Vísir - 19.01.1945, Blaðsíða 3

Föstudaginn 19. janúar 1945.
VISIR
?>
Gustaf Cassel, próíessorr
Sty rk j abúskapur.
(Flest þeirra nýskipunará-
forma, sem mí eru á döfinni,
hafa orðið fyrir töhwerðum
áhrifum af Beveridge-áætl-
uninni svokölluðu. Prófessor
Cassel, liefir skrifað margar
greinar um þessi nýskipun-
armál, og þó einkum um
Beveridge-áætlunina og hef-
ir fært sterk rök fyrir því,
að hún muni reynast ófram-
kvæmanleg.
1 sambandi við islcnzku
nýskipunina er sjálfsagt að
gefa því gaum, sem snjall-
asti ■ vísindamaður á hag-
fræðisviðinu, segir um þessi
mál og væri það vel og vit-
urlega ráðið, ef Islending-
ar leituðu álits erlendra sér-
frwðinga og aðstoðar þeirra
til úrlausnar á þeim al-
varlegu vandamálum, sem
nú steðja að á fjármála- og
nýskipunarsviðinu. En nú er,
! fremur en nokkru sinni fyrr,
( nauðsyn þess að leita slíkrar
■ aðstoðar, vegna þess aó el
\ fyrirhuguð nýskipun fer út (
' um þúfur sakir vanþekking- \
1 ar á því, hverskanctr við-1
fangsefni bíða vor eftir að
■ stríðinu lýkur, eru mjöa litl-
| ar líkur til að örðirgíeikarn-
ir, sem við það skapast verði
viðráðanlegir. Og þeir for-
1 talsmenn hinnar íslenzku
1 nýskipunar, sem starfa að
þessum málum af heilum
hug, ættu að v.era fúsastir
| til þess að koma í veg fyrir
I að ófyrirgefanleg mistök eigi
sér stað).
I
Skandinaviska Bankens
Kvartalsskrift.
í aprílhefti þessa tímarits
lúk eg til athugunar, hvernig
frjálslynt þjóðfélag, sem léti
sér annt um frjálsræði og vel-
gengni þegnanna myndi líta
út, ef það væri gert að veru-
leika. Eg benti á, að slíkt
þjóðskijpulag yrði aðeins
byggt á grundvelli frjálsra
viðskipta, þar sem sérhver
samborgari, að svo miklu
leyli sem mögulegt væi’i,
annaðist framfæri sitt og
greiddi neyzlu sina með þvi,
sem liann innti af liendi.
Þetta grundvallaralriði úli-
lokaði ekki nauðsynlega
Iljálp til þeirra, sem ekki
væru færir um að sjá fyrir
sér sjálfir.
Andstæðan við þetta þjóð-
ski])ulag er það, að þjóðfé-
lagið framfærir einstaíding-
ana, a. m. k. að því er lífs-
nauðsjmjar snertir, og gerir
það án tillits til þess starfs,
sem einstaklingurinn innir af
heinii. Það er athyglisvert
að rannsaka, hvernig slikt
jijóðskipulag myndi líla út í
framkvæmd.
Sumpart hefir þessi áður-
nefnda framfærsluaðferð
þegar, að meira eða minna
leyti, verið framkvæmd í
flesium löndum. í Sviþjóð
t. d. veitir þjóðfélagið að
mjög miklu leyti ókeypis
kennslu og ókeypis, eða því
sem næst ókeypis sj úkra-
hjátp. í flestum menningar-
löndum annast þjóðfélagið
að nokkuru levti um fram-
færslu öryrkja og álður-
hniginna og einnig þeirra,
sem atvinnulausir eru og
þurfandi. Ti! að bvrja með
hafa menn farið þá leið, um
tryggingar, að það færi eftir
óskum einstaklinganna, en
aðaláherzlan hefir æ mcira
verið lögð á það, að koma á
Ireinni framfræslu og láta
þjóðfélagið annast úrlausn á
fjölda af hinum óskyldustu
vandamálum einstakling-
anna.
I seinni tíð Iiefir komið
fram viðleitni i þá áll að
koma meira heildarsamræmi
á framfærslumálin, og sú
krafa hefir verið borin fram
að ríkið verði undir öllum
kringumslæðum að tryggja
sérhverjum þegna sinna á-
kveðin lágmarkskjör. Há-
marki náði þessi viðleitni í
Bever i dge-áæ 11 u n i n n i svo-
kölluðu. sem fékk þegar frá
byrjun ágætar almennar
undirtektir í Englandi, og
hefir þannig öðlazt álirifa-
aðstöðu á þjóðfélagsskipulag
framtíðarinnar. Tilgangur-
inn er að ábyrgjast sérhverj-
um samborgara ákveðnar
vikutekjur i ])eningum. Svo
sem auðvitað er áttu ríkis-
þegnarnir að slyðja þessa
framfærslu með reglubundn-
um innborgunum frá verka-
rnanni og vinnuveitanda, eða
með beimnn skattgreiðslum.
Það, sem einkennir livað
mest Beveridge-kerfið er
það, að framlög þjóðfélags-
, ins eiga að ganga til ákveð-
I inna flokka samborgara, án
J nokkurrar rannsóknar á
i tekjum livers einstaklings.
Þannig á t. d. gamla fólkið
að fá vikutekjur frá ríkinu
j án tillits til þeirra aukatekna,
| sem ]iað hvert uih sig kynni
að liafa.
j Aðallilgangurinn, sem þetta J
j Beveridge-kerfi sriýst allt um ’
1 er sá, að tryggja frelsi
I frá skorti. Það sem væri
mönnum hvatning til þess að
vinna og spara yrði þá ein-
göngu aðvera áhugi fyrir því,
að litvega sér viðbótartekiur
I við hinar tryggðu lágmarks-
I tekjur.. Fólk ætli þannig ekki
að þurfa að taka nærri sér til
þess að vinna sér inn það,
sem'með þyrfli til þess að
öðlast ákveðnar lágmarks-
tekjur.
Það sem mestu máli skipt-
ir, er að fá svar við spurning-
unni um ]iað, hvort mögu-
legt væri að tryggja frclsi frá
skorti með slíku kerfi. Þetta
virðist yfirleitt óframkvæm-
anlegt, ef niótlakendur ríkis-
styrksins eru látnir sjállráðir
um notkun hans. Eins og all-
ir vita eru til menn, sem þeg-
ar í vikubyrjun drekka upp
tekjur sínar og liða síðan
sjálfir skorf og baka fjöl-
skvldu sinni neyð. Auk Jiess
eru til hundrað tegundir af
S reiðuleysi, þar sem hluta af
J stvrknum mundi varið í úl-
gl'öld, sem ekki gætu talizt
lilhcyra lágmaí’ksframfæri
j og yrði þá hin raunverulega
lágmarksframfærsla að biða
tjón að sama skapi. Það virð
ist vera ómögulegt að ráða
fram úr þessum örðugleik-
um, ef þióðfélagið getur ekki
með einhverjum ráðum af-
hent hlutaðeigendum sér-
hvern hlut, sem tilheyrir hinu
viðurkennfla lágmarksfram.
færi.
Allsstaðar í heiminum eru
menn líka að valcna til með-
vitundar um þessar óhjá-
kvæmilegu afleiðingar. Til
að byrja með koma fram
kröfur um ríkishjálp eða op-
inberar styrkveitingar til að
framleiða íbúðarhús, lífs-
nauðsynjar og annað við
verði, sem er fyrir neðan
kostnaðarverð. Fyrirsjáan-
legt er, að það vérður mjög
erfitt að setja Jiessu styrkja-
kerfi nokkur takmörk. Sum-
part verða kröfúrnar til þess,
sem telja beri til lágmarks-
framfærslu auknar, og sum-
part fara menn að heimta að
hið opinbera beri æ stærri
hluta af kostnaðinum. A
þennan hátt nálgumst vér þá
tegund þjóðarbúskapar, þar
sem mestur hluti af raun-
verulegri framfærslu með-
borgaranna verður viðfangs-
efni hins opinbera.
Þá verður jiað viðfangsefni
lyrir ýmsar sérfræðinefndir
að ákveða, hvað teljast skuli
til raunverulegrar lágmarks-
framfærslu. Það er hins veg-
ar áreiðanlega víst, að skoð-
anir serfræðingánna á þessu
atriði verða í töluverðu ósam-
ræmi við óskir styrkþeganna.
Öhjákvæmilegt er að einka-
óskir manna verða, að mjög
miklu leyti, að sitja á hakan-
um vegna þess, hve fjárráðin
eru takmörkuð. Þannig
kemst ríkið ekki lijá þvi,
að viðhafa víðtæka ráðs-
mennsku yfir neyzlu styrk-
þeganna. Til þess að fegra
þetta óglæsilega útlit, hafa
menn stungið upp á því, að
nokkur hluti af styrknum
greiðist í iieningum og verði
móttakemlur látnir sjálfráð-
ir um notkun þeirra. Vér get-
uin hinsvegar örugglega gert
ráð fyrir því, að sérfræðinga-
nefndirnar muni smám sam
an auka umráðin yfir hinu
raunverulega lágmarksfram-
færi, og gera það á þann hátt,
að lítið verði eftir af vai-
frelsi styrkþeganna.
Þetta yfirgripsmikla kerfi
hefir auðvitað mikinn kostn-
að í för með sér, sem verður
að greiðast af þeim, sem eng-
an styrkinn fá, en þar sein
tölu þeirra, sakir núverandi
jöfnunartilhneiginga, fer
stöðugt lækkandi hlutfalls-
lega séð, verðá þeim bundnar
slíkar byrðar, að lífsframfær i
þeirra gengur sarnna og verð-
ur, ef til vill, að síðustu ekki
mikið fyrir ofan þær kröf-
ur, sem sérfræðingarnir gera
um lágmarksframfærslu. Þá
værum vér komnir á stig alls-
herjar og mjög gagngerðrar afturfarar í lifnaðarháttum
jöfnunar á iifskjörum. j æskunnar, sem vér höfum nú
Það er ekki liægt að láta svo margar og alvarlcgar á-
sér yfirsjást þá staðreynd, að stæður til þess að kvarta yf-
sérliver jöfnuður á tekjmn ir. Auðvitað er ennþá til dug-
samborgaranna hlýtur að
iækka skattatekjurnar. Skatt-
ar áf lægri tekjum eru aðeins
lítið lirot af ])ví, sem liærri
lekjur gefa af sömu tekna
ii])])hæð. Þess vegna verður
greiðslán á ríkisstyrkjunum
ekki jafn einfalt mál og gerí
er ráð fyrir, þegar aðeins er
reiknað með því, að jafna
megi niður koslnaðinum, vif
framfærslu-fjárhagsátætlun-
ina, á óbreyttar þjóðartekjur
'Auk þess cr óvíst, hvorl
þjóðartekjurnar haldast ó
snortnar, þegar breytt verð
ur um og tekinn upp þjóðar
núskanur, þeirrar tegundar
sem nú hefir verið lýst. A. m
k. verður að gera ráð fyrii
því, að hin árlegá hæltkur
þeirra þurkist út, ])egar ein
staklingarnir fá ekki að haldi
eftir nema svo litlu af þvi.
sem þeir vinna sér inn. Að
eins láir okkár myndu la at
halda meiru en nauðþurftum
Nú er spurningin, hvort slí!
kjör eru nægileg hvatniii;
fyrir fólk til þess að það vilj
leggja á sig það erfiði, sen
með þarf til að skapa séi,
meiri tekjur og viðhafa þam
sparnað, sem nauðsynlegUi
er til óhjákvæmilegrar höfuð
stólsmyndunar. I Jiessu tilli<
er auðvelt að bera fyrir sií
almennar hugsjónakröfur..
sem gera
lil tilfinningi
og ábyrgðarmeðvitundarmeð
borgaranna, j'yrir þjóðarbú
skapnum. A þann hátt verð
ur málið hins vegar ekki út
kljáð. Það sem úrslitum ræð
ur er það, hvernig hið fyrir-
hugaða jöfnunarkerfi reyn-
ist. Og enginn getur neitaf
þvi, að miklar hættur eri
framundan i þessu tilliti.
Jöfnunarviðleitnin í Sví
þjóð er þegar farin að boðr
þessar hættur. Það sem nefn!
re aðgæzla og viðleitni, uir
að komast áfram í lífinu, heí'-
ír ekki sömu þýðingu fyrii
ungdóminn og áður. Iðnað
armenn fá þegar, eftir stutt-
an starfsaldur, tiltölulega há-
ar tekjur. En áhuginn lyrir
])ví að nota þessar tekjur ti!
öryggis og, frekari franv
dráttar í lífinu er liorfinn
mörgum sviðum. Verði mem:
atvinnulausir eða ])á hend'
einhver óhöpp, má ætíð gera
ráð fyrir því, að þjóðfélagið
hlaupi undir bagga: Far'
lekjurnar yfir meðallag kofna
skattar til sögunnar, seir
menn hafa enga löngun til
að grciða.- Sálrænu áhrifin
sem þetta hefir skapað, eru
vafalaust aðalorsök þeirrar
legt fólk, sem vill berjast a-
fram þrátt fyrir alla örðug-
leika. En vér höfum enga
tryggingu fyrir því, að þessar
hvatir í keppninni við
styrkjakerfið, verði svo al-
mennar og haldi slíkum
krafti, að þjóðfélagið megi
try^eilega búast við því, að
framhald verið á uppgangi
almennrar velmegunar.
Fortalsmenn lramfærslu-
búskapar þess, sem nú helir
verið lýst, reyna að telja sér
trú um, að hann skapi ekki
cins þungar byrðar og
menn almennt hafa tilhneyg-
ingu til að ímynda sér. Þeir
vilja halda því fram, að kerfi
þeirra 'ska])i ýmsa tekjuliði,
sem taka verði tillit til, ]>eg-
ar verið sé að semja kostnað-
aráætlun. Fyrsti tekjuliður-
inn sé fólginn í því, að öll
framleiðslan verði ódýrari, cf
hún sé einskorðuð við á-
kveðnar tegundir. Ef aliir
menn ganga eins klæddir,
geti ríkið pantað ákveðnar
tégundir af dúk í þúsundum
kílómetra, og þá muni verk-
smiðjurnar vafalaust vera
færar um að selja dúkinn við
töluvert lægra verði, en
reikna verður mcð, ])egar um
framlciðslu á ótal dúkteg-
undum er að ræða og sífellt
cr jafnvel verið að breyta til
vegna tízkunnar. Álíka gildir,
í miklu í’íkara mæli þó, um
klæðnað kvenna. Vafalaust
hefir þessi sþarnaðarmögu-
leiki mjög víðtækn þj’ðingu.
Auglýsingakostnaður fellur
niður og öll dreifingin verð-
ur töluvert einfaldari. Stór
vöruhús, scm hafa þúsundir
tegunda og breytilegar tízku-
vörur á boðstólum, ])urfa
ckki lengur að vera til, þar
sem allur almenningur verð-
ur að sætta sig við vöruteg-
undir af þeirri gerð, sem sér-
fræðingarnir liafa ákveðið.
Andspænis þessum kostum
allsherjar nýskipunar neyzl-
unnar verður hins vegar að'
setja þá augljósu hættu, sein
er á því að almenn kyrrstaða
verði í öllum lifnaðarháttum
vorum. Þessi óbreytilega ný-
skipun myndi útiloka nálega
alla möguleika um tilbreytni
og framþróun á framfærslu
mannanna. Menn kvarta vfir
því, að samkeppnin um neyt-
endurna, undir núverandi
skipulagi, hafi í för með sér,
að sífellt er verið að fram-
leiða nýjan óþarfa, sem er
haldið svo fast að fólki, með
öllum áróðursmætti auglýs-
Frh. á 6. síðu.
Þótt Bandaríkjamenn sigruðu á Leyte, gerðu Japanir þeim samt margar skráveifur.
Myndin sýnir amerískar benzín-birgðir í björtu báli.