Vísir - 20.05.1955, Qupperneq 4

vísxr
I'östudaginn 20. maí Í653.
Merkur Borgfirðingur
látiwin vcstan hafs.
Nú má heita að séu að falla
hinir síðustu þeirra kjörviða,
er stóðu af sér mannraunahret-
in miklu, meðan íslenzkir inn-
flytjendur í Vesturheimi voru
'— oft með merkilegri samhjálp
og þjóðlegri ræktarsemi — að
koma fyrir sig fótum, mállaus-
ir og snauðir, í ókunnu landi,
flúnir héðan undan þeim lífs-
skilyrðum, sem okkur ægir nú
að gera okkur ljós. Ekki var
það fyrir rolumenni að þola
þær raunir, sem biðu þeirra í
hinu nýja heimkynni. En ó-
dauðlegar minningar geyma
' vestur-íslenzkar bókmenntir
um þrekraunir þessara manna,
karla. kvenna og barna. Þær
eru margfalt fleiri en hér verði
upp taldar. En minna má á
söguljóð þeirra Stephans G.,
Guttorms, æskuminningar Vig-
íúsar bróður hins síðargreinda,
og hina nýprentuðu sögu Krist-
- ins Stefánssonar í Tímariti
Þ j óðræknisf élagsins.
Einn þessara gömlu garpa er
nú nýgenginn til hvíldar: Magn-
ús Jónsson frá Ferstiklu. Hann
lézt í Winnipeg sunnudaginn
24. apríl og hafði þá legið rúm-
fastur frá því í janúar að hann
veiktist skyndilega. Skorti
hann rúmt ár á nírætt, því hann
var fæddur á Ferstiklu 3. ágúst
1866. Hann var nú síðustu árin
elztur þeirra Borgfirðinga, sem
eg hafði spurnir af vestra, en
að honum látnum veit eg eng-
an eldri en Helga Einarsson frá
Neðranesi, hálfníræða víking-
inn, sem ekkert bítur á og enn
stendur í stórræðum. Magnús
ólst upp hjá foreldrum sínum
á Ferstiklu, merkum hjónum
og nafnkunnum, Jóni Sigurðs-
syni og Helgu Gísladóttur, er
hjuggu þar allan sinn búskap,
og þar var Helga fædd. Ógefin
þótti hún mestur kvenkostur í
sveitinni, og af þeim mörgu
merkiskonum, sem um heimar
daga voru uppi í Saurbæjar-
sókn, mun engin hafa verið
meiri skörungur. Var lengi við
brugðið atorku hennar og
stjórnsemi, og snillingur var
hún í verkum sínum. Foreldrar
Jóns bjuggu á Efra-Skarði (og
víðar að ég ætla), en ekki er
mér um það kunnugt, hve börn
þeirra voru mbrg. Nafnkunn-
ust urðu þau Jón á Ferstiklu og
Jódís í Hlíðarhúsum í Reykja-
vík. Ennþá minnast elztu Reyk-
víkingar hennar, og jafnt fyrir
skörungsskap, ráðdeild og
mannkosti. Systurdóttir þeirra
var Guðrún, móðir Ásmundar
kennara Gestssonar. Ætt þessi
er á Suðurlandi komin austan af
Jökuldal, fluttist hingað með
Tönis nokkrum vefara, er starf-
aði í „innréttingum“ Skúla
Magnússonar. Heyrt hef ég
Benedikt hinn fróða frá Hof-
teigi borinn fyrir því, að ætt-
leggurinn hafi óslitið búið á
Hvanná um þriggja alda skeið,
en ekki er mér frekar um það
kunnugt.
Jón á Ferstiklu var nefndar-
maður í sinni sveit, þótti öðl-
ingur og heimilið víða þekkt
fyrir gestrisni, enda í þjóðbraut.
Segir svo gagnmerkur maður,
Ólafur Þorsteinsson trésmíða-
meistari, hálftíræður að aldri,
að eigi hafi þurft annað en að
sjá Jón til þess að sannfærast
um, að þar var traustleikamað-
ur. Svipuð ummæli eru höfð
eftir öðrum mætismanni, Brynj-
ólfi Einarssyni á Hrafnabjörg-
um, sem man hann frá æsku-
dögum. Meðhjálpari í Saurbæj-
arkirkju er sagt aö hann væri
í 35 ár, og tók við af honum
tengdasonur hans, Jón Þor-
steinsson á Kalastöðum.
Börn þeirra Ferstikluiijóna
voru mörg, en ekki náðu öll
fullorðinsaldri. Nafnkunnast
þeirra, er upp komust og ekki
fluttu úr landi, var Pétur á
Draghálsi, er eigi lék á tveim
tungum að væri sveitarprýði.
Magnús var yngstur og var um
tvítugt er hann fluttist vestur.
Voru áður farnar þrjár systur
hans með mönnum sínum:
Helga, er átti Magnús Frímann
Ólafsson frá Tungu, en á meðal
barna þeirra er hinn mikli at-
hafnamaður, Ásmundur Free-
man, sem Gísli Guðmundsson
sagði svo skemmtiiega og fróð-
lega frá í útvarpserindum, er
hann flutti fyrir nokkrum ár-
um; Þuríður er átti Jóhannes
Jósepsson frá Leirá; eru engir
afkomendur þeirra á lífi; og Sig
urbjörg, er átti Kristinn Guð-
mundsson, föðurbróður Þorvarð
ar prentsmiðjustjóra. Ein af
börnum þeirra er frú Þuríður
Nimmons, sem annaðist Magn-
ús móðurbróður sinn mörg síð-
ustu árin, og gerði það af svo’
ástúðlegri umhyggjusemi, að
slíkt er dæmafátt. Mun það og
sannast sagna, að ef segja ætti
satt og rétt frá mannkostum og
kærleiksverkum þeirrar konu,
mundu þeir einir trúa, er sjálf-
ir þekkja hana; hinir mundu
kalla skáldskap eða lygi.
Eins og þau systkini öll, var
Magnús víkingur að dugnaði og
að sama skapi velvirkur. Öll
voru verk hans traust, og traust
ur var hann sjálfur í einu og
öllu. Svo var hann dagfarsgóð-
ur að enginn veit þess dæmi að
hann reiddist nokkru sinni, og
eigi heldur að hann álasaði
nokkrum manni. Mjög tók hann
snemma að sfcarfa ao núsa-
byggingum eftir .að vestur kom
og gerði svo lengstan hluta æv-
innar. Unnu þeir mikið saman
Ásmu.ndur P. Jóhannsson og
Magnús og var með þeim vin-
átta. Hann kvæntist og eignað-
ist að konu Kristínu dóttur Jóns
á Breiðabólstöðum í Réykholts-
dal Pálssonar Jakobssonar frá
Húsafelli, en kona Jóns og móð-
ir Kristínar var Sigríður „stór-
ráða“ Þorsteinsdóttir, systir
Þórðar á Leirá, Kristín var hin
mesta ráðdeildarkona og urðu
þau Magnús vel efnuð, því mik-
ið vann hann sér inn. Þau eign-
uðust þrjár dætur og misstu
þær allar úr tæringu, uppkomn
ar. Var hin síðasta látin innan
tveggja ára frá láti hinnar
fyrstu. Kristín lifði þær ekki
lengi, og taldi Magnús að það
mundi hafa flýtt fyrir dauða
hennar hve mjög hún lagði að
sér að hjúkra dætrum sínum
sjálfum. Eftir lát hennar tók
fljótlega að ganga af Magnúsi,
því um annað var honum sýnna
en fjárgæzla. Fór svo, að hann
varð snauður maður í ellinni.. Þá
var það, að systurdóttir hans
tók hann að sér eins og áður
segir.
Það skilst mér, aö þeim sem
Magnús Jónsson þekktu, þyki
nú nokkur sjónarsviftir að
burtför hans. En þar fór maður
sem búinn var að vinna til
hvíldarinnar, og ekkert lætur
éftir sig nema góðar minning-
ar.
Sn. J.
að vínveitingar við hina svo-
nefndu bari leiða til síaukinnar
áfengisneyzlu, skorar vorþing
umdæmisstúkunnar á fram-
kvæmdanefnd stórstúkunnar og
áfengisvarnarráð að beita sér
eindregið fyrir banni gegn slík-
um veitingum.“
Framkvæmdanefnd umdæm-
isstúkunnar skipa nú: Þor-
steinn J. Sigurðsson umdæmis-
templar, Þórður Steindórsson
umdæmiskanslari, - Svanlaug'
Einarsdóttir umdæmisvara-
templar, Maríus Ólafsson um-
dæmisritari, Páll Kolbeins, um-
dæmisgjaldkeri, Jón Kr. Jó-
hannesson umdæmisgæzlumað-
ur unglingastarfs, Karl Karls-
son umdæmisgæzlumaður lög-
g'jafarstarfs, Bjarni Halldórsson
umdæmisfræðslustóri, Krist-
jana Ó. Benediktsdóttir um-
dæmiskapellán, Jón Hjörtur
Jónsson umdæmisfregnritari og
Sigurður Guðmundsson fyrr-
veranai umdæmistemplar.
Umboðsmaður stórtemplars
var kjörinn Gísli Sigurgeirs-
son Verkstjóri í Hafnarfirði.
Umdæmisstúkan ræðir
áfengismálin.
Vðl cffugra áróSursslarf gegit áfenginu.
Vorþing umdæmisstúkunnar
nr. 1 var haldið í Reykjavík
dagana 7. og 8. maí 1955.
Þingið sátu 86 fulltrúar úr
umdæminu.
Miklar umræður urðu á þing-
inu um það ástand, sem nú ríkir
hér á landi hvað snertir áfeng-
isneyzlu og vínveitingar.
Meðal þeirra samþykkta,
sem þingið gerði, var áskorun
til framkvæmdarnefndar um-
dæmisstúkunnar um að hefja í
Ríkisútvarpinu og viðar öfluga
áróðursstarfsemi gegn áfengis-
bölinu og að leita samstarfs við
stórstúku íslands og áfengis-
varnarráð um auknar áfengis-
varnir og boðun bindindis.
'Einnig vo.ru samþykktar svo-
hljóðandi tillögur: „Vorþing
umdæmisstúkunnar gerir þá
kröfu til hlutaðeigandi aðila, að
framfylgt sé til fullnustu því
lagaákvæði, að unglingum inn-
an 21 árs aldurs sé ekki veitt
vín í veitingahúsum. Telur
þingið r.auðsynlegt að allir, sem
vín er veitt á slíkum stöðum,
hafi í höndum aldursvottorð í
vegabréfs formi.“
„Þar sem reynslan hefur sýnt,
Listmuiiauppbcó §. B,
í Listamannðskálaaum.
í dag kl. 5 verður listmuna-
uppboð Sigurðar Benediktsson-
ar á ferðinni í Listamannaskál-
anum.
Réttur mánuður er í dag síð-
an síðast var uppboð á vegum
sama fyrirtækis, sem nú er að’
verða fastur liður í bæjarlífinu,
þeim til hins mesta hægðar-
auka, sem vilja eignast list-
muni á frjálsum markaði við
sanngjörnu gangverði.
í dag eru munirnir til sýnis
til kl. 4, en kl. 5 hefst uppboðið,
eins og fyrr segir.. Sýning var
opin á mununum í gær, og kom
þá margt manna að skoða, Að
þessu sinni verða sýndar um 60
myndir og málveTk eftir ís-
lenzka listamenn. Meðal þeirra
má nefna Kjarvalsmynd —
„Haustliti r Borgarfirði", tvær
stillebens-myndir eftir Krist-
ínu Jónsdóttur, myndi eftir Ás-
grím, Finn Jónsson og Scheving
o. fl. Auk þess verða þarna hús-
munir, þ. á m. mjög vandaður
skápur fyri þorðbúnað og nokkr
ar verðmætar bækur, þar á með
al Heimskringluútgáfa frá 1777
í þrem bindum, Schöning-út-
gáfa svonefnd.
Nemendur hans eru um 250,
kennarar 24, annað starfsfólk
46, og er hér því allstór hópur
saman kominn.
Skólinn er í útjaðri skógar-
beltis, sem þekur víðáttumikil
hæðardrög austan Rínarsléttu.
Hingað er klukkutíma ferð í
bifreið irá stórborginni Frank-
furt am Main, hálftíma alistur
frá Heidelberg og Dæmstadt,
nokkrír kilometrar frá Hepp-
enheim, sem er allstór bær. —
Þ-að’an er fyrst sveigt inn í þorp,
sem stepdur í dalbotni breiðum
og ekið á brattann. Eftir því sem
ofar dregur, þrengist dalurinn
og' húsin verða strjálli, en
byggðin þó næstum samfelld,
imz kornið er á móts við skóla-
þorpið, er stcr.dur í hlíðunum
að vestanverðu. Þaðan má sjá
bændabýli niðri í nokkrum
hluta dalsins og uppi í hlíðum
hans, en ofan þeirrar byrgir
skógurinn, sem þekur hæðirn-
ar, fjursýn á alla vegu, og er
líkast því að komið sé í rjóður
mikið og fagurt.
Gengið r. Helgafcll.
Jörð hefur verið hér snævi
þakin frá því á jólum, en oftast
föl eitt þangað til um miðjan
febrúar. Þá byrjaði að snjóa
svo að skíðafæri varð gott. Nú
er áftur farið að hlýna. Sól-
bráö var í gær, svo að sprænan,
sém seitlaði niður dalínn í
fyrradag varð að myndarleg-
um læk, og þegar eg ætlaði að
stugga við litlu skordýri, sem
spásséraði, yfir bók á borðinu
mínu sagði íslendingurinn Úlf-
ur: „Farðu varlega með hana.
Þetta er lukkupadda, — fyrsti
vorboðinn okkar.“ Eg heyri
það líka á fuglunum, sem
syngja nú í trjánum fyrir utan
gluggann minn, að þeir eru
vongóðir um að vorið sé að
koma. Sennilega eru þeir að
segja okkur, að nú séu alli-a
síðustu forvöð að gefa þeim
einhverja mola, ef við viljum
einu sinni enn sjá þá flykjast-
niður á stéttina til þess að tína
það upp, sem við færum þeim.
Hins vegar veit eg ekki, úm
hvað uglan var að væla í
morgun, því að áreiðanlega
kemur hún ekki á stéttina í
dag. Sennilega hefur hún bara
verið að vekja mig. Ef til vill
mun öllum þessum spámönnum
takast að sannfæra mig um að
vorið sé að koma, þótt ótrúlegt
sé það íslendingi í byrjun
marzmánaðar.
Amiars er vetrarríki meira
hér uppí í Óðinsskógi en niðri
í byggðinni enda skólinn í 360
metra hæS yfir sjávarmáli. Við
ókum fyrir nokkrum dögum
eftir breiðvegunum miklu alla
leið til Kölnar og fórum oftast
geyst, en strax og við komum
hér upp í dalinn gerðist ógreitt
yfii-feiðai-, svellalög á. götum
og flughált, Þrátt fyrir þetta
myndi ég fremur kjósa mér að
eiga heima hérna uppi 1 hiiðuiri
dalsins en niðri á láglendinu.
j Þ.að er vegna þess að eg sé,
þrátt fyrir vetrarríkið, að hér
niun mjög sumárfágurt. Þá
I mun hinn dökki armur furi^ og
beykitjánna,. sem lykur nú um
hæðirnar, verðá grænn, greni-
trcn, ierkið cg eikin búast sínu
fegursta skarti, önnur blómgast
og þroska ávexti sína, blómin
ilrna. Þá munu bændurnír hér
rúðri í daimiin hyggja að á-
vax.taékrum sír.úm, hlúa að
vínviðnum, og ef eg geng þá
aftur með prestinum okkar,
séra Ge.irþrúðí, upp að blót-
staðnum fo'rná á Helgaíelli
munu trjágöngln v.erða þröng
a£ iaufguðuin greinum, og þar
sem við. sámn í fyrradag spor
dýrarma í snjónum 1 eirðar-
lausri leit þeirra að einhverju
ætilegu. í hungri harðindanria
munu hérar, dádýr, refir o-g
viliisvín reka sælleg trýnin
frara í rjóðfin, . og ofan úr
trjánum mun berast marg-
raddaður kliður af söng þess
ótrúlega fjölda fugla, er á
heimkynni sín hér í skóginum.
Frumbýlisárin,
Óðinsslcógaskóli var stofn-
aður árið 1610 af manni, sem
Paul Geheeb heitir. Er Páll
þessi enn á líii, háaldraður, og
býr nú í Sviss. Til grundvallar
stofnunar skólans lágu márg-
vísleg rök, þjóðfélags- og' upp-
cldisfraíðilegs eðlis. Ber þár m.
a. sð nefna ungmennafélags-
hreyfingu, er reisa héi* um
aldamótin, en þeir, sem að-
hylltust hana, voru oronir larlg-
þreyttir á þeim þrönga. stakk,
er heíðbundin ihaldsstefna
hafði sniðið æskunni, og lort-
uðu því þess frjálsræðis, et’
ríkti í néttúrunni og .þeirra
lögmála, er þíu* virtust börnum
hefmar eiginleg. Geheeb var
einn þeiixa uppeldisft-ömuð'a,
Framh. á 9. sfð»*