Vísir - 28.08.1954, Blaðsíða 5

Laugardaginn 28. agúst 1954.
▼ tSIB
gffiTdntfssaga
^ón
XJ4a
Kaffi og rúnstykki
oróóon,
L.
Klukkan er sjö að morgni
og ég hrekk upp við viðbjóðs-
leg óhljóð vekjaraklukkunnar.
■— Rrrrrrrrrring, rrrrr — Stop!
Helvítis klukkan! Ég get
aldrei vanist þessu hljóði. Ég
hata það af öllum lífs og sálar-
kröftum. Svona djöfuls garg!
En það er kall skyldunnar, og
ég má víst til að skríða fram úr
ef ég á ekki að fá óbótaskamm-
ir, þegar ég kem niður eftir.
O, ég fæ svo sem skammir,
hvort eð er.
En hvað er þetta? Ég hríð-
skelf undir sænginni .... Ó,
alveg rétt! Ég skyldi eftir op-
inn gluggann í gær. Og úti er
náttúrulega þetta sama hryll-
ingsveður og venjulega. Tja,
það sem skaparinn getur lagt
ófagrar samræður um „æsku-
lýðinn, nú til dags“.
Niðurdreginn og örvæntandi
labba ég frarn í eldhús.
Örvæntandi útaf þeim stutta
tíma, sem ég hef til þess að
koma salnum í lag, áður en
fyrstu viðskiptavinirnir fara að
koma í morgunkaffið. Úti í
eldhúsinu er sólargeislinn, hún
Silla, brosandi út að eyrum.
Hún tekur komu minni alls-
hugarfegin, því hún er ein í
eldhúsinu.
Silla er þannig gerð, að hún
vill gjarnan deila kyrrð og frið-
sæld eldhúsins með öðrum.
Hún ristar fyrir mig ljúffenga
brauðsneið, sýður fyrir mig egg
og gefu rmér rjúkandi heitt
kaffi. Og hún malar og malar
á mann! Ég held ég leggi mig eins og köttur, indælli mjúkri
pínulítið á annað eyrað, — bara
tvær — þrjár sekúndur..........
Nei! A fætur! Fæturnir fram
á gólfið, — en drottinn minn,
það er ískalt! Undip flængina
aftur. Hvílík sæla.............
Hva — —? Ég hefi víst
dottað.
Klukkan er orðin tuttugu
mínútur yfir sjö, og ég er ekki
farinn að klæða mig!
Nú dugar engar vífilengjur
.... ég kasta sænginni framúr
og út á gólf .... og hendist
síðan sjálfur á eftir henni.
Ég beygi mig þrisvar í gólfið,
dreg smokingbuxurnar ofan of
herðatrénu og smeygi mér í
þær. Þá er það skyrtan, fimm
mínútna baráttu við slaufuna,
— svo í jakkann, trefil um
hálsinn, húfu á höfuðið, — og
síðast en ekki sízt — gamla
snjáða frakkann minn.
Og svo — af stað!
Það er nú svo sem enginn asi
á mér, þegar ég staulast niður
Vesturgötuna, dauðlerkaður og
istirður eftir strit gærdagsins.
Jafnvel gamla konan með
ísuspyrðurnar, þarna hinum
megin við götuna, virðist bratt-
ari en ég. Loks er ég kominn
niður v veitihgahúsið. í dyrun-
um stendur eigandinn og geisp-
ar, en ég smeygi mér hljóðlát-
lega fram hjá honum og muldra
— góðan daginn —.
Það fyrsta, sem ég sé, þegar
inn kemur, eru þrjár kerlingar,
önnum kafnar við gólfþvott og
náunganíð, en það held ég að
þær hafi ert í mörg herrans
ár. Ég byrja í. mesta fáti að
taka stóla niður af borðunum,
og leggja dúka á þau. Ég hef
ekki lokið við meira en tvö
borð, þegar sú elzta þeirra, svo-
kölluð Imba stóra, ræðst á mig
með forynjulegasta orðalagi.
Hún mætti þó fá að þvo gólfið
fyrir þessum drengstaula.,,Hvað
þá ætlarðu að fara að setja þig
upp á háan hest, béaður tíkar-
speninn þinn?“ seg'ir hún, þeg-
ar eg reyni $ð andmæla henni.
Síðan rambar hún tautandi
til hennar vinkonu sinnar í
horninu. Þar hefjast nú heldur
an öllum öðrum. Hann tínir
I
upp tætlur af morgunblaði
þessa dags og rýnir í.
Ef til vill hefur hann ekki
efni á því að kaupa sér mogg-
ann, blessaður karlinn.
Drukkinn nátthrafn, sem enn
hefur ekki forðað sér úr dags-
ljósinu, kemur slangrandi eftir
götunni, og heldur á kolgrænni
að hjálpa götusóparanum við að
tína upp glerbrotin ....
Á meðan þessu fer fram er
eins og líkami minn léttist að
sama skapi og augnalok mín
þyngjast. Allur veruleiki fer að
mást út. Ég fer að hugsa hnatt-
rænt. ímyndunaraflið tekur
míg með áhlaupi, og ég er kom-
inn á flug yfir ókunnar. borgir,
— borgii', þar1 sem er mið-
ur dagur og fólk liggur og
baðar sig í heitri sól hitabelt-
fræga „Portret“, sem hann
gérði af vini sínum, málaran-
um Jensen Hjell, málað 1885.
Svo fylgir maður þróun hanst
og áhrifum frá ýmsum löndunv
Evrópu þar sem hann lifði og;
starfaði, og eru flestar beztix
myndir hans hér á sýningunnn
— og einnig síðustu málverk.
hans, máluð 1940. — „Míllit
rúmsins og klukkunnar“ heitii-
sjálfsmynd hans. Hún er af
gömlum manni, sem stendur
Akavítisflösku í hendi sér. Allt þreytu. ... En við suð hennar
í einu verður hann var við breytist allt.
röddu, á meðan hún er að
vinna. En tíminn líður alltof
hratt í návist hennar. Allt í
einu erum við vakin upp úr
samræðum okkar við að andlitið
á Imbu stóru birtist í gættinni,
og hún hrópar. „Ætlarðu ekki
að koma salnum í lag í tæka
tíð, eða ætlarðu að kenna okk-
ur um það, ef þú verður of
seinn — ,mannskratti“. „Skárri
er það fjandinn", tautar hún
um leið og hún dregur hið
stóra andlit sitt úr dyragætt-
inni, og smellir á eftir sér
hurðinni. Ég fæ Sillu í lið með
mér, og við þjótum fram í sal.
Við röðum niður stólunum,
leggjum dúka á borðin og lát-
um á þau saltkör og öskubakka.
Áður en við vitum af erum við
búin.
Ég gef Sillu rembingskoss á
munninn í þakklætisskynni, en
hún hleypur kófsveitt og blás-
andi fram, til þess að undirbúa
eldhúsið.
Loksins get ég andað léttara.
Ég geng út að einum gluggan-
um, og himinlifandi horfi ég
inn í friðarheim morgunsins.
Sólin er að rísa úr dásvefni, og'
dreifir gullkornum sínum inn
um gluggann. Úti fyrir eru
menn á leið til vinnu sinnar,
þungir í göngu og illa sofnir.
Þarna sé ég götusópara, sem
hefir byrjað vinnu sína á und-
götusóparann. Þá lyftir hann
flöskunni mót sól, og hristir
höfuðið yfir tómleika hennar.
Síðan fleygir hann henni í
sorpræsið. Svo byrjar hann að
syngja, og hann syngur há-
stöfum framan í götusóparann.
Rétt í þessu verður honum litið
til kirkjuturnsins, krossar sig
í fíflsku og patar út öllum öng-
um. Götusóparinn horfir á
hann um stund, en byrjar síð-
an að tína upp flöskubrotin.
Sláninn horfir á aðgerðir hans,
og einna helzt litur út fyrir að
hann skömmist sín fyrir þann
ógreiða, sem hann hefur gert
honum, með því að fleygja
flöskunni í ræsið. Jú líklega
hefur hann skammast sín, því
hann beygir sig niður, og fer
isins. Eg ferðast lengra og milli lúrns og stórrar klukku,
lengra, yfir fjöll og fyrnindi, táknmynd, djúphugsuð, máluc?
gegnum fagurblá himinský og dánarár hans. Leif Ostby for-
yfir á fjarlæga plánetu. Þar stjóri Ríkissafnsins í Osló hefirr
dett ég niður í ljúfan birkilund. skrifað formála sýningarskrár-
Ég ligg á bakinu og horfi upp innar og gefið ágætar yfirlits-
í stórar laufkrónur, roðaðar (lýsingar á þróun og þroska-
gulli og silfri. í kring um mig braut meistarans.
flögra marglitir fuglar og | Yfir alléi sýningunni er djúj>
syngja í eyra mér. Heljarstór1 stemmning, alvöruþrungin og
randafluga sezt skyndilega á skáldleg, sem hefir hrifið ít-
nefið á mér og andvarpar af alska listunnendur mjög.
í Munch finna þeir lifandi
mann í mótsetningu hinnar
— Ég er staddur á báti út
á vatni, langt, langt inni í ör-
æfum. Unaðsleg júní-nótt
speglast í vatnsfletinum, fjöllin
syngja margraddaðan ástarsöng
með undirleik andvarans, bárur
kjassa bátinn minn.
Þetta hlýtur að vera Paradís,
hugsa ég með sjálfum mér og
hagræði mér betur í bátnum.
Ó, hér er gott að vera, hér
hlýt eg eilífð og ódauðleika,
hér mætast allar óskir og þrár
mannsandans, og hér yrði ....
Ég hrekk upp við það, að
önug og reiðileg rödd, furðu
raunveruleg, hrópar. „Hvað
djöfuls hangs er þetta? Á ég
að bíða hér allan morguninn
eftir kaffi og einu einasta rún-
stykki.“
JEfffferé Siefánsson:
Listir í Feneyjum.
Niðurl.
í höllunum við „Canal
grande“ heyrir maður oft
nafnið Muneh nefnt. Jafnvel á
torgunum og náttúrlega á hót-
elunum, þar sem þúsundir
ferðamanna gista — ferða-
manna frá öllum heimsálfum,
sem komnir efu til að njóta
lífsins og sjá listir Feneyja og
skrifa um þær til heimalanda
sinna. Ef rætt er um málaralist
er aðal-umræðuefnið hinn
merki norræni málari Edvard
Munch. Hefir hann hér fengið
einskonar upprisu í Napóleons-
höllinni við Marcusartorgið.
ítalirnir hafa heiðrað Munch
— og Noreg með því að
1 koma hinni miklu yfirlitssýn
| ingu málverka hans fyrir
þessari skrautálmu hallarinnar.
Hafa þeir þar valið virðulegan
ramma djúpri ástríðu og til-
finningasterkri málaralist þessa
merkasta málara Noregs.
Persónuleiki Munchs nýtur
persónuleikasnauðu véla- og:
tízku-listar nútímans. Þessa
innihaldslausa glamurs hins
formlausa, þeirra, sem tala
svo margt, en hafa svo ekkert
að segja, né neinn boðskap ai5
flytja, þess, sem gefur manni
einungis sannanir fyrir því, a<£
tímar þeir, er vér lifum á, með
allri sinni tækni — eða réttara
— vegna sinnar tækni — hefirr
tekizt að drepa persónuíeika
einstaklingsins, sem þó er und-
irstaða mikilla listamanna,
form hans og kraftur — ert
hefir nú fyllt heiminn með
hræðslulist, angistarfullra hálf-
vita, sem skjálfa undan áhrif-
um vélamenningar vísindanna,
sem mannkynið hefir skapaði
sjálfu sér og fyllir það nú ótta
og hræðslu bæði í lífi sínu og
listum. Þess vegna dýrka mennt
nú mótsetninguna — hina
sterku listamenn — sem þó þeir
standi við gljúfrin, falla ekki
niður í djúpin, og missa ekki
sjónar á hinu guðdómlega eðli
mannlegst lífs, svo sem greini-
1 lega sést í listum þeirra.
Þegar eg geng upp hin breiðu
marmaraþrep, er liggja upp £
salinn, þar sem sýning Edvards
Munehs er. Tek eg eftir afif
ýmsar ljóðlínur úr kvæðumi
sín ágætlega hér í þessu stolta | norsku stórskáldanna koma í
sloti. Heiman að frá Noregi hugann: ;jút vil ég, út vil ég,
hefir verið vel vandað til sýn- j undralangt“, upp yfir fjöllin,
ingarinnar. Hafa verið send háu«; eða eitthvað líkt þessu.
frá Noregi 43 stór málverk frá'Eg minnist Reykjavíkur 1903—
listasöfnum og úr einkaeign ^ þegar allir lásu Ibsen og'
unnenda listar hans og^ svo Björnson, Kielland og Lie, og
vinir gáfu vini sínum „Sam-
einnig 50 teikningar og litó-
grafíur.
Þarna eru fyrstu myndir
hans frá 1880 — og fyrsta
Fyrsta herdeild danska hersins hefur fengið þá ágætu hugmynd að bjóða konum allra giftra
hernianna og börnum þeirra til sumardvalar. Á myndinni sjást kvennaherbúðir 1. herdeildar.
Sagt er, að aðrar herdeildir ætli að fara að dæmi þeirra fyrstu.
lede VærJker“ þeirra og lásu
og ræddu alla nóttina á vorin.
um þessa þrá norðurbúans eftirr
að komast út úr hinum þröngu
lífsviðhorfum umhverfis. Og
hvernig allir vildu vera.
„Fdlkefjender“ í Ibséhs-stíl,.
segja það, sem var satt og rétt,
hvað sem það kostaði — vera
stórir og sterkir þó vindarnir
blésu á móti í þjóðfélaginu,
standa einir, vera misskildir,
já hataðir af fjöldanum, . sem.
aldrei skildi það rétta! Þetta.
var tónninn þá.
Það var eins og Noregur risi
upp aftur í allri sinni dýrð við'
hugsunina um Ibsen, Björnsou
— og' nú Edvard Munch þarna.
í Napóleonshöllinni í Fenyjum,
Þá er1 þessi undarlega aðstaða
snillingana á Norðurlöndum^
Það er eins og þau skilji aldrei
sína beztu menn meðan^þeir
lifa og eru að brjóta sér braut.