Vísir - 22.11.1955, Blaðsíða 5

Þriðjudaginn 22. nóvember 1955
▼ fSIR

Lífsskoðun Alberts Schweitzers.
Hann er talinn fjöihæfasti snillíngur,
sem uppi er á vorum dögum.
Sí&ari hluti.
Þetta er ekki ný uppgötvun,
að Schveitzer hafi ekki iært
þetta a f neínum kenniföður,
heldur lifað það á persónulegan
hátt. Búddha hefur bent á þessa
stóru frumstaðreynd lífsviljans
og aðrir fleiri Indverjar, og
Schopenhauer og Nietzsche á
sinn. hátt lærðu af þeim. En nu
er spurningin þessi: Hvernig á
maðurinn að bregðast við þess-
ím vilja, lífsþráinni, þessum.
orkustraumi, sem knýr allt
fram, sem kvikar, hefur sent
'hann sjálfan út í þessa tilveru,
lokkar hann með hillingúm
æskuáranna til þess að ganga
fagnandi út í óvissuna, knýr
hann með vélabrögðum ástar-
,,innar til þess að auka sitt kyn
en heimtar sitt alit aftur að
lokum með kvöðum þrauta og
harmkvæla? — Buddha sagði
og Indverjar flestir og Schop-
ehhauer: Vér segjum þessúm
blinda vilja upp, afneitum hon-
um. Þessa kostar eigum vér völ.
En Schweítzer segir: Þetta er
engin lausn. Þetta er örþrifa-
ráð, óeðli. Þegar lífsviljanum
er boðið að breyta sér í and-
stæðu sína og buga sjálfan sig,
þá er farið fraxn á eitthvað, sem
er ónáttúrlegt, ósatt og ófram-
kvæmanlegt, afstaða mannsins
verður haldin innri mótsögn.
Maðurinn getur ekki verið
eðlilegur og sannur nema með
því að játast lífsvilja sínum,
E’n um leið og vér játumst líf-
inu og hugsum ofurlítið ut í,
hvað vér erum að gera með því,
þá hljótum vér að kenná þess-
arar sérstæðu tiifinningar, sem
engin tunga á í raun og veru
orð ýfir, en trúmenn allra tíma
hafa lifað gagnvrart undii til-
verunnar: Vér reynum að kalla
það lotningu. Og nú hefur
Schweitzer þá trú, að hér hafi
hann bent á svo augljósa, stóra
staðreynd og hverjum manni
svo nákomna, að hún hljóti að
endast til þess að vekja nútíma-
marminn af móki hugsunar-
leysis og doða, en jafnframt
telur hann, að slík vakning
myndi geta haft hinar víðtæk-
ustu aíleiðingar fyrir hina sið-
gæðislegu afstöðu og mennin’g-
arlegu þróun.
Og það er í sjálfu sér rok-
rétt ályktun.. Lífið í mér og
lífið í þér er af einu eðli, sama
toga, það er eitt og sama líf,
sem er í oss öilum. Og vér
hljótum að bætá við: Það er eitt
og sama líf, sem í öllu kviku
bærist. í þínu lífi lifir þú mitt
líf. og allra annarra. Allt, sem
lifir, finnur til eins og.þu, þráir
að lifa, eips og þú, þú þarft m.
ö. o. ekki annað, en skyggnast.
í eigin barm, þegar þú skiptir
við aðra lífveru, þú veizt ná-
kvæmlega, hvers hún væntir af
þér, því að hún skelfist sárs-
auka,. flýr dauðann, hún er
gagntekin iífsþrá, alveg eins og
þú. Og hér er komið að höfuð-
atriðinu hjá Schweitzer: Hann
■ telur sig hér hafa bent á' al-
gilda viðmiðun - um bréytni,
algildan mælikvarða á illt og
gott. Gott er að vemda líf,
styrkja og styðja líf til þess að
njóta sín eins vel og þvi má
auðið verða. Hitt er illt að eyða
lífi eða vinna því tjon. Þetta
telur Schweitzer vera rökrétta
og fullgilda meginreglu réttrar
breytni. Haxm segir, að hugtak-
ið „lotning fyrir lífínu" hafi öll
skilyrði til þess að vera horn-
steinn einfaldrar lísskoðunar,
sem allir geti skilið, en sé um
léið i samræmi við fyllstu
kröfur heimspekilegrai- hugs-
unar og við kærieikskenningu
Jesú frá Nazaret.
Siðfrasðin hefur hingað til
fjallað eingöngu um afstöðu
manns til manns.Jaine-menii og
Búddhamerm hafa að vísu boð-
ið að þyrma lífi og farið langt í
því efni, en hvorki hafa for-
sendur þeirra verið ákjósanleg-
ar né framkvæmd. En þó bentu
þeir í rétta átt. Sú siðfræði, sem
byggist á lotningu fyrir lífinu,
felur í sér allt, sem vér nefn-
um kærleik, meðaukun, hjálp-
fýsi. Og hún gerir kröfu til þess,
að allt líf sé heilagt, líf jurtar
og dýrs alveg eins og líf manns.
Og nú hugsar þú, áheyrandl
minn: Hvernig fer hann sjálfur
að því að lifa eftir þessari kenn-
ingu, og það á jaðri frumskóg-
ar í hitabeltinu, þar sem allt
morar í illyrmi og þar sem eng-
inn getur lifað dægúrlangt, án
þess að: verða bókstaflega upp-
étinn, hema hann sé sifellt á
verði og sídrepandi á alls hátt-
ar óféti. Og sjáífur er hann
læknir, og það ér víst óbeysinn
læknir, sem kennir, að ekki
megi granda neinu lífi, —
'bakteríur éru líka líf.
Það er óþarft að taka fram,
að Schweitzer hefur tekið eftir
því, að kenning hans steytir á
rökhnökrum. Hann segir: Hér
blasir við ein gátan enn, og ekki
sú smæsta: Lifsviljinn er sjálf-
um sér sundurþykkur. Líf berst
við.lif, ein veran lifir á annarri.
í mánninum einum er lifsvilj-
inn vitandi um lífs\"ilja annarra
vera þannig, að hann getur
fundið til með þeím. En mað-
urinn kemst ekki hjá því. heldur
að lifa á öðru lífi, tortíma öðr-
‘uni verum til þess að geta
bjargast sjálfur.
Hverju hefur Schweitzer hér
við að bæta? Hann segir:
Náttúran lýtur þessum hörðu
lögum. Tvídrægni lífsviljans er
staðreynd. Þéirri staðreynd fá-
um vér ekki hnekkt. Hér er
lögmál, sem maðurinn getur
ekki kómið sér undan. En mað-
urinn veit til sín, gerir sér grein
fyrir skýldleika allsíífs og þéss
vegná hlýtur liann að afneita
sundurþykki lífsviíjans og
vinna á móti honum eftir því
sem í hans valdi stendur. Hann
lýtur ekki aðeins náttúrulög-
um, heldur og lögmáli vits og.
samvizku, Hið andléga lögmál
á að fá yfirhönd yfir náttúru-
lögum. Hversu mjög sem yér
neyðumst til þess að rjúfa gríð
■á lífinu,'þá’ megúm- vér aldrei
una því, vér verðum að muna,
að vér bökum oss blóðskuld
hverju sixmi sem vér fremjum
morð.
Það mætti hugsa sér að
flokka lífverur eftir nytsemi
eða skaðsemi og marka þannig
manninunr bás. En sú leið er
ekki fær að áliti Schweitzer.
Vér getmn aldrei sagt uxh
nokkurt lif, að það sé án gildis
og því megi sóa því að vild. —
Hvað vitum vér um það? Hvað
vitum vér um hlutverk ann-
arrar lifandi veru í sköpunar-
verkinu? Þegar menn fara að
flokka og virða sumt líf að
vettugi, þá er ekki við neitt að
styðjast, það fer eftir duttlung-
um, hvar skilið er niilli feigs og
ófeigs, hvort mörkin eru dreg-
in ofanvert við skordýr eða
frumstæðar þjóðir.
Schweitzer neitar allri slíkri
aðgreiningu. Hugsjónin er að
þyrma öllum, hlúa að. öllu. Það
er ekki uxmt að ná þeiiTÍ hug-
sjón, vér náurn ekki takmarki
fullkomleikans, en vér megum
aldrei sætta oss við það, aldrei
una því að komast aðeins af
stað, aldrei rneiða né myrða
með góðri samvizku. „Því nær,
sem árekstramix (milli hug-
sjónar og veruleiks) ganga oss,
því sannari eruxh vér. Hin
góða samvizka er uppfinning
djöfulsins.“
„Eg fagna hinum nýju lyfj-
um við svefnsýki, sem gera
mér fært að vernda líf, þar sem
eg varð áður að horfa upp á
kvalsaman sjúkdóm. En hverju
sinni sem eg horfði á svefn-
sýkisýklana i smásjánni, get
eg samt ekkí annað en hugsað,
út í það, að eg skuli verða að
eyða þessu lífi til þess að bjarga
öðru.
Eg kaupi ungan fiskiöm,
sem landsmenn hafa veitt á
sandeyri í ánni, til þess að
bjarga honum úr miskunnar-
lausum hönduni þeirra. En nú
verð eg að kjósa um þá tvp
kosti, hvort eg eigi að láta
haim verða _ hungurmorða eða
hvort eg eigi daglega að drepa
þetta marga smáfiska til að
halda lífi í honum. Eg tek síð-
ari kostihn. En daglega leggst
það þungt á huga minn, að eg
skuli taka ábyrgð á að fórna
lífi fiskanna fyrir fuglinn.“
Schweitzer vill ekki setja
fram neina ahnenna reglu um
það, hvenær lífi megi granda,
hvenær ekkí. En hann segir:
Þegar þú hefur líf i hendi þér,
ber þér að spyrja: Rekur mig
nauður til þess að eyða þessu
lífi? Þú mátt aldrei deyða í
hugsunarléysi. Þegar þú geng-
ur heim frá slætti og hefur dag-
langt- fellt gras handa fénaði
þínum, máttu ekki af rælni
slíta sóleyju við götu þína og
fleygja henni .frá þér. Þvi að-
'éihs má lífi granda áð'lif liggi
við og jafnvel þa'eir þáð sak-
næmt, á að vera samvizkuraun.
Og oss ber að muna, að skuld
vor við lífið er niikil, hverju
sinni sem vér getum linað þraut
eða hjálpum annarri 'veru á',
éinh eð'a árihan veg, erum vér
áðéiiis að afplána öréindarbi'ot
áf sekt Vorri við lífið.
Erx að sjálfsögðu er það við-
horfið til armarra manna, sém.
mestu skiptir. Þar hefur hug-
takið ..lö'tning fyrir Iífinu“
hinar víðtækustu afleíðingar,
að Schweitzer telur, bæði í sið-
fræði einstaklingsins og í þjóð-
félagslegum efnum. Hún á sér
meðvitund um takmarkalausa
ábyrgð á velferð annarra og
köllun til takmarkalausrar
þjónustu. Lotningin fyrir lífinu
er miskurmarlaus skuldheimtu-
maður. Rödd herrnar er hættu-
leg fyrir hámingjubörnin. Þú
ert hamingjusamur, segir hún.
Þess vegna ertu kallaður til
þess að fórna miklu. Þú verður
að gjalda það, sem þú hefur
þegið. —- Þessi hugsun á sér
langan aldur hjá Schweitzer.
Þegar hann var tvítugur að.
aldri gerði hann sér endanlega
grein fyrir því, sem lengi hafði
með óljósu móti verið að gerj-
ast í honum, að hann ætti ekki
sjálfur gáfur sínar, hrej'Sti sína
og þrek, honum væri Íánað
þetta til þess að hann fórnað.i
því aftur beinlínis í kærleiks-
þjónustu við aðra. Hann komst
þá að þeirri niðurstöðu, að hann
mætti lifa fyrir vísindi sín og
list sína til þrítugs, síðan yrði
kærleikurinn að eiga krafta
hans alla. Hann vissi ekki fyrr
en síðar að hommi var æílað
að fara til Afríku og starfa þar.
Schweitzer segist hafa viljað
bregða upp blysi fyrir augum
mannk\rns á dimmum -tímurn.
Menningin er ekki dæmd að
hrynjá. En henni er ekki held-
ur áskapað áð Iifa. Það er allt
eftir því, hvaða andi’ hefur
taumhaldið.
Heimurinn þarfnast nýs hugar.
fars, hann þarfnast fyrst og.
fremst andlegra ævintýra-
manna," éins og Sehweitzer
kemst að orði, . manna, sem
leggja út í að léita gleymdra.
landa fórnfýsinnar, kærleikáns.
Hið hvíta kyn hefur v'erið ó-
trautt í fráriisókn sinni á sviði
efnis og ytri yfirráða. En nú er
þörf að leita á onriúr mið. „Vér
höfum orðið svo drukknir af
framf örum í þekkingu Og kunn-
áttu, að ver gleymdum að sinná
andlegum vexti. Og nú er svo
komið, að menn geta trúað á
allar framfárir nema þær, að
manninum geti sjálfum farið
fram andlega. Gleiðgosaleg of-
trú á ytri getu, samfara vantrú
á andlegum verðmætum —
þetta er meinið í samtíðinni.
Ti'úin á hið ótrúlega þarf að
vakna — ekki hjátrúin, sem
hinn hvíti maður er aftur tek-
.inn að gæla við, heldur trúin
á mildina, miskunnsemina, hóg-
værðina, ástúðina, hjaxtahrein-'
leikann — þetta allt, sem Jesú
talar um sem sjálfsagða hluti,
en nú þykir jafnsjálfsagt að
líta á sem óra eina.
Hin dularfulla tilvera birtist
ekki aðeins sem iífsvilji, vér
menn höfum skilyrði til þess að'
skynja kærleiksviljánh í henni
og bak við haríá. Hvernig lífs-
viljinn og kærleiksviljinn er
eitt í Guði, frumgrumú alls,
sem er, það fáum vér ekki
skilið það, en þegar vér iifum
kæreiksviljann í hjörtuin. vor-
um, erum vér í Guði og eigum
hið eina nauðsynlega. Þekk-
ingin líður undir lok, kærleik-
urínn fellur aldrex úr giidi.
Það blys sem Schweitzer liefV
ur bi-ugðið upp er líf hans sjálfsj.
míklu fremur en lífssko'ðun ogf
végna þess ævistarfs, sem eftir!
hann liggur, verðskuldar hann;.
áheyrn öðrum samtíðarmönn-
um fremur. Hann ætlast ekkif
til þess, að verða tekinn ti|.
bókstaflegrar fyrirmyndar. Eni.
öllum er ætlað að þjóna lífinu’.
í kærleika með einhverju móti*.
fórna lífi fyrir annarra líf. Fónt.
getur virzt óásjáleg. Fórn ann-
ars er áberandi. Enginn skyldíi
annan dæma. Það er hvers eins;
Ieyndarmál, hvaða fóm hanni.
færir. „Eri allir skulum vér vita.
að þá fyrst fær líf vort sittr.
sanna gildi, þegar vér lifum,.
eitthvað af saun.leika orðanna:
Hver, sem týnir lífi sínu, muni,
finna það.“
Sígurbjöm Einarsson. !
vegur—
engir skattar
Frá fréttaritai-a Vísis. —>1
Oslo í nóvember.
Skattgreiðendur í tveim;
döluni í Háttfjelldids-hvei'f'i
hafa tilkj-nnt ríkisstjórninni,.
a& þeir nuuii enga skatta.
greiða, fyrr en vegur hafB
verið iagður imi dali þeirra..
j Þegar vetur gengur í garð.
og eklii er hægt að nota báttt
á vatni einu, sem báðir dal-
jrnir liggja að, verða menra.
að bera allaix varuing að og»-
frá bæjum sínunt 25 km.
Spánverjar
hækka fjárlog.
. .Fjárlög Spánar á næstu tveinl
árum verða hin hæstu í sögrt
landsins.
Þau-munu nema 35 niilljörð-
um peseta, eða rúmlega 14 millj
örðum króna. Er það fjórðvmgft.
meii'a en fvrir árin 1954;—55-
Spánverjar semja ætíð fjúrlögp
síri til hveggja áx-a í senn. .
LAMPAR
i
ÞYZKU
gólflamparnis* f
eru komnir aftuir.
Pantamr pskast sóttar
sem f)TSt.
Skermabúðin
Laugavegi 15.
Sími 82635
I
I
Jih