim, sem unna kristilegri
mannúð og vilja stefna lífi sínu
á brautir þroska og fegurðar:
fegurðar í umhverfi, fegurðar í
mannssálum og fegurðar i ís-
lenzlcu málfari.
Eiríkur Albertsson.
Ritsaín Einars H. Kvaran
6 bindi, ca. 2500 bls.
er ágætasta jólagjölin, sem þér getið geíið vinum yðar.
HJ. LEIFTUR
t*'1*
ÞEH V3TIÐ!
Að SlLD & FISKUR cr full-
komnasta fiskverzlun lands-
ins, en vitið þér, að SlLD &
FISKUR er einnig fullkomn-
asta kjötverzlunin?
Höfum ávallt á boðstólum'
Dilkakjöt:
Súpukjöt
Læri
Læri, niðursneidd
Hryggir, lieilir
Kótelettur
Léttsaltað kjöt
Léttsaltað hakkað
kjöt
Hamborgarhryggir
liamborgarlæri
Lifur og hjörtu.
Svínakjöt:
Steik
Kótelettur
Síður (fylltar með
eplum og sveskj-
um)
Hamborgarhryggir
Hamborgarfile.
Nautakjöt:
Steik
Smásteik
Hakkað kjöt
Buff, sem er barið
fyrir yður í þar
til gerðri vél.
Fjölbreyttustu salötin og á-
skurðurinn er hjá okkur. —
Nýr fiskur og lifur daglega.
Bezta fiskfarsið, sem á mark-
aðinn hefir komið.
Allt á einum stað.
Hreinlæti
er heilsuvernd.
S/toéMfAfm
, Bergsstaðastræti 37.
Sími 4240.
Jólagjafir:
Kaífi- og matarstell
fyrir 8 og 12.
H0LT Skólavörðustíg 22.
Leikíöngin
fást sí

Ethel Varvce:
151
C I L 0 R E A L
Franskur ekta augnabrúna-
litur.
E R L A, Laugavegi 12.
Krlstján Guölaugsson
HsstaréttarlögmaðDr.
Skrifstofutlmi 10—12 og 1—S.
Hafnarhúsið. Simi S4M.
AÐALFUNDUR
SNÆFELLINGAFELAGSINS
verður haldinn í Oddfellowhúsinu föstudaginn 8. des. kl.
8,30 e. m. — Skemmtiatriði eftir fundinn.
Einsöngur: Hr. Guðmundur Jónsson. — Dans.
S t j ó r n i n.
Á flótta
bifreiðina og fleira. Nei, kann-
ske væri bezt, að hann héldi, að
Mark væri enn að gera eftir-
grennslanir. Vitanlega gat hver
sem var í þorpinu sagt honum
frá útförinni, en það var ekld
líklegt að Kurt færi að spyrja
um það, sem í þorpinu gerðist,
nema ef einhver grunur í sér-
staka átt hefði vaknað í hug
hans. Ef hún nú léti hann ráða
og Mark lcæmi til miðdegisverð-
ar, færi kannske allt vel. Og á
morgun komast þau á brott,
liann og móðir hans, hugsaði
hún.
„Skrifaðu lionum nokkrar lín-
ur,“ sagði hann, „eg skal flytja
honum þær sjálfur.“
Hún hugsaði um, hvort hún
ætti að hætta á, að segja eitt-
livað i bréfinu í aðvörunarskyni,
vara hann við að minnast á
andlát móður hans. „ó, ef eg
aðeins væri úrræðabetri,“ hugs-
aði hún.
,Ef þér er þetta áhugamál,
skal það vera svo,“ sagði hún
loks.
„Eg heimsæki hann sjálfur í
gistihúsinu. Hafið engar á-
hyggjur — mér gengur greið-
lega að finna það. Aðlaðandí
glæsimenni eins og hann hel’ir
vafalaust vakið á sér athygli
allra þorpsbúa.“
Hann hélt áfram í þessum
dúr, brosandi, ísmeygilegur,
horfði ýmist á þessa stúlkuna
eða liina, en þær tóku ekki und-
ir. Þeim leið illa yfir að hafa
koniið greifynjunni í vanda. —
Hún var föl — vottur sársauka
í svip hennar. Hún drakk kalt
tevatnið, lagði frá sér bollann.
„Má bjóða meira te?“
Enginn óskaði eftir því, en
hershöfðinginn hélt áfram:
„Við bjóðum honum í skíða-
ferð á morgun. Hann er váfa-
laust afburða skíðamaður —
mesti íþróttamaður. Og hann
getur sýnt okkur hvernig þeir
iðka skíðaiþróttina í Ameríku.“
Ein stúlknanna mælti nokkur
afsökunarorð og fór — og hin-
ar gerðu slíkt hið sama. Allar
nema Suzanne og ameríska
stúlkan. Þær dokuðu við, því
að þeim fannst, að greifynjunni
væri einhver vernd í nærveru
þeirra.
Hershöfðinginn var ekki i
neinum vafa um hvers vegna
þær dokuðu við þessar tvær.
Hann gat ekki hellt úr skálum
reiði sinnar meðan þær voru
þarna. Honum var svo mikið
niðri fyrir, að allar æðar þrútn-
uðu. Honum varð óglatt. Loks
stóð hann upp og sagði:
„Jæja, Ruby, eg verð að fara
og hafa fataskipti — og svo fer
eg á fund piltsins. Við verðum
komnir aftur klukkan átta.“
Hún fylgdi honum ekki til
dyra eins og hún var vön. Hann
kys$ti hönd hennar.
„Eg veit að þú verður fögur
í kvöld — á þessu kvöldi.“
Það var orðið kalt. Og hann
hresstist brátt, er hann kom út
i svalann. Hann varð fljótt
þreyttur, eins og lamaður. Það
sem lá eins og fárg á honum,
var að honum hafði verið sýnd
lítilsvirðing. Og Ruby átti sök á
því.
I 15 ár hafði hún aldrei vakið
afbrýðisemi í hug hans — þar
til nú. Hann gat ekki áttað sig
á þessari breytingu, að hún, sem
var svo mild og góð og í öllu
hafði hagað sér að óskum hans,
skyldi nú áræða að rísa upp
gegn honum. Honum fannst, að
hér væri ekki um það að ræða,
að hún sýndi honum mótþróa,
heldur og stétt hans og jafnvel
föðurlandi hans. En honmn
flaug ekki í hug, að hún myndi
gerast sér ótrú. Hann taldi, að
einhverjar tilfinningar — móð-
urtilfinningar — hefðu vaknað
í hug hennar til þessa pilts. Því
miður hafði hún aldrei eignast
barn. Nú höfðu niðurbældar
]irár þessu skyldar blossað upp.
Vafalaust í seinasta sinn. Það
var alkunna, að konur þjáðust
af þessu. En hve þetta hafði
breytt henni — og hve djarf-
mál hún var orðin! Það hafði
alltaf verið auðvelt að skjóta
henni skelk í bringu. Nú var það
ekki liægt lehgur. Nú var það
hún, sem særði hann — hers-
höfðingjann. Hann sárkenndi
til. En hér slcyldi breyting á
verða. Þetta skyldi verða bælt
niður. I leiftur-áhlaupi, eins og
í styrjöld, skyldi öll mótspyrna