Vísir - 08.10.1954, Side 7

Föstudaginn 8. október 1954.
VlSIR
Kelth Hfoitroe:
„Konnr og börn fyrst

Þeir mundu eftir Bírkenhead.
Fræklleg b|örgun á sjó, er Empire
Wiu(i rusli hraiin í Itafi í vor.
Þcgar stórhætta er á ferðum
á hafi úti segja enskir sjómenn
oft kyrlátlega hver við annan:
Munðu eftir Birkenhead.
JHvers vegna? Vegna þess, að
þeir kunna allir söguna um
hetjudáðirnar, sem unnar voru,
er herflutningaskipið Birken-
head fórst 1852. Og það hefur
róandi áhrif á menn, að minn-
ast þess, sem þá gerðist, ef
hætta er yfirvofandi. Stundum
hefur það veitt enskum mönn-
um styrk til að deyja og oft
hafa endurminningarnar stælt
þá til dáða, svo að þeir hafa
bjargað öðrum og sjálfum sér
úr bráðum háska.
Það er eigi langt síðan sá
atburður gerðist, að hundruð-
um farþega var bjargað örugg-
lega úr heljargreipum, en
mjóu munaði, og að öllum var
bjargað var því að þaltka, að
menn mundu eftir Birkenhead.
Hér er um að ræða einhverja
mestu björgun á sjó, sem sögur
fara af fyrr og síðar.
KI. 7 að morgni
hinn 28. marz s.l. lagði far-
þegaskipið Empire Windrush
leið sína vestur Miðjarðarhaf
og var um 80 km. undan
ströndum Alsír, er það gerðist
er nú skal greint. Farþegar
höfðu farið snemma á fætur til
þess að sjá sólaruppkomuna.
Allt í einu fundu þeir titring
í þiljum undir fótum sér, og
svo var sem þilfarið gengi í
bylgjum. Mikill skruðningur
heyrðist sfafna milli.
Sjómaður nokkur birtist allt
í einu snögglega á þiljum. Það
var sem honum hefði skotið
upp á yfirborðið úr einhverjum
undirdjúpum. Allt hár var
sviðið af honum og augabrúnir.
Hann var sótsvartur í framan
og önnur kinnin flakandi sár.
„Eldur!“ hröpaðd hann, „eld-
ur! Ketilsprenging í vélarúm-
inu.“
Haim dó fáeinum
mínútum síðar.
Hann dó nokkrum mínútum
síðar og þrír menn aðrir, sem
verið höfðú í vélarrúminu með
honum voru þegar dánir. Eld-
rjrinn, sem komið hafði upp við
sprenginguna breiddist örhratt
út, og á fáeinum mínútum var
allt miðskipið eitt eldhaf.
Skipverjar, jáfnt yfirmenn
sem undirmenn, létu hendur
standa fram úr ermum. I fyrstu
var reynt að kæfa eða a. m. k.
að hindra útbreiðslu éldsins.
Nokkrir liðsforingjar gengu um
farþegaþilför og reyndu að róa
farþegana, með því að koma
fram af stillingu og láta sem
ekkert væri.
Vonlaust að
geta slökkt.
William Wilson skipherra var
þegar búinn að gera sér Ijóst,
að vonlaust var að geta slökkt
eldinn. „Reyk lagði um allt
skipið og Iogatungur stóðu út
úr kýraugumtf sagði hanr
seinna við fulltrúa brezka flota-
málaráðuneytisins. „Eg skipaði
svo fyrir, að allir skyldu fara
í bátana.“
Öllum hlaut að vera ljóst, að
margir þeirra, sem á skipinu
voru, kynnu að farast, því að
vegna eldhafsins var ekki hægt
að komast að nærri öllum
björgunarbátunum. — Mikill
f jöldi manna var á skipinu. Það
var að flytja heim brezka her-
menn, konur og böm frá Asíu-
löndum, hermenn, sem annað-
hvort voru að fara heim í leyfi,
eða voru búnir að inna af hendi
herþjónustu. Alls voru 1515
manns á skipinu, þeirra meðal
125 konur, 87 börn og 17 fatl-
aðir hermenn. Vegna eldhafs-
ins var aðeins hægt að ná til
12 björgunarbáta, sem gátu
flutt 50—100 manns. Það var
því augljóst, að í bátunum var
ekki rúm fyrir nærri alla.
Fát og felmtur
greip cngan.
Menn þustu ekki til björg-
unarbátanna. Robert Seott,
yfirmaður hei'mannanna á
skipinu, kallaði hátt en rólega
í hátalara:
„Birkenhead-þjálfunin skal
framkvæmd þegar. Standið
kyrr. Bíðið þar til yður verður
sagt í hvaða bát þér eigið að
fara.“
Áströlsk kona, gift enskum
liðsforingja, spurði:
„Hvað er átt við með „Birk-
enhead-þ j álf uninni“.“
„Það er í rauninni engin
þjálfun (drill),“ sagði hann.
f her og flota notum við orðið
oft í merkingunni agi (discipl-
ine). Með þessari fyrirskipun er
blátt áfram átt við það eitt,
að menn skuli standa þar sem
þeir eru, kyrrir og rólegir, og
bíða fyrirskipunar.“
Hann gerði konu áinni ekki
nánari grein fyrir þessu, að
þessi fyrirskipun var aldrei
birt, nema þegar yfirg^fa átti
skip, og öllum karlmönnum var
skylt að standa hreyfingar-
lausum, hversu mikla hættu
sem um var að ræðá, þar til
búið var að komá konum og
börnum í bátana.
Meðal skipverja og hermanná
á Empire Windrush ríkti sami
andi og á Birkenhead forðum.
Skipverjar er manna áttu
björgunarbátana voru svartir í
framan af reyk og „súrnaði
sjáldur í augum“, en þeir gengu
rösklega til bátánna til þess að
inna af hendi skyldustörf sín,
en hermenn gengu í fylkingu,
hver flokkur með sínum for-
ingja. Bátsmenn leiddu konur
og börn til bátanna. Eiginmenn
og feður smeygðu sér úr jökk-
unum og hentu þeir í bátana,
svo að konur og born gætu
haldið á sér liita, ef þau yrðu að
vera lengi í bátunum.
Á 20 mínútum.
Kl. 7,20 vbru aílár konur,
börn og fatlaðir hermenn kom-
in í bátana — á 20 mínútum.
Eldurinn niðri í skipinu var
sem í gríðar miklum. bræðslu-
ofni. Rúðurnar brotnuðu í æ
fleiri kýraugum. Enn var pláss
í bátum fyrir allmarga.
„Hverja skal velja?“ sagði
einn liðsforingjanna við Scott.
„Hinir yngstu gangi fyrir —
að sjálfsögðu,“ kallaði Scott og
skipaði svo fyrir í anda hefð-
bundinnar venju, sem fylgt er
-í her og flota Breta þegar svona
er ástatt, því að fósturjörðunni
er meiri akkur í þeim yngri
en hinurn eldri, Liðsforingjarnir
gengu á raðirnar og völdu hina
yngstu. Hefði einhver hinna,
sem ekki var valinn, ætt að
björgunarbát, er ekki að vita
nema fleiri hefði gert það —
en ekki einn einasti gerði það.
Og af því að enginn æðraðist
var öllum bátunum komið á sjó
án nokkurs óhapps. Engum bát
hvolfdi, þótt hvert sæti væri
skipað.
320 eftir.
Þegar seinasti björgunarbát-
urinn hafði lagt frá voru 320
menn eftir á skipinu. Hin al-
kunna brezka rósemi einkenndi
þá — enginn lét tilfinningar
sínar í ljós, er bátarnir lögðu
frá. Einkennisbúningur Wilsons
var í tætlum og skósólar hans
næstum gatbrunnir, en hann
var sífellt á fjögri, til þess að
ganga úr skugga um, að enginn
hefði verið skilinn eftir undir
jþiljum, og hann var fyrir leit-
. arflokki er fór um skipið þar
sem fært var í því skyni. Svo
[ sagði hann fyrir um hvei’su
reyra skyldi saman bjálka og
annað er flotið gat, í fleka, til
þess að varpa í sjóinn, svo að
menn, ei' að því kæmi að varpa
sér útbyrðir, gætu reynt að
bjargást upp á þá.
Lokafyrirskipun.
Svo kom lokafyrirslripun
Scotts: ,,Farið út ytri fötum og
skóm og hendið ykkur út —
en syndið ekki að björgunar-
bátum.“ — Menn hlýddu allir
sem einn, með logatungurnar
á hælum sér. Ekki sást til
neinna skipa. Enginn gat vitað |
hvort björgunar væri von, eða
hvenær hjálp myndi berast, ef
hún þá bærist. Gamall skips-
bryti með sviðið hár hélt áfram
að binda sáman þilfarastóla
fram á seinustu stund. Hann og
Scótt voru: hinir seinústu, sem
stukku útbyrðis.
Björgunarbátarnir
voru ekki f jarri.
Hinir yfirfullu björgunarbátar
voru svö nærri, að þáð hefði
getað vérið freisjtandi fýi'ir
márga að synda til þeirra, en
menn hlýddu þeim fyrirskip-
unum sem þeir höfðu fengið,
og reyndu að halda sér í það
sem á floti var og hendi næst.
Sumir veittu stuðning félögum,
sem ósyndir voru. „Engin merki
um fát sáust,“ sagði Wilsori
síðar. „Alger agi ríkti.“
Fagnaðaróp.
Kl. 8,15 rak fólkið í björg-
unarbátunum upp fagnaðaróp.
Sést hafði til flutningaskips,
sem nálgaðist. Til þriggja ann-
ara skipa sást á næstu hálfu
klukkustund. Það tók langa
stund og var erfitt að bjarga
öllum, en því var lokið kl.
10,15. Skömmu síðar sökk
Empire Windrush logandi
stafna milli. — Enginn fórst,
nema þeir fjórir menn, sem í
upphafi biðu bana af völdum
sprengingarinnar. — Það hefði
öðru vísi farið, ef Birkenhead
fordæminu hefði ekki verið
fylgt.
Ekki einsdæmi.
Það er ekki einsdæmi, að því
hafi verið fylgt af slíkri ró og
hugdirfð sem þegar Empire
Windrush fórst. Hið sama gerð-
ist er brezka farþegaskipið
Republic fórst undan Nantuck-
er Island á dimmri nóttu 1909.
Konum og börnum var fyrst
komið fyrir í bátunum, því
næst særðum og veikum, svo
karlmönnum, er farþegar voru,
en síðastir fóru skipvei’jar í
bátana. Ekkert mannslíf glat-
aðist, þótt skipið væri yfirgefið
í kolamyrkri og stórsjó.
Templemore
og Titanic.
Árið 1913 kviknaði í brezka
flutningaskipinu Templemore
er það var statt 800 mílur út
af Virginiuströndum. f lestum
yar olía, baðmull og timbur.
Agi og í'egla ríkti og skip-
verjar komust í bátana slysa-
laust og var bjargað 4 klst.
síðar.
Og Ioks er hið mikla slys
er Tiíanic rakst á jaka á Norð-
ur-Atlantshafi. — Meðal hins
mikla farþegafjölda á þessu
mikla og skrautlega brezka
farþegaskipi, voru margir sem
vissu, að dauðinn beið þeirra,
en samt var fylgt reglunni:
Konur og börn fyrst. Heims-
kunnir menn drógu sig í hlé
svo að fátækar innflytjenda-
konur gætu komist í bátana.
Allir vélamenn skipsins, 37 að
tölu, gegndu áfram skyldu-
störfum í vélarrúminu. Þeir
létu allir lífið. Átta menn úr
hljómsveit skipsins stóðu á
farþegaþilfari og léku sálma-
lög. Engum þessara manna var
bjargað. Það var Birkenhead-
andinn, sem ríkti hjá þessum
mönnum.
Birkenhead.
Birkenhead var herflutn-
ingaskip og var að flytja her-
menn og fjölskyldur þeirra, er
það fórst. Það var á leið til
Höfðaborgar í Suður-Afríku, er
það rakst á klett, sem ekki
sást á uppdráttum um það bil
40 mílur frá Höfðaborg. Þetta.
gerðist kl. 2 um nótt. Tíu mín-
útur síðar þegar menn vortt-
að reyna að ryðja sér braut
gegnum allskonar brak til aö-
komast til björgunarbátanna
ldofnaði skipið í tvo hluta. —
Framhlutinn sökk, en öllunv
tókst að bjargast yfir í hinrt
' hlutann 1 tæka tíð.
630 menn —
þar af 170 konur og börn
| voru á skipinu. Hermennirnir
'Voru flestir ungir — nýliðar.
Aðeins 3 björgunarbátar voruL
eftir sem rúmuðu 60 menii
hver. Skipið eða- skipshlutinn
réttara sagt, hlaut að farast þá-
og þegar, og hver sá, sem ekki
gat komist í björgunarbát í
tæka tíð. Hér gat allt bent tiL
að æði gripi menn, fát og
felmtur. En svo varð eigi. Yfir-
maður herliðsins Sidney Seat-
on, skipaði hermönnum a5
fylkja liði á þilfari. Hundruð?
hermanna hlýddu fyrirskipun-
inni og stóðu í skipulegum röð-
um við ljós frá blysum, er
konum þeirra og börnum var
leiðbeint eða hjálpað í bátana.
Þegar seinasti báturinn lagði.
frá sáu menn hermennina í.
í rauðu jökkunum, sem þá.
tíðkuðust, standa teinrétta í
röðum á þilfari, eins og þar-
færi fram hersýning. Skip-
verjar stóðu hjá þeim, er Birk-
enhead seig í djúpið. Sumum.
tókst að komast upp í yfirborð"’
sjávar og halda sér í hásigluna,
unz hjálp barst síðdegis, en
436 menn létu lífið. Einn þeirra
var Seton herdeildarforingi,
,sem hafði náð í planka og gafc.
haldið sér á floti. Hann sá tvo-
káetuþjóna að drukknun.
komna. Hann skaut að þeim.
plankanum. og er hann sá, að:
hann gat ekki borið þá alla.
þrjá, sleppti hann takinu og'
sökk.
Sagan um Birkenhead hafði.
mikil og óafmáanleg áhrif á.
brezku þjóðina. Minnismerki.
voru reist og hið ágæta skáld
Rudyard Kipling lofaði þá.
Birkenheadmenn í ódauðlegu
ljóði.
Fyrir Birkenhead-slysið gilti
reglan, að hver bjargaði sjálf-
um sér sem bezt hann gæti, ogr
af því leiddi uppþot og öng-
þveiti, — hinir sterkustu kom-
ust til björgunarbátanna, en...
konur og börn létu lífið. ÁricK
1852 kom til sögunnar sú regla,
sem nú er hefðbundin orðin, og
felst í orðunum „konur og börn.
fyrst“, og af því að íordæminu
var fylgt í marzlok s.l. var
1511 mannslífum bjargað.
Verndargæzluráð Sameinuðu þjóðanna Iiefur hafizt handa um.
að auka mjög menntun í Togolandi, franskri nýlendu í Aríku.
Myndin er tekin, þar sem verið er að kenna fullorðnum aít
lesa og skrifa.