Vísir - 15.06.1949, Side 6

V * s S (K
MíÖvikudaginn 15. júní 1949
DAGBLAÐ
Otgefandi: BLAÐAOTGAFAN VlSIR H/F.
Ilitstjórar: Kristján Guðlaugsson, Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Austurstræti 7.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12. Símar 1660 (fimm linur).
Lausasala 50 aurár.
Félagsprentsmiðjan hi.
Listamanralaun og ijáistyrkir.
Nýlega liefur úthlutun farið fram á launum og styrkjum
til skálda og annarra listamanna. Hefur ekki brugð-
ið út af vananum að |)\í levti, að stórdeiiur hafa verið
iiáðar um verðleika þcirra manna, sem laun fá eða styrks
njóta, en að ]>essu sinni eru það eirikum kommúnistar,
sem bera sig illa, vegna útlilutunarinnar. Höfðu þeir fyrr
á árum komið ár sinni svo fyrir borð, að erindrckar þeirra-
innan listamannahóþsins skömmtuðu sér hæstu laun og
skipuðu sér i flokk, er segja mátti að nvtu algjörra sér-
réttinda. Menn, sem ekkert frumlegt hafa lagt til mál-
anna, voru taldir miklir spekimenn og spámenn, og list-
matið var slikt, að þvðendur eða eftirætur þóttu öllu
merkilegri höfundar, en hinir, sem lögðu rækt við listina
og leituðust við að fara eigin ferða í þeim efiium.
Ofstopi og frekja kommúnista var svo taumlaus, að
nokkrir höfunilar úr þeirra hópi, með Halldór Kiljan
i.axness í broddi fylkingar, neituðn að veita launum sín-
um viðtöku, á þeirn grundvelli, að þeim b.æri hærri laun
en öðrum. Sumir þessara manna gáfu slíkar vfirlýsingar
á torgum og galnamótum og komu þeim á framtæri við
blöðin, en höfðu þó ýmist eytt væntanlegum launum l'yrir-
fram, gefið á jiau ávísanir, eða hirtu þau cftir á, }>rátt
fyrir allar gefnar yfirlýsingar um að það inyndu þeir
'ekki gera. Yfirlvsingarnar höfðu verið’ gefnar til þess eins
að Játa á sér bera, en ætlunin var ekki að efua þær, þótt
vel þætti fara á að fetað væri í fótspor hins mikla sjá-
anda þeirra Moskvuinanna.
Er Halldén- Kiljan Laxness afsalað sér skáldalaunum
í nokkur ár, töldu þeir meun, sem slyrkjum úthluta ekki
áslieðu til að auka honum erliði og áhyggjur vegna laun-
anna. Hurfu þeir að því ráði að vcita Kiljan engan styrk,
enda var talið að hann gadi sjálfur séð sér faiborða með
sæmilegum tekjum í crlendri og *innlendri mvnt. Hefur
svo verið síðustu árin, þótt slíkt tiltæki liafi vakið deilur
ávallt, er úthlutun liefur larið fram. Nú í ár hafa komm-
únistar ekki brugðið vana sínum. Hefur fulllrúi þeirra
undirritað úthlutunarlistann með fyrirvara, en jafnframt
liafði blaðaskrif, þar sem úthlutunin er vítt, einkum á
J)eim grundvelli að kómmúnistískir rithöfundar lial'i orð-
ið hafa afskiftir, en þeim liali borið Jiærri lauu cða styrk-
ir en öðrum.
Meðan Alþingi hafði úthlutun listamannastyrkja með
höndum nutu Jijóðkunnir rithöfundar og aðrir listamenn
fastra launa á fjárlögum, og þessir menn gátu gengið út
frá því sem gefnu, að Jieir myndu ekki verða sviftir laun-
um eftir að greiðsla til Jieirra hafði verið ákveðin af lög-
gjafanum. Var listamönnum að þessu nokkurt öryggi, og
vissulega voru |ieir vel að launum sínum komnir. Iiitt
var miður séð í Jieirra hópi, að í umr;eðunum á Alþingi
voru þeir vegnir og metnir misjafnlega, er jiingmenn skip-
uðu sér með þeim eða í móti, og ollu slíkar umræftur ol t
og einatt nokkrum leiðindum. J>á tíðkaðist mjög, að Jieir,
sem duglegastir „voru við róðurinn", feugu hæstan lilut,
en lrinir sem Jítt eða ekki höfðu sig í frannni urðu aJ-
skiftir, |)ótt Jieir ættu annað skilið. Aljiingi hvarf að J)ví
ráði að afsala s’ér úthlutun launa og styrkja, og var
J>að verk íalið Menntainálaráði og síðar sérstakri nefnd,
er skipuð var af lislamönnunum sjálfuin, J)ar til sú skip-
un var upp tckin, sem mi er á.
Avallt liaía slaðið stéirdeilur í samliandi við úthlut-
vmina, cn einkum vegna yí'irgangs kommiinisla innan
samtaka listamannanna. Leiddu deilur þessar til þess, að
rithöfundafélagið klofnaði, og svo sýndist, sem hið sama
muni verða ofan á innari samtaka inyndlistarmanna, cf
kommiinistar l>eita Jiar sama bæxlaganginum og }>eir hafa
gert fil J>essa, en J)ó ekki sízt í sanri)andi við norrænu
inyndlistarsýninguna, sem nýJega var lvaldin í Kaup-
maimahöfn. Komnmiistar líta svo á, sem listin oigi að vera
einskonar áróðurstæki fyrir stefnu |)eirra, og sitja yfir
livers manns hlut, sem iðkar list sína listarinnar végna.
SJíkl listmat komnninista getur aldrei leitt til annars en
ófarnaðar enda eru J>eir senv óðast að lapa áliril'um.
JÞar reika svipir fomaMar:
Kmnið til útvarðstöðvar
hins farna Mtównarrékis.
Borgin, sem einii aí for-
ingjum Sesars stwfnaði —
florfid IðOO ár affur
í ííiuaiaie.
Basel, 28. maí.
l>að er engan veginn nauð-
synlegt að fara alla leið suður
á Ílalíu, til þess að skoða
rnenjar frá gi llöld Rómarík-
is, þótt þar sé vitanlega úr
mestu að moða.
Slikar menjar finnast á
Bretlandi, þær finnast og víða
á Frakklandi og frá Básel
Jiarf ekki að lara nema tíu
mimitna leið með járimraut-
arlest til að sjá leifar einnar
nvlemiu Rómverja, sem
Sigurför Plankusar
i Rómaborg.
Plánkús gat sér mikiö orð
i bardögum á næstu árum og
árið 43 fyrir Kr. b. var vegur
hans orðinn svo nrikill, að
liann fór sigurför inn í Róma-
borg. Er Juvð slvoðun fræði-
manna, sem rannsakað liafa
fcril Jians. að liann muni hafa
gelið sér mestan orðstir j bar-
Raurica‘‘> Hann nefnir Jrins-
vegar ekki nafnið „Augusla
Raurica“, sem J>ó liefir hahJ-
izt að liálfu leyti og tæplega
þao tiJ vorra daga. Sagnfræð-
ingar og fornfræðingar síðari
tima erú J>ó Jveirrar skoðun-
ar, að borgin Jiafi þegar feng-
ið náfnið „Augusta Raúrica‘‘
eftir hiiium fyrsta lceisara
Rómaveldis og nefna J)ví lil
sönnunar, að tvær aðrar
borgir liafi lilotið nafn hans
og beri enn? Jireytt þó. Borgir
Jiessar eru Augusta Praetoria
(Aosta á ítalíu) og Augusta
Vindelicum (Augstborg í
tJögum, sem háðir hafi verið Þýzkalandi). Þær voru Iváðar
áður en Raurika var stofnuð. miJdlvægar samgöngumið-
Raurika voru tiltölulega fá-
stöðvar á bhrinaskeiði Róma-
rílvis. Þó getur vel verið, að
stofnuð var í'yrir um Jiað bil mennur þjóðflolíkur og guldu
2(MK) árum. Basel er ein elzla, þeir oft mikið aflvroð fvrir j Ravirica lvafi lilotið Augstusar
nafn sitt siðar, til dæmis frá
einliverjum Jeeisara, sern
liafði sérstakar mætur á.
ef ekki elzta borg Sviss, en J>ó Germönum. Ilefir eitt Jvorp
cru }>ar eltki slikar nienjar, Jveirra fundizt skammt frá
sem sjá má í smáborginni j ilasel og er J>að var gr
Augst, er slendur litlu ofar upp, fuudusl Jjar fjölmargar lienni, eðá taldi liana einkar-
við Rín. | beinagrindur ltarla, lega mikilvæga, en lritt er |)ó
Þegar lokið var heimsókn- kvenna og barna. Er lialdið, sennilegra.
um okkar iil „litlu Versala'
liallarinnar í Botlmingen, og
kirkjunnar, Mariastein, sem
reisl er á klettasnös, á upp-
sligningardag var haldið til
Augst. Nafn Jieirrar litlu
liorgar er sennilega frá tim-
um i'yrsta keisara Rómaveld-
is, Auguslusar, og héi hún
Augusta Raurika eftir hon-
um og J)jóðflokki J)eim, sem
l)j(i um Jxerslóðir, en i munni
landsmanna hefir það orðið
Augsl, er aldirnar liafa liðið.
Gæðingur Sesars
síofnaði borgina.
l Það var einn Jieirra hers-
höfðingja, sem Gajus Julius
I Sesar hafði hvað meslar mæt-
1 ur á, sem slofnaði landnám
Rómverja Jvarna, Ilét hann
Lusius Munatius Plankus, en.
i sú er áslæðan fvrir J)ví, að
I menn vita, að Iiann var stofn-
andi þcssarrar borgar, að á
gröf lians í Gaelu á ílalíu er
letrað, að meðal Jicss, sem
liann hafi unnið sér tii ágæt-
is, liafi verið stofnun borg-
anna Luguriunum og Rau-
rika. En forlög þcssarra
tveggja borea bafa orðið
m.jög élík, |)vi að Raurilca
eða Augst, e.ins og hún heitir
núna, er aðeins smáþorp en
I.ugudunum er slórborg og
heitir J.ygon, sem er. svo senv
menn vita. meðal stærstu
borga Frakklands.
Vitað er, að I>lankus fór
Jvegar árið 58 fyrir Krisls
burð í hernað til Gallíu með
| Sesari. Komst hann, senv
fleiri Rómverjar, |i:i i kynni
j við Jijóðflokk, sém Raurilear
nefndist og hafði slegizt i för
| með Helvetum, er J>eir fóru
frá Gallíu. Er hið forna nafn
I Sviss Ilelvetia -dregið af
Jveiti síðar nefnda Jijóðflokks-
ins.
að Germanir liafi þar hefnt
sin á Raurikum fvrir upp-
reist með ægilegu blóðbaði,
en hilt er hinsvegar ekki úti-
lokað, að fjöldámorð þessi
liafi átt sér stað*úm |>að leyti,
seni Rómverjar vorunð friða
lanriið og slofna nýlendu sína
þarna.
Ætlað er að nýlendan
Raurika liafi verið stofnuð
11 15 f. kr. b. og er séi á-
gizkun rircgin af aldri l>lank-
usár. Hinsvegar eru elztu
Friður og ófriður.
En nii skal farið fljérit yfir
sögu, enda l>ý eg ekki yfir
svo miklum fróðleik á Jiessu
sviði sögunnar, frekar en
öðrum, að eg Sé fær um að
miðla öðrum. Er Rómverjar
1‘ærðu cnn lilkviarnar austur
og norður yfir Rín, hætti
Augusta Raurika að vera úl-
varðstöð, en varð eftir sem
áður mikilvæg samgöngu-
j miðstöð á leiðinni milli
menjar, sem I uiidizt liafa við ! ,
. , * . Romarikis og skattlandanna.
unpgroit a staonum, aðeins; &
Migrj eða frá 15 f. Kr. - 1>á hcfst “PPfíangur borgar
vnnar, sem menn lesa nii út
úr rústuin J>eim, er grafnar
Fleiri borgir liafa verið upp. Ber alll með
með keisaranafni. sér, að á annari öld eftir
Eiginlega er harla litið vit- Krist burð hafi borgin verið
að um sögu nýlenduborgar- niikil miðstöð menningar og
innar i'yrstu árin. í ritum viðskipta.
sagnfræðingsins Pliniusar 1 En svo fór að llalla undan
eldri um 70 e. kr. — ei fæti fyrir Rómverjum. I>ess
Inin ýnvist nefnd „Rauricinn varð vitanlega fyrst vart i
oppidum“ eða „Colonia Jæiin lvéruðum rikisins, sem
Flugmynd af leikhúsinu í Augusta Raurika. — Trén, sem
skoíið hafa rótum á áhorfendabekkjunum sjást greinilega.