Vísir - 05.04.1954, Blaðsíða 5

Mánudaginn 5. apríl 1954.
VlSIB
TH. SMITH:
A(>
í ganginum, þar sem gengið er inn í Ausíurbæjarbarna-
skélann Vitastígsmegin situr gamall maSur og hugar að börn-
um, sem þar ganga um. Sum beirra eru að fara í Ieikfimi, önnur
til sundæfinga. Öll licilsa þau þessum gamla manni glaðlega,
eins og góðum vini, — og það er hann líka. Flest þekkja þau
hann ekki undir öðru nafni en „afi“, og líklega er hann afi
fleiri barna en nokkur annar maður á Iandinu, því að þau
eru Iíklega nálægt 2000 börnin, sem nefna hann þessu nafni.
Stundum, þegar gamli maðurinn er á gangi, hittir hann
börn úr skólanum í fylgd með foreldrum sínum, og þá kalia
þan til hans: „Sæll, afi“, — og oft finnst foreldrunum þetta
skrítið, og inna eftir þessu, cn þá kemur hin nærtæka skýring,
að þetta er hann „skóla-afi“, en ekki „alvöru-afi“.
Við dymar, þar sem hann hefur vörzlu, hefur verið komið
fyr.ir stól með sérstökum umbúnaði, sem gerir gamla manninum
kleift að opna og loka hurðinni án þess að standa upp. Þetta
er mikið hagræði manni, sem kominn er á níunda áratuginn,
en jafnframt skoðar hann þetta sem einn þáttinn í þeirri vin-
semd, sem liann telur sig hafa verið aðnjótandi alla tíð síðan
hann fékk þenna starfa við Austurbæjarbarnaskólann.
Ég heimsótti „afa“, sem fullu nafni heitir Kristján Eiríks-
son, á heimili hans við Bergstaðastræti 9 fyrir nokkrum dögum,
og bað hann spjalla við mig svolitla stund fyrir Samborgara-
þáttinn. Þegar ég sat hjá honum og rabbaði við hann í vist-
Iegri stofu hans, skynjaðá ég fljótt, að oft hefur sjónhringur
hans verið víðari en til. húsanna handan Vitastígsins. Áður
fyrr hvörfluðu augu hans til snævi þaktra fjalla upp af Horna-
firði eða þau fylgdust með skýjabólstrmn, sem hrönnuðust í
suðri, er hann sótti út á hið bláa blikandi haf, endúr fyrir
löngu, harðfengur hákarlaformaðiur og sjósóknari.
Kristján bregst vel yið, er ég bið hann að segja mér eitt-
hvað frá langri ævi, og þetta var sennilega það helzta, en af
nógu var af taka. Augu hans, sterk en góðmannleg, horfa til
baka yfir löngu farinn veg, og hann segir:
Til Reykjavíkur.
Árið 1938 fluttist eg hingað
til Reykjavíkur og fékk þenna
starfa við Austurbæjarbarna-
skólann. Eg var kunnugur þeim
Ólafi og Sigurði Thorlacius,
sem voru afbragðsmenn. Nú er
eg búinn að vera rúm 15 ár við
skólann og mér finnst hver
dagurinn öði'um betri hér, og
mér er víst óhætt að segja, að
það er lán að hafa Guðs og
góðra manna hylli. Börnin eru
mér góð, en oft er hér giaumur
og gleði, eins og að líkum lætur.
um, þegar hann var dreginn
upp, en siðan kom annar mað-
ur og lagði hákarlinn sveðju.
að eg datt einu sinni á freðna
jörð, er eg var í einhverjum.
snúningum í sambandi við>
Eg var oftast sjóveikur, og var ^ kindur, og sprakk sullurinn þá-
þetta þá ekkert spaug. Annars . Ekki veit eg, hvað eg lá lengi
var þetta kallað að fara í há- . veikur, en mikið veikur var eg,.
karlsetu í Lóni. Stundum vor- það veit eg, — og enginn var
um við 2 sólarhringa við þetta. læknirmn á staðnum. En laus
Hinsvegar var önnur aðferðjyið sullinn var eg 18 ára, og:
notuð á Berufirði og notaðir. hefi aldrei kennt mér meins
vaðir. Það voru löng tré og' síðan. En læknir sagði þá við-
sóknir niður úr. Ekki mátti | mig: „Ef eg skæri þig upp
sóknin vera í botn, því að há-
harlinn verður að hafa svig-
rúm til þess að velta sér á bak-
ið tif að taka beituna. Þetta var
oft og einatt erfitt verk, en
aldrei lenti eg í lífsháska, svo
að eg muni.
núna, myndi margt brisið sjást
í þér,“ Svona var þetta þá.
Njálsdropamir.
Siðan þetta gerðist hefi eg
verið fílhraustur, nema að fyr-
ir tveim árum eða svo fekk eg:
^ eitthvað yfir höfuðið. Þessi
Meira um 1 þyngsli ágerðust og svo fór, að
veiðar. eg gat varla gengið þvert yfir
Svo rerum við til fiskjar með herbergi án þess að slaga eins
línu í Berufirði, en meðan eg og drukkinn maður. Læknirinn
Annars kom yfirkennarinn til var í Lóni, sá eg aldrei nema minn, Karl Jónasson, réði mér
mín í morgun og sagði, að enn handfæri. Svo komu trillurnar, til að tala við Alfreð Gíslason
væri kátt í Glaumbæ, því að 0g þótti mikill munur að þurfa taugalækni, en hann sagði mér^
stundum heyrist í krökkunum. ekki að berjast áfram með ár- 1 að þetta væri taugaslit. Eg lá
Þau kalla mig afa, enda vita unum. Eg man eftir því, að í rúminu, en fekk svo leyfi til
þau fæst, hvað eg heiti, og mér stefán nokkur úr Vestmanna-' að klæða mig. En þá gerðist
finnst nafnið elskulegt og am- j eyjum átti dekkbát og reri úr1 það, að eg fekk Njálsdropa
ast síður en svo við því.. Berufirði. Hann vantaði mannj (Ála) hjá Sigm’jóni á ÁlafossL
Bezt finnst mér að umgangast | vanan hákarlaveiðum, og varðjEg byrjaði með því að taka
telpur á aldrinum 7 10 ára, þag úr, að eg réðist til hans.; þrjá dropa í einu í bolla í til-
en drengir eru óþægari á þeim ( Okkur gekk bærilega, fengum ■ raunaskyni, tvisvar á dag. Þetta
aldri. Hins vegar er betra að™ hákarla á sólarhring, og
Eg er vist orðinn nokkuð
gamall, þvi ag ég man vel eftir
Jrostavetrinum mikla, árið 1881
og fellisvorinu 1882. Ég fœddist
2. desember 1873 að Holtum á
Mýrutn i Hornafirði. Faðir
minn hét Eirikur Jónsson, bóndi
þar, en móðir mín Guðný Sig-
uröardóttir. Þegar ég var 2fa
ára eða svo, fluttumst við frá
Holtum að Vindborði, sem var
næsti bœr við Svinafell í Nesj-
um, og þar man ég vel eftir mér
fellisvorið mikla, sem kallað var.
Ég hef lifað tvenna mikla
Jrostavetur, 1881 og 1918, en sá
siðari var ólíkt vœgari, ef svo
mœtti segja, en hinn fyrri. En
einkum er mér minnisstœtt fell-
isvorið, en nafn sitt dró það
auðvitað af hinum óskaplega
fólk mér, að það hefði verið
eins og að ganga í þýfi, því að
sauöirnir lágu út um allt gadd-
freðnir,
Þá man ég það,að frostavet-
urinn mikla kom bjarndýr al-
veg upp að kálgarðinum við bœ
eiga við drengina þegar þeir
eldast, en telpurnar verða ó-
dælli. Þetta er mín reynsla.
Stundum verður að hasta á
krakkana, ekki fer hjá því. Hér
,um daginn fekk einn strákurinn
ekki að fara þangað, sem hann
vildi, og sagði þá við mig: „Þú
ert skapaður vondur maður,
afi.“ Eg hló mikið að þessu. —
Eg var 65 ára, þegar eg kom að
skólanum, og var sannarlega
stálheppinn að fá þessa at-
vinnu, svo roskinn maður.
Fyrst hafði eg 200 krónur á
mánuði, og átti þá fyrir fjöl-
skyldu að sjá, konan var heilsu-
lítil og yngsta dóttir min hjá
okkur. Það var dálítið erfitt
okkar. Margt fólk sá þetta, og (þá, en allt hefir gengið ljóm
tveir menn lögðu á hesta, og' andi vel.
veittu þvi eftirför, höfðu með)
sér byssu og unnu á þvi i
Bjarnarneshjáleigu. Þá lá haf-
is fyrir landi og fátœkt og vos-
búð surfu að fólkinu. Ég minnist
þess, að móðir min og jleira
roskið fólk talaði um, að farið
vœri að sjá á fólkinu, en þessi
óeðlilega stóru, glampandi augu
og óstyrkur gangur fólksms bar
það með sér, hungrið var aö ná
á því heljartökum. Slíkt gœti
JjárJelli, sem margir bœndur i ekki komið fyrir i dag.
urðufyrir. Mig minnir, að það
hafi verið á 1. sunnudegi í
sumri, að óskaplegur bylur
skall á. Á skírdag var gott veð-
ur, og hafði pabbi farið. vieð
gemlinga og œtlaði að sleppa
þeim af húsi inn á svonefnda
Strönd. En svo brast býlurinn
á, ég má segja, að það hafi verið
á páskadag (sumarpáskar).
Pabbi átti uvi 300 fjár, en eftir
þeita hrikalega veður, liföu
ekki nema 12. Féð hraktist u.nd-
an hríðinni i vötnin, Horna-
fjarðarós og fleiri. Ég man, að
Eiríkur nokkur Jónsson, sem bjó
á Svínafélli, hafði ffutzt þetta
sama vor að Borgum, en skilið
ef.tir fé sitf á S.vínafeiþi og nóg
hey. Hann átti 9 kindur eftir
veðrið.
Þá var all-títt, að bœndur
cettu sauði, gildir bænijxcr
hundrað eða meira, Þeir gengu
úti, þetta 10—11 vetra skepnur.
Ég man, að eftir veðrið, sagöi
□
Segðu mér meira
a£ fyrri árum.
Um fermingu fór eg til síra
Jóns í Bjarnai'nesi. Heimafyrir
var mikil ómegð og fátækt eftir
fjárfellinn, og það varð því
úr, að eg var hjá síra Jóni næstu
fimm árin, og íluttist með hon
urh að Stafafelli árið 1891. Svo
var eg í Lóni í 10 ár. Eg hóf bú-
skap að Reyðará, bjó þar í tvö
ár, svo að Hraunkoti og þaðan
að Krossi á Berufjarðarströnd
við Djúpavog. Sama vorið og eg
kom í Berufjörð, kvæntist eg
Guðnýju Eyjólfsdóttur, og á
Krossi bjuggum við í 7 ár, en
síðan á Núpi, yzta bæ á Beru-
fjarðarströnd. Þar bjó eg í 20
ár. Svo fluttist eg suður á
Vatnsleysuströnd árið ,1927,
hafði þar nökkúfn búskaþjj kýr,
en engar kindur. Bjó í Norður-:
koti, sem eg keyjsti, en síðar i
Vogunum. ‘ l Á
setti eg í þá alla, en hinir drógu.
Eg sat alla nóttina og hreyfði
jók eg upp í 11 dropa, en þá
var eg orðinn alheill, og hefi
ekki fundið til neins síðan.
mig eklci frá færinu. Svo skut- j Karl læknir hl,ó að þessu, en.
um við hákarlana með riffli, og eg sagði, að eg væri orðinn leið-
gekk það prýðilega. Stefán er . ur á hveitipillunum. Karl sagði:
ennþá á lífi og býr í Vest-! „Þér hefir batnað vel. En ekki
mannaeyjum. Þetta var næsta ^ myndir þú læknast af krabba-
ævintýralegt, og margar meini með Nj álsdropunum."
skemmtilegar minningar á eg Síðan hefi eg ekki fengið kvef,
um hákarlaveiðar undan Sel- j og í vetur hefir mig aldrei
skerjum.. — í Hornafirði ei'|Vantað í skólann. Eg hefi þá
fallegt. Eg kom þangað í sum- trú, að Njálsdropar komi
ar, — mig langaði til að sjá hreyfingu á blóðið sé þeirra
sveitina áður en eg dey, — en neytt í hófi. En þetta er aðal-
margt hafði breytzt þar. Þar lega kreósót, og þess vegna
sem áður voru rotumýrar, voru verður að fara varlega að öllu.
nú blómleg tún, — og vélakost-
W •
Sjósóknari
í 47 ár.
Þau 27 ár, sem eg var í Lóni,
stundaði eg sjó seinni hluta
vetrar og segja má, að. frá 18
ára aldri til 65 ára, hafi eg
stundað sjó á hverju ári, ein-
hvern tima árs, ýmist fyrir
austan eða hér syðra. Eg hafði
gaman af veiðum, ekki sízt
hákarlaveiðum. Frá Lóni rer-
um við á opnum báti, og voru
fjórar árar á hvort borð. Við
vorum venjulega 9 eða 10 á bát.
Fyrir kom, að við vorum með
6 hákarla á hvort borð, óg þá
var róðurinn síundum þungur.
Veiðarnar stunduðum við með
þeim hætti, að við rerum út og
lögðumst við stjóra. Við höfð-
um svonefnda hákarlasókrr,
eins konar :,,færi“, en þaþ' var
kaðall með keðju fyrir ofan og
neðan „leddu“ (sökku). Þar á
var lcrókur í sigurnagla. Oft
voru 2—3 sóknir á bátnum.
Við beittum úl'dnum sel, hrossa-
keti og blóðsyldu með rommi,
en þráu lceti þýddi ekki að
beita.
Var
íburðarmaður.
Eg yar pftast íburðarmaður við
þenna veiðiskap, en þá hafði
eg krók, sem eg setti í hákarl-
inn, helzt sem fremst á hausn-
urinn, þá er nú munur á hon-
um og því, sem áður var.
Nú er
öitnur tíðin.
Þegar hungrið svarf mest að
er eg var strákur, bjargaði
hvalurinn stundum fólkinu.
ísinn lagðist að, en þá rak
stundum hval og bókstaflega
Gaman að
börnurn.
Mér hefir alltaf þótt vænt
um börn. Sjálfur á eg 22 barna-
börn, en barna-barnabörnin
eru 11, svo að eg er líka „al-
vöru-afi“, eins og krakkamifi
segja. Annars eru þau orðin
nokkuð mörg, börnin, sem hafai
kallað mig afa í Austurbæjar-
bjargaði mannslífum. Annars j skólanum þessi 15 ár, sem eg
var eg svo veikur þegar eg var (hefi verið hér. Þau skipta nú.
strákur, að læknirinn hugði orðið nokkrum þúsundum. (
mér ekki líf. Þannig var mál i □
með vexti, að um 10 ára aldur | Við sitjum góða stund yfir
var eg svo veikur af sulli, að kaffibolla, „afi“ og eg. Hann
maginn á mér var uppþembd- tekur í nefið og býður mér
ur, svo mjög, að eg sá ekki vindil. Sjálfur kveðst hann
tærnar á mér. Þá vildi það til, I " Frh. á 7. síðu.
Myndin er tekin í Austurbaejarbarnaskólanum.