Vísir - 18.04.1956, Side 3

Miðvikudaginn 18. apríl 1956.
VÍSIR
3
Flestir eða allir, sem hafa
ferðast eitthvað að ráði um
Bandaríkin og koma til San
Francisco, eru sammála um að
.hún sé fegursta og skemmti-
legasta borgin þar í landi.
Um það.má að sjálfsögðu deiía;
én svo mikið er víst að borgin
og hið fagra umhverfi hennar á
fáa sína líka.
Sæfarar og gullleitarmenn
voru feður San Franciscoborg-
ar, sem nú hefir um 800,000
íbúa og er byggð á hæðum —
þrisvar ' sinnum sjö haéðum
Rómaborgar, sagði einhver —
fremst á mjóum nesodda, sem
nærri lokar San Franciscofló-
anum. Eina leiðin út úr þessum
fióa, sem auðvitað er hin á-
kjósanlegasta höfn, er um hið
þrönga Gullna hlið, en í gegn
um það renna sífellt hinir stríðu
straumar Kyrrahafsins.
Spánverjar leita —
<og finna.
Spánverjar, sem þegar voru
búnir að koma sér fyrir í Mexi-
kó og 'suðurhluta Kaliforníu,
höfðu. lengi leitað að góðri höfn
ái þessu svæði, sem þeir gætu
notað á hinum löngu siglingum
sínum frá Mexíkó til Fillips-
eyja, og á árunum 1542 til
1602 sendu þeir út þrjá leið-
angra, en engum þeirra tókst
að finna nothæfa höfn. Það var
því ekki fyrr en hálfri annarri
öld síðar eða árið 1769, að leið-
angur undir stjórn Don Gaspar
de Portolá, sem farið hafði
landleiðina frá San Diego, fann
af hreinustu tilviljun flóa þann,
sem nú er nefndur San Francis-
coflóinn.
Sjö árum síðar lögðu 200
spænskir landnemar af stað
sunnan frá Mexikó, undir vernd
30 hermanna, áleiðis til hins
nýfundna flóa, og settust að á
nesi því, sem borgin stendur á.
I fylgd með þeim var munkur-
inn Junípero Serra og stofnaði
hunn þarna kláusturskóla og
Lét byggja kirkju, sem hann
kenndi við hinn heilaga Fransis
af Assisí. Einnig voru þarna
byggðar. herbúðir, sem hið fá-
menna setulið hafði til aðseturs.
Þessar byggingar eru enn til
pg mikið skoðaðar af ferða-
mönnum.
Dagleið milli
Jdrkjustaða.
íbúar þessa litla þorps, sem
auk Spánverjanna voru inn-
fæddir Indíánar, lifðu flestir í
litlum bjálkakofum eða mold-
arkofum. Serra hóf þegar að
lœnna Indíánunum kristindóm
en Spánverjarnir hófu akur'-
yrkju og viðarhögg. Áður en
Serra kom þangað, hafði hann
átt mestan þátt í því að stofna
allmarga klausturskóla og
kirkjur á ýmsum stöðum í
Suður-Kaliforníu. Alls urðu
þær 16 að tölu og er sagt að
fjarlægðin frá einni til annarr-
ar hafi miðast við dagleið á
múlasna^ sem fór fetið. Allar
þessar byggingar standa enn, t
vel við haldið, og teljast meðal
fegurstu og merkustu byggmga
Kaliforníu. Þorpið sitt litla
nefndu íbúarnir Yerba Buena,
sem á spænsku þýðir grasið
góða og er nafn á hávöxnu
grasi, sem vex á sandfláxan-
um við flóann. ,
Þannig gekk í um það bil 70
ár, en árið 1846 hófst stríðið
við Mexíkó, og í júlímánuði
það ár réðst Montgomery- sjó-
Valencia-gistihúsið hrundi svo gersamlega, að íbúar á 4. hæð
voru allt í einu komnir niður á götu.
Þegar borgin vii
Gullna hliðið hrundi
og
1 sem safnast höfðu á árum gull-
æðisins, til þess að fegra borg-
ina og byggja að nýju hin
gömlu og niðurníddu hverfi
hennar. Siglingar og verzlun
fóru stöðugt í vöxt, höllum
auðmannanna á- Nob Hill fór
ört fjölgandi, fagrir lystivagnar
dregnir af hestum, sem stjórn-
að var af kúskum í skraut-
legum einkennisbúningum,
þutu eftir strætum borgarinnar
og hinir sérkennileg sporvagn-
ar, sem Andrew Hallidies hafði
fundið upp. komu fram á sjón-
arsviðið, en þeir voru dregnir
áfram af vírstreng, sem lá í
stokk undir götunni. San
Francisco hélt þó áfram að vera
mikil gleði- og skemmtiborg,
og hvergi var betur tekið á
móti leikurum og öðru lista-
fólki.
Árið 1906 var tala íbúa borg-
arinnar orðin meir en 425 þús-
; und. Borgarstjórnin hafði ný-
lega samþykkt og birt umfangs-
mikla áætlanir, sem lutu að
endurskipulagningu borgarinn-
ar og gerðu ráð fyrir því að
elztu hverfin yrðu jöfnuð við
jörðu og byggð upp á nýjan
leik, og að lystigöi’ðúm almenn-
ings yrði fjölgað.
* 4 .
I dag eru 50 ár, síðan land-
skjálftarnir miklu lögðu
San-Francisco í rústir.
liðsforingi í flota Bandaríkj-!
anna á land með herdeild sína,
dró upp fána Bandaríkjanna og
lýsti yfir, að lýðveldið slæi
eign sinni á bæinn, og var nú
nafni hans breytt úr Yerba
Buena í San Francisco.
nýja innflytjendur, gullleitar-
menn og ævintýramenn. Á
örskömmum tíma margfaldað-
ist fólksfjöldinn. Éins og nærri
má geta var þetta fníslítur og-
óvandaður hópúr. Drykkjukrár
og vændishús risu upp svo tug-
um skipti við götur þær,- er
lágu að Portsmouthtorgi í mið-
hluta borgarinnar. Glæpaflokk-
ar óðu uppi og margir þeirra
nutu stuðnings stjórnmála-
manna og því mjög erfitt að
hafa hendur í hári þeirra. Pen-
ingarnir flóðu eins og vatn og'
margar fjölskyldur urðu vell-
auðugar á þessum tímum fjár-
glæfra og spillingar.
Eplið kostaði
5 dollara! ’
, Tveimur árum siðar fann
James W. Márshall gullmola á
Suðurodda við fljót það, er
nefnist American River, og hófst
nú hið heimskunna gullæði.
íbúafjöldi borgarinnar var
25,000 um þessar mundir, og
varð þetta upphafið að hinú
mesta uppgangs- og róstu'-1
tímabili, sem um getur í sögú Kyrrð færist
borgarinnar. í fyrstu hafði yfir aftui.
gullfundurinn þau áhrif, aði Þegar leið að alclamótum var
bórgin tæmdist nærri alveg a,f gullæðið að mestu liðið bjá
fólki og allir flyktust til gull-
námanna. Skip lágu mannlaus
í höfninni og verzlanir tæmd-
ust nærri með öllu. Þeir fáu,
sem voru svo hyggnir að fara
hvergi^ græddu þó mest, þegar
til lengdar lét. Fréttin um gull-
fundinn barst brátt til annarra
hluta Bandaríkjanna, Suður-
Ameríku, Ástralíu og jafnvel
Asíu, og ekki leið á löngu unz
fólk úr öllum hlutum heims
flykttist til San Francisco í
stríðum straumum. Brátt
reyndist miklúm erfiðleikum
bundið að fá nokkursstaðar
inni. Eitt herbergi kostaði 200
til 300 dollara á mánuði. Eitt
epli. seldist fyrir 5 dollara og
brauðhleifurinn' fyrir 75 sent.
Siglingar jukust stórlega til
borgarinnar. Á síðustu níu
mánuðum ársins 1849 lögðust
549 skip við festar í San Franc-
-iscohöfn. Mörg þeirra- fluttu
Ógnirnar
dynja yfir.
Skyndilega klukkan 5 að
morgni hins 18. apríl vöknuðu
borgarbúar við vondan draum.
Jörðin skalf og nötraði og húsin
léku á reiðiskjálfi. • Þar með
hófust mestu jarðskjálftar. sem
um getur í sögú Bandaríkjanna.
Um vleið og hinar ógurlegu
jarðhræringar hófust^ brustu
gas- og vatnsleiðslur borgar-
innar og þar með varð eldur
laus víðsvegar. Ekki várð við
neitt .ráðið og Í þrjá sólarhringa
samfleytt geystist eldurinn ó-
hindraður um miðbik San
Francisco. Það var ekki fyrr en
herinn hafði komið'til hjálpar
og sprengt allar byggingarnar
öðrum megin við Van Ness
Avenue, sem nú er breiðasta
gata borgai’innar, að unnt
reyndist að stöðva framsókn
eldhaísins.
augum mér eins og spilaborgir,
og veggirnir hrundu í molum
niður á göturnar með miklu
braki og brestum".
London þrábeðinn
að skrifa. ■ !
Hinn heimskunni rithöfund-
ur og ævintýramaður Jack
London^ sem þá bjó í San
Francisco, varð svo mikið um
þennan atburð, ' að í fyrstu hét
hann því að skrifa enga lýsingu
á honum. Vikublaðið Colliers
sendi honum hvert skeytið eftir
annað og þrábað hann að
skrifa 2,500 orða lýsingu á at-
burðunum. Lofaði það að greiða
25 sent fyrir hvert orð, sem í
þá daga þótti mikil borgun, og
þetta tilboð gat Jack London
ekki staðist. Hann settist því
niður og skrifaði í snarhasti
mjög snjalla og lifandi lýsingu
á afleiðingum þessara óheyri-
legu náttúruhamfara. Þar segir
m, a. svo:
„Aldrei hefur það skeð fyrr
í sögu síðari áratuga. að jafn
stór og glæsileg borg og San
Francisco hafi orðið fyrir jafn
stórkostlegu áfalli. San Franc-
is^o er ekki lengur til. Aðeins
minningar um hina glæsilegu'
borg og mjótt belli íbúðarhúsá
í úthverfunum stendur eftip.
Verzlunarhúsin, bankahúsin,
iðnaðarbyggingarnar og hóteliii
— — allt er horfið. Fyrstu
jarðhrærðingarnar gerðu vart
við sig rétt eftir klukkan 5 á
miðvikudagsmorgunn. Einni'
mínútu síðar voru allar vatns-
og gasleiðslur rofnar og eld-
tungurnar stigu hátt til himins
og sáust í margra mílna fjar-
lægð. Brunaliðssveitirnar stóðu
uppi ráðþrota. Ekkert var hægt
að gera. Brunnarnir tæmdúst
nærri því á svipstundu. Á þrjá-
tíu sekúndum voru allar
varúðarstafanir, öll t.æknileg
sniíli mannsandans að engu
orðin.
Skrauthýsin sprengd
í lofi upp.
Um eftirmiðdaginn, tólf
klukkustundum eftir að éld-
Kvöldið áður en hinir ógur-
legu jarðskjálftar hófust, hafði jurinn brauzt út, var helmihgur
’ söngvarinn Carusó sungið hlut- miðbæjarins horfinn. Eg fór um
verk Don José í óperunni þetta leyti út á flóann í báti, til
Carmen í óperuhúsi borgarinn- þess að skoða eldhafið úr nokk-
ar við geysimikinn fögnuð við- urri fjarlægð. Það var stillilogn,
staddra. Því sem fyrir hann bar En frá borginni stóð hvass vind-
um morguninn lýsti hann síðar ur úr öllum höfuðáttum. Heita
þannig: „Eg' hrökk upp snemma loftið yfir eldhafinu myndaði
morguns og hreyfðist þá rúmið ógurlegt sog’ eldurinn.
glæpaflokkarnir höfðu verið eins ög það væri um borð í skipi myndaði með öðrum orðum
upprættir og borgin fengið á- úti á reginhafi í ólgusjó. Er eg sinn eigin risastóra reykháf í
byrga stjórn, sem hugðist nota leit út um gluggann sá eg stór- ^ lofthvolfinu.
hluta af þeim miklu auðæfum,'ar byggingar hrynja fyrir
Síðari hluta næstu nætur.
Þannig var víða Unvhorfs í borginni eftir að allt var um garð gengið. AÖeius á stöku stað stóðu
liálflirunin hús uppi.