Vísir - 16.11.1949, Blaðsíða 4

4
V I S I R
Miðvikudaginn 16. nóvembcr 1949
irlsixe.
DAGBLAÐ
Dtgefandi: BLAÐADTGAFAN VISIR H/F,
RJUtjórar; Kristján Guðlaugsson, Hersteinn Pálsson,
Skrifstofa: Austurstrætí 7,
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12. Símar 1660 (fimm linur).
Lausasala 50 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Samvinnan á Alþingi.
Forsetakjör í sameinuðu þingi og báðum deildum Alþing-
is fóru fram í gær, cn menn fylgdust með þessum
kosningum af nokkurri athygli. Var almennt talið, að kosn-
ingarnar myndu leiða í ljós, hvort samstarf hefur tekist
með flokkunum, og myndu þær þá jafnframt spá einhverju
um væntanlega stjórnarmyndun. Drslitin urðu þó slík,
scm vænta mátti og er náin samvinna milli flokkanna ekki
fyrir hendi. Framsóknarflokkurinn fékk kjörinn forseta
sameinaðs Alþingis, með tilstyrk kommúnista, sem greiddu
fulltrúa Framsóknar atkvæði í annarri umferð. Þótt for-
setinn væri þannig kjörinn með „hangandi hendi“ af hálfu
kommúnista, má vafalaust líta á þetta úrræði þeirra, sem
bendingu um að þeir séu reiðubúnir til stjórnarsamstarfs
við Framsóknarflokkinn, en slíka samvinnu telja þeir
mögulega, ef einn eða tveir Alþýðuflokksmenn skyldu ljá
stjóminni stuðning sinn, sem ekki er loku skotið fyrir.
Hrifningin innan Framsóknarflokksins yfir væntanlegu
samstarfi við kommúnista er nauðalítil, ef frá eru taldir
nokkrir þingmenn, sem sækja slíka samvimiu af kappi,
en ekki forsjá. Röskur hekningur af þingfulltrúafjölda
Framsóknar telur „vinstri samvinnu“ enga gæfu geta
boðað, hvorki fyrir flokkinn né þjóðina, enda yrði þar
tjíildað til einnar nætur, en ekki langframa. Jafnvel þótt
einhverjir Alþýðuflokksmenn væru tilleiðanlegh’ til að
styðja slíka stjórnarmyndun, myndi aðstaða hennar innan
þings sem utan reynast veik, enda lítil líkindi til að slík
ríkisstjórn gæti leyst ýms af þeim viðkvæmu ágreinings-
málum, sem uppi eru ineð þjóðinni. Alþýöuflokkurinn í
hcild er andvígur „vinstri samvinnu“ og segist ekki vera
til viðtals um stjórnarmyndun á slíkum grúndvelli, og
virðist llokksstjórnin leggja meginkapp á að komast í
stjórnarandstöðu. Við forsetakjörið í gær hafði Alþýðu-
fiokkurinn samvinnu við Sjálfstæðisflokkinn í neðri deild,
cn Framsókn í efri deild Alþingis, er mun liafa náð sam-
konmlagi við háða þessa flokka um kjör fulltrúa í nefndir.
Er að sjálfsögðu ekkert við slíka samvinnu að athuga, en
hún gefur heldur ekki auða leið um samstarf flokkanna
að öðru leyti og er þar allt á huldu og gersamlega óráðið.
Nokkra athygli vakti að við kjör varaforseta í sam-
einuðu þingi fékk fulltrúi kommúnista fleiri atkvæði, en
flokkurinn ræður yfir á þingi. Höfðu einhverjir þrír þing-
fulltrúar, auk kommúnistanna sjálfra, kastað atkvæði
sínu á varaforsetaefni kommúnista, en ekki dugði það
honum til stöðunnar. Töldu þingmenn allar líkur á, að
atkvæði þessi hefði kommúnistum borist frá vinstri sinn-
uðum Framsóknarmönnum, scm sýnast vera fáir, ef ekki
vilja fleiri verða til að styðja kommúnistana og efla þá
til áhrifa.
Samkvæmt tilkynningu, sem borist hefur frá skrif-
slofu forseta íslands, hefur forsetinn átti viðræður í gær
við formenn allra þingflokkanna, en í dag snýr forsetmn
sér væntanlega til einhvers eins þeirra og felur honum að
gcra tilraun til myndunar starfhælrar ríkisstjórnar. Vafa-
laust verður annaðhvort formaður Sjálfstæðisflokksins
eða Framsóknarflokksins lyrir valinu, með því að for-
menn annarra flokka koma tæpast til greina að svo vöxnu
máli. Forsctakjörið innan Alþingis bendir til þess, að
stjórnarsamstarf milli þingflokkanna verði ekki auðsótt,
cnda sýnist enginn grundvöllur vera fyrir því enn sem.
komið er. Málefnagrundvöll fyrir samstarfinu verður að
skapa, en vonandi tekst slíkt, þannig að ekki verði liorfið
að myndun utanþingsstjórnar, sem er og verður síðasta
neyðarúrræði af hálfu forseta Islands. Stjórnarmyndun
verður að hraða, með því að Alþingi fær ekki snúið sér að
þehn vandamálum, sem lausnar híða, fyrr enn starfhæf
.sljórn er ríkjandi í landinu. Sú stjórn, sem nú situr, gegn-
ir aðcins nauðsynlegri daglegri afgreiðslu, en getur ekki
Leitt sér fyrir lausn vandamálanna og mun heldur ekki
ivilja eiga neitt frumkvæði í því efni.
Jón Arason.
Jón Arason. Leikrit í f jór-
um þáttum eftir Tryggva
Sveinhjörnsson. Leikstjóri
Charles Tharnæs.
Það er ekki vandalítið að
bregða upp mynd af Jóni
Arasyni og sonum lians svo
íslendingum liki. Jón Arason
er táknmynd íslenzkrar karl-
mennsku og frelsisanda, ó-
sveigjanlegur í frelsisþrá
sinni, óbifanlegur í trúar-
styrk sínum.
T rvggvi Sveinbjörnsson
liefir leyst þetta hlutverk vel
af hendi. Hann hefir í þessu 1
leikriti skapað ógleymanleg- ^
an Jón Arason, enda hefir
hann haft öll skilyrði til þess.
Leikritið er skrifað á stríðs-
árunum þegar höfundurinn
lifði meðal þjóðar, sem var
frelsi svipt og frelsisþráin
kveikti marga óslökkvandi
neista í hugum manna. Of-
beldi Dana á íslandi og of-
beldi allra, sem undiroka er
lýst stutt og laggoit í orðum
Kristjáns skrifara: „Réttur-
inn er valdið“.
Tveir fyrstu þættir leik-
ritsins gerast í biskupsstof-
unni á Hólum. í þeim fyrsta
er Jón Arason fullur bjart-
sýni, liann er á hátindi veldis
sins og metorða haustið 1549.
Höfðinglega tekur hann við
sunnlenzkum farandmönn-
um, virðulega mælir hann
við norðlenzka presta og
glaður og hróðugur tekur
hann við sonuin sinum í
þáltarlokin, þegar þeir færa
honum Martein Einarsson
biskup i Skálholti fanginn.
í öðrum þætti eru öll börn
Jóns og Helgu í heimsókn og
þar birtist biskupinn sem á-
gætur heimilisfaðir. Áður en
börnin kveðja, kemur hirð-
maðurinn Laurenzius Mule
og skrifari hans Kristján á-
samt Daða bónda Guðmunds-
syni. Hirðmaðurinn stefnir
biskupi á konungsfund. Á-
kveðinn og einbeittur visar
hann utanfararstefnunni á
bug og Þórunn, þessi glæsi-
lega og vitra dóttir biskups-
ins, hrifur liug liirðmanns-
ins en dregur skrifarann
sundur i háði.
Þriðji þáttur gerist í Hóla-
dómkirkju. Jón Arason stend-
ur skrýddur með bréf frá
páfa í hendi. Páfi hvetur
biskup til þess að halda bar-
áttunni áfram og heitir hon-
um stuðningi. Þegar biskup
hefir nýlokið lestri bréfsins
brjótast Daði Guðmundsson
og menn lians alvopnaðir inn
í kirkjuna og ætla að taka
Jón Arason fastan. Svo mik-
ill er persónuleiki biskupsins
að bæði Daða og mönnum
hans fallast hendur, en Daði
vill þó ekki sættast við Jón
Arason og lýsir biskupinn
liann þá í bann. Kristján
skrifari hefir beðið fyrir ut-
an kirkjuna, nú ryðst hann
inn og eftir miklar fortölur
og ógnanir tekst honum að
knýja Daða til þess að láta
taka Jón fastan.
Fjórði þáttur gerist í Skál-
holti. Ivristján skrifari sting-
ur upp á þvi að „láta öxina og
jörðina geyma biskupinn og
syni lians“ og þótt Marteinn
biskup og Daði Guðmunds-
son séu þessu í raun og veru
mótfallnir treystast þeir ekki
lil að gæta fanganna vetrar-
langt. Rétt um leið og feðg-
arnir verða áskynja um
dauðadóminn kemur Ilelga.
Áhrifamesti kafli leikritsins
er þá hún kveður mann sinn
og syni og veitir þeim svnda-
fyrirgefning í presls stað.
Styi’k og örugg horfir hún á
eftir Ara og Birni, þcgar far-
ið er með þá til aftökuslað-
arins, en þegar hún cr orðin
ein með manni sínum er hún
nærri buguð en harkar þó af
sér. Leikritið endar á því að
Helga fær skikkju Jóns og
heldur af stað norður ásamt
unglingspilti sem er aðdá-
andi biskupsins.
Þetta er í aðaiatriðum efni
leikritsins. Fans og gela má
nærri veltur mest á hvernig
aðalpersónurnar Jón Arason
og Helga eru leiknar og þvi
miður voru þeim ekki gerð
full skil i .Konunglega leik-
húsinu í kvöld. Thorkild
Roose, sem lék biskupinn
liktist oft og tiðum fremur
taugaveikluðum manni en
þeim Jóni Arasyni sem
Tryggvi Sveinbjörnsson hefir
skapað, enda mun flestum
75 ára gömlum lcikurum
þetta hlulverk um megn.
Allur sá kraftur, sem hölund-
urinn veilir biskupinuni,
naut sín ekki i meðferð
Roose, liann skorti persónu-
leika og sannfæringarkraft
og þess vegna naut dramatik
leikritsins sín ekki. Mun Iak-
ari var þó Clara Pontoppidan
í hlutverki Helgu, virtist
leikkonan alls ekki hafa skil-
ið, að hún átti að leika þá
tignarkonu, sem Ifelga er í
meðferg Tryggva, en ekki
sviplitla fylgikonu biskups-
^ ins. í fjórða þætti brá fyrir
nokkrum persónuleika hjá
| Helgu, en þó alls eklci nægi-
legum til þess að gera loka-
þátlinn virkilega dramatisk-
an og urðu því heildaráhrifin
minni en skyldi.
Martin Hansen lék Mar-
tein biskup og gcrði það vcl,
sama máli gegnir um Ebbe
Rode í lilutverki skrifarans
og Johanncs Meyer
í lúutverki Daða. En i Ieikriti
eins og Jóni Arasyni geta
aukapersónurnar ekki bjarg-
að álirifamagni dramains
þegar aðalpersónurnar hregð-
ast.
Charles Tharnæs hefir ann-
ast leikstjórn og er hún ekki
j óaðfinnanleg, t. d. er biskups-
j stofan á Hólum ekki eðlileg
og liefði þó hæglega mátt
1 gera hana það með því að
! lcynna sér þær heimildir, sem
til eru um útlit íslenzkrar
biskupsstofur á 16. öld.
Hugblærinn á frumsýning-
unni var ágætur og var höf-
undurinn tvívegis klappaður
j fram á leiksviðið og hylltur
af áhorfendum.
Að ári eru 400 ár liðin sið-
an Jón Arason var hálshöggv-
inn. Þá þarf að sýna leikrit
Tryggva Sveinbjörnssonar á
Þjóðleikhúsinu í Rcykjavik
og gæta jiess vandlega að
Frh 6 6. síðu
♦ BERGMÁL ♦
Fyrir fáum dögum kom
íyrir. atvik hér í Reykjavík.
sem er því miður ekkert
einsdæmi: Bifreið er ekið á
vegfaranda, er stórslasast,
en ökumaðurinn hraðar sér á
brott, án þess að huga að
þeim, er fyrir áreksrinum
varð.
I
Það fylgir sögunni í þetta
sinn, aö sá, er slysbifreiöinni
ók, hafi hraöaS sér á brott til
þess að forðast að láta hafa
hendur i hári sér, jafnvel slökkt
ljós, til þess, að ekki sæist
skrásetningarnánier bifreiðar-
innar. Nú mun svo hafa til tek-
izt, að einhver sá námerið og
vafalaust mun lögreglan síðan
gera þær ráðstafanir, sem hæfi-
legar þykja þegar þess háttar
kernur fyrir. Hér er á þetta
minnzt vegna bréfkorns, er
Bergmáli barst um þetta í gær
Þar segir m. a. á þessa leiö :
*
„Hvernig stendur á, at
svo virðist, sem tekið sé
linari tökum á svo dæma-
lausum ökuníðingum eins og
þeim, sem var að verki um
helgina, meðan blöðin birta
langar frásagnir um yfir-
sjónir smáþjófa?
*
Hvort er sá maður hættu-
legri og • andstvggilegri, sem
ekur á saklausan og grandalaus-
an vegfaranda, stórslasar hann
og ekur svo á brott án þess að
Iáta sér til hugar koma, að gá
að, hver meiðsli kunni að hafa
á oröið, eða maöurinn, sem því
miður hefir tekið iqtp svo slæm-
an sið að fara ófrjálsri hendi
um eignir samborgara sinna
annað veifið? Erlendis er víð-
ast hvar tekið óvægilegar á
slikum mönnum en hér. Það er
ekki nóg að þeir séu nefndir
ökuníðingar á blaðamáli, cn
málið síðan látið niður falla. Að
mínurn dómi eru þeir ólíkt
háskalegri en hinir hnuplgefnu,
en þó virðist sem verknaður
þeirra sé talinn svíviröilegri en
hinna. Meira að segja finnst
mér, að sjálfsagt sé, aö menn
viti nöfn þeirra, svo aö hægt
sé að vara sig á þeim, ekki siö-
ur en þjófunum.“
*
Bréfið, sem er frá manni,
cr nefnir sig „Hneykslaður“,
var miklu lengra, en eg læt
þetta nægja. Eg tek undir
aðalatriðin í tilskrifi hans.
Menn, sem svona hegða sér,
eiga ekki skilið vettlinga-
tök. Níðingsskapur þeirra og
fólska er of óskapleg til þess.