Vísir - 17.11.1954, Blaðsíða 4

vlsm
4
Miðvikudaginn 17. nóvember 1954.
BEZTA
HÚSHíÁLPm

tmEINSAR OG FAGAR ALLT
3fáííiss' brœöralagsins:
J*
Stærsti sveitabær á Islandi.
Stddrað við á Stóru-Sandvík, þar
sem fjórir bræður búa stúrbúi.
íslenzka moIdÍBs es* goð; þeisss, sesia
svíkja kaua ekká í trrggðum.
Fyrir nálægt því 100 árum
flutti bóndi einn úr Kaldaðar-
neshverfinu búferlum að
Stóru-Sandvík, Magnús Bjarna
son, ásamt konu sinni, Kristínu
Hannesdóttur, sem ættuð var
frá Stóru-’Mörk undir Eyja-
fjöllum, náfrænku Þorsteins
Erlingssonar skálds.
Þessi hjón voru afi og amma
Sandvíkursystkinanna, sem
Voru 14. Tólf þeirra eru á lífi
og þar af eru sex heimilisföst
í Stóru-Sandvík, fjórir bræður
og tvær systur.
Þau Magnús Bjarnason og
Kristín Hannesdóttir eignuðust
tvo syni, Hannes og Magnús, og
ólust þeir úpp hjá foreldrum
sínum. Hannes, sem fæddist
árið 1868, kvæntist þegar hann
hafði aldur til Sigríði Kristínu
Jóhannsdóttur frá Stokkseyri.
Þau tóku við búinu í Sandvík
árið 1895 og gerðist Magnús þá
vinnumaður hjá bróður sínum.
Magnús kvæntist nokkrum ár-
um síðar Katrínu Þorvarðar-
dóttur frá Bár í Flóa, en enga
breytingu aðra gerði hann á
högum sínum, hann hélt vinnu-
mannsstöðu sinni eftir sem áð-
ur og hin unga brúður hans gerð
ist vinnukona í Stóru-Sandvík.
Magnús dó árið 1943, en Kátrín
lifir enn við góða heilsu sjötíu
og níu ára gömul, og er enn
vinnukona hjá sinni gömlu
húsmóður, Sigríði Jóhannsdótt-
ur. Hún hefur því verið vinnu-
kona hjá sömu húsbændum á
sama heimilinu í 57 ár, og veit
eg ekki til að nokkur íslenzk
kona hafi lengur gegnt því
starfi. Sandvíkursystkinin telja
þau Magnús föðurbróður sinn
og Katrínu sína aðra foreldra,
því að þau ólu önn fyrir þeim
í uppvextinum engu síður en
sjálfir foreldrarnir.
Þær mjólka kýrnar
í ellinni.
Sigríður Jóhannsdóttir, móð-
ir hússins, eins og Sandvíking-
ar nefna hana stundum, er
fædd 16. apríl 1873 og er þyí
; á 82. aldursári. Hún á;enn sihn
hluta í félagsbúinu og ,á hennar
vegum vinna tvær áætur henn-
ar auk Katrínar. Svo vel bera
þessar konur aldurinn, að þær
mjólka hvor um sig fjórar kýr
kvölds og morguns. Um sláttinn
ganga þær að heyskap með
hrífurnar sínar í höndum, og
nokkurt veður hrekja sig af
hólmi, — þeim kemur að
minnsta kosti ekki til hugar að
leita húsaskjóls fyrr en þær eru
orðnar gegndrepa.
Árið 1925, 12. janúar, dó
Hannes Magnússon bóndi í
Stóru-Sandvík, aðeins 56 ára
að aldri. Elzti sonurinn, Ari
Páll, var sendur til að sækja
líkkistuna niður á Eyrarbakka.
Sú ferð varð hinum unga manni
talsverð svaðilför, því þá var
nýafstaðið eitt mesta sjávar-
flæði, sem á okkar dögu.m hefur
gengið hér yfir ströndina. Tré-
flekar höfðu flotið af öllum
brúaraugum á þjóðveginum frá
Stokkseyrarvegamótum og nið-
ur í bæði þorpin. Þá var verið
að steypa upp spítalann, sem
seinna varð vinnuhælið og
,,Móðir hússins“, Sigríður Jó-
hannsdóttir, með aljiöfnu sína
á jólunum í fyrra.
Ari Páll ráðsmaður hjá móður
sinni og stóð- svo dbreytt til
ársins 1929. Þá varð sú breyt-
voru steypuflekarnir og laust I ing á búskapafháttum, að Ari
mannfagnaður fer þar fram.
Þar hefir Búnaðarsamband
Suðurlands einnig haldið sín
bændanámskeið undanfarna
vetur. Eru þessi námskeið nú
orðin fjögur og hið 5. í undir-
búningi. 47 ungir menn hafa
þegar sótt námskeiðin í Stóru-
Sandvík, sem jafnan lýkur með
fjölmennri tveggja daga sam-
komu og mannfagnaði.
í baðstofunrii geta 110 manns
setið að snæðingi í einu og
hefur slíkt komið fyrir oftar en
einu sinni. Húsgögnin þarna
eru öll gömul, ættuð úr gamla
húsinu, enda er baðstofan eft-
irlíking af loftinu í því, portið
þriggja feta hátt, hæðin frá
gólfi til lofts 2,5 m, súðin pan-
elklædd. Aftur á móti var ekki
nema einn kvistur á gömlu
baðstofunni og stærð hennar
aðeins 8 sinnum 12 álnir.
Byggðu einir yfir sig.
Sándvíkurbræður reistu
sjálfir sitt hús og þurftu lítt
til annarra að leita. Þeir hófu
að byggja 24. ágúst 1946, héldu
reisugildið 6. des. sama ár, þá
var húsið fokhelt og gler kom-
ið í glugga. Fullgert var það
og flutt í það til íbúðar 1. maí
timbur á víð og dreif- úti um
allar mýrar. Ryðja varð stór-
grýti og malardyngjum af veg-
inum til Stokkseyrar svo fær
Ari Páll Hermannsson.
yrði líkfylgdinni frá Sandvik
og gerðu Stokkseyringar það í
sjálfboðavinnu. Þá féll hol-
skeflan kolblá inn yfir sjógarð-
inn hjá samkomuhúsinu Fjölni
á Eyrarbakka og ólögin svo
stór á aðalgötu þörpsins hjá
húsi Guðm. Ebenzerssonar, að
sæfa varð lagi tiJ að komast
leiðar sinnar til Einarshafnar-
verzlunar.
Síðapt ■ hefiF’ ekkert sjávar-
flæði komið jafnmkið og var
flóðið núna í október aðeins
smáskvetta hjá janúarflóðinu
,1925.
Félagsbú
Páll stofnaði til sérbúskapar
samhliða félagsbúinu, en hélt
þó áfram ráðsmennskunni fyr-
ir móður sína. Sama gerðu og
yngri bræðurnir s'mátt og
smátt.. Jafnskjótt og þeir
kvæntust gerðust þeir hluthaf-
ar í búinu, eignuðust sínar eig-
in kýr, kindur og hesta, en unnu
áfram í félagi að búrekstrin-
um með þessu einstæða-og mjög
svo eftirtektarverðá sam-
vinnusniðþ sern líkléga á - sér
enga hliðstæðu á þessu landi.
Manni kemur helzt í hug sam-
yrkjubú, en helzt er eg á að
þeir Sandvíkingar kæri sig ekki
um að vera bendlaðir við neinn
kommúnisma, enda hafa þeir
ekki leitrið neinna fyrirmynda
í þá átt. Fyrirkomulagið er í
fáum orðum þetta: Hver bóndi
á sinn bústofn, en þeir hafa
félagsheyskap, sameiginleg öll
gripahús og sameiginlega fóðr-
un og hirðingu svo sem einn
eigandi væri.
það hins vegar af sér 2000
hesta og þar sést engin þúfá
meir. Ræktað tún er yfir 30:
hektarar að stærð, en nokkuð
er einnig heyjað á áveitulandi.
Allt hey er súrþurrkað, og ei'
Ari Páll brautryðjandi í þeirri
heyverkunaraðferð, fyrstur
manna. til að ná þar ákjósan-
legum árangri.
Iðnrekstur
með öðru.
Fyrir rúmum 11 árum stofn-
uðu Sandvíkurbræður nýja
iðngrein heima hjá sér, vikur-
steypu, og framleiða vikur-
plötur, gangstéttarhellur og
netasteina. Eru nú stórvirkústu1
framleiðendur þessara vöru-
tegunda austanfjalls og hafa-
þegar náð viðskiptum víðs-
vegar um landið. Þurrkhjallar
vikuriðjunnar eru 100 metra
langir. Hráefnið- í famleiðsluna,
það er að segja vikuririn, er
allur tekinn að Reykjum á
Skeiðum og er hann að dómi
Atvinnudeildar ' Háskólans
mjög góður. Framkvæmdar-
stjóri Vikuriðjunnar í Stóru-
Sandvík er Jóhann Hannesson,
en verkstjórn annast Sigurður
bróðir hans. Jóhann álítur að
1948. Það kostaði tæpar 400 , með dreifingu rafmagnsins um.
þúsund krónur, þar í irnrifajáji j byggðir landsins opnist miklir
hver vinnustund eigendanna' möguleikar fyrir smáiðnað í
fullreiknuð. Þetta er ótrúlegt,
en satt. Maður hélt að svona
hús gæti ekki kostað undir
milljón, því að hvergi er’til
þess sparað, heldur er bygg-
ingin vönduð til hins ýtrasta.
Húsið er hitað upp með nætur-
rafmagni, og greiða íbúarnir
um 30 þúsund krónur á ári fyr-
ir rafmagn.
Eins og að líkum lætur hafa
Sandvíkurbræður ekki ein-
skorðað framkvæmdir sínar við
húsabyggingar, heldur hafa
þeir engu síður lagt stund á að
bæta jörðina. Þegar Hannes
Magnússon faðir þeirra hóf
búskap í Stóru-Sandvík 1895,
gaf túnið af sér 70 hesta og var
allt þýft, — núna í sumar gaf 1
slík ei-'atorkan óg vinnugleðin j og sérbú.
við þá iðju, að varla láta þær | Eftir dauða Hannesar gerðist
Stóra-Sandyík, stærsti bóndabær á Iandiiun
í baðstofunni geta llö
matazt saman.
Upp úr aldamótunum 1900
var reist allstórt timburhús í
Stóru-Sandvík — ein -hæð; port
og ris, eins og víða tíðkaðist í
byggingum á þeim árum, —•
sumir telja þetta gelgjuskeið
íslenzkra húsabygginga. Þetta
hús stóð til ársins 1948, en þá
reis af grunni stærsta íbúðar-
hús í sveit á íslandi, fjórbýlis-
hús úr steini. í kjallaranum eru
11 herbergi: 2 ■ þvottahús, '4
geymslur,, .ppjýhasfpfa, strau-
stofa, 2 smíðastofur með tré-
smíðavélum og frystiklefi á-
samt forkæli. Þá koma tvær
hæðir og eru tvær íbúð.ir
hvorri hæð. Þær eru allar j.afn-
stórar, hver þeirra fimm
bergi fyrir utan eldhús, búr og
bað. Þá er komið að
hluta hússins, en það er risið —
baðstofan. Hún er 100
metrar að gólffleti, portbyggð,
með parielklæddrii súð yfir, eins
og svefnloftið vár í gamla hús-
inu, þrír kvistir móti suðri. í
baðstofunn er messað, dansað,
fundir haldnir og margskonar
sveitunum. '
Búendur í Stóru-Sandvík
eru sem hér segir: Ari Páll„
kvæntur Rannveigu Sigríði1
Bjarnadóttur frá Meira-Garði x
Dýrafirði. Þau eiga tvær dætur
á lífi, Sigríði Kristínu, sem er
gift Tómasi Magnússyni tré-
smið, og Rannveigu, sem er
ógift, báðár til heimilis hjá for-
eldrum sínum.
í annari íbúðinni býr Ög-
mundúr Hannésson ásamt konu
sinni, Hrefnu Gísladóttur, og í
sömu íbúðinni móðir hússins,
Sigríður Jóhannsdóttir, ásamt
tveim dætrum .sínum, Magneu
og Kristínu, og svo Katrínu
sinni gömlu vinnukonu.
Framhald á 9. síðu.
sffoffn
. Barnakojur og barnarúm, margar tegundir
• fyrirliggjandi.
Húsffaffn arerslnn
Guöntundar Gwtðtnundssowtar
Lausaveei 166.