Vísir - 09.10.1946, Blaðsíða 3

V I S I R
3
Miðvikudaginn 9. október 1946
Espeiantostofncn Andreos Cseh
á styrjaldaiámnum.
Andreo Cseli er frægasti
Esperanto-kennari í heimi.
Hann liefir fundið upp
kennsluaðferð í alþjóðamál-
inu Esperanto, sem við liann
er kennd. Kennsluaðferð
iians miðar að því að veita
nemendunum sem mesta
færni i að tala alþjóðamálið
og hugsa á því. Ivennslan fer
fram í samtalsformi milli
kennarans og nemendanna,
og talar kennarinn aðeins
Esperanto í kennslustundun-
um. Andreo Cseh starfrækti
í Hollandi fyrir strið stofn-
un, sem undirbjó kennara í
notkun kennsluaðferðar
Jians. Stofnun þessi gaf einn-
ig út bækur og blöð á Esper-
anto, þar á meðal blaðið
„La Praktilvo“. í eftirfarandi
grein lýsir Cseli meðferð
þýzlca innrásarliersins á
Cseh-stofniininni og eigum
•liennar, svo og liungri og
liörmunguni liollenzlvii þjóð-
arinnar á liernámsárunum.
Grein þessi er þýdd úr ný-
útkomnu tölublaði af „Espe-
ranto Internacia“, sem er
málgagn Aþjóðasandjands
esperantista (Internacia Es-
peranto-Ligo, Heronsgate,
Rickmanswortli, Herts., Eng-
land).
—o—-
Póslsamgöngur við útlönd
eru nú byrjaðar í Hollandi.
Eg nota því þetta fyrsta tæki-
færi, sem mcr ljýðst, til þess
að lieilsa félögum og sam-
starfsmönnum víðsvegar um
lieim og gefa þeim nokkurar
upplýsingar um örlög stofn-
unar oklvar.
Eftir byrjiin ófriðarins, í
september 1939, krafðist hol-
lenzka stjórnin þess að fá til
afnota liús stofnunarinnar í
Riouw-slræti 172 til þess að
flylja þangað einhverjar rík-
isskrifstofur. Isbriickér-fjöl-
skyldan og stofnunin tóku þá
í sameiningu stórt liús ná-
lægl slröndinni á leigu, og
héldum við þar áfram starfi
okkar, allt þar til Þjóðverjar
gerðu innrás i landið í mai
1940, þó að það væri i miklu
smæri'i slil en áður.
Þar sem við vorum kunn-
ugir ofsóknum nazista í
Þýzkalandi gegn Esperanto,
ætluðum við, rétt eftir inn-
rás Þjóðverja, að reyna að
bjarga eigum stofnunarinn-
ar með formlegu uppgjöri,
en þetta reyndist ekki liægt,
því að stofnunin var löglega
skráð fyrirtæki, og ])ess
vegna var elcki hægt, eftir
hollenzkum lögum, að leysa
liaha upp. Þýzku yfirvöldin
héldu þvi líka alltaf fram, að
þau liefðu kom lil Hollands
aðeins sem vinir og verndar-
ar til þess að verja blutleysi
landsins og fullyrtu, að þau
ætluðu alls engar breytingar
að gera á lifi hollenzku þjóð-
arinnar.
Reyndin varð sú, að í bvrj-
un var eklcert breyft við
starfi Esperanto-hrcyfingar-
innar; jafnvel var leyft að
nota Esperanto í bréfaskipt-
uin milli Hollands og hlut-
lausra landa, og pósthúsin í
Þýzkalandi liéldu áfram að
laka á móti áskrifendum
fyrir „La Praktiko". Þess
vegna bvrjuðum við aftur
útgáfu blaðsins „La Prakti-
ko“ eftir nokkurra mánaða
hlé haustið 1940, og við liéld-
um vikulega i skrifstofu
stofnunarinnar vel sótta
fundi, sem höfðu það mark-
mið að kvnna fundarmönn-
um sögu Esperanto-hreyf-
ingarinnar.
En 20. marz 1941 komu,
okkur til udrunar, tveir iög-
regluþjónar inn á skrifstofu
stofnunarinnar, og eftir skip-
un þýzku yfirvaldanna lok-
uðu þeir henni og gerðu allar
eigurnar upplækar. Ilúsgögn
og vélar skrifstofunnar voru
flutt burtu á tveim stórum
flutningabílum; allt skjala-
safnið og vörubirgðir út-
gáfufyrirtækisins voru einn-
ig flutt á brott. Lögreglu-
þjónarnir fóru frá skrifstofu
okkar til prentsmiðjunnar,
þar sem þegar var byrjað að
prenta tvö tölublöð af „La
Praktiko“ (marz-apríl hefti
1941). Þeir stöðvuðu vinn-
una og brutu sundur blað-
síðuformin, sem búið var að
setja. Við byrjuðum slrax á
því að revna að bjarga eig-
um stofnunarinnar, a. ú). k.
svo miklu, að þeir, sem áltu
fé bjá henni, gætu fengið silt.
Þýzki skrifstofustjórinn, dr.
Schwier, sem var skýrslu-
ritari ráðuneytisins og upp-
gjörsmaður menningarlegra
hreyfinga, sýndi sig i að vera
ofstækisfullur óvinur Esp-
erantos. Erigar skynsamlegar
né rökrænar viðræður voru
mögulegar við hann. Ilann
sagði gortandi, að liann liefði
þá þegar gert Esperanto-
hreyfinguria í Þýzkalandi og
Póllandi að cngu, og liann
hótaði okkur handtöku og
vist í fangabúðum, ef við
héldum áfram að verja Esp-
eranto sem tæki lil að stuðla
að alþjóðlegri vináttu og
friði, því að friðarstefna og
mannúðar væru stærstu
glæpir gegn lífi þjóðanna.
Hann vildi aðeins ræða við
okkur um hina viðskiptalegu
lilið málsins. Við báðum um
samþykki hans til að s'elja
bækur til hlutlausra landa
lil ]>ess að fá þannig peninga
handa þeim, sem áttu inni
hjá stofnuninni. Hann líafn-
aði þessu og lýsti því yfir, að
bækurnar yrðu eyðilagðar til
þess að búa til úr þeim nýjan
pappír.
Þeirri athugasemd okkar,
að meðal þeirra bóka, sem
gerðar voru upptækar, væru
verk eftir Goetlie og Schiller
og fleiri þýzka höfunda,
svaraði hann, að einnig þær
bækur yrðu eyðiiagðar, því
að Esperanto yrði að liverfa
úr heiminum. Rit þessara
höfunda yrðu menn að lesa
i liinu þýzka frumriti eða
einliverri annarri þjóðtungu
í þýðingu, en ekki á Esper-
anto, því að Esperanto væri
ekki mál(!). Ennfremur
bannaði hann stranglega, að
við ynnum nokkurt starf
framar fyrir Esperanto, „því
að,“ sagði hann, „Esperanto-
hreyfingin er ekkert annað
en slæg tilraun Gyðinga og
frímúrara til að eyðileggja
þjóðirnar og drottna yfir
heiminum."
Atliugasemd minni um
það, að bann á starfi og
liindrun á tekjum þýddi fyr-
ir mig persónulega sama og
vera vísað út á götuna. og því
fremur þar sem einkafjár-
munir mínir og allt, sem eg
ætti vátrvggt, væri að miklu
leyti lánað stofnuninni lil
útgáfu á bókum, svaraði
hann blygðunarlaust:
„Já, en þar eruð þér ekki
einn. Þér verðið aðeins einn
af hundruðum, sem v'sað
verður út á götuna.“
Gott sýnis. orn af fyrir-
myndar þjóðfélagi!
Meðal þeirra bóka, sem
gerðar voru upptækar, voru
bækur frá útgáfufyrirtækinu
Ilirt í Leipzig. Þessar bækur
keyptum við 1938, og var
það því i stjórnartíð Ilitlers,
og með íeyfi þýzku stjórnai'-
innar, og fyrir þær greidd-
um við meira en 13 þúsund
gyllini fyrir milligöngu
þýzka ríkisbankans. Við
sögðuín dr. Scwier frá þessu
og spurðum, livers vegna
liafi þá verið leyft tveim ár-
um áður að selja bækur
þessar til útlanda í stað þess
að eyðileggja þær. Án þess að
hika og án minnsta vottar um
blygðun svaraði liann:
„Það var vegna þess, að
þá vantaði okkur hollenzkan
gjaldeyri, en nú eigum við
hann allan.“
Þelta lýsir hugsunarhætti,
sem er einkennandi fyrir
ræningja. „Réttlæti er grund-
völlur ríkjanna,“ segir forn
málsháttur. Þriðja rikið vant-
aði alveg þennan grundvöll.
Þess vegna lilaut það að koll-
sleypast.
Haustið 1941 voru bækur
og blöð stofnunarinnar á-
samt öllu skjalasafninu og
öðrum mikilvægum pappír-
um flutt í einhverja pappírs-
verksmiðju .... þúsundir
myndamóta, esperantista-
nlerkja o. fl. hlutu svipuð ör-
lög. Samt sem áður tókst
okkur á síðasta augnabliki,
þó að eyðilegging bókanna
væri þá ])egar hafin, að
bjarga frá lorlímingu dálitlu
af bókuni og öðrum hlutum
varðandi Esperanto með
hjálp nokkurra góðviljaðra
lögregluþjóna. Fáeinar aðr-
ar bækur björðugusl þann-
ig, að þær urðu eftir lijá
bókbindara, án þess að hinir
þýzku skemmdarvargar
yrðu þeirra varir.
Ilúsgögn og vélar skrif-
stofunnar voru seld á opin-
beru uppboði. Yið notuðum
þetta tækifæri og endur-
keyptum(!) fyrir 750 gyllini
nokkra liluti, sem ekki var
búið að selja. Nokkra hluti,
sem við gátum bjargað með
þessu móti (ritvélar og utan-
áskriftavél), leigðum við
skrifstofuiji, og þannig fékk
stofnunin (sofandi, en ekki
dauð!) mánaðarlega dálitla
fjárupphæð.
Meðal þeirra hluta, sem
við keyptum aftur, var hin
ágæta margföldunarvél okk-
ar. Við afhentum hana ein-
hverjum manni, sem verzl-
aði með skrifstofuvélar, og
báðum hann að hjálpa okkur
eftir beztu getu. En síðar
kom í ljós, að hann hafði ein-
faldlega selt tækið eirihverj-
um ókunnum manni og
gleymt peningunum í eigin
vasa......Hann afsakaði sig
með því, að liann liefði verið
hungraður og þarfnazt pen-
inga. Spurningu olckar um
það, hvers vegna liann hafi
ekki heldur selt píanóið sitt,
svaraði liann í barnslegri ein-
feldni:
„Af því að konunni minni
þykir gaman að leika á
píanó.“
Nú er lögreglan að reyna
að fá bann til að borga, en
án verulegs árangurs, því að
j hann á enga peninga. En
ijafnvel þó að hann borgaði,
myndi það ekki hjálpa okk-
! ur, því að slík tæki eru ó-
.fáanleg i Hollandi nú sem
stendur. Og vöntun á þessu
I læki cr mjög mikil hindrun
já viðleitni okkar að hefja
starf á ný.
Nokkra lilnti, sem okkur
tókst að bjarga, afhentum
við vinum okkar til varð-
veizlu. En næstum alls staðar
votuin við hundeltir af djöfl-
um eyðileggingarinnar. Hjá
einum vini okkar skemmdist
mikið vegna vatns og myglu,
og hjá öðrum glötuðust all-
margir blýantar með áletrun-
inni „Esperanto“, sem okkur
hafði lekizt að bjarga, þegar
liús hans brann vegna
hörmulegrai” loftárásar á
Ilaag 3. marz 1915, og okkár
ágætu sýningarvél, sem okk-
ur Iiafði einnig tekizt að
bjarga úr klóm Þjóðverj
anna, stálu innbrotsþjófar,
meðan rán og gripdeildir
voru svo algeng i Haag á síð-
astliðnum vetri, þegar liung
ur ríkti í borginni.
Eperanto-lmsið í Arnhem
urðum við að afherida inn-
rásarhernum fyrir heilsu-
hæli þegar eftir innrás Þjóð-
verja. Borgarsljórn Arn-
hemhorgar lét ])á flvtja hús-
muni ]>ess (hótellnisgögn,
rúiii og sængurfatnað handa
50 mönnum og borðbúnað
harida hundrað manns) á-
samt mörgum bókum, sem
við geymdum í Esperanto-
húsinu, i geymslu upp á lofti
Sajatþéffir
282. dagur ársins. ]
Næturakstur
annast Bifröst, sími 1508.
Næturvörður
er í Laugavegs Apóteki. Sinii
1618.
V'eðurspá
fvrir Reykjavik og nágrenni:
Allhvass og hvass, rigning öðru
hverju.
Söfnin í dag.
Landsbókasafnið er opið frá
kl. 10—12 árd., 1—7 og 8—10 síðd.
Þjóðskjalasafnið er opið frá kl.
2—7 siðd.
Hafnarfjarðarbókasafn er opið
í dag frá kl. 4—7 og 8—9 síðd.
Ðronning Alexandrine
lagði af stað frá Færeyjum kl.
10 í gærkveldi og er væntanleg
hingað síðd. á morgun.
Utvarpið í dag.
19.25 Þingfréttir. 20.30 Út-
varpssagan: „Að haustnóttum“
eftir Knut Hamsun, VI. (Jón Sig-
urðsson frá Kaldaðarnesi). 21.00
Tónleikar: Lög úr „Bátsmönnun-
um“ eftir Sullivan (plötur). 21.15
Erindi: íslcnzk sjóminjasöfn
(Gils Guðmundsson ritstjóri).
21.40 Tónleikar: Karlakórinn
„Geysir“ syngur (plötur). 22.00
Fréttir. Létt lög.
Rósóttir
góSírenningar
57 em.
GÓLFTEPPAGERÐIN,
Bíócamp við Skúlagötu.
MrcAAgáta \ík 34!
tíkýringar:
Lárétt: 1 Trúarbók, 5 far-
vegur, 7 velgja, 9 tveir eins,
10 mak, 11 beygju, 12 fros-
inn, 13 þungi, 14 sjór, 15
grafast fyrir.
Lóðrétt: 1 Iönaðarmann-
inn, 2 knappuf, 3 ullarílát, 4
kaldur, 6 bleyta, 8 loka, 9
svað, 11 ungviði, 13 fram-
koma, 14 svörð.
Lausn á krossgátu nr. 340:
Lárétt: 1 Batnað, 5 jór, 7
njót, 0 sú, 19 von, 11 öln,
12 æð, 13 Frón, 14 nið, 15
tennur.
Lóðrétt: 1 Banvænt, 2 tjón,
3 nót, 4 ar, 6 kúnni, 8 joð,
9 sló, 11 örðu, 13 fín, 14 N.N.
i einhverju húsi. Við vonuð-
um, að þessir verðmætu
múnir myndu bjargast. En i
september 1944 virðist allt
hafa glalazl í hinum miklu
hrakförum Arnhemborgar.
Yið höfum ekki fengið vissu
um þetta, því að ennþá höf-
Frh. á 4. síðu.