Vísir - 18.03.1955, Síða 5

Föstudaginn 18. marz 1955
vism
List, listamenn og þjóöin.
Abstrakt-listin er líkt og
tízku-fyrirbæri.
Undaiifarið heíir verið deilt
mjög um listir og listamenn.
Margt hefir verið um þessi mál
sagt, bæði satt og rangt með
farið. Þessi deila hefir freistað
mín til þess að skrifa þessa
grein.
Listin er afleiðing kunn-
áttu. Hún er að nokkru leýti í
undirmeðvitund manna, en að
öðru leyti kemur hún fram í
innsæi og greind, lægni og
leikni, að nokkru leyti í æf-
ingu og reynslu, í venjulegum
skilningi, hin eðlilega fyrir-
mynd í sannri sköpun, og einn-
ig þrengra fagurfræðilegu mik-
ilvægi einstakra hluta (sköp-
un), sálræn áhrif (sameinuð í
listamanninum) og árangurinn
af þessu, samantekning (fram-
leiðsla) í táknum skapandi
listamanns, málverk, högg-
myndalist, húsagerðarlist,
skáldskapur, samsetning tóna
og hin iðkaða (endurnýjaða
list) tónlist, söngur, dans og
tilhögun á leiksviði. Skiiningur
á.list er jafat til meðal mennt-
uðustu menningarþjóða og
þjóða, sem ósnortnar eru af
ytri siðmenningu.
Þrætan, sem átt hefir sér stað
í blöðunum síðustu mánuði,
verður fólki minnisstæð. Hún
minnir helzt á ójafnan hand-
knattleik, þar sem báðir aðilar
leitast við að kasta knettinum
til mótstöðumannanna með
ýmsum kænskubrögðum, til
þess að sýna að þeir, sem lið-
sterkari eru, séu betri og hafi
ieyfi til þess að beita mótspil-
■arana,' sem færri eru, hvaða
brögðum sem er.
Réttur
til þátttöku.
í þessar'i áðurnefndu þrætu
er ekkí einungis um það deilt
hvaða félag telur fleiri með-
limi, heldur aðallega urn teg-
und listaverkanna,
Með tilliti til sýningar, sem
kynna á þjóðina, verða þessir
málarar, sem yfirgang vilja
við hafa, að sætta sig við að
skilja, að það er ekki eingöngu
þeirra þrongsýni lagsflokkur-,
sem hér á að ráða, heldur hafa
allir listamenn, sem hafa list
sína að atvinnu, rétt til þess að
vera þátttakendur. í þessu til-
felli varðar málið alla þjóðina.
Listamenn eru yfirleitt ekki
félagslyndir og fremur sér-
lundaðir. Hversu margir lista-
menn hafa ekki verið ranglega
metnir af samtíðarmönnum
sínum, og hafa hlotið, fyrst eft-
ir dauðann, skilning almenn-
ings og þann maklega heiður,
er hefði átt að sýna þeim í lif-
anda lífi?
Margir hverjir, sem standa
fyrir utan þessa umtöluðu
þrærtu, hrista aðeins höfuðið
°g yppta öxlum yfir henni og
fólk segir iðulega hvert við
annað: Hvers vegna geta lista-
menn aldrei haldið friðinn,
hvers vegna niða þeir ævinlega
skóinn hver niður af öðrum?
Skaðleg
deila.
Listamenn eru að þessu leyti
ekki verri en aðrir, en það skað
ar listamemiina og hina list-
ríku sál þeirra að hefja svo ó-
skemmtilega deilu á opinber-
unr vettvangi.
Ef kaupsýslumanni dytti í
hug að bregða fætj fyrir stétt-
arbróður sinn, eða nota óheið-
arlegar aðferðir til þess að
græða á, þá mundi það ekki
verða blaðamatur. Ef venju-
legur káupmaður fær keppi-
naut hinum megin við götuna
þá þolir hann þáð venjulega
ékki, heldur verður afbrýði-
samur og óánægður, setur sig
í andstoðu við keppinautinn og
hefur áróður að baki honum
og notar aðrar álíka „fallegar"
aðferðir. Þegar embættismaður
gerir tilraun til þess að komast
í ennþá æðri stöðu, er ekki
heldur opinberlega talað um
deilurnar, sem þá venjulega
eiga sér stað áður en skipað
hefir verið í hið auglýsta em-
bæt-ti, nema því aðeins að deil-
umar nálgist það að vera ó-
iöglegar.
Kaupsýslumenn, embættLs-
menn, iðnrekendur og flestar
aðrar stéttir, þurfa ekkj. að aug-
lýsa tilfinningalíf sitt. Hinn
skapandi og framleiðandi lista-
niaður stendur berskjaldaður
með tilfimiingalíf sitt frammi
fyrh' heiminum. Öll fylgsni og
skuggaskipti í sálarlífi raun-
vemlegs listamanns er grand-
skoðað niður í kjölinn af al-
menningi. Þetta er líf hans og
dauði. Þess vegna er hann meira
gagnrýndui' og almennara um-
ræðuefni alþýðunnar en aðrir
og þess vegna hefir hégóma-
girnin dýpri áhrif en ella.
Auðvitað vilja allir ná hylli al-
mennings. Alls staðar í heim-
ínum eru átökin fyrir tilvem-
réttinum og frægðinni álíka
hörð, en í stóru þjóðfélagi
verður baráttan ekki eins áber-
andi og í minna þjóðféJagi.
Deilumál
og þröngsýni.
Hvar sem er í heiminum
verður sá, sem eitthvað vill
komast áfram, að kunna eitt-
hvað, en þar að auki að vera
í góðum samböndum, eða með
öðrum orðum, það er örðugra
fyrir memr að koma fram, sem
ekki ei'u þjóðfélagslega eða
fjárhagslega studdir. En lista-
maðurinn verður umfram allt
að vera sjálfum sér trúr.
Hérna heima beinist hugur
ifólksins allt of mikið að per-
sónulegum deilumálum og
fjölskylduerjum af mikilli
þröngsýni. Það hefir allt of
oft komið í ljós, að hið mikil-
væga er látið sitja á hakanum.
Allir vilja verða fyrstir í kapp-
hlaupinu og ieggja mikið að sér
til þess að verða á undan öðr-
um. Einskis er svifizt. Til að-
stoðar er svo gripið til lyga og
pretta. Hve mörgum góðum
listaverkum er ekki oft og ein-
att stungið undir stól af keppi -
nautunum sem tileinka sér
völdin. Verk eftir góð tónskáld
„týnast“ eða „gleymast". Hið
sama skeður á listasöfnum,
listaverk sumra listamanna fá
aldrei að koma fram í dagsbirt-
una, en þau fá aftur á móti
nægan tíma til þess að mygla
í ruslakompum, þrátt fyrir þá
augljósu staðreynd, að sá lista-
maður, sem völdin hefir um
val og fyrirkomulag listmun-
anna, notar salarrýmið til þess
að ota fram sínum eigin verk-
um undantekningarlítið.
Hið sama á sér stað þegar um
er að ræða samsýningu margra
listamanna. Þar virðist meiri
áherzla lögð á að kynna list-
dómarann en þátttakendur sýn-
ingarinnar. Þetta atriði er mjög
áberandi á íslenzkum listsýn-
ingum. Sem dæmi um algera
andstæðu í þessu efni má geta
þess, að í sambandi við Róm-
arsýninguna var frá því skýrt
í norska útvarpinu, að enginn
þeirra listamanna, er verk sín
sendu á sýninguna, áttu sæti í
dómnefndinni, hvorki málarar
eða myndhöggvarar, hafa notað
aðstöðu sína til að senda eigin
verk á sýninguna.
Að beita valdi sínu í slíkum
tilfellúm er bæði ófélagslynt og
eigingjamt.
Fáir þola
frægðina.
Það em fáir listamenn, sem
þola það að ná upp á frægðar-
tindinn eftir erfiða göngu lista-
brautarinnar. Sá, sem það gerir,
er ljúflingur þjóðar sinnar, allt
liggur fyrir fótum Hans. Hann
finnur sætleika drottnunar-
valdsins og hefur samtíðarmenn
sína í hendi sér. Um hann
ljóma geislar frægðarinnar og
hann hrósar sigri. Hann getur
slegið á alla strengi, hann getur
gert það sem hann vill. Hann
hefur peninga og þar með vald.
Hann skapar nýjan smekk. Til-
raunir, sem hann hefir gert
í vinnustofu sinni, aðallega til
þess að þjóna sínum eigin dutt-
lungum, hafa orðið til þess að
opna honum nýjar leiðir. Ný
stefna kemur fram og síðasta
stefnan er alltaf sú eina rétta
uppbyggilega listastefna. Al-
þýðan horfir hrifin og undrandi
á listaverkin.
Stríð, og þau umskipti sem
því æfinlega fylgja setja svip-
mót sitt 'á mannssálina, Menn-
ing hrynur til giiinna, en önn-
ur ný rís upp af rústunum. En
við hvert stríð verður manns-
sálin ístöðulausari og ótryg'g-
ari. Öryggisleysi og eirðarleysi
ríkir alls staðar.
Um síðustu áldamót reis
kubisminn upp og strax þar á
eftir funktionalisminn. Á 20.
öldinni fór surrealisminn að
ryðja sér til rúms og nú lifum
við í heimi abstraktismans.
Kubisminn nær yfir allar teg-
undir flata með ákveðnum lrn-
um og fyllir rúmið og nær
þaimig að hefja fletina inn-
byrðis.
Funktionalisminn ríkir meirat
í húsgagna- og byggingarlist.
Tæknin færðist yfir á það svið
að beina skilningnum að því, að
allt óþarft væri óskemmtilegt
og meðal annars að allt þarflegt
væri fallegt og allt ónauðsynlegt
ljótt.
Surrealisminn
og sálarlif.
Tilgangur surrealismans er
að lýsa hinu ómeðvitandi sál-
arlífi, eða sálarlegu listaeðli,
sem franskir og þýzkir forvigis-
menn hafa lýst sem óverulegri
undirhyggju en ekki túlkað
endanlega það atriði. Að vissu
leyti má kalla það upplausn í
listbyggingunni og þar af leið-
andi í línum og litum, sem
taldir eru höfuðkostir listar-
innar. Margir listamenn túlka
þó oft hið þveröfuga. Mörgum
finnst þó, eftir að hafa séð fyr-
irmyndir sem túlka hið ómeð-
vitandi sálarlif, að réttast væri
að það kæmi ekki fram í dags-
ljósið.
Nú er það tízka, að láta lista-
verk hvorki túlka natúralisma.
eða realisma (raunsæisstefna),
helzt enga tækni. Margir lista-
menn stunda það aðallega að
gera myndskreytingar með
beinum línum og mála með ó-
: blönduðum litum rétthyrninga,
| ferhyrninga og þrihyminga,
punkta og skakkar línur. Svipað
því sem börn teikna í skólunúm
'í flatarmálsfræði. Aðrir nota
aftur á móti léreft, pappír og
eggjáskum til þess að móta
myndir. Þessi málverk em ánn-
aðhvort límd eða negld á stífan
pappír eða léreft, Þetta hefur
fram að þessu verið síðasta
sporið í heimi myndlistaminar.
Abstrakt-listin, sem tulkar
lausbundið eðli verandheims-
ins, þar sem listamaðurinn not-
ar liti og flatarmyndskreytingu.
er umdeild list og hugtakið ab-
strakt teygjanlegt. Það hefir
óneitanlega þýðingu fyrir hugs-
anaganginn, en ætti að varasfc
að draga of fijótar ályktanir
um gildi hennar og ævinlega að
bera hana saman við raunvem-
leikann.
Kúbismann má nú telja út-
dauða listahreyfingu, en hami
hefir áreiðanlega haft örvandi
og mikil áhrif á marga lista-
menn.
Abstraktlistin
auðveld.
Abstrakt-listin er mjög auð-
Ásíntey Srá fyr.ri fið
Eftir Rofeert
Staiíoish.
Framh.
„Nei, mín fína! frú,“ sagöi
luiii, meðan Zaza var að lóita að
h klinum sínum. „þór farið ekki
inn í þetta herbergi fyrr en þér
eruð búnar að greiða liúsaleig-
una, sem þér skuldið. Hundrað
og tíu þúsund franka, cða pór
farið heint út á götuna!"
„Hvað er konan að segja?“
sagði hershöfðinginn, sem aðe.ins
háfði írcyi'fc ávæning af samt.al-
iiíu.
Záza skýi'ði frá því, bn gat það
yarla .fyrir ekka.
Hershöfðinginn hikaði ekki.
Ilann þreif hirin þykka seðla-
vöndul úr yasa sínum og taldi
ellefu þúsuml franka seðla. þctta
fókk hann kvcnmanninum, sem
þegar vék til hliðar og Icyfði
þeim aðgang að herberginu.
Ein rafmagnspera, útötuð af
fíugnadrit, hókk hlífð'arlaus ofan
úr loftinu og yar það cina lýs-
ingin, sem þa.r var. Hei'shöfðing-
inn varð náfölur, er hann sá ó-
þrifnaðinn inni fyrir. í rúminu
voru aðeins rúmfötin, engin lölc
eða þess háttar og það sem yfir-
sæng; átti að vera leit út eins
og óhreinar tuskur. Sþmngin
þvottaskál og kanna stóðu á las-
burða þvottagrind, Tveir eldhús-
stólar stóðu þar og hurðin á
fataskápnum hékk á eirini löm.
Garnalt borð var þar uppi við
vegg og bak yið það SpegiH, eri
af honum var hrunið mest nf
kyikasilfrinu að baki. þá voru
húsgögnin upptalin. Engin á-
breiða var á gólfinu.
„þakka þór fyrir, Dadclles,"
sagði Zaza og leit með óbeit á
umhvcrfið. „Xú ætla ég að reyna
að sofa og á morgun — þú kem-
ur þá að finria xnig?“
„Ég keni á inorgun," sagði
hershöfðinginn. „Hvenær á óg
að koma?“
,-Ég frtla að triða þín hcma-
klukkan sex. Góða nótt, Dackl-
les.“
þegar hei'shöfðinginn paufaðist
niður stigann, var hann ruglað-
ur inn að lijartarótum, svo skelfi-
log fannst lionum liin sóðalega
vistarvera, þar sem Zaza at.ti
hcima nú. Kampavínið og æs-
ingurinn yfir því að hitta luiriá
cftir öll þess ár, liafði lialdið
honum uppi. En nú var lcarnpa-
víriið orðið að leiðindum og hánn
fann að hann var þreyttur gam-
alí fri'aður, scm langaði bara til
að fara að hátta. þegar hann
stóð við hliðina á bifroiðinni,
sem beið hans, fann liann að
liarin gat ekki staðið aVidspænis
því uppnámi, sem beið lians cr
hann kæmi lieim í gistihúsið
Sjáyarbórg. Júlíu hcfði liaft. na?g-
ari tíma til þess að æfa sig í ra'ðu
sinni og þar scm hún væri önug,
vegna meltingarörðugleikanna,
myndi hún vera vígreif og líitt-
in í bezto lagi. Útskýrmgar væru
henni oinskisverðar — jafnvel
þó að liann vieri i.er um að bera
þær fram.
Eitt örvæntírigarfuiit augná-
blik lét hann sör í hug koma að
scgja bifi’éíðai'stjóranum að aka
sór 100 ínílria veg, tii Marscille.
pja’ gæti hahii, eí forsjónin vaéri
hönrim hliðiioll, komizt 1 skip,
sem fara átti ti'l Ástiriliu. Ög vel
cr liklcgt. að lránn liefði gripið
til þessa örþriíaráðs cf hann
hefði viláð, áö einniitt á þessu
sama uugnabliki var i setustof-
unni á Sjávarliorg, verið að
ncða Ijimi æsilegu frótt. um gif-
urlega heppni hans í fjárhættu-
spilinu. þar var og talað um
Gastellaras prinsesáu, cn um
liana vissi enginn neitt.
Ilaiin Ivlöngraðist þrcytulega.
inn í hifi'ciðiíia og reýiidi nú að
liéi'ða slg gagnvarl hinni mikhe
, Frh.