Vísir - 10.01.1955, Síða 9

ííánudagmn 10. Janúar 1955
VfSIR
9
FérðatfátSir...
(Framh. af 4. síðu)
verk, af því- að hún á upp-
sp.rettu sína og eðlisrót í henni
sjálfri.
Hönúm ér
ekki bjargandi.
Höfundurinn leiðir arabíska
stulku sem Hadija heitir inn á
lífsbraut þessa manns og tak-
ást með þeim miklar ástir. En
ást hans til hennar á sér eng-
an fastan und'irgrunn í neinu,
sem kallast mætti mennsk til-
finning, fremur en önnur við
horf hans gegn mönnum. Qg
þess vegna getur hvorki hún, né
nokkur annar, bjaragði Nelson
Dyar, því að honum er ekki
bjargandi. Ekki af því, að hann
sé svo gegnum spilltur maður,
heldur af því að hann er ekki í
neinum skilningi maður. Hann
er handan við markalínur ills
ög góðs, blátt á.fram af því, að
þó hann borði, hreyfi sig, tali
og hafizt að, er hann ekki lif-
andi í neinum mennskum
skilningi. Hvað er hann þá?
Hann er hið fullkómna loka-
stig í þeirri vestrænu afmönn-
unarþróun (dehumanising
process), sem orðið hefur fylgi-
fiskur og afleiðing þess lífs-
fonns og þeirra lífsmiða, sem
gérðu brjálað kapphlaup um
peninga, þægindi og vald að
þungamiðju og inntaki lífsins.
Útkoman, kristölluð í hinni
voðalegu deiglu, er Nelson
Dyar.
Þegar bókinni er lokið er
rriéf sem ég hafi brotist í gegn
um þungá martröð. Ég veit
ekki, hve mikið af þessu er
bókinni að kenna, hve mikið
kann að vera inflúenzunnár
sök. Ég held það sé þó einkum
bókarinnar, því að þrátt fyrir
allt, sem manni kahn að þykja
ískyggilegt að fara 'miður, en
æskilegt væri í þessari veröld
baráttu ög stríðs, er maður
óvanur því að standa úti í öðru
éitís stormviðri vonleysis, til-
gangsleysi og lífs törtímingar,
eins og þessi bók Bowlés er.
Síðar komst ég að raun um,
að henni var heldur kuldalega
tékið í Ameríku, þó að allir
ritdómarar Væru sammála um
að dást að tákmarkalausri
kunnáttusemi höfundarins. En
hún vakti vissa órö, eins og
þegar ýtt er við slæmri sam-
vizku. Og hún hefur gert það
engu síðúr hér í Norðurálfunni.
Og samvizkuspurriingin, sem
hún knúði upp á lesendur sína
var einfaldlega þessi: Er Nelson
Dyar lökááfánginn á þeirri leið,
sem vér erum allir að fara?
Og spurningiri er þannig, að
það er ekki alveg umsvifa-
larist unnt að vísa henni á bug.
Það er víða farinn áð gera vart
við sig hrpllkenndur ótti í vit-
und hins vestræna manns, —
ekki af skorti á innstæðu í
hinum riiargþættu gjaldeyris-
reikningum sínum, — heldur
af skorti á innstæðu á hinum
duiaríulla reikningi, sem Jesús
frá Nazaret kallaði ,,fjársjóðu
á himnum".
.V’éstúrlá'ridáriVánná. - "Bækur'
hans eru rifnar út í hverri út-
gáfunni á fætur annarri, Og
eyðiíéggúr Dlck THvéf. ÍP'áð er
Ameríka, sem eýðileggúr.
hann, þó áð merkilégt ‘ rriegi
Að rekast livergi á.
Söguhetján í Let it c'óirie
ööwri héitir Nelson Ðýár og
hann er í rauninni svo afnéf-
ískur, áð hamingjan niá 'Vita,
hVort harin á ekki eftir áð lifa
í vitund sém amérískt tákn,
ei'ns ög t. d. Babbítt. Og á
yfirbofðinu lftur Nelson Dyaf
út eins ög' iriéðaltals Banda-
ríkjamaðúr, seín í iriafgvísleg-
um áfékstrum og reýnslu lífs-
ins, er að lappa úpp á síðférð-
ishugmyndir síriar og básía Við
að breyta' beirn. En hér eru
verri hlutir í efrii, en s.vo heilla-
væníeg lífsþföun. Hið óhugn-
anlega um Nélson Dyar er ein-
mitt það, að í hottum er ekki
snefill af siðferðisíegri vitund.
Það sem kemur honum í stað
siðferðilegfa vitundar er sú
ástríðufulia lörigun meðaltals-
mannsins að rekast hvergi á,
falla árekstralaust inn í hvaða
umhverfi, sem er. Þetta lífs-
viðhorf heitir á amérlsku tó
conform, Anriað aðaleinkenni
Nelsóris Dyar. ér furðulega
værnin og óraunhæf tilfinn-
ingavella um- állt, sem við
kemur ástum, og er hún riiikill
þáttur í því,/..sém hönum kem-'
ur í stáð íilfinniiigalífs í
mennskum riiarini. Frá hahs
sjónarmiði er líf hans állt ein
voldug sigufganga vaxandi
persqnuleika til frelsis. En ó-
læknandi ástfíða hans til þéss
að íalla í löðiria (Conform) er
mölurinn sem étur allt hans
frelsi innan frá. Hánn getur
aldréi stáðið einn á gfunni, sem
er hans éig'irin, af því að hann
■ gétur enga liugsun hugsáð, sem
<ef hans eigin. Óg þegar hann
löks lenúir í hringiðu þeirrar
spillingar, sém er erfðasynd
Evrðþu frá sjonarmiSi Nelsons'
Dýar ög Couls Bowles, höfurid-
af bókafinhar. þá er sá einn
iriuriur á hehni og sþillingu
Nélsöris Dyar, áð hún er riieð-
vituð, lifuð'og skýnjúð Sn fár-
ahlegra blekkinga um eigið
sakleýsi. Og þegar svo Nelson
Dyar héfuf g'ért ’sig' sekari um'
nókkurnveglrin öll lögbr.ot og
giæþi, sem hugsánlegt ér að
marini sé auðið að drýgja, þar
á meðal morð. þá verður ekki
hjáþví komist, að lesandanum
verði ljóst að þetta hefur hann
allt gert í einhverju dularíullu
sakleysisásíandi, sem ekki er í
ætt við rándýrsins eðlisbundnu
grirnmd, og þaðan af síður við
nökkurn mannlegan lífsgrund-
völl. Og þar seiri hann er hér
staddur, sem brotamaðuf / áð
réglúm hver’s mensks sam-
félags, sem hann ky'npi að. ei'ga
stundardvöl í. kemur ’ ástmey
háns og varar hanh. 'vfð þeirir
dauða, sem vöfir yfir horium, j Fitzgervaldi: Tender is the
síðan er ekki til ' sá ritdómari í j vifðast, amerískar konur, eig-
Bandaríkjunum, sem ekki þarf ' inkona hans og tengdamóðir,
að tjá umheiminum skoðun jsem kaupa hann, nota hann
sína á Fitzgerald (sem hann eins og tusku, og fleygja hon-
vissi reyndar alítaf að var j um, eins og tusku. Og hann
snillingur) og reyna að komajverður glötuninni að bráð, af
seinlátri og vanþakklátri ver- ; því að hann er ekki riógu fé-
öld'til þess. að sjá sína misgjörð sterkur til þess að geta alltaf
við hann. og gera sína yfirbót og allstaðaf boðið betur, og'not-
þótt seint sé. Og veröldin séiýið þess sjálfsöryggis að geta
sína misgjörð — og kaupir óg rotað hvern andstæðing með
les. jpeningum. Allt um þett-a gefur
Og hér ligg ég og les. I Fitzgerald það ótæpt í skýn, að
Þetta er mjög einkennileg það sé ekki Ameríku að kenna,
bólc. Hún stendur manrii Ijós- \ hvernig fór fyrir Dick Diver.
lifandi fyrir sjónum eftir einniHann er að líða fyrir spiilingu
lestur. Yfir henni allri er
tregáþrunginn blær, djúpt inn-
sæi í mannlega sál og örlög,
raunsætur keimur af veruleika
og ruddaskap gamla heimsins.
Það beit úr honum bakfiskinn
þegar ítalskar bullur börðu
hann, — saklausan eins og
mitt í umhverfi svo ævintýra- ! gefur að skilja. Hyidýpi
legs auðs og munaðar, að jafn- jevrópskrar spillingar lamaði
ast gæti við Þúsund og eina ' þrek hans og lífstrú. Ékki þátt-
nótt. Þrátt fyrir það, er fólkið jtaka í henni — eins og gefur
sem Fitzgerald lýsir í þessu um- að skilja — heldur hin hrylli-
hverfi, harla raunverulegt og lega lífsreynsla, þegar aúgu
Fundinn eftir andlátið.
Og þá kem ég löks áð Scolt
þá er fyrsta ósjálfráða við-
bragð hans og' fyrsta sjálfráða
orð hans, ekkert annað en and-
svar hins væmna, háværa, úr-
ræðalausa ameríska vanaþræls.
Því að þessi ómennski satan í
mynd manns, hefur í í-áuninni
■aldrei átt annað áhugamál en
-,að rekast ekki á, semja sig að
ástæaunuin, vera ,,nice“ vÍS
a!!a og alstaðar.
niglit. Höfundurinn er dáinn
fyrir nokkrum árurn og kvaddi
svo þénna heim, áð hann gat
ékki grunað, hvílík frægð og
vinsældir myndu bíðá hans síð-
ar. Bokin er rituð á milli stríðs-
tírriabilinu ég vár á góðri leið
með að gleymast. Eri á árunum
1950-—1951 uppgötva Banda-
ríkjamenn Fitzgerald á riý, og
þar með allur lésándi hluti
skynjað af svo þróttugri nær-
færni, að það er engin leið að
gleyma því. Hins vegar er bók-
in í aðra röndina svo einfald-
lega bjálfaleg, að manni dettur
einna helzt í hug, að það sé
einhver þrautúthugsaður ótugt-
arskapur af höfuridinum. En
það er það ekki. Hann heldur
að þessi heimsþekilégi moð-
reykur, þessar útskýringar hans
á atferli þerónanna, þessi hjá-
kátlegi harmleiksblær yfir hé-
gómlegufn atvikum, snobberíið,
fégróðaheimspekin og fárán-
lega uppstert sannfæring um
að Bandaríkin séu lausnin á
nokkurskonar eilífðarkross-
gátu, sem Guð hafi sétið. yfir
að leysa frá því áður en him-
inn og jörð urðu til, séu höfuð-
prýði og óhjákvæmilegt ein-
kenni góðrar bókar.
Hvað veidur nú þessu?
Það verður ekki hjá þ'ví
komizt að spyrja hváð því
valdi, að Fitzgerald er allt í
eiriu orðinn eftirlæti og átrún-
aðargóð Bandaríkjaniánna. óg
á sennilega eftir að verða það
hvað eftir annaö'-, þö að vera
kutíni, að þáð hljcðni um liann
annað veifið. Orsökin er blátt
áfram sú, að Fitzgerald yar
svo gégnum amérlskur, sem
amerískt getur orðið, og tókst
áð tjá ög skynja amefískan sér-
leik á þann hátt, að hann fell-
ur brotalaust inri í helgisöguna
um Ameríkumánninn. sem
Adam hins nýja heims and-
spænis prjáli, spillingu og
hrörnun hins gamlá. En Dick |
Diver, söguhetja Fitzgeralds; er ;
nú samt sem áður enginn synd- j
laus og alfullkominn Adarri, eii j
alit um það nókkúrnvegi'n
gildur fulltrúi þeirra furðulegu
amerísku sakleysisvitundar,
sem Noröurálfumönnuiri geng-
ur svo ilía að'skiljá og erlnþá
érfiðara áð finna fyrir nokkra
skyrisamlé'gá ástæðu. Og er
ekki láandi. En þó að Divers-
hjónin svífi um Nörðurálfuná
á gullvæ.ngjum síns æviritýra-
lega auðs, tekst Norðuráiíu-
manni einhvernveginn að
krækja í könu Dicks, og sjálf-
Ur sogast harin niður í hræsvelg
glötunaririnar, sem virðist
vera sameíginiegur áfangastað-
ur allra sannra amerískra sögu-
hetja. .En það er ekki sýrid og
sþilling gamla heimsins, sem
hans lukust, upp og hann sá
hana, siíka sem hún var. Óg
svo sökkur hann viðnámslaust.
Það er æðifróðlegt að bera
þá saman Dick Diver og Nelson
Dyar. Á milli þeirra liggja
tuttugu ár. Dick Diver er að
sama skapi fíngerður og marg-
slunginn, sem Nelson Dyar er
ruddalegur og einfaldur í gerð.
En í hvorugum er nokkur
verulegur staður, þegar á reyn-
ir, báðir eru veikir eins og reýr,
og veikleiki þeirra á rætur sín-
ar í jarðvegi hinnar voldugu
ættjafðaf þeirra. Báðir farast,
annar í sjáandi aðgerðaleysi,
hinn í blindri athafnasemi.
Hvofugur á nokkurn ándlegan
varasjóð til að mæta áföllum
Iífsins. — bSðá “Bféstúr liúg-
rekki ög vilja. Þetta er dapur-
leg íýsirig. En svoria hafa þess-
ir tveir höfundar kosið að ganga
frá hlutunuin með tuttugu ára
millibili, svo ólíkir eins og
tveir menn geta vefið, óg koma
þó í einn stað niður.
Og svo tekur mér að batna
inflúenzan, og eg hef aftur
mína pílagrímsgöngu um vesl-
ings Evrópu, sem er svo prjál-
söm og spillt og sjúk. Og nú
kemst ég að raun um hve satt
það var, sem vinur minn dr.
Dietrich sagði: Ég mátti þakka
fyrir að fá þessa inflúenzu.
Ekki af því að ég viti nú allt
um Ameríku, sem vert er að
vita. Þar kann honum að hafa
skjátlast, þeim góða manni. Það
má vara sig illilega á því að
ofmeta bækur og þeirra vís-
dóm. Það er af því, að ég ei’
betur á verði en ella myndi, og
þakklátari en , annars, fyrir
hvern vott hugrekkis, lífstrúar
og dugandi mannlegrar við-
leitni, sem ég rekst á í leiðinni.
Hún vermir mig inn í hjarta-
rætur þessi þakklætiskennd,
hvort sem ég stend andspænis
minjunum um list og snilli
farinna kynslóða, eða ég lifi
það fagnaðarundur að sjá vonir
morgundagsins dirfast að lyfta
upp kollinum. Því það skeður
hér í V.-Evrópu eins og hvers-
dagslegur hlutur frá degi til
dags. í skapandi athöfnum, í
góðum vilja, í hugrekki sem
borið er af samvizkusemi, og
ábyrgðarkennd. Ekki alltaf og
alstaðar. En það er til. Ög, á
meðan það er til, er einnig til
framhald á sögu þess Adams,
sem einu sinni var rekinn nak-
inn út úr Paradís.
Lifið heil!
Uiswla.
!:
Kápur fyrir háifvirði. Nokkrir amerískir kjóiar
frá 295 krónum. .
Sitgíi riiu í" Hu&Mnustiisson 5;
Laugavegi 11. Sími 5982. J
$
mm
kóíst 1 morgun og verður margt selt á mjög iágu
verði.
Gjörið svo vel og íítið í gluggana.
h. Toft
Skólavörðustíg 8. — Sími 1035.
1
WVWWVSff--,
Lokað
allan daginn á morgun, 11. janúar, vegna jarðarfarar.
móBfit*ppagwðin h.f*
Skúlagötu v/Barónsstíg og búðin Ingólfsstræti S.