Vísir - 14.08.1947, Blaðsíða 2

V 1 S I R
Fimmtudaginn 14. ágúst 1947
NYIR PENNAR III
Þrihyrningurinn guwnli.
Oddný Guðmundsdóttir:
Veltiár. Skáldsaga. —
213 bls. Verð: 22 kr.
Þetta er önnur skáldsaga
Oddnýar Guðmundsdóttur,
en fyrsta bók hennar bar
titilinn: „Svo skal böl l)æta“,
og var sveitasaga. Veltiár
gerist hinsvegar í kauptún-
inu Bláhöfn, og benda stað-
hættir til Þingeyjarsýslna,
enda er skáldkonan þaðan
ættuð.
Sagan hefst í októbermán-
uði 1941, og endar nsasta
vor. Hér er þess vegna ekki
lýst nema hálfu veltiári, og
rauninni engu, því sannleik-
urinn er sá, að bókin fjallar
ekki um auðsöfnun og gróða-
brall, né heldur um velmegun
almennings, hún segir frá af-
greiðslustúlku í kaupfélags-
búð og tveim vonbiðlum
hennar. Naí'n bókarinnar er
])ví villandi. — En hvað um
það, slíkt er engin stórsynd,
og er það fjarri mér að áfell-
ast höfundinn fyrir efnisval
sitt, enda skiptir það oftast
nær eða alltaf minna máli
en efnismeðferðin, þegar um
skáldskap er að ræða. Gamli
þríhyrningurinn, — tveir um
eina, eða tvær um einn, er
að vísu ovðið slitið form, en
það er heldur ekki annað en
urngerð, og ágæti listaverks-
ins byggist ekki á umgerð-
inni, heldur á því, sem innan
í henni er. — Og svo gerð sé
nánari grein fyrir yztu línum
verksins, þá skiptist það í
tvo aðalkafla, sem höfundur
nefndir: Fyrri hluta og Síð-
ari hluta, og er hvoriun fyrir
sig síðan skipt í marga smá-
kafla, sem bera ýmsar fyrir-
sagnir í samræmi við inni-
haldið. —- Það eina, sem mér
finnst athugavert við þessa
niðurskipan, er skipting sög-
unnar í tvennt, þar eð efnið
gefur ekki ástæðu til þess.
Það er hvorki um að ræða
straumhvörf í lífi sögu-
persónanna, né nokkur önnur
sýnileg þáttaskil, nema ef
lelja skyldi áramótin, þegar
farið var að skrifa nýtt ár-
tal á alla reikninga í kaup-
félagsbúðinni.
Eins og áður er getið, hcfst
sagan í október. Þó kemur
Þrúða í kaupfélagsbúðina,
samvinnuskólagengin, sér-
sinna og elur þá von i brjósti
að þurfa aldrei að snerta ó
kvenmannsverki um ævina.
Ivar, sem er ungur maður og
vel á sig kominn, og þegaj,-
orðinn dálítill vísir að stríðs-
gróðamanni, lítur.hana hýru
auga, því bæði er það, að
honum finnst hún lagleg, og
svo veit hann að hún er
greind. En stúlkan, sem hafði
heyrt hann ldæmast við fé-
laga sinn fyrir 7 árum, er
])au voru saman í kaupa-
yinnu, og hefir auk þess
megnustu andúð ó öllum
þeim, sem „komizt hafa á-
fram“, eins og það er kall-
að, — hún forsmáir vitan-
lega allar hans tilfinningar
og gerir honum margt til
skapraunar. Hinsvcgar hænir
hún að sér Óla bílstjóra,
sem er ákveðinn í að verða
aldrei annað en bílstjóri og
spáir því, að Ivar eigi eftir
að verða einn af verstu og
hættulegustu mönnum þjóð-
félagsins, þegar næsta kreppa
skelli á. (Liklega vegna þess
að hann á þrjá báta og er
þess vegna atvinnurekandi).
Tilfinningar hennar í garð
Óla komast þó aldrei yfir
takmörk systurlegrar vin-
áttu, þvi hjarta hennar til-
heyrir reyndar brezkum her-
manni, sem nú er farinn og
kemur aldí'ei aflur, og geng-
ur hún með barn hans undir
beltinu. — Ekki greinir sag-
an þó neitt nánar frá því
æyintýri, nema hvað manni
skilst, að hér hafi verið um
hreina ást að ræða, og geri
eg ráð fyrir, að með lýsing-
unni á Þrúðu vaki það að
nokkru leyti fyrir höfundin-
um, að sýna fram á, að ekki
hafi allar hinar svo nefndu
ástandsstúlkur verið lauslát-
ar, og er það auðvitað hár-
rétt. —
Um vorið segir Þrúða af
sér afgrciðslustörfunum og
ræður sig í vist á sveitabæ,
þar sem liún ætlar að fæða
barn sitt og hcyja lífsbar-
áttuna ein síns liðs, — að
minnsta kosti fyrst um sinn.
En vonbiðlarnir silja eftir í
Bláhöfn, og er sagan þá öll.
Allmargra aukapersóna er
getið í Veltiárum, en sjaldan
hef' eg séð aukapersónur
gegna minna hlutverki í
skáldsögu. Þær dumpa inn
erindislaust, og hverfa aftur
Yonum bráðar án þess að
skilja eftir fótspor eða
fingrafar, hvað þá að þær
liafi orðið hlekkur í atburða-
keðjunni eða tengzt sögu-
þræðinum. Hefir höl'undur-
inn þær flcstar á hornum sér,
gerir grín að þeim annað
hvort með eigin orðum eða
annara, og gctur maður þá
ckki ævinlega séð, hvað þær
liafa af sér gert. Svo er um
fröken Abbý, barnakennar-
ann, prestinn, „aumingja Sig-
urvin“, „aumingja Hildi“,
kaupfélagsstjórafrúna o. fl.
öll viðleitni fólks til menn-
ingarbóta í kauj)túninu er
gerð sem hæðilegust, félags-
samtök þess uppnefnd og
hégómaskapur og heimska
Iátin einkenna alla þá, sem
ekki ganga daglega i verka-
mannafötum. Sömu útreið
fær allt einstaklingsframtak,
sem fjármagn þarf til, svo
sem útgerð Ivars og veitinga-
hússrekstur, sömuleiois hug-
mynd Hálfdánar á Þrándar-
stöðum um sjúkrahús.
Ein aukapersóna sögunnar
nýtur - þó sérstakrar hylli
höfundar, en það er doktor
Herjólfur frá Kaupmanna-
höfn, sem gefið hafði út
Ijóðabókina „Utsynning“, er
var safn níðkveðlinga um
prófessora, doktora, meistara
og dósenta. Að vísu voru þeir
ekki nafngreindir, en þó vel
þekkjanlegir af lýtum sin-
um og einkamálum, segir
höfundur, og bætir við að
sívaxandi hrifningu:
„En kunnugir sögðu, að
])að snjallasta af kveðskap
hans væri þvi miður ekki
prenthæft né lesandi uj)phátt
í áheyrn kvenna og barna“.
Margt fleiri hjalar skáld-
konan fagurlega um þennan
„útvörð íslenzkrar menning-
ar“, sem ung skáld lita upp
til, — og óttast um leið.
Hann lætur nefnilega binda
sumar bækur inn i Ijósgrænt
band og geymir þær í hillu út
af fyrir sig. Ekkcrt gelur
skelfilegra en vita bók sína
hreppa slíkt hlutskipti úti í
Kaupmannahöfn, því doldor-
inn les þær i háði fyrir lcunn-
ingja sina! —
Mér er óskiljanlegt, hvað
þessi fugl á að vilja inn í
söguna, og hvers vegna
skáldkonan hefir á honum
svo áberandi dálæti, þegar
þess er gætt, að hún lýsir hon-
um sem hinni mestu mann-
orðsveiðibjöllu og slúður-
sagnaþefdýri, en á flestum
öðrum virðist hún hafa and-
úð, þó ástæður séu ekki
greindar. —
Enda þó söguefnið opni á
nokkrum stöðum tækifæri til
sterkra lýsinga, hliðrar skáld-
konan sér algjörlega hjá að
nota þau, heldur velur hún
þá aðferð að slíta þar þráð-
inn með kajntulaskiptum og
taka hann upp aftur, þegar
allt er liðið hjá. Lætur hún
þá rifa í viðburðina gegnum
fremur ómerkilegt slúður al-
mennings i kaupfélagsbúð-
inni. —
Mér finnst, að Oddný Guð-
mundsdóttir hafi ekki komizt
nógu vel frá þessari sögu,
því auk framangreindra galla
er eins og enginn nái þar
nokkurri höfn. Það er eins
og persónurnar dagi allar
uppi í bókarlok, eða kannske
ölu lieldur að sögunni sé ekki
lokið. Ekki má þó skilja þetta
sem svo, að eg telji bókina
með öllu mishej)pnaða. Aðal-
persónurnar eru að mörgu
leyti skýrt mótaðar og sál-
fræðilega sannar, og hvar-
vetna má sjá þess merki í
bókinni, að skáldkonan leit-
ast við að fara sínar eigin
götur, en forðast eftiröpun,
og penni hennar er lipur og
mál hennar gott.
En hvers vegna öll þessi
mannfyrirlitning og hálf-
kæringur? —-
Guðmundur Daníelsson.
Hið íslenzk-græn-
lenzka þjóðfélag.
Ut af ritgerðum Magnúsar
bankastjóra Sigurðssonar og
dr. juris Ragnars Lundborgs
um eignarrétt Islands til
Grænlands, er birzt liafa í
Vísi, hafa oss borizt fyrir-
spurnir um, hvert álit dr.
Vilhjálms heitins Finsens
hafi verið á þessu máli, og
er oss nú liægt að svara þvi:
I ój)rentuðu réttarsögunni
lians, A. M., acc. 6, i háskóla-
bókasafninu í Khöfn gerir
hann á bls. 43 þessa grcin
fyrir réttarstöðu Grænlands:
„20. Territorium Grænland
[þegnréttur]
1 Grágás er ekki gerð grein
fvrir íslenzka þjóðveldinu
sem slíku. Um landsvæði þess
eru höfð orðin Island, hér á
landi, land várt; um íbúana:
íslenzkir menn, Islendingar;
um málið, vár tunga eða oft-
ast dönsk tunga. Þjóðfélagið
lók einnig yfir býggðár eyjar
við Island eða þær eyjar, sem
])jóðin liafði vald á; það er
talað um eyjar þær, sem
byggðar eru, útej^jar. Eink-
um er gelið Veslmannaeyja.
Grímseyjar er gelið í sögun-
um, vcgna tilraunar Ólafs
helga til að fá Islendinga til
að íáta þessa ey af hendi við
sig, en þeir færðust undan.
Frá Islandi byggðist Græn
land 986, og þessi nýlenda
var talin vera tilheyrandi
hinu íslenzka' réttarsvæði, og
við það er átt með orðunum
„i várum lögum“. Það verð-
ur því að álíta, að öll íslenzk
lög og rétlarvenjur (den is-
landske Ret) hafi að sjálf-
sögðu gilt á Grænlandi, sem
virðist hafa haft sérstakt
þing, Garðaþing, er virðist
hafa verið skapþing (ekki
eins og hin norsku), en raun-
ar aðeins verið dóm])ing, ekki
löggjafarþing. Getið er um
biskupsdæmi á Grænlandi.“
Nokkru aflar í sömu bók
hefir Vilhjálmur ritað sér til
miniiis á spássíu handritsins:
„Her bör maaske omhandles
den islandsk-grönlandske
Stats Omraadc“ = Hér ætli
ef lil vill að gera grein fyrir
landsvæði hins íslenzk-græn-
lennzka þjóðfélags.
Er þeir Jón heitinn Þor-
lœlsson og Einar Arnórsson
voru að kanna réttarstöðu
Islands í byrjun þessarar ald-
ar, neitaði Árna Magnússon-
ar-nefndin að lána handrit
þetta eða hina læsilegu af-
skrift þess á söfn í Reykja-
vík (Réttarstaða Islands, bls.
101).
I nafnaregistrið í Grgs. III
ritar Vilhjálmur: „Grænland
(Grænaland) Ia, 240, 249,
II, 71. 90, 389, III, 478 (sbr.
í várum lögum = íslenzka
byggðin á Grænlandi Ia, 226,
II, 70). — Ib, 197, III, 466.“
1 skýringargreinunum aft-
an við Grgs. III ritar hann
undir iög, „... z [merking]
lagasvæði, réttarsvæði (Lov-
omraade, Retsgebet); í vár-
um lögum Ia; 226, II, 70, á
því svæði, sem stendur undir
þjóðfélagsvaldi vorra laga
(under vort Lovomraade);
hér er átt við íslenzku ný-
lenduna á Grænlandi. — sbr.
lögleiða.“ Hann vísar í lög-
leiða af því, að það merkir
að taka menn inn í þjóðfé-
lagið.
1 dönsku þýðingunni af
Konungs bók (bls. 224) þýð-
ir liann „her a lande eþa i
órum logum“ = „her i Lan-
det eller hvor vore Love gæl-
de“ (hér á landi eða þar, sem
lög vor gilda), sem hann svo
i neðanmálsgrein skýrir sem
þann hluta Grænlands, sem
Islendingar byggðu.
Lög merkja i voru máli
réttarreglur, en þau merkja
einnig þjóðfélag frjálsra
þegna, sem eru án embættis-
manna, en fara sjálfir með
alla þætti þjóðfélagsvaldsins,
og lög heitir einnig það
svæði á jörðunni, sem slíkt
þjóðfélag tekur yfir. Er Vil-
hjálmur Finsen talar um
Retsgebet, Lovomraade eða
under vort Lovomraade
(réttarsvæði), á hann með
því við lög' í þessari síðast-
nefndu merkingu, það svæði,
sem þjóðfélag frjálsra þegna
tók yfir.
Vilhjálmur Finsen lítur
þannig svo á, að Grænland
hafi í tíð Grágásar yerið ís-
lenzk nýlenda, algerlega und-
irgefið íslenzkri löggjöf og
þar með um leið undirgefið
öðrum greinum íslenzks
þjóðfélagsvalds.
Vilhjálmur Finsen var sem
fleiri frændur hans vísinda-
maður að upplagi og allra
manna grandvarastur til orðs
og æðis. Hann var lengi
hæstaréttardómari í hæsta-
rétli Dana. Kaupmannahaín-
arskóli kjöri liann til heið-
ursdoktors i lögum. En
heimsfrægð sína hlaut hann
fyrir hina eindæma vönduðu
útgáfu sína af allri Grágás
og hin brautryðjandi ritverk
sín um hið íslenzka þjóðfélag
þj óðvcldistímans.
Nýkomnar
regnhlíf ar.