Vísir - 06.08.1957, Blaðsíða 5

í>riðjudaginn 6. ágúst 1957
VÍSIR
Aldarafmæli fólkslyftunnar:
í New York er tneiri um-
ferð lóðrétt en lárétt.
Algjörlega sjálfvirkar lyftur ryðja
sér til rúms.
Afmæli í sögu samgöngumálanna, sem íbúar New Yorkborgar
liafa öðrum fremur ástæðu til að fagna, áttu sér stað fyrir
nokkru síðan. Eins og allir íbúar stórborga, eiga New York-
búar tilveru sína og afkomu undir góðum samgöngum. En hvorki
neðanjarðarbrautir né strætisvagnar eru 'þau samgöngutæki,
sem skipta bá méstu máli, heldur skipa lyfturnar þann heið-
ursseSs — og fóíkslyftur nútímans, sem gert hafa byggingu
skýjakljúfamia mögulega, eiga hundrað ára afmæli einmitt á
þessu ári.
Ef sérfræðingar samgöngu-
málanna hafa reiknað rétt, er
Manhattan sú miðborg í heimin-
um, þar sem lóðrétt umgerð er
meiri en sú lárétta. Þessu trúir
maður, þegar maður gefur
gattm að hraðiyftunum í hinum
stóru skrifstofubyggingum og
sér hvernig þær soga til sín
fólksstrauminn af götunni á
’ morgnanna og skila honum aft-
ur út á kaffi- og matartimum og
svo þegar vinnudegi lýkur.
Þfjátíu og fimm sinnum
liraðár.
Tólf metrar á mínútu var há-
markshraði fyrstu lyftunnar, er
sett var upp í Néw York vorið
1857, í skrifstofubyggingu neð-
arlega við BroadWay. Á þeim
hraða mundi þurfa um klukku-
stund til þess að komást upp á
efstu hæð Empit’e State Build-
ing, sem er hæsta hús heimsins
enn að minnsta kosti. Núverandi
hraðamet er 420 rnetrar á mín-
útu eða sem svarar sjö metra
ferð á sekúndu.
Á sínum tíma vai’ lyfta ársins
1857 samt merkilegt fyrirbæri
og glæsilega útbúin að þvi er
lýsingar frá hennar tíma herma:
f>ykkt teppi á gólfi, bólstraðir
sófar meðfram þrem veggjanna
og stór spegill á einum veggn-
um. 1 loftinu hékk liósakróm
1 sem lýsti lyftuna upp að innan
með gasljósi.
Höggvið á lyftustrenginn.
Uppfinningamaðurinn, Elisha
G. Otis, sýndi öryggi lyftu sinn-
ar á áhrifarikann hátt á sýningu
í Crystal Palace, sem þá var ný-
byggð i New York. Klæddur í
frakka og með pípuhatt að hætti
síns tíma, steig Otis, innan um
stóran hóp áhorfenda, upp í
opna lyftu, og þegar hann var
kominn hálfa leið upp, lét hann
í ásýnd alls fólksins höggva á
lyftutrenginn með exi. Siðan
tók hann ofan pípuhattinn og
rak upp sigurhróp, þegar lyftu-
palurinn, sem hann stóð á, féll
eigi niður heldur stóð kyrr
vegna sjálfvirks öryggisútbún-
aðar sins. Öryggisútbúnaðurinn
var meikilegt framlag Otis til
tæknilegra framfaia á þessu
sviöi, og lyftuiðnaðurinn var á
uppleið. j
. i
Sjálfur lézt Elisha Otis þegar
á árinu 1861, áður en uppfinning
hans hafði borið verulegan ávöxt
og áður en hann gat látið sér til
hugar koma, að hún yrði til þess
að gjörbj-eyta uppbyggingu bæj-
anna, sem raunin varð. Synir
hans héldu starfsemi fjæirtækis-
ins áfram og enn í dag hefur það
forystuna á þessu sviði i Banda-
rikjunum og i fyrra var umsetn-
in.rr Klpvatnr Prvrr*T>qnv í
M^rt&gir íþM'óiiuntenn-

Bob Gutowski — 22ju ára — í Los Angelcs varð á’ svipstundu
Iieinisfrægur, þegar honum tókst aft bæta heimsmetið í stangar-
stökki, en það hafði staðið árum saman. Hann stökk 4,58 m. En
honum pt fleira til lista lagt, því að hann er einnig ágætur
körfuknattleiksnuiður og tennislcikari. Þrátt fyrir þetta slær
hann ekki slöku við nátnið, því að hann er fyrinnyndarnemandi.
Hanu leggur stuud á efnafræði.
kringum 200 milljónir dala, og
það var fyrst á þessu ári, sem
síðustu vökvalyfturnar, frá Otis
verksmiðjunum, sjö að tölu,
voru teknar úr umferð í New
York eftir að hafa innt af hönd-
um dygga þjónustu í nser 75 ár,
en húsið, er þær voru í skammt
frá Wall Street þurfti að rífa, til
þess að rýma fyrir nýrri bygg-
ingu.
Lyftuþjónarnir kvaddir.
j Um það getur maður verið al-
, veg viss, að Elisha Otis mundi
eiga erfitt með að átta sig i
þeirri byggingu, sem reist verð-
ur á rústum hinnar gömlu. —
Vökvalyftumar eru farnar veg
allrar veraldar og jafnvel raf-
magnslyfturnar, sem með lyftu-
þjónunum hafa nú áratugum
saman gengið upp og niður í
skýjagljúfrunum, eru á góðri
leið með að verða leystar frá
hlutverki sínu af algjörlega
sjálfvirkum „hugsandi" lyftum
án lyftuþjóna.
Þrýstið aðeins á hnappinn og
þá byrjar margt skrítið að ske.
Þegar lyftan er komin upp á þá
hæð, sem óskað er, og hefur lok-
ið upp fyrir væntanlegum far-
þega, þá lekar hún ekki dyrun-
um fyrr en sjálfvirkur útbúnað-
ur hefur fært henni heim sann-
inn um, að farþeginn eða farþeg-
arnir séu komnir inn og eigi
ekki á hættu að verða á milli
með hendur eða fætur. Ef lyft-
an er í gangi, þegar merki er
gefið feslir rafkerfi lyftunnar
sér öll merkin í minni og getur
þannið reiknað út, hve margir
standa og biða á hverri hæð, eða
hve óþolinmóðir þeir eru. Þann-
ig fer hún að sjálfu sér fleiri
ferðir á morgnana og á heim-
ferðartíma.
Lyftan fer af stað, þegar hún
er fullfermd — samanlögð
þyngd farþeganna fundin út
sjálfkrafa — eða innan ákveð-
ins’ tíma, eftir því hvort fyrr
kemur. til sögunnar. Á annan-
tímum er hvoi’t tveggja skorið
niður, timinn og hámarksþyngd-
in, þá getur lyfta, sem aðeins
er hálffull af fólki, flutt það
upp á efri hæðirnar og farið sið-
an niður aftur eftir þeim er síð-
ar koma, í stað óþægiiega lengi
á neðstu hæðinni í hvert sinn.
Raflieilinn sér «in að
enginn glejnnist.
En beri það nú við, að einhver
skrifstofumanna á neðri hæðun-
um þrýsti á lyftuhnappinn að
loknum vinndegi en þurfi síðan
að harfa upp á lyftuna fara fulla
af fólki fram hjá hvað eftir ann-
að hvað er þá til bragðs að taka?
ú, hann gleymist ekki. Hann hef-
ur þegar verið færður inn á bið-
lista af rafheila lyftunnar, sem
fylgist með þvi, hve lengi hann
hefur beðið, — og ef hann hef-
ur ekki verið lekinn með eftir
vissan tíma, er farin eftir hon-
um sérstök ferð.
Á kvöldin, þegar meginhluti
byggingarinnar stendur auður
og i myrkri, lokar rafheilinn lyft-
unum, slekkur ljósin, • tekur
strauminn af lýftuvélunurh og
læsir öllum lyftunum - nerna
þeim, sem vera eiga i þjónustu
allan sólarhringinn.
Hinar algjörlega sjálfvirku
lyftur hafa reynzt svo hag-
kvæmar í rekstri samanborið við
þær mönnuöu, að i fjölda skýja-
kljúfa er nú verið að gera nauð-
synlegar breytingar, til þess að
hægt sé að skipta um og taka
sjálfviirkar lyftur i notkun. í
Dagblaðið VISIR
er selt á eftirtöldum stöðum:
Suöausturbmr:
Gosi, veitingastofan — Skólavörðustíg og Bergstaðaisii..
Bergstaðastræti 10 — Leikfangabúðin.
Bergstaðastræti 40 — Verzlun.
Víðir — Fjölnisveg 2.
Lokastíg 28 — Veitingastofan.
Þórsgötu 14 — Þórsbúð.
Týsgötu 1 — Tóbaksbúðin Havana.
Vindillinn — Njálsgötu 1.
Óðinsgötu 5 — Veitingastofan.
Frakkastíg 16 — Sælgætis- og tóbaksbúðin.
Vitabar — Vitastíg og Bergþórugötu.
Leifsgötu 4 — Veitingastofan.
Barónsstíg 27 — Veitingastofan.
Austurbæjarbar — Austurbæjarbíói.
4 usturbtcr:
Hverfisgötu 50 — Tóbaksbúð.
Hverfisgötu 69 — Veitingastofan Florida.
Hverfisgötu 71 — Verzlun Jónasar Sigurðssonar,
Hverfisgötu 117 — Þröstur.
Söluturninn — Hlemmtorgi.
Laugaveg 11 — Veitingastofan Adion. ,
Söluturninn — Laugaveg 30 B.
Laugaveg 34 Sælgæti og tóbak.
Laugaveg 43 — Verzl. Silla & Valda.
Laugaveg 64 — Veitingastofan Vöggur.
Laugaveg 86 — Stjörnukaffi.
Laugavcg 116 >— Sælgæti og Tóbak. j
Laugaveg 126 — Veitingastofan Adlon.
Laugavcg 139 — Vcrzl. Ásbyrgi.
Samtún 12 — Verzl. Drífandi. j
Miklubraut 68 — Verzlun Árna Pálssonar.
Krónan — Blönduhlíð.
Barmahlíð S — Verzl. Axels Sigurgeirssonar.
Brautarholti, Coiumbus — (Sælgæti og Tóbak).
Hringbraut 49 — Verzlun Silli & Valdi.
Lækjargötu 2 — Bókastöð Eimreiðarinnar.
Hreyfill — Kalkofnsvegi. \
Lækjartorg — Söluturninn.
Pylsusalan — Austurstræti.
Hressingarskálinn — Austurstræti.
Blaðaturninn — Bókabúð Eymundssonar, Austurstwet*.
Söluturninn — Kirkjustræti.
Sjálfstæðishúsið.
Aðalstræti 8 — Veitingastofan Adlon.
Aðalstræti 18 — Uppsalakjallari.
Veltusund — Söiuturninn.
Vesturbœr:
Vesturgötu 2 — Söluturninn.
Vesturgötu 14 — Alladin.
Vesturgötu 29 — Veitingastofan Fjóla.
Vesturgötu 45 — Veitingastofan West End.
Vesturhöfn — Ægisgarð.
Framnesveg 44 — Verzl. Svalbarði.
Hringbraut 49 — Silli og Valdi.
Kaplaskjólsveg 1 — Verzl. Drífandi.
Fálkagötu — Ragnarbúð.
Sörlaskjóli — Straumnes.
Sörlaskjól 42 — Sunnubúðin.
3íiðba»r:
Söluturninn — Hverfisgötu 1. .
Bankastræti 12 — Adlon.
Laugavcg 8 — Boston.
ÚthéerSi:
Grensásvegur — Ásiun.
Réttarhollsveg 1 — Turninn.
Laugarnesveg 52 — Laugarnesbúðin.
Laugarnesveg 52 — Söluturninii.
Hólmgarði 34 — Bókabúð.
Skipasund 56 — Verzl. Rangá.
Langlioltsveg 42 — Verzl. Guðm. Albertssonar.
Langholtsveg 52 — Saga bókabúð.
Langholtsveg 131 — Sælgæti og tóbak.
Langholtsveg 174 — Verzl. Árna J. Sigurðssonár.
Verzl. Fossvogur — Fossvogi.
Kópavogsháls — Biðskýlið.-
Hafnarfjarðarvegur — Söhiturninn.

Trust Company við Wall Street hyggjast aura saman með þeirrí
fimmtíu hæða byggingu Irving
verður slík breyting gevð innan
skamms — fyrir tvær milljónir
dala, sem eigendur hussins
fækkun starfsfólks, seln sjálf-
virkar lyftur gera framkvænaar^
legf- . _v i