Vísir - 08.02.1945, Side 3

Fimmtudaginn 8. febrúar 1945.
VISIR

Bókarfregn.
Þorsteinn Stefánsson:
DALURINN.
Bókfellsútgáfan, Rvik.
\
Mikla atliygli vakti, er sú
fregn barst hingað til lands,
að ungur íslendingur, Þor-
steinn Stefánsson að nafni,
hefði fengið bókmenntaverð-
laun úr H. C. Andersens
sjóðnum, sem stofnaður var
til minningar um eitthvert
frægasta en um leið barns-
lcgasta skáld Dana, sem sagt
er að Jónas Hallgrírpsson og'
fleiri íslenzk skáld liafi lært
einna fyrstir að meta. Menn
gengu að því vísu, að hér
væri rithöfundur mikill upp-
risinn meðal vor, einkum þar
eð menn minntust þess. ekki,
að þeir liefði áður séð skáld-
verk í smáu eða stóru eftir
þennan höfund.
Bókfellsútgáfan sendi svo
verðlaunabókina á markað-
inn rétt fyrir jólin, en hún
nefnist v,Dalurinn“, og hefir
bróðir höfundarins, Friðjón
Stefánsson, annazt þýðing-
una. Svo er að sjá, sem ýms-
ir gagnrýnendur hafi orðið
lyrir nokkurum vonbrigðum
af hókinni, enda geta þcir
])ess vendilega, að hana hefði
mátt sejnja betur. Sumir hafa
fundið, fleiri en eina skáld-
sögu í ýmsum þráðum hcnn-
ar, talið uppistöðuna livers-
dagslega og skáldleg tilþrif
sé lítið um. Þetta er þó meira
en vafasamt. Eins og nafnið
bendir til, lýsir bókin þröngu
umhverfi, dalnum, útróðrum
frá ströndinni og ferðum í
kaupskiðinn eða kynnum við
fólk, sem þar á heima. En
einmitt alt þetta er ein hcild.
Vantaði einhvern þáttinn,
væri bókin ekki fullkomin
lýsing á „dalnum“. Jafnvel
larandsalinn, sem leggur leið-
ir sínar frá kauptúninu og
inn eftir dalnum, með bækur
á baki, er ómissandi persóna
í bókinni, — en vafalaust
hefði mátt skrifa um hann
skáldsögu einan og út af fyrir
sig, eins og einhver gagnrýn-
andinn vakti svo frumlega
athygH a. Við, sem erum ald-
ir upp í þröngum dölum,
þekkjum það líf, sem þarna
er lýst. Höfundurinn man
dalinn sinn furðulega vel,
þótt hann dvclji i fjarlægð-
inni, en’ef til vill man hann
dalinn hetur einmitt vegna
þess. Satt er það, að höf.
þenur sig clcki hátt yfir til-
veruna, en í því er einnig fal-
inn styrkur, sem ])ótti hæfa
H. C. Andersen mætavel og
þykir víst enn. Barnslegt til-
gerðarleysi er oft fegurra en
skæni lánaðs hátternis og
skrúfaðrar frásagnar. Bósa-
stíllinn rykfellur auðveldlega
og er auk ])ess þrál'aldlega
ljótúr, en jafnframt niun
hitt mála sannast, að öll feg-
urð er einföld.
Þorsteini Stefánssyni hefir
lekizt vel að mínum dómi.
Hann hefir viljað skrifa bok-
ina svona, og hann hefir leyfi
iil þess. Stíll hans viröist
leikandi léttur, lopinn að vísu
dálítið teygður á stundum,
en grómlaus þrátt fyrir það.
Sjómannasaga eftir Viihj. Þ. Cisiason
kemur út um mánaðamótin.
700 bls. að siærS með mörg hufrdruð myndum.
Frá bví hefir áður verið
skýrt í bókmenntasíðu Vísis,
að von væri á mjög ítarlegri
sjómannasögu eftir Vilhjálm
Þ. Gíslason skólastjóra, sem
ísafoldarprentsmiðja h.f. er
í þann veginn að senda frá
,sér á bókamarkaðinn. Bók
þessi er í allstóru broti, um
700 bls. að stærð, prentuð á
vandaðan gljápappír og
prýdd myndurn svo hundruð-
um skiptir.
Aðalsagan nær ýfir tíma-
bilið frá upphafi verzlunar-
frelsis og nýrra siglingatiÞ
rauna á 18. öld, og fram tií
þess tíma, er togaraútgerðin
er komin í algleyming. Má
segia að aðalsagan nái frá
miðri 18. öld og fram um
1920, eða jafnvcl þar yfir.
Iiinsvegar fjallar fyrsti hluti
bókarinnar um siglingar og
fiskveiðar fyrir þennan tíma,
sérstaklega þó á 14. og 15.
öld. Er þar sagt frá barátt-
unni um myndun sjálfstæðra
stétta sjómanna og útgerðar-
manna og myndun kaup-
staða.
Þessu riti Vilhjálms .; Þ.
Gíslasonar er ætlað að verá
fyrst og fremst hagsaga úíy
gerðarinngr á IsÍandi,’ og lögq
á það megináherzla, að rekjá
hag úlgerÖarinnar og gildi
hennar fýrir þjóðarbúskáp-
inn.
. Hefir Vilhjálmur lagt
margra ára starf í undirbún-
ing og sanmingu þessarar
bókar, en þó hefir það létt
allmikið undir með honuni,
að hann hefir frá öndverðu
lagt sig sérstaklega eftir sögú
18. og 19. aldarinnar og skrif-
að mikið bæði um verzlunar-
sögu, bókmennta- og menri-
ingarsögu ])essa tímabils.
Er hér um að ræða hið
gagnmerkasta heimildarrit
um siglingar og útgerð, sjó-
mannalíf og annað, sem að
þessu lýtur.
Til fróðleiks fyrir þá, sem
áhuga hafa fyrir þessari
væntanlegu bók, skulu hér
tilgreindar kaflafyrirsagnir:
Hafið og sagari, Skipin, Fisk-
urinn, Baráttan um bæina og
upphaf sjóníannastéttár,
Fyrstu þilskipin, Erlendar út-
gerðartilraunir og álirif
])eirra, Ný þilskipaútgerþ,
Mennlun sjómanna, Áraskip
og útræði, Hagur þilskip-
anna, Ilákarlalegur, Utvegs-
bændur og framfaramenn,
Stórútgerð, Ctlendingar á Is-
landsmiðum, Frönsk Islands-
útgerð, Ný löggjöf og félags-
mál, Kjör og öryggi, Sjó-
mannalifið á þilskipunum
Vinna, matur, dægradvalir,
Svaðilfarir og slysfarir, Nýir
atvinnuhættir, Umbrotaár,
Aldamót, Vélbátar, Síld, Upj)-
haf togara, Vöxtur fiskiflot-
ans, útgerð og stóriðja,
Kaupskip, Sjómannalíf og
sjómannalund, Hafið og
framtíðin. Þá er hókarauki,
'eða sérstakur kafli sem nefn-
ist „Aldan“. Loks cru í bók-
inni heimildaskrár, mynda-
skrár, Skýringar, töflur og
regislur.
Svo sem áður getur prjða
myndir rtjið svo hundruðum
skiptir. Eru það myndir af
skipum, sjómönnum, útgerð-
armönnum, skipshöfnuní,
I sjómannalífi, vinnubrögðum,
áhöldum, fiski, veiðarfærum,
útgerðarstöðvum og mann-
virkjum. Þá verða í bókimri
allmargt sjókorta frá eldri
og yngri tímum. '
Þröngur dalur er ekki mikið
yrkisefni, einkum ef hann cr
á úthjara heims, sem menn-
ingarstraumar hafa ekki náð
til að neinu ráði, en dalurinn
getur verið liugljúft yrkis-
efni, cinfalt og satt eins og
lífið sjálft, — enda er þar
líka líf, ])ótt ekki sé allt líf-
ið, sem lifað er. Smánivndiri
í dalnum er slungin sömu
þáttum og aðrar myndir, þotí
stærri séu, éri það verður
gaman að sjá lýsingú Þor-
steins Stefánssonar af stór-
borginni. Bókmenntasmekk-
ur Dana er furðulega glögg-
ur. Iiann hefir heldur ekki
brugðist að þcssu sinni.
Ií. G.
Bók um bygginga-
mál.
Á næstunni er væntanleg
bók um byggingamálaráð-
stefnuna, er haídin var hér í
Reykjavík á síðastliSnu
hausti.
1 bókinni verða öll þau er-
indi prentuð, er flutt voru á
ráðstefnunni, en þau voru
þcssi: Skipulag svcita og
bæja: Ilörður Bjarnason.
Astand bygginga á landinu:
Arnór Sigurjónsson. — Nýj-
ungar í byggingaiðnaði:
Guðm. II. Þorláksson. Hita-
einangrun húsa: Sveinbjörn
Jónsson. Innlend einangrun-
arefni: Trausti Ólafsson. —
Tvöfaldir gluggar: Halldór
Jónsson. Byggingar og fjár-
mál: Aron Guðbrandsson. —
Raflýsing: Steingr. Jónsson.
Húsmóðirin og heimilið:
Ragnhildur Pétursdóttir. -—
Sama cfni: Hulda Stefáns-
dóttir. Samstarf húga og
handa: Þorlákur Ófeigsson.
Byggingar og heilbrigðismál:
Júlíus Sigurjónsson. Félags-
leg byggingamál: Jóhanri Sæ-
mundsson. Hitun liúsa: Axel
Sveinsson. Brunamál: Björn
Björnsson. Húsbyggingar
með tilliti til brunalrvgginga:
■ Halldór Stefánsson. Bygging-
| arsamþykktir: Einar Erícnds-
son. Hitaeinangrun og hús-.
byggingar: Einar Sveinsson.
Kos tnaðaráæ t lanir: Tóro; i s
i Vigfússon. Um brunamál:
Erlendur Halldórsson.
Auk þessa verðiir í bókinni
birtúr útdráttur úr umræð-
um þeim, er ioru fram um
erindi þessi og tillögur ])ær,
er samþýkktar voru varðandi
mál þau, er voru til umræðu
á ráðstefnunni. Einnig^verða
mynclir frá byggingarefna-
sýriingunni.
nmur
þjéðleg tónlist
öft heyrist því varpað frám
manna á meöal, að tónlistin
sé hið ómengaða mál mann-
iégs hjarta. Mfeð sérhverjnm
manni tali hún sömu tungu;
hún sé engum landamerkjqm
báð eins og lrið talaða orð;
ofar öllum þjóðrænum oe
stéttarlegum sundurgreining-
um sé hún öllum veraldar-
lýð skiljanleg eins og eitl
hvert alheimsmál, sem meni
ckki þurfi að læra.
Þessar fullyrðingaí' hljónu
hreint ekki svo illa, en þæi
eyu þó rangar. Að vísu e:
skilningur á tónlist tengdui
öðrum landamærum er
þjóðtungurnar, og íslending
ur getur notið italskrar lón
listar án þess að leggja á sij
niilda fyrirliöfn til undirbún
ings,. s.em hann hinsvegai
ekki kæriaist lijá, ef harii
ætlaði að kynnast skáldritun.
þessara þjóða. Engu að siðui
eru i tónlistinni til þjóðle;
sérrnál, margskonar „mál
lýzkur“, sem að byggingu og
formi eru innbyrðis sízt lík-
ari en mállýzkur tungunar.
Tónlistin er ekki siðui
imynd ákveðins kynstofns
og þjóðej-nis en mál það, ei
vér tjáum hugtök vor með
Fæstir eru nógu viðförlir ti
þess að geta með eigin eyr
um gengið úr skug'ga un
þessa þjóðfræðilegu slað
reynd. Greinilegast er þett:
meðal þeirra þ.jóða, sem ekk
hafa enn verið undirokaðai
af hinni evrópisku siðmenn
ingu. Ef vér legðum hlustir
við músik þeirraý mund
hún í vonun eyruni hljómc
seni iiinantómur ; og oflas
næý mistóna liávaði. Sá, sen;
eitt sinn liefir sctið inni
arábiskri kaffistofu eða í
síamísku eða japönsku leik-
húsi, veit gerla, að hann skii
ur jafn lítið í tónlist þessarr
þjóða eins og í tungu þeirri
sem þar cr töluð. Og tónai
afrikanskra negra eða búsk
manna koma oss svo ókunn
uglega fyrir, að vér getun
ekki einu sinni með vissu
sagt, livort þeir eigi að tákna
gleði eða sorg. Oft skjátlasv
manni þá hrajiallega; og þeg-
ar vér lieyrum textaþýðingu
á söngvum,- sem í voruni eyr-
um birtast sem endurómar af
djúpu þunglvndi, kemur í
ljós, að liér er um að ræða
gáskafull danslög. Á hinn
bóginn Iiafa hin fegurstu lög
eftir Mozart eða Schubert
engin álirif á meniitaða Kin-
verja eða Hindúa, og cnda
þótt Japanir hafi tileiniíað séi
gjörvalla lrina vestrænu
menningu, þá fyrirfinnast
samt engin söngleikahús i
Tokio þar sem flutt eru verk
eftir Verdi og Wagncr. Þctta
er sönnun þess, að bersynilegc
hefir tónlistin í rauri og ven
Hallgrímur Helgason:
fest enn dýpri rætur í þjóð-
lífi og þjóðerni en aðrir þætt-
ir menningarinnar!
En nú keinur einliver með
þá mótbáru, að allt þetta eigi
aðeins við um óskylda og
framandi kynflokka; innan
menningarsviðs vors, Norð-
urálfubúa, sé öll tónlist orðin
alþjóðleg. En það er líka að-
eins að nokkru leyti rétt. Að
vísu hefir hin evrójSíska tón-
list þróazt út frá hinni yngri
fornlistastefnu, sem kirkjan
heitti sér fvrir. Og þessi tón-
menning hefir svo rækilega
útrýmt annarri þjóðmenn-
ingu þcirra tima, að með ötlu
var ókleifl að inynda sér
skoðun um lónlist þá, sem
norrænar þjóðir iðkuðu í
skógi skýldum Iöndum sín-
um. Vér vitum af rómversk-
um frásögnum, að forfeður
Norðurlandabúa liafa sungið
mikið og að tónlist þeirra
hljómaði herfilega í eyrum
Rómverja; sú lýsing segir oss
þá aðeins, að þeir hafi sungið
öðru vísi en Rómverjar, sem
ekki skildu tónmál forfeðra
vorra! Qg ])egar Adam erki-
biskup frá Brimum löngu síð-
ar ritar um heiðna helgisiði
í Svíþjóð, verður honum tíð-
rætt um hina ljótu og af-
skræmdu söngva ibúanna
norður þar; svo mjög hafði
hann þegar losnað úr tengsl-
um við uppruna sinn nieð
hinum kristna söng. Því
verður þó aldrei móti mælt,
að Norðurlandabúar stóðú á
vikingaöldinni mjög framar-
lega í iðkun söngs, og upphaf
margraddaðs söngs á rót slna
að rekja til norrænna víkiniga,
er báru hann yfir lil Bret-
landseyja. Erfðáhlulúr nor-
rænna þjóða er því mjög dýr-
mætur, bæði fyrir tónræria
sagnritun og eins fyrir al-
þjóðlega tónlistarþróun.
Þegar þetta er atliugað,
skýrist það máske, livers-
vegna Norðmaðurinn Grieg
verður tízka um alla pvrópu
og Daninn Carl Nielsen end-
urvekur blómaskeið barok-
tímans á Norðurlöndum og
Finninri Sibelius semur stór-
brotnustu og sérstæðustu
symfóníur lieimsins þúsund
árum siðar, enda þótt Skand-
inavía hafi langt fram yfir
miðaldir verið binn hörmu-
legasti eftirbátur annarra
Evrópuþjóða og orðið að l'á
að láni sunnan úr álfunni
alla helztu tónlistarkraf ia
sítta. Mörgum áratugum síð-
ar berast þessir straumar svo
liingað til lands og dafna hér
fram eftir þessari öld undir
samheitinu „Eyrarbakka-
romantik“. og er Sigfús Ein-
arsson bæði að uppruna og
skyldleika lielzti skapandi
fuiltrui nennar. (Aiðurl.)
Húii æfir sig.
G. II. Þ.