Vísir - 08.02.1951, Síða 5

-Mtö’vikoílaginn 7. ÍKbrúar .1951
V I S I R
5-
Mlans ítiljfequist:
Erkki Melartin var eitt
knnnasta tónskáld Finna.
Seytjáss ára var Iionisaii
§agt, að Siaiin mundi
aðeins lifa í 3
Fimiska tónskáldið frœga,
Erkki Melartin, sem einnig er
kunnur á íslandi, hefði orðið
75 ára í þessum mánuði, ef
Jiann hefði lifað — hann dó
fyrir 14 árum. I þessari
grein, sem skrifuð er fyrir
„Vísi“, minnist tónlistarmað-
urinn Hans Liljequist kenn-
ara síns og aldavinar, sem er
ekki aðeins öndvegismaður á
sviði tónlistar vorrar, heldur
einnig merkilegur, fjölgáfað-
ur og stófbrotinn djúp-
hyggjumaður.
Erkki Melartin fæddist 7.
febrúar 1875 í nágrenni Kex-
Iiólmbæjar (nú innan Rúss-
lands) í Kyrjálahéraði. Áður
en Errki litli fór að tala var
hann farinn að syngja, og
mjög varð harin forviða, er
hann komst að þvi, að staf-
rófið byrjaði á a en ekki c
eins og nóturnar. Eftir að
hafa átt indælli barnæsku og
æsku að fagna, fór hann til
Melsingfors, 17 ára gamall,
til að nema hljómlist. Strax
sem ungbarn var hami veik-
burða, og varð nú, vegna al-
varlegrar hjartaveilu, neydd-
ur til að hætta námi —
méira að segja sagði lækn-
irinn honum, að hann gæti
ekki lifað nema 3 ár. Þenna
náðartíma vildi dauðadæxndi
angiingurinn helga hljóm
listinni, og foreldrar hans
gálu ekki annað en gefið
samþykki sitt til þess. Til
allrar hamingju hafði sjúk-
dómsgreinmg læknis Mel-
artins unga ekki verið rétt,
cn við niikla vanheilsu varð
þó Erlvki Melartin að stríða
og bei'jast yið alla æfi sína.
Það var nýr heimur, sem
opnaðist hinum unga hljóm-
listamema í Helsingfors og
við hljómíistarstófnun hans,
síðar tónlislai'skóla Helsing-
ar eim.
þenna ágæla nemanda sinn,
þá 19 ára, vel færan til þess
að verða kennari við hljóm-
listai’stofnunina.
Melartin kom fyrst fram
sem tónskáld árið 1897, þeg-
ar 1. strokkvartett hins 22ja
ára manns var leildnn. Gagn-
rýnandi einn lýsti því yfir, að
þetta væri fyrsta mei’kilega
fi'umverkið frá, er Sibelíus
kom fyi’st fram 8 árum áður.
Næstu tvö ái’in leið Melartin
óvenjumikið af sjúkdómi
sínum, en lauk þá við, þrátt
fyrir kennslustörf sín við
hljómlistarstofnunina, mikla
fiðlusónötu. Með henni lýk-
ur námi Melartins lieima í
Finnlandi.
Líf listamanns er háð stöð-
ugi’i þi'óun. Hann er aldrei
„búinn“ ,í venjulegri merk-
ingu þess orðs. Hann þarf á
að halda alli’i þekkingu og
„tekniskri“ leilmi, sem völ
er á. Hann þarf stöðugt að
lifa upp eitthvað nýtt, er
örfar ímyndunaraflið, og sí-
felldra breytinga á umhverfi.
Það vai' því eðlilegt, að Mel-
artin að loknum glæsilegum
námsfeiii í Helsingfors leit-
aði nýrra leiða til aukins
þj’oska.
Með hjálp rikisstyrks gat
hann næstu tvö árin dvalið
i Vín. Þar nam hann hjá
hámenntuðum sönglistar-
frömuði og tónskáldi Róbert
Fuchs pi’ófessor. Fyrsta tón-
smiði Melartins í Vín, 2.
strokkvartettinn, var fluttur
opinberlega Voi'ið 1900 og
féldv frábærar viðtökur hjá
hinum vandlótu Vínaráheyr-
endum. Það senx eftir var
dvalar hans í háborg söng-
listarinnar helgaði hann sym-
loniunámi og gerði á ótrú-
lega skömmum tíma frum-
drög að fýrstu symfóníu
stóð ávallt á mörkum lifs og
dauða. Tilgang þeirra hefir
eftirtiminn þvi miður ekki
vei'ið fær um að skilja.
Auk symfónianna hefir
Melartin skrifað mörg stór
hlj ómsveitarverk, ópei’una
með undirfyrii’sögninni
,Leyndardómur úr Kalevala*,
nxargar kantötur, um það bil
40 kói-lög, möi’g kammei’-
músíkyei’k, lög fyrir fiðlu,
rúmlega 300 einsöngslög,
Melartin um langt slteið
skapandi áhiif á allt hljóm-
listai’líf Finnlands og mótaði
það ekki aðeins um sína
samtíð, heldur fi’emur fi*am-
tíð þess. TJndir stjórn Mel-
artins var hinni umfangs-
litlu hljómlistarstofnun
bi-eytt í fullkominn tónlistar-
háskóla, sem nx.a. fyrir á-
hrif foi’stöðumanns síns fékk
að setjast að í nýrri bygg-
ingu, er fullnægði kröfum
tímans, og þar starfar hann
enn. Á ái'unum milli 1920 og
1930 var tónlistai'kennslan í
landi voru reist á nýjum
grundvelli, einni sú merki-
lega bi’eyting bar merki
Melartins. I hópi núlifandi
tónskálda Finnlands er vart
nokkui’, að slepptum þeim
yngstu, seni ekki hefir átt
því láni að fagna, að njóta
kennslu Erkki Melartins.
Hinn fágaði, látlausi, alúð-
legi persónuleiki Melartins
var í fremsta máta til þess
fallinn að skapa óvenjulegt,
heilnæmt andrúmsloft milli
kennara og nemenda, Ixið
innilega trausta samband,
sem er undirstaðan að góð-
um árangx’i í tónlistai'námi.
Það má með sanni segja,
að ekkert mannlegt hafi ver-
ið Melartin óviðkomandi,
ekkert lét hann sig einu gilda.
Hann var óspai' ó tíma og
vingjarnlegur við hvern sem
var, enguin yísaði hann á
bug, er fund hans sótti. Hin
undraverða bjártsýni hans og
göðlátlega l'yndni hafði á-
hrifa á alla, sem umgengust
hann. Hann var i orðsins
sönnu merkingu góður piað-
ur. Sjálfum lionum var ekki
uniiað persónulegrar ham-
ingju. Heilsu hans, er linign-
aði jafnt og þétt með árun-
um, var einungis uppi haldið
af afburða andlegum krafti
og lífsfjöi’i — fyrii' trúarleg-
an nióð, sém liann talar um
söngleild, nær því 150 radd-
setningar við þjóðvísur og
yfir 300 píanólög.
Það er erfitt fynr venju-
lega, dauðlega menn að skilja
þessi afköst. Einkum þegar
vitað er, að áhugi Melartins
var fjarri þvi að vera bund-
inn við tónlistina eina. Mál-
aralistin tólc mjög upp huga
hans. Er haiin var við list-
nám í Sviss og Italíu, hafði
hann viðað að sér miklu efni
í vísindalega doktorsritgerð
og í Ilelsingfors undirbjó
hans tvær sýningar á mál-
verkum sínum. Á sviði bók-
mennla var hann jafnvel að í einu spakmæla sinna, og
sér í klassiskum sem nútíma- mégnaði að brjóta broddinn
bókmenntunum og einka- af lífsraunum lians og
sinni. Ári síðar í Helsing
fors (nú Sibelíusar akademí- j fors lauk liann við nótnabók- |hann til
ið). — Forstöðumaður ina, er taldi 320 síður. Þessi heimsótti
og' frumkvöðull stofnunar-
innar Martin Vegelius, lét sér
íöðurlega annt um hann. En
fyrir hinn íhaldssama upp-
eldisfrömuð var það dálítið
erfitt til að byrja með að
viðurkenna og sætta sig við
hina sjálfstæðu sérhyggju í
fyrstu lagsmíðum hins unga
nemanda síns, en brátt hlaut
hann að komast að raun uni
það, að Iiér var alveg ein-
stæð sönglistargáfa á ferð-
inni. Melarlhi sökkti sér nið-
ur í sönglisíarnámið af brenn
andi áhuga og starfsgleði
þrátt fyrir líkamlega veiklun,
hjartabilun og svefnleysi.
Að vel sóttist nániið duldist
ekki, og þegar að tveim ár-
um liðninu taldi Ve'gelius
symfónía var höfuðyérldð á
fyrstu hljómleikum lians í
llelsingfors í ágúst 1903. Mót
tökur af hálfu gagnrýnenda
og áhcvrenda voru einróma
lofsamlegar Erkki Melartin
hafði hlotið eldskírn sína.
Hann tók sér ekki hvíld
eftir sigurinn. Með aðcins
tveggja ára millibili hélt
hann 2., 3. og 4. hljómleika
sína og í Kvert skipti vár hý
symfónía á dagskránni. Síð-
asta og sjötta symfónían
varð til 1924 og var flutt í
fyrsta sinn á 50 ara hátíða-
tónleikum Melartins næsta
vetur. Að auki er til uppkast
að 7. og 8. symfómunni fra
síðustu æfiárum meisfcafahsi
þegar hann, biluður á heilsu,
bókasafn hans var mikið og
ágætt í senn! Enn keniur til
hans tómstundagaman svo
sem líffræði, mannfræðf,
læknisfræði, frimerkjasöfn-
un, IjósmyiKlun og skák. Iiin
mörgu áhugamál hans knúðu
ferðalaga. Hann
flest Evrópulönd,
sem hann án efa á skilinn í
tónmenniiigu lands vors.
Vera má, að orsakarinnar sé
að leita i því, að bæði pei-
sónuleiki Melartins og tón-
list hans var í mörgu á und-
an sínum tíma.
Að lokum vil eg birta sér
tvö af hinum fögru spak-
mælum Erlcki Melartins. Hið
fyri'a um það hvernig meisí-
arinn leit á listina og sam-
band henuar við lífið: „Höf-
uðtilgangur Mstarinnar er að
lifa sinu eigin lífi í eigin
heimi, að klæða holdi og
blóði lögniál hennar og gera
hana að dýrðlegu heimkynni
fyrir mannsandann. Vér eig-
um að hvarfa inn í heim
listarinnar sem hvem annan
veruleikans hehn og sækja
þangað kraft, huggun og
hvatningu til göfgi, vitandi
það, að hið bezta í oss á
heima þar. En þessar heim-
sóknir, þó skammar séu,
eiga ekki að gera oss frábitna
þvi tímanlega og skyldunni
við það í Iiinum ytra heimi
heldur aðeins vikka alla veg-
und vora. Á þann hátt erum
vér betur búnir til þess að
lifa sterku, sjálfstæðu og
starfsömu lífi á hvaða sviði
sem ef.“ — Hitt spakmælið
einkennir Erkld Melartin
sjálfan og er niðurstaðan af
því sem ég hér á undan hef
með mörguiti orðiun reynt að
draga fram: „Um enni útval-
inna, þeirra, sem hafa þolað
hinar þyngstu þjáningar, er
eins og ljómi ósýnilegur
geislabaugur: trúin á góðan
tilgang lífsins, þrátt fyrir
allt.“
Sigurjón Guðjónsson þýddí
Norður-Afriku, Egyptaland
og Indland. Tungumálagáfa
hans og glæsilegur persónu-
leild ul’ðu orsök þess, að
hann var sjálfkjörinn til að
vera fulltí’úi Finnlands og
finnskrar tónlistar á þingum
erlcndis, cn einnig fjölmarg-
ar innlendar stofnanir nutu
góðs af hinni niiklu þeldc-
ingu Meku'tins, yfirburðum
og menningarleiðsögn.
Ekki er þó allt talið enn.
Þýðingarmesta og ef til vill
kærasta lífsstárf Melartins
var forstöðumannsstaða hans
við Hljómlistarskóla Helsing-
fors, sem íiann lagði alla
sál sína í um fjórðung aldar,
allt til æfilbka 1937. Með því
að skipa þessa stöðu hafði
beiskju. Tónlist Erkki Mel-
artins - er fagurt bergmál
hans eigin innra lífs. Það er
ekki oft að hann lætur sorg
sína tala í tónum, en þá
sjaldan hann gerir það, eru
áhrifin afarþung. Mest ber á
yfirskilvitslegri, sjálfgleym-
inni þrá í tónmáli ftlaríiiis.
Hann dylur sársauka sinn
bak við djúpa angurbkðu,
angurblíðu, sem er sérkenni-
leg fyrir sem sagt hverja tón-
smíð hans. Tónlist hans hef-
ir eitthvað handa hverjum
einum, barninu og hljóm-
listarnemanum, áhorfenda-
skaranum sem hinum vand-
láta tónsérfræðmgi. Undar-
legt cr það, að Melartin var
kunnari í Danmörku (og um'
Danmörku á íslandi) og Sví-
þjóð á fyrri órum sínum en
í sínu eigin landi, og ennþá
er verulcgur hlutti af tón-
list lians óþekktur og það
jafnvel af söuglistarmönnum
í heimalandinu. Hann hefir
ekki ennþá í vitund almenn-
ings hlotið þann heiðurssess,
Perur — Perur
VÉLA &
RAFTÆKJAVERZLUNIN
Tryggvag. 23. Sími 81279.
GRETTISGÖTU 31
Reykvíkingar,
eldri og yngri.
ECaupið og seljið happdrættis-
miða til ágóða fyrir æsku-
lýðshöll. Fást í Listamanna-
skálanum kl. 5—6 daglega.
Há sölulatm. Verðlaun fyrir
mestu sölu.