Vísir - 04.07.1946, Síða 2

2
V I S I R
Fimmtudaginn 4. júlí 1946
Morða- og eyðileggingaöldin
í' Danmörku fer í vöxt.
I greinum þeim, sem eg
skrifaði í Vísi s.l. haust, sagði
eg frá 29. ágúst 1943 og Gyð-
ingaofsóknunum.
Þjóðverjar töldu [)cssar
aðgerðir gerðar í þeim til-
gangi, að koma í veg fyrir
spellvirkjastarfsemina, en ár-
angurinn varð alllaf gagn-
stæður fyrirætluninni. Þann-
ig voru í júlí 1943 unnin
spellvirki á 77 stöðum í Dan-
mörku, í ágúst 100, í sept-
cmber (þá var búið að nf-
vopna danslca herinn) 200, í
■októt)er 300 og í nóvember
300.
Maður smávandist spreng-
ingunum og skotbríðinni á
götunum, og um þessar
mundir fjölgaði morðum að
mun.
Þetta ástand dró vitanlega
úr ýmsum fyrirætlunum og
gerði marga bálf-taugaveikl-
aða; einkum varð fólki nú
lítt gefið um að ferðast á göt-
um úti eftir að dimma tók
á kvöldin.
500 ára afmæli
án hátíðahalda.
Þann 14. október ,var 500
ára afmæli Kaupmannabafn-
arborgar, en þessa atburðar
var ekki minrizt með nein-
um hátíðahöldum.
Skömmu eftir að Gyðinga-
ofsóknirnar voru um garð
gengnar, gaus upp sá kvitt-
ur, að Þjóðverjar ætluðu að
taka stúdenta og frimúrara
næst. Það var á allra vitorði,
að stúdentar voru yfirleitt
mjög ötulir í frelsisbarátt-
unni, svo að þessi fregn var
engan veginn ósennileg. Til
að forðást bandtökur flutti
fjöldi stúdenta frá heimilum
sinum, og má nærri geta, að
þetta olli mikilli truflun á
námi þeirra.
Smám saman varð ástand-
ið þannig, að stúdentar vog-
uðu yfirleitt ekki að sækja
tima í kennslustofur báskól-
ans, eýikum eftir að Þjóð-
verjar handtóku flcsta
norska stúdenta í Osló og
fluttu megin þeirra til fanga-
búða í Þýzkalandi.
Háskólakennararnir dönsku
voru heldur ekki óbultir fyr-
ir Þjóðverjum og'fór kennsl-
an því að miklu leyti fram
„einhversstaðar“ í borginni,
í sumum tilfellum á heimili
jjrófessoranna.
Aldrei varð þó af því að
Þjóðverjar tækju alla danska
stúdenta, en margir úr þeirra
liði voru handteknir og sum-
ir líflátnir. Stúdentagarðarn-
ir fengu líka við og við lieim-
sókn Þjóðverjanna, t. d.
komu þeir oftar en einu sinni
i „Nordisk Kollegium“.
Frímúrarar eiga stórhýsi
við Blegdamsvej á Austur-
brú (Frimurerlogen). Þetta
bús tóku Þjóðverjar haustið
1943 og notuðu það handa
leiguþjónum sínum, binu ill-
ræmda Schalburgliði (Scbal-
burglcorpset). 1 þessu liði
voru eitthvað 800—1000
manns, allmikill hluti þessa
liðs voru gamlir glæpamenn
en einstaka voru fávitar, sem
sloppið höfðu út af fávita-
liælinu Ebberödgaaril við
Birkeiöd. Geta menn gert sér
i hugarlund bvort friðsamir
borgarar hafi verið öruggir
í návist þessa lýðs.
Hlutverk Schalburgliðsins.
Að nafninu til var þessu
liði komið upp til |)ess að
forða Danmörku frá liinni
sívaxandl sjjcllvirkastarfsemi
og voru menn bvattir til að
leggja þvi lið.
Eitt sinn bringdi ungur
lögfræðinemi til -skrifstofii
Scbalburgmanna og spurði
um inntökuskilyrði. Hann
fékk greið svör og upplýs-
ingar um laun og starfstíma
o. s. frv.. Loks spurði lög-
fræðineminn.
„En getur maður fengið
inngöngu, ef manni hefur al-
drei verið refsað?“
Heyrnartólinu var þá skellt
á í flýti. •
Schalburgmemr böfðu sig
mjög í frammi og mun eg
minnast á þá siðar.
Hinn 28. október varð
geysileg sprenging í veitinga-
búsinu IVJokka, en það só.ttu
margir Þjóðverjar. Sam-
kvæmt þýzkri tilkynningu
biðu 3 Þjóðverjar og 1 dönsk
drós bana. 14 Þjóðverjar og
26 ríkisborgarar særðust.
Það mátti alveg treysta því,
að þegar Þjóðverjar mirint-
ust á „dánska ríkisborgara“
í þannig lagaðri tilkynningu,
áttu þarna blut aðmáli leigu-
þjónar þeirra sjálfra eða
kvensur þær, sem þeir lögðu
lag sitt við.
m
Útgöngubann.
Refsingin fyrir þessar að-
gerðir var útgöngubann frá
kl. 20— 5 og 5 milljónir kr.
í sekt, sem Kaupmannahöfn
var gert að greiða.
Ctgöngubann þetta bélzt í
nokkra mánuði og lamaði
nær allt skemmtanalíf borg-
arinnar. Fólk, sem vant var
að aðstoða við skemmtanir
á kvöldin varð atvinnulaust.
Ivvöldskólarnir, sem eru afar
fjölsóttir í Kaupmannahöfn,
urðu að hætta kennslu klukk-
an 19 og taka upp surinu-
dagakennslu í staðinn.
Allt samkvæmislíf fór í
bundana fyrstu útgöngu-
bannsvikurnar, en svo lærð-
ist fólki að hefja ból kl. 20
að kvöldi og ljúka því 5 að
morgni — eða — og það mun
hafa verið algengara, gisti
fólk hvert hjá öðru.
Ekki var trútt um, að út-
göngubannið væri talið hafa
spillandi áhrif á æskulýðinn.
Var það að vonum þar eð bið
cðlilega athafnafrelsi var
lagt í l'jötra. Fjölskvldur,
sem bjuggu í litlum húsa-
kynnum áttu við mikla örð-
ugleika að etja þar eð allt
heimilisfólkið var neytt til að
kúldrast inni kvöld eftir
kvöld.
Eina stéttin, sem lét sér
útgöngubannið vel líka voru
starfsmenn sporvagna og
strætisvagna. Vinnutími
þeirra styttist að mun og
næturvinnan lagðist alveg
niður.
Ferja eyðilögð.
Fjórða nóvember varð
voðaleg sprenging á ferjunni
„Sjáland“. 3 Danir biðu bana
og 49 særðust. Ferjan sjálf
eyðilagðist að mestu. Þjóð-
verjar létu líta svo út, sem
spellvirkjar hefðu verið að
verki og notuðu óspart þenn-
an atburð, til að sverta þá á
allar lundir m. a. í atbuga-
semdum útvarpsins.
Það kom nú samt upp úr
kafinu að spellvirkjar áttu
enga sök á þessu, en einmitt
um þessar mundir fóru Þjóð-
verjar að kvitta fyrir þann
skaða, sem spellvirkjarnir
ollu bergagnaverksmiðjum
þeirra og samgöngulímun,
með því að eyðileggja eða
lála Scballburgpiltana evði-
leggja hús og önnur verð-
mæti fyrir Dönum. Þessi
starfsemi var kölluð „Schal-
burgtage“ en spellvirkja-
starfsemin „Sobotage". —
Schalburgmennirnir tóku
ekki nærri sér þótt þeir yrðu
saklausu fólki að bana með
framferði sínu.
Um þessar mundir voru
menn svo að segja daglega
skotnir í Kaupmannaböfn
einn eða fleiri. Þjóðverjar
héldu handtökunum áfram
og fóru nú að flytja danska
fanga til hinna illræmdu
fangabúða í Þýzkalandi.
Aftökunum fjölgar.
Annan desember tóku
Þjóðverjar 5 Dani af lífi 4
frá Randers og einn frá Ar-
ósum. Einn þessara manna
var aðeins 18 ára, annar 19
og hinir liðlega tvítugir.
Fjórða desember voru
morð þessi að nokkru endur-
gpldin mcð drápi þýzks her-
manns, sem ‘var skotinn á
Jamersj)lássi í Kaupmanna-
böfn. Það kostaði borgina 2
milljónir króna.
Vitnað í Haagsamþykktina..
Þegar Þjóðverjar skelltu á
bernaðarástandinu binn 29.1
ágúst, skírskotuðu þeir til
Ilaagsamþykktarinnar. Var
það l)lagg þá prcntað í snatri
af dönsku forlagi svo að al-
menningi gæfist kostur á að
kynnast samþylcktinni. Þar
er meðal annars ákvæði um
að ekki megi láta almenning
bernumins lands gjalda
verka einstakra manna. Á
bæjarstjórnarfundi í Kauj)-
mannahöfn benti yfirborg-
arstjórinn Viggo Christensen
von Hanneken, yfirmanni
þýzka hersins í Danmörku,
á þetta atriði. Von Hanneken
kvaðst ekki vera lögfræðing-
ur, svo hann skyldi ekki
dæma um hvort þetta væri
alveg hárrétt lögum sam-
kvæmt, en Kaupmannahöfn
ætti nú samt að greiða j)að
fé sem tiltekið yrði af Þjóð-
verjum á hverjum tíma.
I raun og veru var ekki
bægt að skilja tilvitnun von
Hannekens i Haagsamþýkkt-
ina öðruvísi en þannig, að
Þjóðverjar teldu sig í stríði
við Dani, en þeir höguðu sér
aldrei samkvæmt því.
Jólahelgin rofin.
Fyrir jólin var mikið um
það rætt bvort Þjóðverjar
myndu létta af útgöngubann-
inu uin hálftíma. Vonuðu
sumir að spellvirkjarnir
myndu hætta eyðileggingun-
um í bráð til að koma Þjóð-
verjum í hátíðaskap. Margir
létu þó engan bilbug á sér
finna og eg man að kona á
níræðisaldri sagði: „Ekki
finnst mér að við eigum að
lúta svo lágt að knékrjúpa
Þjóðverjunum til að fá leyfi
til að ferðast í okkar eigin
borg. Látum þá bara loka
okkur inni um jólin eins og
aðra daga, og reynum svoi
að gera þeim alla þá bölvun,
sem við getum.“
Þjóðverjarnir slökuðu þó
dálitið til, því uin jólin var
útgöngubann frá kl. 23—5.
Klukkan 23,3Q á aðfanga-
dagskvöldið var jólafriðurinn
snögglega rol'in í Austurbrú-
arhverfinu. Dundi j)á við á-
köf skotbríð og brátt heyrð-
ist hljóðið i sjúkrabílunum.
Skothríðin hélzt nærri við-
stöðulaust til klukkan 0.45,
eftir það heyrðist skot og
skot á stangli.
Óhug sló á fólk við þessi
læti, j)ó maður væri orðinn
ýmsu vanur, liafði fáum dott-
ið í hug að sjálf jólanóttin
yrði notuð til manndrápa.
Skýringin kom nokkrum
dögum seinna. Þýzkir sjólið-
ar, sem bjuggu við Rosen-
vængets Allé liöfðu verið
hátt uppi á aðfangadags-
kvöldið og lenlu i brösum
við Schalburgpiltana, sem
þeir í raun og veru hötuðu
og fyrirlitu. Báðir aðilar voru
vopnaðir og létu þeir nú
skotlniðina dynja hvor á
öðrum. Sjóliðarnir voru fá-
liðaðir og hörfuðu þeir inn
á lögregluslöðina í Rosen-
vænget og leituðu aðstoðar
lögreglurinar. Var þá beðið
um liðstyrk frá aðallögreglu-
stöðinni í Puggaardsgötu,
þegar lögregluþjónarnir það-
an komu á vettvang beindu
Schalburgmennirnir skot-
hríðinni gegn þeim, en liittu
.engan. Lögreglunni tókst
von bráðar að binda erida á
erjurnar að sinni.
Á nokkurum stöðum, aðal-
lega í Holstensgötu, liöfðu
kúlur lent inn um glugga á
neðstu hæðum húsa, og kona
særðist liættulega. Hún var
farin að sofa þegar ólætin
hófust og vaknaði uú við
vondan draum.
Það var gott dæmi um
þann hug, sem fólk bar til
Schalburgmannanna, að allir
drógu heldur taum sjólið-
anna og létu ánægju sína í
ljósi yfir ólörum Schalburg-
mannanna.
Ódæðisverkunum fjölgar.
Eftir nýárið rak hvert ó-
dæðisverkið annað. Það sem
íslenzkum lesendum er kunn-
as( er morð Kaj Munk liinn
4. janúar 1944. Hann var
sóttur á heimili sitt i Vedersö
og skömmu síðar fannst hann
myrtur. Að því er danskt
leyniblað sagði, hefur honum
sennilega verið misþyrmt áð-
ur en hann var myrtur, þvi
líkið var handleggsbrotið á
báðum handleggjum. Um
sama levti var fisksali einn
í Slagelse, sem var i þjón-
ustu Þjóðverja, drej)inn.
Þjóðverjar skipuðu nú svo
fyrir að annaðbvort skyldu
dönsku blöðin alls ekki minn-
ast á Kaj Munk eða eyða
jafnmiklu rúmi lil að heiðra
minningu fisksalans. Afleið-
ingin varð sú, að aðeins smá-
klausur birtust um morð
þessa mikla ritböfundar og
mannvinar, nema í einu
józku blaði, sem var búið
að skrifa um bann langa og
góða kjallaragrein, áður en
Þjóðverjar vissu af. Heimt-
uðu nú Þjóðverjar, að blað-
ið birti jafnlanga kjallara-
grein um fisksalann. Var það
gert og man eg ekki aðrar
greinar skemmtilegri frá
þeim tima. Fyrst var rætt
um unglingsár fisksalans og
gat maður lesið milli linanna,
að hann hefði verið allerfið-
ur unglingur. Síðan liafði
hann gengið í þjónustu fisk-
sala eins í Slagelse og kvænzt
dóttur hans. Atvinna lians
var aðallega sú að hjóla með
fisk til bændanna í nágrenn-
inu. Hafði Iiann fiskinn í litl-
um vagni aftan i hjólinu og
vigtaði liann út við hvern bæ
sem hann kom að.
Loks var þess getið að fisk-
salinn héfði verið meðlimur
danska nazistaflokksins og
verið einn af áróðursspraut-
um þess flokks.
Minning Kaj Munks er
dönsku þjóðinni hjartfólgin.
Minning Kaj Munk var
heiðruð uin allt landið, auð-
vitað í laumi, bækur lians
urðu eftirsóttari en nokkru
sinni fyrr.
Allskonar sögur vom sagð-
ar um liann og sýndu sumar
þeirra hversu gamansamur
liann hefði verið. Skönunu
eftir, að hann kom að Ved-
ersö bauð liann húsmæðrum
Frh. á 6. siðu.